js

Tuesday, August 12, 2025

SEBA Class X Science অধ্যায়-১০ পোহৰ-প্ৰতি ফলন আৰু প্ৰতিসৰণ Questions and Answers

অধ্যায়-১০

পোহৰ-প্ৰতি ফলন আৰু প্ৰতিসৰণ

নির্বাচিত প্রশ্নোত্তৰ

প্রশ্নঃ হীৰৰ প্ৰতিৰণাংক 2.42। ইয়াৰ অৰ্থ কি?

উত্তৰঃ হীৰাৰ প্ৰতিসৰণাংক 2.42। ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল পোহৰ মাধ্যম আৰু পোহৰ মাধ্যমত পোহৰৰ দ্রুতিৰ অনুপাত 2.42

প্রশ্নঃ লেন্‌ছ এখনৰ 1 ডায়’প্টাৰৰ সংজ্ঞা দিয়া।

উত্তৰঃ 1 মিটাৰ ফ’কাছ দৈর্ঘ্যৰ লেন্‌ছ এখনৰ ক্ষমতাক 1 ডায়’প্টাৰ বোলে।

প্রশ্নঃ সমতল দাপোণে+1 বিবর্ধন দিয়ে। ইয়াৰ অর্থ কি?

উত্তৰঃ ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল লক্ষ্যবস্তুৰ দূৰত্ব আৰু প্রতিবিম্বৰ দূৰত্ব সমান নাইবা লক্ষ্যবস্তুৰ আকৃতি আৰু প্রতিবিম্বৰ আকৃতি সমান।

প্রশ্নঃ -2.0D ক্ষমতাৰ লেন্‌ছ এখনৰ ফ’কাছ দৈর্ঘ্য কিমান? লেন্থখনৰ প্ৰকৃতি কি?



যিহেতু ফ’কাছ দৈর্ঘ্য ঋণাত্মক, গতিকে লেখন অবতল।

প্রশ্নঃ প্রতিসৰণাংক কাক বোলে?

উত্তৰঃ শূণ্যত পোহৰৰ দ্রুতি আৰু কোনো এটা মাধ্যমত পোহৰৰ দ্রুতিৰ অনুপাতক সেই মাধ্যমটোৰ প্ৰাতিসৰণাংক বোলে।

প্রশ্নঃ কোনটো মাধ্যমত পোহৰৰ বেগ আটাইতকৈ বেছি?

উত্তৰঃ শূন্য মাধ্যমত।

প্রশ্নঃ অবতল দাপোণৰ মুখ্য ফ’কাছৰ সংজ্ঞা দিয়া।

উত্তৰঃ অৱতল দাপোণৰ মুখ্য অক্ষৰ সমান্তৰালকৈ আপতিত পোহৰৰ ৰশ্মিয়ে প্রতিফলনৰ পিছত মুখ্য অক্ষক যিটো বিন্দুত কটাকটি কৰে, সেই

বিন্দুক অৱতল দাপোনৰ ফ’কাছ বোলে।

প্রশ্নঃ গোলাকাৰ দাপোন এখনৰ ভাঁজ ব্যাসার্ধ 20 ছে.মি। ইয়াৰ ফ’কাছ দৈর্ঘ্য কিমান?

নির্ণেয় গোলাকাৰ দাপোণৰ ফ’কাছ দৈর্ঘ্য = 10 ছে.মি।

প্রশ্নঃ এখন দাপোণৰ নাম কোৱা, যিখনে থিয় আৰু বিবর্ধিত প্রতিবিম্ব গঠন কৰে?

উত্তৰঃ অবতল দাপোণ।

প্রশ্নঃ গাড়ীৰ পিছলৈ চোৱা দাপোণ হিচাপে উত্তল দাপোণ কিয় পছন্দ কৰা হয়? HSLC ’16

উত্তৰঃ গাড়ীৰ পিছফালে চোৱাৰ বাবে উত্তল দাপোণ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। দাপোণখনৰ দ্বাৰা গাড়ীৰ পিছৰপিনে বহু দূৰলৈকে বিস্তৃত হৈ থকা সকলো বস্তু চালকে চাব পাৰে। ৰাস্তাৰ লাইটৰ প্রতিফলক হিচাপে উত্তল দাপোণ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যাতে পোহৰ বহু দূৰলৈকে বিস্তৃত হ’ব পাৰে।

প্রশ্নঃ 32 cm ভাঁজ ব্যাসার্ধৰ উত্তল দাপোণ এখনৰ ফ’কাছ দৈর্ঘ্য নির্ণয় কৰা।



প্রশ্নঃ অবতল দাপোণ এখনে ইয়াৰ সন্মুখত 10 cm দূৰত্বত ৰখা বস্তু এটাৰ তিনিগুণে বিবর্ধিত সৎ প্রতিবিম্ব গঠন কৰে। প্রতিবিম্বটোৰ অৱস্থান কি?



প্রতিবিম্বটো দাপোণৰ সম্মুখত 30 cm আঁতৰত গঠিত হ’ব।

প্রশ্নঃ পোহৰৰ ৰশ্মি এডাল বায়ুৰ পৰা হেলনীয়াকৈ পানীত প্ৰৱেশ কৰিছে। পোহৰৰ ৰশ্মিডাল উলম্বৰ কাষলৈ নে উলম্বৰ পৰা আঁতৰলৈ বেকা হ’ব? কিয়?

উত্তৰঃ পোহৰ ৰশ্মিডাল উলম্বৰ কাষ চাপিব। কাৰণ, পোহৰ লঘুতৰ মাধ্যমৰ পৰা ঘনতৰ মাধ্যমলৈ প্রতিসৰিত হ’লে পোহৰ অভিলম্বৰ কাষ চাপে।

প্রশ্নঃ তালিকা 10.3 ৰ পৰা সৰ্ব্বোচ্চ আলোকী ঘনত্বৰ মাধ্যমটো নির্ণয় কৰা। আটাইতকৈ কম আলোকী মাধ্যমটোও নির্ণয় কৰা।

উত্তৰঃ বেছি আলোকী ঘনত্বৰ মাধ্যমটো হ’ল- হীৰা। কম আলোকী ঘনত্বৰ মাধ্যমটো হ’ল- বায়ু।

প্রশ্নঃ তোমাক কেৰাচিন, টাৰপেন্টাইন আৰু পানী দিয়া হৈছে। এই মাধ্যম কেইটাৰ কোনটোত পোহৰৰ দ্রুতি সর্ব্বোচ্চ। তালিকা 10.3 ত দিয়া তথ্য ব্যৱহাৰ কৰা।

উত্তৰঃ তালিকাৰ পৰা কেৰাচিন, টাৰপেনটাইন আৰু পানীৰ প্ৰতিসৰণাংক ক্রমে- 1.44, 1.47 আৰু 1.33 যিহেতু পানীৰ প্ৰতিসৰণাংক আটাইতকৈ

কম। গতিকে পানীত পোহৰৰ দ্রুতি সর্ব্বোচ্চ।

প্রশ্নঃ হীৰাৰ প্ৰতিসৰণাংক 2.42। এই উক্তিটোৰ অর্থ কি?

উত্তৰঃ হীৰাৰ প্ৰতিসৰণাংক 2.42। ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল শূণ্যত পোহৰৰ বেগ আৰু হীৰাত পোহৰৰ বেগৰ অনুপাত 2.42

প্রশ্নঃ লেনছ এখনৰ 1 ডায়’প্টাৰৰ সংজ্ঞা দিয়া।

উত্তৰঃ 1 মিটাৰ ফ’কাছ দৈৰ্ঘ্যৰ লেন্স এখনৰ ক্ষমতাক। ডায়’প্টাৰ বোলে।

প্রশ্নঃ 2 মি. ফ’কাছ দৈৰ্ঘ্যৰ অবতল লেন্থ এখনৰ ক্ষমতা নির্ণয় কৰা।



প্রশ্নঃ তলত দিয়া কোনটো পদার্থ লেন তৈয়াৰ কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰিব নোৱাৰি?

(a) পানী

(b) কাঁচ

(c) প্লাষ্টিক

(d) মৃত্তিকা (clay)

উত্তৰঃ (d) মৃত্তিকা

প্রশ্নঃ অবতল দাপোণ এখনে গঠন কৰা প্রতিবিম্বটো অসৎ, থিয় আৰু লক্ষ্যবস্তুতকৈ ডাঙৰ পোৱা গ’ল। লক্ষ্যবস্তুৰ অৱস্থান ক’ত হ’ব লাগিব?

(a) মুখ্য ফ’কাছ আৰু ভাঁজ ব্যাসার্ধৰ মাজত

(b) ভাঁজ কেন্দ্রত

(c) ভাঁজ কেন্দ্ৰৰ বাহিৰত

(d) দাপোণৰ মেৰু আৰু তাৰ মুখ্য ফ’কাছৰ মাজত।

উত্তৰঃ (d) দাপোণৰ মেৰু আৰু তাৰ মুখ্য ফ’কাছৰ মাজত।

প্রশ্নঃ লক্ষ্যবস্তুৰ সমান আকাৰৰ সৎ প্রতিবিম্ব পাবলৈ হ’লে লক্ষ্যবস্তুটো উত্তল লেন্‌দ্ৰৰ সন্মুখত কোন স্থানত ৰাখিব লাগিব?

(a) লেন্‌দ্ৰৰ মুখ্য ফ’কাছত

(b) ফ’কাছ দৈৰ্ঘ্যৰ দুগুণ দূৰত্বত

(c) অসীমত

(d) লেন্থৰ আলোক কেন্দ্ৰ আৰু মুখ্য ফ ‘কাছৰমাজত

উত্তৰঃ (b) ফ’কাছ দৈৰ্ঘ্যৰ দুগুণ দূৰত্বত

প্রশ্নঃ এখন গোলাকাৰ দাপোণ আৰু এখন ক্ষীণ গোলাকাৰ লেন্‌ প্রত্যেকৰে ফ’কাছ দৈর্ঘ্য-15cm। দাপোণ আৰু লেন্‌দ্ৰৰ প্রকৃতি কেনেকুৱা হ’ব পাৰে?

(a) দুয়োখন অবতল

(b) দুয়োখন উত্তল

(c) দাপোণখন অবতল আৰু লেখনউত্তল

(d) দাপোণখন উত্তল আৰু লেখন অৱতল।

উত্তৰঃ (a) দুয়োখন অবতল।

প্রশ্নঃ অভিধানত থকা সৰু সৰু আখৰবোৰ পঢ়িবলৈ তুমি কেনে ধৰণৰ লেন্‌ ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ বিচাৰিবা? HSLC ’20

(a) 50 cm ফ’কাছ দৈর্ঘ্যৰ উত্তল লেছ

(b) 5 cm ফ’কাছ দৈর্ঘ্যৰ অৱতল লেন্থ

(c) 5 cm ফ’কাছ দৈর্ঘ্যৰ উত্তল লেন্‌

(d) 5 cm ফ’কাছ দৈর্ঘ্যৰ অবতল লেন্‌নছ

উত্তৰঃ (c) 5 cm ফ’কাছ দৈৰ্ঘ্যৰ উত্তল লেছ।

প্রশ্নঃ তলত দিয়া পৰিস্থিতিসমূহত ব্যৱহাৰ কৰা দাপোণৰ প্ৰকাৰ লিখা-

(a) গাড়ীৰ হেডলাইট (b) গাড়ীৰ পিছলৈ চোৱা দাপোণ (c) সৌৰ ভাঁতী

(b) গাড়ীৰ পিছলৈ চোৱা দাপোণঃ উত্তল

(c) সৌৰ ভাঁতীঃ অবতল দাপোণ।

উত্তৰঃ (a) গাড়ীৰ হেডলাইটঃ অবতল দাপোণ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
দাপোণ।

প্রশ্নঃ 30 cm ভাঁজ ব্যাসার্ধৰ উত্তল দাপোণ এখনৰ সন্মুখত 20 cm দূৰত্বত 5 ছে.মি. দৈর্ঘ্যৰ বস্তু এটা ৰখা হ’ল। প্রতিবিম্বৰ অবস্থান, প্রকৃতি আৰু আকাৰ নিৰ্ণয় কৰা। HSLC ’16



প্রতিবিম্ব দাপোণৰ পিছফালে দাপোণৰ পৰা 8.57 cm আঁতৰত গঠিত হ’ব। ই অসৎ আৰু থিয়।

এতিয়া

প্রতিবিম্ব দাপোণৰ পিছফালে দাপোণৰ পৰা 8.57 cm আঁতৰত গঠিত হ'ব। ই অসৎ আৰু থিয়।

এতেকে, প্রতিবিম্বৰ আকাৰ 2.0 cm

প্রশ্নঃ 18 cm ফ’কাছ দৈৰ্ঘ্যৰ অৱতল দাপোণ এখনৰ সন্মুখত 27 cm দূৰত্বত 7 cm আকাৰৰ বস্তু এটা ৰখা হৈছে। দাপোণখনৰ পৰা কিমান দূৰত্বত পর্দা এখন ৰাখিলে তাত স্পষ্টকৈ গঠন কৰা প্ৰতিবিম্ব এটা পোৱা যাব? প্রতিবিম্বৰ আকাৰ আৰু প্ৰকৃতি নিৰ্ণয় কৰা। HSLC ’20

18 cm ফ'কাছ দৈৰ্ঘ্যৰ অৱতল দাপোণ এখনৰ সন্মুখত 27 cm দূৰত্বত 7 cm আকাৰৰ বস্তু এটা ৰখা হৈছে।

দাপোণখনৰ সন্মুখত দাপোণৰ পৰা 54 cm আঁতৰত পৰ্দাখন ৰাখিব লাগিব। আকৌ

প্রশ্নঃ -2.0 D ক্ষমতাৰ লেন এখনৰ ফ’কাছ দৈর্ঘ্য কিমান? লেখনৰ প্রকৃতি কেনেকুৱা? HSLC ’17

-2.0 D ক্ষমতাৰ লেন এখনৰ ফ'কাছ দৈর্ঘ্য কিমান লেখনৰ প্রকৃতি কেনেকুৱা

যিহেতু ফ’কাছ দৈর্ঘ্য ঋণাত্মক, গতিকে লেখন অবতল।

প্রশ্নঃ ডাক্তৰ এজনে বিধান দিয়া সংশোধনীমূলক লেন্‌দ্ৰৰ ক্ষমতা +1.5D। লেখনৰ ফ’কাছ দৈর্ঘ্য নির্ণয় কৰা। এই লেখন অভিসাৰী নে অপসাৰী?

এই লেখন অভিসাৰী নে অপসাৰী

প্রশ্নঃ পোহৰৰ প্রতিফলন কাক বোলে? প্রতিফলনৰ নিয়ম দুটা লিখা।

উত্তৰঃ পোহৰ এটা মাধ্যমৰ পৰা আন এটা মাধ্যমত পৰি পুনৰ আগৰ মাধ্যমলৈ উভতি অহাকে পোহৰৰ প্ৰতিফলন বোলে।

প্রতিফলনৰ নিয়ম দুটা হ’ল-

(ক) আপতিত ৰশ্মি, প্রতিফলিত ৰশ্মি আৰু আপতন বিন্দুত টনা অভিলম্ব একেটা সমতলত থাকে।

(খ) আপতন কোণ আৰু প্রতিফলন কোণ সদায় সমান।

👉 Read Also:

প্রশ্নঃ অবতল দাপোণৰ দুটা ব্যৱহাৰ লিখা।

উত্তৰঃ অবতল দাপোণৰ দুটা ব্যৱহাৰ হ’ল-

(ক) দাড়ি খুৰোৱা দাপোণ হিচাপে অবতল দাপোণ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

(খ) টর্চ লাইট, চার্চ লাইট আৰু গাড়ীৰ হেডলাইটত অৱতল দাপোণ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

প্রশ্নঃ অবতল দাপোণৰ ভাঁজকেন্দ্র আৰু ফ ‘কাছৰ মাজত লক্ষ্যবস্তু ৰাখিলে প্রতিবিম্বৰ অবস্থান, প্রকৃতি আৰু আকাৰ নিৰ্ণয় কৰা। ৰশ্মিচিত্র অংকণ কৰিবা।

উত্তৰঃ

ৰশ্মিচিত্র

লক্ষ্যবস্তু ভাঁজকেন্দ্ৰ আৰু ফ’কাছৰ মাজত থাকিলে প্রতিবিম্ব ভাঁজকেন্দ্ৰৰ বাহিৰত গঠিত হ’ব। ই লক্ষ্যবস্তুৰ তুলনাত বিবর্ধিত, সৎ আৰু ওলোটা।

প্রশ্নঃ প্রতি সৰণাংক কাক বোলে? ইয়াৰ গাণিতিক প্রকাশ ৰাশিটো লিখা।

উত্তৰঃ শূণ্যত পোহৰৰ দ্রুতি আৰু কোনো এটা মাধ্যমত পোহৰৰ দ্রুতিৰ অনুপাতক সেই মাধ্যমটোৰ প্ৰতিসৰণাংক বোলে। ইয়াৰ গাণিতিক প্রকাশ ৰাশিটো হ’ল-

ইয়াৰ গাণিতিক প্রকাশ ৰাশিটো হ'ল-

প্রশ্নঃ লেছৰ ক্ষমতাৰ সংজ্ঞা দিয়া। ইয়াৰ গাণিতিক প্রকাশ বাশিটো লিখা। ইয়াৰ এছ. আই একক কি? HSLC ’20

উত্তৰঃ লেন্‌ছ এখনৰ ফ’কাছ দৈর্ঘ্যৰ ব্যস্ত অনুপাতক লেন্‌ছ এখনৰ ক্ষমতা বোলে। ইয়াৰ গাণিতিক প্রকাশ বাশিটো হ’ল-

লেছৰ ক্ষমতাৰ সংজ্ঞা দিয়া। ইয়াৰ গাণিতিক প্রকাশ বাশিটো লিখা। ইয়াৰ এছ. আই একক কি

ইয়াৰ এছ, আই, একক হ’ল ডায়’প্টাৰ।

প্রশ্নঃ সমতল দাপোণৰ ফ’কাছ দৈর্ঘ্য

(a) শূন্য

(b) ধনাত্মক

(c) ঋণাত্মক

(d) অসীম

উত্তৰঃ (d) অসীম

প্রশ্নঃ এখন লেন্থৰ ক্ষমতা 2 ডায়’প্টাৰ। ইয়াৰ ফ’কাছ দৈর্ঘ্য হ’ব-

(a) 25 ছে. মি.

(b) 100 ছে. মি.

(c) 75 ছে. মি.

(d) 50 ছে. মি.

উত্তৰঃ (d) 50 ছে, মি.

প্রশ্নঃ পোহৰৰ বিচ্ছুৰণ কাক বোলে? HSLC ’20

উত্তৰঃ বগা পোহৰক তাৰ সাতোটা উপাংশলৈ পৰিবৰ্তন কৰাকে পোহৰৰ বিচ্ছুৰণ বোলে।

প্রশ্নঃ কোনটো মাধ্যমত পোহৰৰ বেগ আটাইতকৈ বেছি?

উত্তৰঃ শূন্য মাধ্যমত।

প্রশ্নঃ আকাশৰ ৰং নীলা হোৱাৰ কাৰণ কি?

উত্তৰঃ পোহৰৰ বিক্ষেপণ।

প্রশ্নঃ 2m ফ’কাছ দৈর্ঘৰ অবতল লেন্থ এখনৰ ক্ষমতা নির্ণয় কৰা। 15 cm ফ’কাছ দৈৰ্ঘৰ অৱতল লেন্‌ছ এখনৰ পৰা কিমান দূৰত্বত লক্ষ্যবস্তু এটা ৰাখিলে তাৰ পৰা 10cm দূৰত্বত লেছে প্রতিবিম্ব এটা গঠন কৰিব? তদুপৰি লেঞ্ছত হোৱা বিবর্ধন আৰু প্ৰতিবিম্বৰ প্ৰকৃতি নির্ণয় কৰা। HSLC ’19

2m ফ'কাছ দৈর্ঘৰ অবতল লেন্থ এখনৰ ক্ষমতা নির্ণয় কৰা।

তদুপৰি লেঞ্ছত হোৱা বিবর্ধন আৰু প্ৰতিবিম্বৰ প্ৰকৃতি নির্ণয় কৰা।

বহু বিকল্পধর্মী প্রশ্নোত্তৰ (MCQ)

প্রশ্নঃ লক্ষ্যবস্তুৰ সমান আকাৰৰ আৰু সৎ প্রতিবিম্ব পাবলৈ হ’লে লক্ষ্যবস্তুটো অৱতল দাপোণৰ সন্মুখত কোন স্থানত ৰাখিব লাগিব?

(a) ভাঁজকেন্দ্ৰৰ বাহিৰত

(b) ভাঁজকেন্দ্রত

(c) ভাঁজকেন্দ্ৰ আৰু ফ’কাছৰ মাজত

(d) ফ’কাছত

উত্তৰঃ (b) ভাঁজকেন্দ্রত।

প্রশ্নঃ লক্ষ্যবস্তুৰ সমান আকাৰৰ আৰু সৎ প্রতিবিম্ব পাবলৈ হ’লে লক্ষ্যবস্তুটো উত্তল লেন্‌দ্ৰৰ সন্মুখত কোন স্থানত ৰাখিব লাগিব?

(a) অসীমত

(b) লেন্‌দ্ৰৰ মুখ্য ফ’কাছত

(c) ফ’কাছ দৈর্ঘ্যৰ দুগুণ দূৰত্বত

(d) লেন্‌ছৰ আলোক কেন্দ্র আৰু মুখ্য ফ’কাছৰ মাজত

উত্তৰঃ (c) ফ’কাছ দৈৰ্ঘ্যৰ দুগুণ দূৰত্বত।

প্রশ্নঃ দাড়ি খুৰোৱা দাপোন হিচাপে ব্যৱহাৰকৰা দাপোণ-

(a) অবতল দাপোণ

(b) উত্তল দাপোণ

(c) সমতল দাপোন

(d) দ্বি-উত্তল দাপোণ

উত্তৰঃ (a) অবতল দাপোণ।

প্রশ্নঃ অবতল দাপোণৰ কোন স্থানত লক্ষ্যবস্তু ৰাখিলে প্রতিবিম্ব দাপোণৰ পিছফালে গঠিত হয়?

(a) ফ’কাছত

(b) ভাঁজকেন্দ্ৰৰ বাহিৰত

(c) ফ’কাছ আৰু মেৰুৰ মাজত

(d) ফ’কাছ আৰু ভাঁজকেন্দ্ৰৰ মাজত

উত্তৰঃ (c) ফ’কাছ আৰু মেৰুৰ মাজত।

প্রশ্নঃ দাপোণ এখনৰ পৰা যিমান দূৰতে থিয় নোহোৱা লাগে প্রতিবিম্বটো সদায় থিয় হয়।

দাপোণখন কেনেকুৱা হ’ব পাৰে?

(a) সমতল

(b) অবতল

(c) উত্তল

(d) হয় সমতল নতুবা উত্তল

উত্তৰঃ (d) হয় সমতল নতুবা উত্তল।

প্রশ্নঃ গাড়ীৰ পিছলৈ চোৱা দপোণ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হয়-

(a) অবতল দাপোণ

(b) উত্তল দাপোণ

(c) সমতল দাপোন

(d) দ্বি-উত্তল দাপোণ

উত্তৰঃ (b) উত্তল দাপোণ।

প্রশ্নঃ গোলাকাৰ দাপোণ এখনৰ ভাঁজ ব্যসার্ধ 30 ছে. মি.। ইয়াৰ ফ’কাছ দৈর্ঘ-

30 ছে.মি.। ইয়াৰ ফ’কাছ দৈর্ঘ্য- হ’ব-

(a) 30 ছে.মি.

(c) 10 ছে.মি.

(b) 20 ছে.মি.

(d) 15 ছে.মি.

উত্তৰঃ (d) 15 ছে,মি।

প্রশ্নঃ লেছ এখনৰ ক্ষমতা +2D। লেখন লেছ খন হব-

(a) অভিসাৰী

(b) অপসাৰী

(c) অভিসাৰী আৰু অপসাৰী

(d) ওপৰৰ এটাও নহয়

উত্তৰঃ (a) অভিসাৰী।

প্রশ্নঃ তলত দিয়া কোনটো পদার্থ লেন্‌ছ তৈয়াৰ কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰিব নোৱাৰি?

(a) পানী

(b) কাঁচ

(c) প্লাষ্টিক

(d) মৃত্তিকা

উত্তৰঃ (d) মৃত্তিকা।

প্রশ্নঃ এখন গোলাকাৰ দাপোণ আৰু এখন ক্ষীণ গোলাকাৰ লেন্‌ প্রত্যেকৰে ফ’কাছ দৈর্ঘ্য – 15cm। দাপোণ আৰু লেন্‌ছৰ প্ৰকৃতি কেনেকুৱা হ’ব পাৰে?

(a) দুয়োখন অবতল

(b) দুয়োখন উত্তল

(c) দাপোণখন অৱতল লেখন উত্তল

(d) দাপোণখন উত্তল লেখন অবতল

উত্তৰঃ (a) দুয়োখন অৱতল।

প্রশ্নঃ বিৱৰ্ধনৰ মানৰ আগত ঋণাত্মক চিন থাকিলে প্রতিবিম্বটো বুলি জনা যায়।

(a) সৎ

(b) অসৎ

(c) থিয়

(d) ওলোটা

উত্তৰঃ (a) সৎ।

প্রশ্নঃ বায়ুত পোহৰৰ দ্রুতি আৰু কাঁচত পোহৰৰ দ্রুতিৰ অনুপাত-

(a) 1.50

(b) 1.25

(c) 1.33

(d) 1.30

উত্তৰঃ (c) 1.50

 

SEBA Class X Science অধ্যায়- ৯ বংশগতি আৰু ক্ৰমবিকাশ Questions and Answers

 

অধ্যায়- ৯

বংশগতি আৰু ক্ৰমবিকাশ

নির্বাচিত প্রশ্নোত্তৰ

প্রশ্নঃ বিভিন্ন মানুহৰ আকাৰ, আকৃতি, বৰণ আৰু অবয়ব ভিন্ন যদিও একেটা প্রজাতিত অন্তর্ভূক্ত কিয়?

উত্তৰঃ কাৰণ, সকলো মানুহে যৌন প্রক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা বংশবিস্তাৰ কৰে।

প্রশ্নঃসংকৰণ পৰীক্ষা কাক বোলে?

উত্তৰঃ একে প্রজাতিৰ বিপৰীত ধর্মী বৈশিষ্ট্য সম্পন্ন কিন্তু বিশুদ্ধ গুণ থকা দুটা জীৱৰ মাজত কৰা সংগম পৰীক্ষাক সংকৰণ পৰীক্ষা বোলে।

প্রশ্নঃ মানব দেহত কিমানযোৰ ক্ৰম’জম থাকে?

উত্তৰঃ 23 যোৰ।

প্রশ্নঃ আৰ্জিত চৰিত্ৰৰ এটা উদাহৰণ দিয়া।

উত্তৰঃ খাদ্যৰ অভাৱত মানুহৰ ওজন হ্রাস পোৱা।

প্রশ্নঃ যিবোৰ অংগৰ উৎপত্তি বেলেগ কিন্তু দেখাত একে আৰু একে কার্য সম্পন্ন কৰে, সেইবোৰ কি? HSLC ’16

উত্তৰঃ সমবৃত্তি।

প্রশ্নঃ মানুহৰ উৎপত্তি ক’ত হৈছিল? HSLC ‘1

উত্তৰঃ আফ্রিকাত।

প্রশ্নঃ প্রভাবী চৰিত্ৰ কাক বোলে? HSLC ’19

উত্তৰঃ দুই বিপৰীত ধৰ্ম বা চৰিত্ৰসম্পন্ন বিশুদ্ধ সম যুগ্মজাত জীৱৰ মাজত নিষেচন প্রক্রিয়া সংঘটিত হ’লে প্রথম অপত্য জনুত যিটো চৰিত্ৰ প্রকাশিত হয়, সেইটোকে ‘প্রভাৱী চৰিত্ৰ’ বোলে।

প্রশ্নঃ প্রকৃতিত কিয় আমি চাপৰ মট ৰমাহৰ গছতকৈ ওখ মটৰমাহ গছ বেছিকৈ দেখা পাওঁ? HSLC ’16

উত্তৰঃ স্ব-পৰাগযোগৰ বাবে আমি প্রকৃতিত চাপৰ মটৰমাহতকৈ ওখ মটৰমাহ গছ বেছিকৈ দেখা পাওঁ।

প্রশ্নঃ বিপৰীত সংগম কাক বোলে?

উত্তৰঃ একে প্রজাতিৰ দুটা পৃথক চাৰিত্রিক বৈশিষ্ট্যযুক্ত জীৱৰ মাজত হোৱা সংগমক বিপৰীত সংগম বোলে।

প্রশ্নঃ বিপৰীতধর্মী চৰিত্ৰ কাক বোলে?

উত্তৰঃ জীৱৰ একোটা চৰিত্ৰ প্রকাশ কৰা বৈষম্যমূলক লক্ষণবোৰক বিপৰীত ধর্মী চৰিত্ৰ বোলে।

প্রশ্নঃ মেণ্ডেলৰ পৰীক্ষাত ব্যৱহৃত ওখ আৰু চাপৰ মটৰমাহৰ কোনটো লক্ষণ প্রভাবী? HSLC ’17

উত্তৰঃ ওখ মটৰমাহ লক্ষণ প্রভাবী।

প্রশ্নঃ অযৌন প্রক্রিয়াৰে বংশবিস্তাৰ কৰা জীৱৰ মাজত প্ৰজাতিকৰণৰ বাবে ভৌগোলিক ভাবে পৃথকীকৰণ হৈ থকা অৱস্থাটো প্রধান কাৰক হ’ব পাৰেনে? যদি পাৰে বা নোৱাৰে কিয়?

উত্তৰঃ নোৱাৰে। কাৰণ, এই প্রক্রিয়াত এটা জীৱই আন এটা জীৱৰ ওপৰত প্ৰজননৰ বাবে নির্ভৰশীল নহয়।

প্রশ্নঃ বংশগতি বংশগতি কাক বোলে? বংশগতিৰ পিতৃ বুলি কাক জনা যায়?

উত্তৰঃ যি প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা পিতৃ-মাতৃৰ চাৰিত্ৰিক বৈশিষ্ট্য অপৰিৱৰ্তিতভাবে পৰৱৰ্তী জনুলৈ সঞ্চালিত হয় তাক বংশগতি বোলে।
বংশগতিৰ পিতৃ বুলি গ্ৰেগৰ জোহান মেন্ডেলক জনা যায়।

প্রশ্নঃ বিপৰীত সংগম কাক বোলে?

উত্তৰঃ একে প্রজাতিৰ দুটা পৃথক চাৰিত্ৰিক বৈশিষ্ট্যযুক্ত জীৱৰ মাজত হোৱা সংগমক বিপৰীত সংগম বোলে।

প্রশ্নঃ মেণ্ডেলে তেখেতৰ পৰীক্ষাৰ যোগেদি বংশানুক্রমিকভাবে প্রবাহিত চৰিত্ৰবিলাক স্বতন্ত্রভাবে প্রবাহিত হয় বুলি কেনেকৈ নির্ণয় কৰিছিল? HSLC ’18

উত্তৰঃ মেণ্ডেলে কৰা দ্বি-সংকৰণ পৰীক্ষাবোৰৰ ভিতৰত বীজত্বকৰণ আকৃতিৰ বাবে থকা দুযোৰ বিপৰীতধর্মী চৰিত্ৰ ক্রমে হালধীয়া (Y); সেউজীয়া (y) আৰু ঘূৰণীয়া (RR), শোটোৰা (rr) লক্ষণযুক্ত দুজোপা মটৰমাহ উদ্ভিদৰ মাজত কৰা দ্বি-সংকৰণ পৰীক্ষা। বীজত্বকৰ ঘূৰণীয়া আকৃতিৰ লক্ষণটো প্রভাৱী আৰু শোটোৰা লক্ষণটো অপ্রভাবী। আনহাতে বীজৰ হালধীয়া বৰণ প্রভাবী আৰু সেউজীয়া বৰণ অপ্রভাবী লক্ষণ।



সেইদৰে সমযুতক হালধীয়া-ঘূৰণীয়া (YYRR) আৰু সমযুতক সেউজীয়া শোটোৰা (yyrr) লক্ষণযুক্ত দুজোপা গছক পিতৃ জনু (P₁) হিচাপে বিবেচনা কৰি মেণ্ডেলে দ্বি সংকৰ পৰীক্ষা কৰিছিল। এই পৰীক্ষাৰ ফলত পোৱা বীজবোৰৰ পৰা যিবোৰ প্ৰথম অপত্য জনুৰ (F₁) গছৰ সৃষ্টি হৈছিল সেইবোৰৰ গোটেইবোৰ আছিল হালধীয়া- ঘূৰণীয়া লক্ষণযুক্ত। দ্বিতীয় অপত্য জনুত (F₂) সৃষ্টি হোৱা গছবোৰত পৈতৃক জনুত গছবোৰৰ হালধীয়া-ঘূৰণীয়া আৰু সেউজীয়া-শোটোবা লক্ষণৰ উপৰিও হালধীয়া-শোটোৰা আৰু সেউজীয়া-ঘূৰণীয়া নতুন লক্ষণ পোৱা গৈছিল। দ্বিতীয় অপত্য জনুৰ (F₂) গছবোৰ সদায় 9:3:3:1 ব্যক্তরূপী অনুপাতত পোৱা যায়।

প্রশ্নঃ জীবাত্মসমূহ কি? বিবর্তন সম্পর্কে জীবাষ্মসমূহে আমাক কি কয়? HSLC ’16

উত্তৰঃ ভূ-পৃষ্ঠৰ গভীৰতাত শিলাস্তবত সোমাই থকা জীবদেহৰ অংশবিশেষ বা জীৱবোৰে এৰি যোৱা সাঁচক জীবাষ্ম বোলে।

জীবাত্মবোৰে কোনো এক নির্দিষ্ট অতীতৰ স্বাক্ষৰ বহন কৰে। জীৱাত্মবোৰৰ বয়সৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি বিভিন্ন যুগত যে জীৱৰ পৰিৱৰ্তন হৈছে তাক ঠাৱৰ কৰিব পাৰি আৰু জীৱৰ ক্ৰমবিকাশ অতি সহজে অনুমান কৰিব পাৰি।

প্রশ্নঃ বিভিন্ন মানুহৰ আকৃতি, বৰণ আৰু অবয়ব ভিন্ন যদিও একেটা প্রজাতিত অন্তর্ভুক্ত কিয়?

উত্তৰঃ মানুহৰ আকাৰ, আকৃতি, বৰণ আৰু অবয়ব ভিন্ন হ’লেও ইহঁতক একেটা প্রজাতিত অন্তৰ্ভূক্ত কৰা হয়। কাৰণ, সকলো মানুহে যৌন প্রক্রিয়াৰে বংশ বিস্তাৰ কৰে।

প্রশ্নঃ মানুহৰ সন্তানৰ লিংগ নির্ধাৰণ কিদৰে কৰা হয়? HSLC ’15, 17, 19

উত্তৰঃ মহিলাৰ দেহত দুটা X ক্রম’জ’ম থাকে আৰু ইহঁতে সমসংখ্যক ক্রম’জ’মযুক্ত জননকোষৰ সৃষ্টি কৰে। পুৰুষ মানুহৰ দেহত X আৰু Y দুয়োধৰণৰ ক্ৰম’জ’ম থাকে। গতিকে পুৰুষসকলে আধা X ক্রম’জ ‘মযুক্ত আৰু আধা Y ক্রম’জ’মযুক্ত জননকোষ সৃষ্টি কৰে।

যেতিয়া X ক্রম’জ’যুক্ত শুক্রাণু ডিম্বাণুৰ লগত লগ লাগে তেতিয়া সন্তানটো ছোৱালী (XX) হয়। আকৌ যেতিয়া Y ক্রম’জ’মযুক্ত শুক্রাণু ডিম্বাণুৰ লগত লগ লাগে তেতিয়া সন্তানটো ল’ৰা (XY) হ’ব।

প্রশ্নঃ কি কি প্ৰকাৰে কোনো এটা জীৱৰ নিদ্দিষ্ট এটা চাৰিত্রিক বৈশিষ্ট্য তাৰ জনসংখ্যাত ক্রমাগতভাবে বাঢ়ি যায়?

উত্তৰঃ কোনো এটা জীৱৰ নিদ্দিষ্ট চাৰিত্ৰিক বৈশিষ্ট্য এটা তাৰ জনসংখ্যাত বাঢ়ি যোৱাৰ বিভিন্ন উপায় হ’ল-

(ক) প্রাকৃতিক নির্বাচনঃ যেতিয়া এটা প্রকাৰণ বা বিশেষ বৈশিষ্ট্যই প্রজাতি এটা বাচি থকাত সহায় কবে।

(খ) জিনীয় প্রভাৱঃ যেতিয়া কোনো এটা জিন এটা বিশেষ প্রজাতিত প্রকট হয়।

প্রশ্নঃ জীৱৰ জীবন কালত আর্জিত চৰিত্ৰবিলাকৰ তাৰ সতি সন্ততিলৈ কিয় বংশানুক্রমিক প্রবাহ নঘটে? HSLC ’20

উত্তৰঃ জীয়াই থাকিবলৈ জীৱক এটা উপযুক্ত পৰিৱেশৰ প্ৰয়োজন হয় যিটো কেৱল জিনৰ দ্বাৰা সম্ভৱ নহয়। এই প্রক্রিয়াত অপ্রজননজনিত কলাৰ পৰিবৰ্তন হয়।

প্রশ্নঃ নতুন এটা প্রজাতিৰ উৎপত্তিৰ কাৰণে কি কি উপাদানে অৰিহনা যোগায়? HSLC ’18

উত্তৰঃ নতুন প্রজাতি এটা সৃষ্টিত অৰিহনা যোগোৱা উপাদান হ’ল

(ক) প্রাকৃতিক নির্বাচন।

(খ) জিনীয় পথচ্যুত।

(গ) পাৰিপাৰ্শ্বিক পৰিৱৰ্তন।

(ঘ) প্রকাৰণ।

প্রশ্নঃ সমসংস্থৰ এটা উদাহৰণ হ’ল-

(a) আমাৰ বাহু আৰু কুকুৰৰ আগ ঠেং

(b) আমাৰ দাঁত আৰু হাতীৰ দাঁত

(c) আলু আৰু ঘাঁহৰ শিপা

(d) ওপৰৰ আটাইকেইটা

উত্তৰঃ (d) ওপৰৰ আটাইকেইটা।

প্রশ্নঃ বিবৰ্তনৰ লগত তলৰ কোনটো সাধাৰণভাবে জড়িত-

(a) এজন চীনা স্কুলীয়া ছাত্র

(b) এটা চিম্পাঞ্জী

(c) এটা মকৰা

(d) এটা বেক্টেৰিয়া

উত্তৰঃ (a) এজন চীনা স্কুলীয়া ছাত্র।

প্রশ্নঃ বিবর্তন আৰু শ্ৰেণীবিভাজনৰ অধ্যয়ন কেনেকৈ পৰস্পৰে পৰস্পৰৰ লগত সংযোগ হৈ আছে? HSLC ’16, 19

উত্তৰঃ বিৱৰ্তন হৈছে জীৱৰ প্ৰাকৃতিক নির্বাচন, জিনীয় পৰিৱৰ্তন আদিৰ ফলত বহুকেইটাপ্ৰজন্মৰ মাজেদি জীৱ এটাৰ চাৰিত্ৰিক পৰিৱৰ্তন।
শ্রেণীবিভাজন হৈছে জীৱৰ মৌলিক চাৰিত্ৰিক বৈশিষ্ট্যৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি কৰা ভাগ। যিবিলাক জীৱৰ চাৰিত্ৰিক বৈশিষ্ট্য প্রায় একেধৰণৰ, তেনেবোৰ জীৱৰ পূৰ্বপুৰুষ একে বুলি ঠাৱৰ কৰিব পাৰি।

প্রশ্নঃ উদাহৰণসহ সমসংস্থ আৰু সমবৃত্তিক অংগৰ বিষয়ে ব্যাখ্যা কৰা। HSLC ’18

উত্তৰঃ যিবিলাক অংগৰ উৎপত্তি আৰু গঠন প্রায় একে, কিন্তু কাৰ্যৰ ফালৰ পৰা বেলেগ তেনেবোৰ অংগক সমসংস্থ অংগ বোলে। যেনে- চৰাইৰ ডেউকা, ভেকুলীৰ আগ ঠেং, বান্দৰৰ আগ ঠেং, বাদুলিৰ ডেউকা, মানুহৰ হাত আদি।

যিবোৰ অংগৰ উৎপত্তি আৰু গঠন এক বেলেগ কিন্তু কাৰ্যৰ ফালৰ পৰা একে সেইবোৰ অংগক সমবৃত্তি অংগ বোলে। যেনে- পখিলাৰ পাখি, জিঞাৰ পাখি, চৰাইৰ ডেউকা আদি।

প্রশ্নঃ মানুহৰ ক্ষেত্ৰত লিংগ কেনেদৰে নিৰ্ণয় কৰা হয়?

উত্তৰঃ জিনৰ যোগেদি।

প্রশ্নঃ ‘জিনক বংশগতি চৰিত্ৰৰ বাহক বুলি কোৱা হয়।’ ব্যাখ্যা কৰা।

উত্তৰঃ ডি. এন. এ. ৰ একোটা অণু দুডাল পৰস্পৰে পাক খাই থকা নিউক্লি অটাইডৰ শিকলিৰে গঠিত। ডি. এন. এ. ক্রম’জমত থাকে। গতিকে জিনো ক্রম’জমত থাকে। জননকোষ গঠনৰ সময়ত ক্রম’জমবোৰে জিনবোৰ জননকোষলৈ কঢ়িয়াই নিয়ে। পিছত জননকোষৰ নিষেচনৰ সময়ত পিতৃ-মাতৃৰ দুয়োৰে জিনবোৰ ক্রম’জমৰ দ্বাৰা অপত্য জনুলৈ স্থানান্তৰিত হয়। সেইবাবে জিনক বংশগতি চৰিত্ৰৰ বাহক বুলি কোৱা হয়।

প্রশ্নঃ বংশগতিৰ প্ৰভাৱিতা সূত্রটো লিখা।

উত্তৰঃ জীৱৰ কোনো লক্ষণৰ বাবে থকা বিপৰীত ধর্মী লক্ষণযুক্ত সমযুতক দুটা জীৱৰ মাজত সংকৰণ ঘটালে প্রথম অপত্য জনুত পিতৃ- মাতৃ দুটা লক্ষণৰ মাত্র এটাহে প্রকাশ পোৱা লক্ষণটোক প্রভাৱী আৰু প্রকাশ নোপোৱাটোক অপ্রভাবী লক্ষণ বোলে। এয়েই বংশগতিৰ প্রভাবিতা সূত্র।

প্রশ্নঃ মেণ্ডেলে মটৰ মাহৰ গছক সংকৰণ পৰীক্ষাৰ বাবে বাছি লোৱাৰ কাৰণ কি?

উত্তৰঃ মেণ্ডেলে মটৰ মাহৰ গছ বাছি লোৱাৰ কাৰণসমূহ হ’ল-

(ক) মটৰমাহৰ জীৱন কাল চুটি।

(খ) মটৰমাহে স্ব-পৰাগযোগ কৰিব পাৰে।

(গ) মটৰমাহৰ ফুলবোৰ আকাৰত ডাঙৰ।

প্রশ্নঃ জীৱৰ ক্ৰমবিকাশ প্রক্রিয়াত, যি প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা কোনো এটা প্রজাতিৰ জীৱসমূহক চাৰিত্রিক বৈশিষ্ট্যসমূহৰ বিভিন্ন কাৰকৰ প্ৰভাৱৰ ফলত পৰিৱৰ্তন ঘটি নতুন চাৰিত্রিক বৈশিষ্ট্যসম্পন্ন জীৱৰ উদ্ভব হয়, সেই প্রক্রিয়াক কি বোলা হয়? HSLC ’19

উত্তৰঃ প্ৰজাতিকৰণ।

প্রশ্নঃ কোনো জীৱৰ প্ৰজাতিৰ সংখ্যা স্থিৰ ৰখাৰ বাবে প্রজননে কিদৰে সহায় কৰে? HSLC ‘1

উত্তৰঃ প্রজনন হৈছে এনে এক প্রক্রিয়া যাৰ যোগেদি জীবই নিজৰ বংশ অটুট ৰাখিব পাৰে। জনসংখ্যাৰ দুটা প্রধান বৈশিষ্ট্য হ’ল জন্ম আৰু মৃত্যুৰ হাৰ। জীৱৰ সৃষ্টি হোৱাৰ পিছত বিভিন্ন কাৰণত জীৱৰ মৃত্যু ঘটে। ফলত জনসংখ্যা হ্রাস পায়। কিন্তু প্রজনন প্রক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা নতুন জীৱৰ সৃষ্টি হৈ ইয়াৰ অভাৱ পূৰণ হয়।

এইদৰে প্ৰজনন প্রক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা জীৱৰ প্ৰজাতিৰ জনসংখ্যা স্থিৰ ৰখাত সহায়ক হয়।

প্রশ্নঃ উদ্ভিদ আৰু প্রাণীত কেনেকৈ চাৰিত্ৰিক বৈশিষ্ট্যবোৰ প্রকাশ পায়? HSLC ’15

উত্তৰঃ DNA ৰ দ্বাৰা উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰ চাৰিত্রিক বৈশিষ্ট্যসমূহ প্রকাশ পায়। জনন কোষৰ দ্বাৰা পিতৃ-মাতৃৰ চাৰিত্রিক বৈশিষ্ট্যসমূহ সন্তানে লাভ কৰে। জনন কোষত পিতৃ বা মাতৃৰ অর্ধ সংখ্যক ক্রম’জম থাকে। এই ক্রম’জমত থকা DNA য়ে পিতৃ বা মাতৃৰ চৰিত্ৰ সন্তানলৈ বহন কৰে আৰু অপত্য উদ্ভিদ বা প্রাণীৰ দেহত প্রকাশ পায়।

মেণ্ডেলৰ মতে উদ্ভিদসমূহত চাৰিত্রিক বৈশিষ্ট্যসমূহ কাৰকে বহন কৰে আৰু সতি-সন্ততিৰ দেহত প্রকাশ কৰে। ইয়াৰ উপৰিও তেওঁৰ সূত্রমতে যিকোনো দুটা বিপৰীতধর্মী চৰিত্ৰৰ মাজত এটা চৰিত্ৰহে প্রকাশ পায়।

এনেদৰে উদ্ভিদ আৰু প্রাণীত চাৰিত্ৰিক বৈশিষ্ট্যসমূহ প্রকাশ পায়।

প্রশ্নঃ প্ৰজাতিকৰণৰ কাৰণবোৰ উদাহৰণসমূহ ব্যাখ্যা কৰা? HSLC ’17

উত্তৰঃ প্ৰজাতিকৰণৰ মূল কাৰণসমূহৰ ভিতৰত জিনীয় পথচ্যুত আৰু প্রাকৃতিক নির্বাচন উল্লেখযোগ্য।

উদাহৰণস্বৰূপে গুৱৰুৱা পোকে খাদ্য হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা গছ-গছনিবিলাক যদি কোনো এটা

অঞ্চলত বিস্তৃতভাবে বিয়পি পৰে, তেন্তে সেই অঞ্চলত গুৱৰুৱা পোকৰ সংখ্যা বৃদ্ধি পাব। তাৰে কিছুমান গুবৰুৱা পোকে সিহঁতৰ গোটেই জীৱনকালছোৱা ওচৰৰ কোনো গছৰ পাত খাইয়েই জীৱন অতিবাহিত কৰিব। তেতিয়া গুবৰুৱাৰ এই বৃহৎ জাকটোৰ ওচৰে পাজৰে গুবৰুৱাৰ কিছুমান উপজাকৰুৱাৰ সৃষ্টি হ’ব। এনে উপজাকৰুৱা গুবৰুৱাৰ মাজত প্রায়েই প্রজনন প্রক্রিয়া সংঘটিত হ’ব। কোনো কোনো গুবৰুৱাই কিবা অবাঞ্চিত উপায়ে এটা উপ জাকৰুৱাৰ পৰা আন এটা উপজাকৰুৱালৈ গতি কৰিব পাৰে। এনেদৰে সম্পূর্ণকৈ নহ’লেও আংশিকভাবে দুটা গুবৰুৱা জাকৰুৱাৰ মাজত জিনৰ প্ৰবাহ ঘটিব।

এইদৰে ধাৰাবাহিকভাবে কেইবাটাও প্রজন্ম অতিক্ৰম কৰাৰ লগে লগে জিনীয় পথচ্যুত ঘটিব। ফলত প্রত্যেকটো জাকৰৱাত বিভিন্ন চৰিত্ৰৰ সমাগম হ’ব।

ইয়াৰ উপৰিও প্রাকৃতিক নির্বাচনেও পৃথকভারে ভৌগোলিকভাবে আঁতৰি থকা উপজাকৰুৱাত চৰিত্ৰ সালসলনিত ভূমিকা গ্রহণ কৰিব পাৰে

বহু বিকল্পধর্মী প্রশ্নোত্তৰ (MCQ)

প্রশ্নঃ প্রকৃতিত কিয় আমি চাপৰ মটৰমাহৰ গছতকৈ ওখ মটৰ মাহৰ গছ বেছিকৈ দেখা পাওঁ?

(a) পাৰিৱেশিক বৈশিষ্ট্যৰ বাবে

(b) প্রতিযোগিতাৰ বাবে

(c) পৈতৃক পুৰুষৰ ওখ চাৰিত্রিক বৈশিষ্ট্যৰ

(d) ওপৰৰ এটাও নহয়

উত্তৰঃ (c) পৈতৃক পুৰুষৰ ওখ চাৰিত্ৰিক বৈশিষ্ট্যৰ বাবে।

প্রশ্নঃ মানুহৰ উৎপত্তি হৈছিল-

(a) এছিয়াত

(c) অস্ট্রেলিয়াত

(b) আফ্রিকাত

(d) ইউৰোপত

উত্তৰঃ (b) আফ্রিকাত।

প্রশ্নঃ বংশগতিৰ পিতৃ বুলি কাক জনা যায়?

(a) এলবার্ট আইনষ্টাইন

(b) চাৰ্লছ ডাৰউইন

(c) গ্ৰেগৰ জোহান মেন্ডেল

(d) ৰ’বার্ট হুক

উত্তৰঃ (c) গ্ৰেগৰ জোহান মেন্ডেল।

প্রশ্নঃ যদি জিনীয় গাঁথনি ওখ (TT) আৰু চাপৰ (tt) যুক্ত গছৰ মাজত সংকৰণ ঘটোৱা হয়, পিছৰটো অপত্য জনুত আমি কোনধৰণৰ গছ পাম?

(a) ওখ (TT) আৰু চাপৰ (tt) দুয়োধৰণৰ

(b) কেবল ওখ

(c) কেবল চাপৰ

(d) ওপৰৰ কোনো ধৰণৰেই নহয়

উত্তৰঃ (b) কেৱল ওখ।

প্রশ্নঃ মেণ্ডেলৰ মটৰ মাহৰ ওখ গছৰ সৈতে বেঙুনীয়া আৰু চাপৰ গছৰ সৈতে বগা ফুলৰ সংকৰণৰ ফলাফল আছিল-

(a) TTWW

(c) TtWW

(b) TTww

(d) TtWw

উত্তৰঃ (c) TtWw.

প্রশ্নঃ মানুহৰ জননকোষত থকা ক্র’ম’জ’মৰ সংখ্যা কিমান?

(a) 23 ডাল

(b) 21 ডাল

(c) 22 ডাল

(d) 46 ডাল

উত্তৰঃ (a) 23 ডাল।

প্রশ্নঃ বিৱৰ্তনৰ লগত তলৰ কোনটো সাধাৰণভাবে জড়িত-

(a) এজন চীনা স্কুলীয়া ছাত্র

(b) এটা চিম্পাঞ্জী

(c) এটা মকৰা

(d) এটা বেক্টেৰিয়া

উত্তৰঃ (a) এজন চীনা স্কুলীয়া ছাত্র।

প্রশ্নঃ যিবোৰ অংগৰ উৎপত্তি বেলেগ কিন্তু দেখাত একেই আৰু একে কার্য সম্পন্ন কৰে, সেইবোৰ হ’ল-

(a) সমসংস্থ

(c) নিকট বৰ্তী

(b) সমবৃত্তি

(d) অবশেষাংগ

উত্তৰঃ (b) সমবৃত্তি।

প্রশ্নঃ সমসংস্থ অংগৰ এটা উদাহৰণ হ’ল–

(a) আমাৰ বাহু আৰু কুকুৰৰ আগ ঠেং

(b) আমাৰ দাঁত আৰু হাতীৰ দাঁত

(c) আলু আৰু ঘাঁহৰ ধাৰক কাণ্ড

(d) ওপৰৰ আটাইকেইটা

উত্তৰঃ (d) ওপৰৰ আটাইকেইটা।

SEBA Class X Science অধ্যায়-৮ জীৱই কেনেকৈ বংশবিস্তাৰ কৰে? Questions and Answers

 

অধ্যায়-৮

জীৱই কেনেকৈ বংশবিস্তাৰ কৰে?

নির্বাচিত প্রশ্নোত্তৰ

প্রশ্নঃ গৰ্ভধাৰণ প্ৰতিৰোধৰ কাৰণে কি কি পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰা হয়? HSLC ’15

উত্তৰঃ গৰ্ভধাৰণ প্ৰতিৰোধ কৰা পদ্ধতিবোৰ হ’ল- কনডম, অৰেল কন্ট্রাচ্পেটিভ্, কপাৰ-টি আদি।

প্রশ্নঃ এড্রিনেলিন হ’ৰমনৰ কাম কি?

উত্তৰঃ মানুহ যেতিয়া খণ্ডাল, উত্তেজিত বা ব্যাগ হৈ পৰে তেতিয়া এই হ’বমনে দেহত সমতা স্থাপনত সহায় কৰে।

প্রশ্নঃ মানুহৰ শুক্রাশয়ৰ কাম কি?

উত্তৰঃ শুক্রাণু উৎপাদন কৰা আৰু টেষ্ট’ষ্টেৰণ নামৰ পুৰুষ হৰম’ন ক্ষৰণ কৰা।

প্রশ্নঃ দুবিধ গৰ্ভনিৰোধ পদ্ধতিৰ নাম লিখা।

উত্তৰঃ নিৰোধ পদ্ধতি আৰু শৈল্যকৰণ পদ্ধতি।

প্রশ্নঃ মানৰ দেহৰ কোন অংশত ডিম্বৰ নিষেচন হয়।

উত্তৰঃ ডিম্বনলী বা ফেল’পিয়ান টিউবত।

প্রশ্নঃ খাদ্য সঞ্চয় কৰা বীজৰ অংশটোৰ নাম লিখা।

উত্তৰঃ বীজপত্র।

প্রশ্নঃ ভাইৰাছৰ দ্বাৰা হোৱা দুবিধ ৰোগৰ নাম লিখা।

উত্তৰঃ এইডছ আৰু ওৱার্ট।

প্রশ্নঃ প্লেচেন্টাৰ ভিলাইৰ কাম কি?

উত্তৰঃ মাকৰ তেজৰ পৰা ভ্রূণলৈ গ্লুক’জ আৰু অক্সিজেনৰ স্থানান্তৰণৰ বাবে অধিক পৃষ্ঠকালি প্রদান কৰাত সহায় কৰা।

প্রশ্নঃ শুদ্ধ উত্তৰটি বাছি উলিওৱা:

(ক) মানৰ স্ত্রীত প্রজনননাত্মক দশাৰ আৰম্ভণি তলৰ কোনেটোৱে সুচায়:

(a) শৰীৰৰ বৃদ্ধি

(b) চুলিৰ আকৃতিৰ পৰিৱৰ্তন

(c) কণ্ঠস্বৰ পৰিৱৰ্তন

(d) ঋতুস্রাব

উত্তৰঃ (d) ঋতুস্রার

(খ)) তলৰ কোনটো মানুহৰ দেহৰ স্ত্রীজনন অংগ নহয়?

(a) ডিম্বাশয়

(b) জবায়ু

(c) শুক্রবাহী নলী

(d) ফেলোপিয়ান নলী

উত্তৰঃ(c) শুক্রবাহী নলী

প্রশ্নঃ কলাকৰ্ষণৰ সুবিধা কি?

উত্তৰঃ এজোপা মাতৃ উদ্ভিদৰ পৰা বহুতো বোগমুক্ত উদ্ভিদৰ সৃষ্টিত কলাকর্ষণে সহায় কৰে।

প্রশ্নঃ বেক্টেৰিয়াৰ দ্বাৰা হোৱা দুবিধ যৌন ৰোগৰ নাম লিখা।

উত্তৰঃ গণ’ৰিয়া আৰু চিফিলিচ।

প্রশ্নঃ গৰ্ভধাৰণ প্ৰতিৰোধৰ কাৰণে কি কি পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰা হয়?

উত্তৰঃ কনডম, অ’ৰেল কন্ট্রাচেপ্টিভ, কপাৰ- টি আদি ব্যৱহাৰ।

প্রশ্নঃ এড্রিনেলিন হৰম’নৰ কাম কি?

উত্তৰঃ মানুহ যেতিয়া খঙাল, উত্তেজিত বা ব্যাথ হৈ পৰে তেতিয়া এড্রিনেলিন হৰম’নৈ দেহত সমতা স্থাপনত সহায় কৰে।

প্রশ্নঃ পৰাগযোগ কাক বোলে?

উত্তৰঃ সপুষ্পক উদ্ভিদৰ এটা ফুলৰ পৰাগৰেণু আন এটা ফুলৰ গৰ্ভমুণ্ডত পৰা পৰিঘটনাক পৰাগযোগ বোলে।

প্রশ্নঃ ইতৰ পৰাগযোগ কি?

উত্তৰঃ কোনো ফুলৰ পৰাগধানীৰ পৰা পৰাগৰেণু সেই গছৰ অন্য ফুলৰ বা একে প্রজাতিৰ কোনো ফুলৰ গর্ভমুণ্ডলৈ স্থানান্তৰ হোৱা পৰিঘটনাক ইতৰ পৰাগযোগ বোলে।

প্রশ্নঃ কি প্রজননত জিনীয় পদাৰ্থৰ বিনিময় ঘটে?

উত্তৰঃ যৌন প্রজননত।

প্রশ্নঃ কোনবিধ হৰম’নে পুৰুষৰ গৌণ চৰিত্ৰ বিকাশত সহায় কবে?

উত্তৰঃ টেষ্ট’ষ্টেৰন হ’বমনে।

প্রশ্নঃ কেনে ধৰণৰ? নিষেচন আৰু পৰাগযোগৰ পাৰ্থক্য HSLC ’20

উত্তৰঃ পৰাগযোগ আৰু নিযেচনৰ মাজত পার্থক্য হ’ল:

(ক) পৰাগযোগ গর্ভমুণ্ডৰ পৃষ্ঠভাগত সংঘটিত হয়। কিন্তু নিষেচন ডিম্বাশয়ত সংঘটিত হয়।

(খ) পৰাগযোগত কোষৰ মিলন নঘটে। কিন্তু নিষেচনত কোষৰ মিলন ঘটে।

(গ) পৰাগযোগ নিষেচন প্রক্রিয়াৰ পাছত ঘটে। কিন্তু নিষেচন যোজন কোষ গঠনৰ পাছত ঘটে।

প্রশ্নঃ শুক্রাশয় আৰু প্রষ্টেট গ্রন্থিৰ ভূমিকা কি?

উত্তৰঃ শুক্রাশয় আৰু প্রষ্টেট গ্রন্থিৰ কাম হ’ল- শুক্রাণুৰ গতি পথত সহায় কৰা আৰু শুক্রাণুক পুষ্টিৰ যোগান ধৰা।

প্রশ্নঃ কৈশোৰ কালত ছোৱালীৰ দেহত কেনেধৰণৰ পৰিৱৰ্তন দেখা যায়?

উত্তৰঃ কৈশোৰ কালত ছোৱালীৰ দেহত হোৱা পৰিৱৰ্তনসমূহ-

(ক) স্তনযুগলৰ আকাৰ বৃদ্ধি।

(খ) ঋতুচক্র আৰম্ভ হয়।

(গ) কাষলতি আৰু যৌনাংগৰ কাষত চুলি গজা।

(ঘ) মুখৰ ছাল তেলেতিয়া হয় আৰু শালমইনা উঠে।

প্রশ্নঃ যদি মহিলা এগৰাকীয়ে কপাৰ-টি (Cop- per-T) ব্যৱহাৰ কৰে, তেতিয়া ই যৌন ৰোগ সঞ্চাৰণ প্ৰতিৰোধী হ’বনে?

উত্তৰঃ যদি মহিলা এগৰাকীয়ে কপাৰ টি ব্যৱহাৰ কৰে তেন্তে ই যৌন ৰোগ প্ৰতিৰোধী নহ’ব।

প্রশ্নঃ অযৌন প্রজননৰ মুকুলোদ্দগম সংঘটিত হয়-

(ক) এমিবাত

(গ) প্লাজম ‘ডিয়ামত

(খ) ইষ্ট

(ঘ) লেইচ মেনিয়াত

উত্তৰঃ (খ) ইষ্ট।

প্রশ্নঃ পৰাগধানীত পোৱা হয়-

(ক) বেটুপাত

(গ) স্ত্রীকেশৰ

(খ) ডিম্বক

(ঘ) পৰাগ ৰেণু

উত্তৰঃ (ঘ) পৰাগ ৰেণু।

প্রশ্নঃ অযৌন প্রজনন প্রক্রিয়াতকৈ যৌন প্রজনন প্ৰক্ৰিয়াৰ সুবিধাসমূহ কি কি? HSLC ’18

উত্তৰঃ (ক) অযৌন প্রজননত সন্তান-সন্ততিব ভিন্নতাৰ অভাৱ পৰিলক্ষিত হয়। আনহাতে, যৌন প্রজননত সন্তান-সন্ততিৰ ভিন্নতা প্রকাৰণ নিশ্চিত হয়।

(খ) অযৌন প্রজননৰ সন্তান-সন্ততিৰ বৰ্তি থকাৰ সুযোগ কম। আনহাতে, যৌন প্রজননত সন্তান-সন্ততিৰ বৰ্তি থকা সুযোগ অধিক।

প্রশ্নঃ মানুহৰ শুক্রাশয় কেইটাই কি কি কাম কবে?

উত্তৰঃ মানুহৰ শুক্রাশয়ৰ কাম হ’ল- শুক্রাণু উৎপাদন কৰা আৰু টেষ্ট’ষ্টেৰণ নামৰ পুৰুষ হ’ৰমন ক্ষৰণ কৰা।

প্রশ্নঃ স্নাতুস্রাব কেনেকৈ সংঘটিত হয়? HSLC ’20

উত্তৰঃ ডিম্বাশয়ে প্রত্যেক মাহতে এটাকৈ ডিম্বকোষ উৎপন্ন কৰে। এই ডিম্ব কোষ নিষেচিত নহ’লে ডিম্বকোষটো ভাঙি তেজ আৰু শ্লেষ্মা হিচাপে যোনি পথেদি নির্গত হয়। ইয়াকে স্নাতুস্রাব বোলে। এই প্রক্রিয়াটো চক্রাকাৰে প্রত্যেক মাহতে 2 ৰ পৰা ৪ দিন পর্যন্ত চলে।

প্রশ্নঃ প্রজনন প্রক্রিয়াত DNA প্রতিলিপিৰ আৱশ্যক কি?

উত্তৰঃ প্রজনন প্রক্রিয়াত DNA প্রতিলিপিৰ আৱশ্যকতা হ’ল-

(ক) পিতৃ-মাতৃৰ পৰা সন্তান-সন্ততিলৈ চাৰিত্ৰিক বৈশিষ্ট্য বহন কৰে।

(খ) পিতৃ-মাতৃৰ নিচিনা বৈশিষ্ট্যৰ অধিকাৰী সন্তান-সন্ততিৰ উৎপত্তি কৰে।

(গ) DNA প্রতিলিপিকৰণৰ ফলত পিছৰ জনুত কিছু ভিন্নতা দেখা দিয়ে।

প্রশ্নঃ দ্বি-খণ্ডন বা দ্বিবিভাজন আৰু বহু বিভাজনৰ মাজৰ প্রভেদ কি কি?

উত্তৰঃ দ্বিবিভাজন আৰু বহু বিভাজনৰ মাজত থকা প্রভেদসমূহ হ’ল:

(ক) দ্বিবিভাজনত এটা জীৱৰ পৰা দুটা নতুন জীৱৰ সৃষ্টি হয়। আনাহতে বহু বিভাজনত একে সময়তে এটা জীৱৰ পৰা বহুতো জীৱৰ সৃষ্টি হয়।

(খ) এমিবাই দ্বিবিভাজন প্রক্রিয়াৰ দ্বাৰা প্রজনন কৰে। আনহাতে, প্লাজম’ডিয়ামে বহু বিভাজন প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা প্ৰজনন কৰে।

প্রশ্নঃ উচ্চ খাপৰ জীৱই কিয় পুনৰজীবন পদ্ধতিৰে নতুন জীবৰ সৃষ্টি কৰিব নোৱাৰে তাৰ কাৰণ দর্শাব পাৰিবানে?

উত্তৰঃ ভিন্ন অংগবিশিষ্ট জীৱই দেহৰ বিচ্ছিন্ন অংশৰ পৰা বিশেষ কোষৰ সহায়ত নতুন জীৱৰ উৎপত্তি কৰিব পাৰে। এই পদ্ধতিৰ সহায়ত সৰল জীৱই নতুন জীৱৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে। কাৰণ, ইহঁতৰ দেহ একেধৰণৰ কোষেৰে গঠিত আৰু ভগ্ন অংশই দৈহিক অংশৰ বৃদ্ধি আৰু বিকাশ কৰিব পাৰে।

প্রশ্নঃ দীর্ঘচ্ছেদত এপাহ ফুলৰ চিত্ৰ আঁকি বিভিন্ন অংশসমূহ চিহ্নিত কৰা। HSLC ’15

উত্তৰঃ

প্রশ্নঃ বিভিন্ন পদ্ধতিৰ গৰ্ভনিৰোধ পদ্ধতিসমূহ কি কি? HSLC ’15

উত্তৰঃ গৰ্ভনিৰোধ পদ্ধতিসমূহ হ’ল-

(ক) নিৰোধ পদ্ধতি, (খ) ৰাসায়নিক পদ্ধতি,

(গ) শৈল্যকৰণ পদ্ধতি

প্রশ্নঃ প্রজনন প্রক্রিয়াই কোনো প্রজাতিৰ জীৱৰ আবাদীৰ স্থিতি কেনেকৈ ৰক্ষাত সহায় কৰে।

উত্তৰঃ প্ৰজনন প্রক্রিয়াই জন্মৰ হাৰ আৰু মৃত্যুৰ হাৰৰ মাজত ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰি, এটা প্রজাতি বিলুপ্ত হোৱাটো প্ৰতিৰোধ কৰি, প্ৰজাতিৰ আবাদীত ভিন্নতাৰ উত্তৰণ আদি কৰি কোনো প্রজাতিৰ আৱাদীৰ স্থিতি ৰক্ষা কৰাত সহয় কৰে।

প্রশ্নঃ গৰ্ভনিৰোধ পদ্ধতি অবলম্বন কৰাৰ কাৰণ কি?

উত্তৰঃ জন্ম নিয়ন্ত্ৰণৰ এক প্ৰকাৰৰ কৃত্রিম পদ্ধতি হ’ল বন্ধ্যাকৰণ। যি মহিলা গৰ্ভৱতী বা সন্তান জন্ম দিব নুখোজে সেই সকল তিৰোতাৰ ক্ষেত্ৰত
প্রয়োগ কৰা হয়। পুৰুষৰ ক্ষেত্ৰতো ই প্রযোজ্য। হয়?

প্রশ্নঃ মানব দেহৰ কোন অংশত ডিম্বৰ নিষেচন

উত্তৰঃ ডিম্বনলী বা ফেল’পিয়ান টিউবত।

প্রশ্নঃ খাদ্য সঞ্চয় কৰা বীজৰ অংশটোৰ নাম লিখা।

উত্তৰঃ বীজপত্র।

প্রশ্নঃ দুবিধ স্ত্রী জনন আৰু দুবিধ পুং জনন হ’ৰমনৰ নাম লিখা।

উত্তৰঃ দুবিধ স্ত্রী জনন হ’ৰমনৰ নাম হ’ল- থলী উদ্দীপক হ’ৰমন আৰু লুটিনাইজিং হ’ৰমন।
দুবিধ পুং জনন হ’ৰমনৰ নাম হ’ল- প্র’জেষ্টেৰণ আৰু বিলাক্সিন।

প্রশ্নঃ ভাইৰাছৰ দ্বাৰা হোৱা দুবিধ ৰোগৰ নাম লিখা।

উত্তৰঃ এইডছ আৰু ওৱার্ট।

প্রশ্নঃ প্লেচেণ্টাৰ ভিলাইৰ কাম কি?

উত্তৰঃ মাকৰ তেজৰ পৰা ভ্রূণলৈ গ্লুক’জ আৰু অক্সিজেনৰ স্থানান্তৰণৰ বাবে অধিক পৃষ্ঠকালি প্রদানত প্লেচেন্টাৰ ভিলাইয়ে সহায় কৰে।

প্রশ্নঃ কলাকৰ্ষণৰ সুবিধা কি?

উত্তৰঃ এজোপা মাতৃ উদ্ভিদৰ পৰা বহুতো ৰোগমুক্ত উদ্ভিদৰ সৃষ্টিত কলাকর্ষণে সহায় কৰে।

প্রশ্নঃ বেক্টেৰিয়াৰ দ্বাৰা হোৱা দুটা যৌন ৰোগৰ নাম লিখা?

উত্তৰঃ গণ’বিয়া আৰু চিফিলিচ।

প্রশ্নঃ প্লেচেণ্টা অমৰাৰ কাম কি?

উত্তৰঃ প্লেচেণ্টা অমৰাৰ কাম হ’ল-

(ক) শোষণৰ বাবে বিস্তৃত কালি যোগায়।

(খ) মাতৃদেহৰ পৰা তেজৰ ভ্রূণলৈ পুষ্টি স্থানান্তৰিত কৰে।

(গ) ভ্রূণে উৎপন্ন কৰা বর্জিত পদার্থ মাতৃৰ তেজলৈ অপসাৰিত কৰে।

প্রশ্নঃ পৰাগযোগ কাক বোলে? HSLC ’20

উত্তৰঃ সপুষ্পক উদ্ভিদৰ ক্ষেত্ৰত এটা ফুলৰ পৰাগ ৰেণু আন এটা ফুলৰ গৰ্ভমুণ্ডত পৰা পৰিঘটনাক পৰাগযোগ বোলে।

প্রশ্নঃ সপুষ্পক উদ্ভিদৰ যৌন প্রজনন প্রক্রিয়া বর্ণনা কৰা। HSLC ’19

উত্তৰঃ পুংকেশৰ হৈছে উদ্ভিদৰ পুং জনন অংগ। ইয়াত পৰাগৰেণুৰ উৎপত্তি হয়। উদ্ভিদৰ স্ত্রীকেশৰবিলাক ফুলৰ কেন্দ্রীয় স্থানত অবস্থিত। ই হৈছে ফুলৰ স্ত্রী জনন কেন্দ্র। ইয়াৰ তিনিটা অংশ থাকে, যথা: গর্ভাশয়, গর্ভদণ্ড আৰু গর্ভমুণ্ড। গর্ভাশয়ত ডিম্বক থাকে। পুংকেশৰৰ পৰা পৰাগৰেণু আহি যেতিয়া স্ত্রী কেশৰৰ গৰ্ভমুণ্ডলৈ স্থানান্তৰিত হয়, তেতিয়া এই প্রক্রিয়াক ‘পৰাগযোগ’ বুলি কোৱা হয়। বিভিন্ন কাৰণত পৰাগৰেণুৰ ভিতৰত উৎপন্ন হোৱা পুংজনন কোষ ডিম্বকৰ ভিতৰত অৱস্থিত স্ত্রী জনন কোষৰ লগত যোজন বা মিলন হয। এই প্রক্রিয়াক ‘নিষেচন’ বুলি কোৱা হয়। দুই জনন কোষৰ মিলনৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা কোষটোক ‘যোজন কোষ’ বোলা হয়। ইয়াৰ বিকাশৰ ফলত বীজৰ সৃষ্টি হয়।
এনেদৰে সপুষ্পক উদ্ভিদত যৌন প্রজনন প্রক্রিয়া সম্পন্ন হয়।

 


প্রশ্নঃ এমিবাৰ ক্ষেত্ৰত কি প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা প্ৰজনন সংঘটিত হয়? অযৌন প্রজনন প্রক্রিয়াত যৌন প্রজনন প্ৰক্ৰিয়াৰ সুবিধাসমূহ কি কি? HSLC ’18

উত্তৰঃ এমিবাৰ ক্ষেত্ৰত অযৌন প্রক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা প্রজনন সংঘটিত হয়। অযৌন প্রজনন প্রক্রিয়াতকৈ যৌন প্রজনন প্রক্রিয়াৰ সুবিধাসমূহ হ’ল:

(ক) যৌন প্রজনন প্রক্রিয়াত জিনীয় দ্রব্যৰ সালসলনি ঘটে। ইয়াৰ ফলত প্ৰজাতিৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে।

(খ) যৌন প্রজনন বিবর্তন প্রক্রিয়াৰ এক অন্যতম কাৰক।

প্রশ্নঃ কি প্রজননত জিনীয় পদাৰ্থৰ বিনিময় ঘটে? HSLC ’18

উত্তৰঃ যৌন প্রজননত জিনীয় পদাৰ্থৰ বিনিময় ঘটে।

প্রশ্নঃ হাইদ্রাৰ মুকুল দ্গম পদ্ধতি বর্ণনা কৰা। HSLC ’16

উত্তৰঃ হাইদ্রাৰ মুকুল’দ্গম পদ্ধতি এক অযৌন প্রজনন পদ্ধতি। এই পদ্ধতিত মাতৃকোষৰ কোষবোৰৰ কোনো অংশৰ পৰা মুকুল সৃষ্টি হয় আৰু মুকুলটো লাহে লাহে বৃদ্ধি পাবলৈ ধৰে আৰু এটা সময়ত মুকুলটো মাতৃকোষৰ পৰা পৃথক হয় আৰু এই মুকুলৰ পৰাই শেষত নতুন জীৱৰ জন্ম হয়।

প্রশ্নঃ মানুহৰ স্ত্রীজনন তন্ত্ৰৰ এখন চিত্র আঁকা। HSLC ’17

উত্তৰঃ

 


প্রশ্নঃ এককোষী জীৱৰ বিভাজন পদ্ধতি বর্ণনা কৰা। HSLC ’17

উত্তৰঃ এককোষী জীবই কোষৰ বিভাজন বা দ্বিখণ্ডন প্ৰক্ৰিয়াৰ জৰিয়তে বংশ বিস্তাৰ কৰে। বহু  বেক্টেৰিয়া আৰু আদ্যপ্ৰাণীৰ দৰে এককোষী জীবই অতি সবলভাবে কোষটো সমভাবে দ্বিখণ্ডিত কৰি এই প্রক্রিয়া সম্পন্ন কৰে।

প্রশ্নঃ উদ্ভিদ প্রজননকাৰী সকলে ব্যৱহাৰ কৰা কলা-কৰ্ষণৰ কৌশল লিখা। HSLC ’17

উত্তৰঃ উদ্ভিদ প্রজননকাৰীসকলে ব্যৱহাৰ কৰা কলা-কর্ষণ হ’ল সিহঁতে প্রথমতে উদ্ভিদৰ বাঢ়ি অহা অগ্রস্থ ক’লা বা কোষ এৰুৱাই লৈ এটা কৃত্রিম মাধ্যমত ৰাখি থয়। তাত কোষবিলাকৰ খৰতকীয়া কোষ বিভাজন ঘটি বহু কোষ একেলগ হৈ ‘কেলাচ’ গঠন কৰে। এই কেলাচখিনি এক মাধ্যম য’ত উদ্ভিদৰ বৃদ্ধি আৰু বিকাশৰ বাবে সঞ্জীবনী পদার্থ থাকে। তাতে পূর্ণাংগ উদ্ভিদৰ সৃষ্টি কৰা হয়।

প্রশ্নঃ ইতৰ পৰাগযোগ কি? HSLC ’18

উত্তৰঃ কোনো ফুলৰ পৰাগধানীৰ পৰা পৰাগৰেণু সেই গছৰ অন্য ফুল বা একে প্রজাতিৰ অন্য কোনো ফুলৰ গৰ্ভমুণ্ডলৈ স্থানান্তৰ হোৱা প্ৰক্ৰিয়াক ‘ইতৰ পৰাগযোগ’ বোলে।

প্রশ্নঃ বিভিন্ন ধৰণৰ গৰ্ভনিৰোধক পদ্ধতি সমূহ বর্ণনা কৰা। HSLC ’15

উত্তৰঃ গৰ্ভনিৰোধৰ বাবে বিভিন্ন পদ্ধতি আছে, যেনেঃ

(ক) বন্ধ্যাকৰণ পদ্ধতি: বন্ধ্যাকৰণ পদ্ধতি
প্রধানতঃ দুই প্ৰকাৰৰ, যেনে ভেচেক্ট’মি আৰু টিউবেক্ট’মি। ভেচেক্ট’মি পদ্ধতিত পুৰুষৰ শুক্রবাহী নলী কাটি গাঁঠি মাৰি দিয়া হয়। আনহাতে টিউবেক্ট’মি পদ্ধতিত স্ত্রীৰ ফেল’পিয়ান নলীৰ এটা অংশ কাটি গাঁঠিমাৰি দিয়া হয়।

(খ) প্রতিৰোধক পদ্ধতি: এই পদ্ধতিত শুক্রাণুক স্ত্রী জনন তন্ত্রত প্রৱেশ কৰাত বাধা দিয়া হয়। ইয়াৰ বাবে কণ্ডম বহুলভাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

(গ) ৰাসায়নিক পদ্ধতি: এই পদ্ধতিত গৰ্ভনিৰোধৰ বাবে স্ত্রীসকলে নানান ধৰণৰ ৰাসায়নিক বস্তু যেনেঃ টেবলেট, জেলী, পেষ্ট আদি ব্যৱহাৰ কৰে।

(ঘ) ইন্ট্রা ইউটেবাইন কন্ট্রাচে পটিভ পদ্ধতি: এই পদ্ধতিত কপাৰ-টি (Copper-T) জৰায়ুত প্রতিস্থাপন কৰি গৰ্ভধাৰণত বাধা দিয়া হয়।

প্রশ্নঃ কোনবিধ হৰম’নৈ পুৰুষৰ গৌণ চৰিত্ৰ বিকাশত সহায় কবে?

উত্তৰঃ টেষ্ট’ষ্টাৰন হৰম’ন।

প্রশ্নঃ কাক জীবৰ ‘ব্লুপ্রিন্ট’ বুলি কোৱা হয়?

উত্তৰঃ ডিএনএ ক।

উত্তৰঃ তলত উল্লেখ কৰা প্রক্রিয়াসমূহৰ জৰিয়তে HIV সংক্রমণ হয়:

(ক) মাতৃৰ দ্বাৰাঃ এইচ আই ভিৰ দ্বাৰা আক্ৰান্ত মাতৃৰ জনন ফুলৰ মাধ্যমত ই সন্তানৰ শৰীৰলৈ সংক্রমিত হয়।

(খ) অসুৰক্ষিত যৌন সংস্পর্শ: পৃথিৱীত ৭০- ৮০ শতাংশ HIV সংক্রমণ অসুৰক্ষিত যৌন ক্ৰিয়াৰ বাবে হয়।

(গ) তেজৰ দ্বাৰা: এইচ আই ভি আক্রান্ত ব্যক্তি এজনৰ তেজ কোনোৱাই গ্রহণ কৰিলে এইচ আই ভিৰ বীজাণু সংক্রমিত হয়।

প্রশ্নঃ DNA ৰ সম্পূৰ্ণ ৰূপ কি? কোষৰ কোনটো স্থানত DNA পোৱা যায়? কোষৰ প্রজননত ইয়াৰ কাম কি?

উত্তৰঃ DNA ৰ সম্পূৰ্ণ ৰূপটো হ’ল: De-oxybonucleic Acid জীৱদেহৰ কোষত DNA পোৱা যায়।
প্রজননৰ সময়ত জনন কোষৰ মাধ্যমত DNA পিতৃ-মাতৃৰ চৰিত্ৰসমূহ সন্তানলৈ সঞ্চাৰিত কৰে।

প্রশ্নঃ মাতৃ দেহত ভ্রূণকোষে কেনেকৈ পুষ্টি লাভ কবে?

উত্তৰঃ মাতৃদেহৰ জৰায়ুত ভ্রূণৰ বৰ্ধন আৰু বিকাশ হয়। এনে অৱস্থাত জৰায়ুৰ আন্তঃ আচ্ছাদনৰ লগত এবিধ বিশেষ কলাৰ দ্বাৰা বান্ধ খাই থাকে। ইয়াক ‘প্লেচেন্টা’ বোলা হয়। এই প্লেচেন্টাৰ যোগেদি মাতৃদেহৰ তেজৰ পৰা ভ্রূণটোরে পুষ্টি লাভ কৰে।

বহু বিকল্পধর্মী প্রশ্নোত্তৰ (MCQ)

প্রশ্নঃ পুংকেশৰৰ পৰা একে ফুলৰ গৰ্ভমুণ্ডত পৰাগৰেণু পৰাকে- নহয়

(a) সালোক সংশ্লেষণ (c) ইতৰ পৰাগযোগ

(b) স্ব-পৰাগযোগ

(d) ওপৰৰ এটাও

উত্তৰঃ (b) স্ব-পৰাগযোগ।

প্রশ্নঃ পৰাগধানীত পোৱা হয়-

(a) বেটু পাত

(b) ডিম্বক

(c) স্ত্রীকেশৰ

(d) পৰাগ বেণু

উত্তৰঃ (d) পৰাগ ৰেণু।

প্রশ্নঃ শুক্রাণু আৰু ডিম্বাণুৰ মিলনক বোলে।

(a) বিভাজন

(b) মুকুলোদ্গম

(c) বিভংগন

(d) নিষেচন

উত্তৰঃ (d) নিষেচন।

প্রশ্নঃ তলত দিয়া কোনটো প্ৰাণীৰ প্ৰজননত মুকুলোদ্গম হোৱা দেখা যায়?

(a) বন্ধী প্রাণী

(c) শামুক

(b) কেঁচু

(d) তেজপিয়া

উত্তৰঃ (a) বন্ধী প্রাণী।

প্রশ্নঃ এমিবাৰ দ্বি-বিভাজনৰ প্ৰক্ৰিয়া হ’ল-

(a) দ্বিখণ্ডন বা বিভাজন

(b) বিভংগন

(c) আংগিক বিস্তাৰণ

(d) পুনৰজীবন

উত্তৰঃ (a) দ্বিখণ্ডন বা বিভাজন।

প্রশ্নঃ তলৰ কোনবিধ জীৱই পুনৰ জীৱন প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা বংশবিস্তাৰ কৰে?

(a) লেইমেনিয়া

(c) প্লেনেৰিয়া

(b) এমিবা

(d) প্লাজম’ডিয়াম

উত্তৰঃ (c) প্লেনেৰিয়া।

প্রশ্নঃ অযৌন প্রজননৰ মুকুলোদ্গম সংঘটিত হয়-

(a) ইষ্টত

(b) প্লাজম ‘ডিয়ামত

(c) লেইচমেনিয়াত

(d) এমিবাত

উত্তৰঃ (a) ইষ্টত।

প্রশ্নঃ পাউৰুটিত উৎপত্তি হোৱা ভেঁকুৰৰ প্ৰজাতিৰ নাম হ’ল-

(a) থেল’ফাইটা

(b) বাইব’জ’ম

(c) ৰাইজ’পাচ্

(d) এটাও নহয়।

উত্তৰঃ (c) বাইজ’পাচ্।

প্রশ্নঃ তলৰ কোনটো মানুহৰ দেহৰ পুং জনন অংগ?

(a) ডিম্বাশয়

(b) জৰায়ু

(c) শুক্রবাহী নলী

(d) ফেল’পিয়ান নলী

উত্তৰঃ (c) শুক্রবাহী নলী।

প্রশ্নঃ দুগ্ধ নিঃসৰণ কৰা হৰম’ন বিধ হ’ল-

(a) প্রলেক্টিন

(b) টেষ্ট’ষ্টেৰণ

(c) ইষ্ট্র’জেন

(d) বিলেক্সিন

উত্তৰঃ (a) প্রলেক্ট্রিন।

প্রশ্নঃ এবিধ স্ত্রী যৌন হৰম’ন হ’ল-

(a) ইষ্ট্র’জেন

(b) টেষ্ট’ষ্টেৰণ

(c) জিবাবেলিন

(d) পিটুইটেবি

উত্তৰঃ (a) ইষ্ট্র’জেন।

প্রশ্নঃ শুক্রকোষে নিঃসৰণ কৰা হৰম’ন-

(a) ইষ্ট্র’জেন

(c) অক্সিন

(b) টেষ্ট’ষ্টেৰণ

(d) বিলেক্সিন

উত্তৰঃ (b) টেষ্ট’ষ্টেৰণ।

 



SEBA Class X Science অধ্যায়-৭ নিয়ন্ত্ৰণ আৰু সমন্বয় Questions and Answers

অধ্যায়-৭

নিয়ন্ত্ৰণ আৰু সমন্বয়

নির্বাচিত প্রশ্নোত্তৰ

প্রশ্নঃ প্রান্তীয় স্নায়ুতন্ত্র কি?

উত্তৰঃ কেন্দ্ৰীয় স্নায়ুতন্ত্র আৰু দেহৰ বিভিন্ন অংশৰ লগত সংযোগ স্থাপন কৰা স্নায়ুতন্ত্রই হ’ল প্রান্তীয় স্নায়ুতন্ত্র।

প্রশ্নঃ মগজুৰ দুটা কার্য লিখা।

উত্তৰঃ (ক) মগজুয়ে আমাক চিন্তা কৰাত সহায়

(খ) মগজুৱে দেহৰ সমতা ৰক্ষা কৰে।

প্রশ্নঃ মগজুৰ যি অংশই দেহ লৰচৰ আৰু সমতা ৰক্ষাকার্য নিয়ন্ত্রণ কৰে, সেই অংশৰ নাম কি? HSLC ’19

উত্তৰঃ চেৰিবেলাম।

প্রশ্নঃ দুই প্ৰকাৰৰ প্ৰান্তীয় স্নায়ু কি? HSLC ’17

উত্তৰঃ এক্সন আৰু ডেনড্রাইট।

প্রশ্নঃ মস্তিষ্কৰ পৰা ওলোৱা স্নায়ুক কি বোলা হয়?

উত্তৰঃ ক্রেনিয়েল স্নায়ু।

প্রশ্নঃ মগজুৰ কোন অংশই দেহ লৰচৰ আৰু সমতা ৰক্ষা কৰাত অংশ লয়?

উত্তৰঃ পশ্চাৎ মস্তিষ্কত অৱস্থিত চেৰিবেলাম নামৰ অংশই।

প্রশ্নঃ প্রমস্তিষ্কৰ দুটা কার্য লিখা।

উত্তৰঃ (ক) প্রমস্তিষ্কই চিন্তা-ভাবনাত মুখ্য ভমিকা পালন কৰে।

(খ) শ্রবন, ঘ্রাণ, দৃষ্টি আদিৰ পৰা স্নায়ু প্ৰেৰণা গ্রহণ কৰে।

প্রশ্নঃ অনৈচ্ছিক ক্ৰিয়াবোৰ মস্তিষ্কৰ কোন অংশই নিয়ন্ত্রণ কবে?

উত্তৰঃ মধ্য মস্তিষ্ক আৰু পশ্চাৎ মস্তিষ্কই।

প্রশ্নঃ প্রতীপ ক্রিয়াত মগজুৰ ভূমিকা কি?

উত্তৰঃ প্রতীপ ক্রিয়া স্নায়ুৰজ্জুত সংঘটিত হয়। প্রতীপ ক্ৰিয়াৰ বাবে প্রয়োজনীয় তথ্য মগজুই যোগান ধবে।

প্রশ্নঃ এক্সন আৰু ডেনড্রাইটৰ মাজৰ দুটা পার্থক্য লিখা। HSLC ’19

উত্তৰঃ এক্সন আৰু ডেনড্রাইটৰ মাজৰ দুটা পার্থক্য হ’ল:

(ক) এক্সনে স্নায়ুকোষটোৰ পৰা স্নায়ু বার্তা নিকটবর্তী স্নায়ুকোষলৈ প্রেৰণ কৰে।

আনহাতে ডেনড্রাইটে নিকটবর্তী স্নায়ুকোষৰ পৰা উদ্দীপনা সংগ্ৰহ কৰে।

(খ) এক্সনবোৰ সাধাৰণতে দীঘল হয়।

আনহাতে ডেনড্রাইটবোৰ সাধাৰণতে চুটি হয়।

প্রশ্নঃ উদ্ভিদৰ চলন কেই প্ৰকাৰৰ আৰু কি কি?

উত্তৰঃ উদ্ভিদৰ চলন দুই প্ৰকাৰৰ। যেনে- বিকাশ বা বৃদ্ধি চলন আৰু স্বতন্ত্র চলন।

প্রশ্নঃ কি মাধ্যমৰ যোগেদি উদ্ভিদে এটা কোষৰ সৈতে আন এটা কোষৰ লগত সংযোগ ৰক্ষা কৰে?

উত্তৰঃ বৈদ্যুতিক-ৰাসায়নিক মাধ্যমৰ যোগেদি।

প্রশ্নঃ প্রতীপ ক্রিয়া আৰু খোজ কঢ়াৰ মাজত পার্থক্য কি?

উত্তৰঃ (ক) প্রতীপ ক্রিয়া স্বতস্ফূর্ত, খৰতকীয়া। এই ক্রিয়া অ-নৈচ্ছিক ভাবে সংঘটিত হয়।

আনহাতে, খোজ কঢ়া ক্রিয়া স্বতঃস্ফূর্ত নহয়; স্নায়ুৱে ভৰিৰ পেশীলৈ সংকেত প্ৰেৰণৰ ফলত হয়।

(খ) প্রতীপ ক্রিয়া স্নায়ুৰজ্জুৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্রণ হয়।

আনহাতে, খোজকঢ়া মস্তিষ্কৰ পশ্চাৎ ভাগৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্রণ হয়।

(গ) প্রতীপ ক্রিয়া এটা অনৈচ্ছিক ক্রিয়া।

কিন্তু খোজকঢ়া এটা ঐচ্ছিক ক্রিয়া।

প্রশ্নঃ উদ্ভিদৰ সঞ্জীবনী পদার্থ (Plant Hor- mone) বিলাক কি কি?

উত্তৰঃ উদ্ভিদৰ সঞ্জীৱনী পদার্থবিলাক হৈছে ৰাসায়নিক যৌগ যিয়ে বৃদ্ধি আৰু বিকাশ সাধনত আৰু পৰিৱেশৰ প্ৰতি সঁহাৰি জনায়। কিছুমান

উদ্ভিদ হ’বমন হ’ল- অক্সিন, জিবাৰেলিন, চাইট ‘কাইনিন, এবচাইটি এছিড আদি।

প্রশ্নঃ নিলাজী বনৰ পাতৰ চলন পৰিঘটনাটো কাণ্ডৰ কুমলীয়া আগৰ পোহৰৰ দিশত গতি কৰা পৰিঘটনাটোৰ মাজত কি পার্থক্য আছে?

উত্তৰঃ নিলাজী বনৰ পাতে বাহ্যিক উদ্দিপনাৰ প্রতি সঁহাৰি জনায়। সেইবাবে ইয়াৰ পাতবোৰ চুই দিয়াৰ লগে লগে জয় পৰি যায়। কিন্তু কাণ্ডৰ কুমলীয়া আগে পোহৰৰ দিশত গতি কৰে আৰু এই গতি অতি মন্থৰ।

প্রশ্নঃ উদ্ভিদৰ বৃদ্ধিত অৰিহনা যোগোৱা এবিধসঞ্জীবনী পদাৰ্থৰ নাম লিখা। HSLC ’20

উত্তৰঃ অক্সিন।

প্রশ্নঃ কোনো এক আধাৰত চাৰিও পাশে আকৰ্ষৰ বৃদ্ধিত অক্সিনে কেনেকৈ সহায় কৰে? HSLC ’20

উত্তৰঃ অক্সিনে উদ্ভিদৰ কোষ ডাঙৰ আৰু দীঘল হোৱাত সহায় কৰে। যেতিয়া আকর্ষ আধাৰৰ সংস্পর্শলৈ আহে তেতিয়া আধাৰৰ প্রত্যক্ষ সংস্পর্শত নথকা অংশত অক্সিনৰ গাঢ়তা বাড়ে। ফলত সেই অংশৰ দৈৰ্ঘ্য বৃদ্ধি পায়। এনেকৈ আধাৰৰ চাৰিওপাশে আকৰ্ষৰ বৃদ্ধিত অক্সিনে সহায় কৰে।

প্রশ্নঃ অন্তঃস্রাবী গ্রন্থি কি? এটা অন্তঃস্রাবী গ্রন্থি আৰু বহিঃস্রাবী গ্রন্থিৰ মাজৰ পাৰ্থক্য কি? অন্তঃস্রাবী গ্রন্থি আৰু বহিঃস্রাবী গ্রন্থিৰ দুয়োটাৰ কার্য সম্পাদন কৰা গ্রন্থিটোৰ নাম কি? HSLC ’18

উত্তৰঃ অন্তঃস্রাবী গ্রন্থি হ’লে এনে গ্রন্থি যিবোৰে প্রত্যক্ষভাবে তেজত হৰম’নসমূহ নিঃসৰণ কৰি নিয়ন্ত্রণ আৰু সমন্বয় প্রক্রিয়াত অৰিহণা যোগায়।

কিন্তু বহিঃস্রাবী গ্রন্থিসমূহে প্রত্যক্ষভাবে তেজৰ সোঁতত নিঃসৰণ নকৰে।

অন্তঃস্রাবী আৰু বহিঃস্রাবী গ্রন্থি দুয়োটাৰে কাৰ্য কৰা গ্রন্থিটো হৈছে অগ্নাশয়।

প্রশ্নঃ এড্রিনেলিন হৰম’নৰ কাৰ্যসমূহ লিখা। HSLC ’17

উত্তৰঃ এড্রিনেলি হৰম’নৰ কাৰ্যসমূহ হৈছে:

(ক) হৃদযন্ত্রব ধপধপনি বৃদ্ধি কৰি পেশীসমূহত অক্সিজেনৰ যোগান বৃদ্ধি কৰে।

(খ) কংকাল পেশীলৈ তেজ প্রবাহিত কৰা।

(গ) মধ্যচ্ছদা আৰু কামিহাড়ৰ পেশী সংকোচন ঘটাই শ্বাস-প্রশ্বাসৰ হাৰ বৃদ্ধি কৰা।

প্রশ্নঃ মস্তিষ্কৰ যি অংশই দেহৰ সমতৰা আৰু ভংগিমা নিয়ন্ত্ৰণৰ বাবে দায়ী, সেই অংশৰ নাম কি? HSLC ’16

উত্তৰঃ চেৰিবেলাম।

প্রশ্নঃ কোষ বিভাজনত উদ্দীপনা যোগান ধৰা উদ্ভিদৰ সঞ্জীবনী পদার্থটো কি? HSLC ’15

উত্তৰঃ চাইট ‘কাইনিন।

প্রশ্নঃ যি সঞ্জীবনী পদাৰ্থৰ প্রভাৱত গছৰ পাত সৰি পৰে তাৰ নাম কি? HSLC ’17

উত্তৰঃ এবচাইছিক এছিড।

প্রশ্নঃ জলানুবেগী (Hydrotropism) ব পৰীক্ষা মূলক আর্হি এটা প্রস্তুত কৰা।

উত্তৰঃ পৰীক্ষাঃ এটা টার লোৱা হ’ল। টারটো বালিৰে পূৰ্ণ কৰা হ’ল। ইয়াত কেইটামান বীজ পুতি থোৱা হ’ল। টারটোত এটা বন্ধযুক্ত পাত্র পানীবে পূর্ণ কৰি সংস্থাপন কৰা হ’ল। এনেদৰে পাত্ৰটো এসপ্তাহমান ৰখা হ’ল।

পর্যবেক্ষণঃ এসপ্তাহৰ মূৰত বীজকেইটা উলিয়াই অনাত দেখা গ’ল যে পানীৰ দিশত নতুন শিপা ওলাইছে। এই পৰীক্ষাৰ দ্বাৰা জলানুবেগী আৰ্হি দাঙি ধৰিব পাৰি।

প্রশ্নঃ প্রাণীদেহৰ ৰাসায়নিক সমন্বয় কেনেকৈ সংঘটিত হয়?

উত্তৰঃ মেৰুদণ্ডী প্রাণীৰ দেহৰ বিভিন্ন অংগ- প্রত্যংগ আৰু এইবোৰৰ কাৰ্যবোৰৰ মাজত সমন্বয় নিয়ন্ত্রণ কৰে অন্তঃস্রাবী তন্ত্রই। শৰীৰত ঘটি থকা সামুহিক বিপাকীয় কার্য এই তন্ত্রই নিয়ন্ত্রণ কৰে। ইয়াৰ নলিবিহীন গ্রন্থিয়ে বাসায়নিক হ’ৰমন নিঃসৰণ কৰে। নলীবিহীন গ্রন্থিৰ পৰা এই হ’ৰমনবোৰ নিঃসৰণ হয় কাৰণে ই পোনে পোনে বক্তস্রোতৰ লগত মিলি নিদ্দিষ্ট অংগলৈ প্রবাহিত হয়। এনেদৰে এইবোৰে বিভিন্ন অংগসমূহৰ মাজত ৰাসায়নিক সমন্বয় নিয়ন্ত্রণ কবে।

প্রশ্নঃ আয়ডিন পুষ্ট লবণ খোৱাটো কিয় আবশ্যক? HSLC ’20

উত্তৰঃ তলত দিয়া কাৰণত আয়ডিন পুষ্ট লবণ খোৱাটো আৱশ্যক-

(i) থাইৰয়েড গ্রন্থিয়ে নিঃসৰণ কৰা থাইৰক্সিন নামৰ হৰম’নৰ সংশ্লেষণৰ বাবে আয়ডিন অতি আৱশ্যকীয়।
হয়।

(ii) আয়ডিনৰ অভাৱত আমাৰ দেহত গৰল ৰোগ

প্রশ্নঃ কিছুমান ডায়েবেটিচ ৰোগীক ইনচুলিনৰ বেজি দিয়া হয় কিয়?

উত্তৰঃ ডায়েবেটিছ ৰোগীৰ দেহত ইনছুলিনৰ পৰিমান কমি যায়। ইনছুলিনে তেজত গ্লুক ‘জৰ পৰিমাণ কমাই দিয়ে। সেইবাবে ডায়েবেটিছ ৰোগীক ইনছুলিনৰ বেজি দিয়া হয়।

প্রশ্নঃ আমাৰ দেহৰ গ্রাহক অংগৰ কাম কি?

গ্রাহক অংগই যথোপযুক্ত কাম নকৰিলে কেনে পৰিস্থিতি হ’ব ভাবাচোন। ইয়াৰ ফলত কি সমস্যা হ’ব পাৰে?

উত্তৰঃ সংগ্রাহক অংগ হৈছে বিশেষ কোষ বা কোষসমষ্টি যিয়ে বাহ্যিক পৰিৱেশত পৰিৱৰ্তন ধৰা পেলায় আৰু এই বার্তাসমূহ মস্তিষ্কলৈ প্ৰেৰণ কৰে। যদি সংগ্রাহক অংগই সঠিকভাবে কার্য সম্পন্ন নকৰে তেন্তে আমাৰ জীৱন বিপদ-সংকুল হ’ব পাৰে। উদাহৰণস্বৰূপে- আমি কোনবিধ খাদ্য ভক্ষন কৰিলো, কোনবিধ নিমখীয়া, কোনবিধ টেঙা তাক ধৰিব নোৱাৰি। ইয়াৰ ফলত আমি বেয়া খাদ্যও ভক্ষন কৰিব পাৰো, য’ৰ পৰা বেমাৰ-আজাৰ হ’ব পাৰে।

প্রশ্নঃ নিউৰণ গঠনৰ এটা চিত্র আঁকা। ইয়াৰ কাৰ্য বর্ণনা কৰা।

উত্তৰঃ


শৰীৰৰ স্নায়ুবাৰ্তা অতি কম সময়তে বহুত দূৰলৈ প্ৰেৰণ কৰিব পাৰে। ইহঁতে বিদ্যুত সংকেতৰ দ্বাৰা বার্তা কঢ়িয়ায়। এক্সনে অন্তৰণ আৰু প্ৰতিৰক্ষাৰ কাম কৰে। ডেনড্রাইটবোৰে নিকটবর্তী স্নায়ুকোষবোৰৰ পৰা স্নায়ুবার্তা বা উদ্দীপনা গ্রহণ কৰে।

প্রশ্নঃ স্নায়ুৰজ্জুত আঘাত হ’লে কেনে বার্তাত ব্যঘাট ঘটে?

উত্তৰঃ স্নায়ুৰজ্জুত আঘাত হ’লে প্রতীপ ক্রিয়া আৰু অনৈচ্ছিক কাৰ্যৰ মাজত ব্যঘাত ঘটে।

প্রশ্নঃ ঐচ্ছিক ক্রিয়া আৰু প্রতীপ ক্ৰিয়াৰ মাজত পার্থক্য কেনেকৈ উলিয়াবা?

উত্তৰঃ ঐচ্ছিক ক্রিয়া আৰু প্রতীপ ক্ৰিয়াৰ মাজত পার্থক্য হ’ল:

(ক) ঐচ্ছিক ক্রিয়া পশ্চাৎ মস্তিষ্কত অবস্থিত মেডুলাই নিয়ন্ত্রণ কৰে।

আনহাতে, প্রতীপ ক্রিয়া মেৰু ৰজুৱে নিয়ন্ত্রণ কৰে।

(খ) ঐচ্ছিক ক্রিয়াত উদ্দীপকৰ প্রতি সঁহাৰি লাহে লাহে হয়।

আনহাতে, প্রতীপ ক্ৰিয়াত উদ্দীপকৰ প্ৰতি সঁহাৰি অতি দ্রুত হয়।

(গ) ঐচ্ছিক ক্রিয়া বাহ্যিক উদ্দীপনাৰ প্ৰতি সংবেদনশীল নহয়।

কিন্তু প্রতীপ ক্রিয়া বাহ্যিক উদ্দীপনাৰ প্রতি সংবেদনশীল হয়।

প্রশ্নঃ কোনবিধ হৰম’নৰ প্ৰভাৱত গছৰ পাত সবে?

উত্তৰঃ এবছাইচিক এছিড।

প্রশ্নঃ মস্তিষ্কৰ কোনটো অংশই অনৈচ্ছিক কার্য নিয়ন্ত্রণ কৰে?

উত্তৰঃ পশ্চাৎ মস্তিষ্কত থকা মেডুলাই।

প্রশ্নঃ মানুহৰ দেহৰ ক’ত ইনছুলিন হৰম’ন উৎপন্ন হয়?

উত্তৰঃ অগ্নাশয়ত।

প্রশ্নঃ স্নায়ুকোষবোৰ কিহৰ দ্বাৰা গঠিত?

উত্তৰঃ স্নায়ুকোষবোৰ কোষদেহ আৰু স্নায়ু প্ৰৱৰ্ধৰে গঠিত।

প্রশ্নঃ স্নায়ু প্রবর্ধক কি কি ভাগত ভাগ কৰা হৈছে? HSLC ’15

উত্তৰঃ এক্সন আৰু ডেনড্রাইট।

প্রশ্নঃ প্রতীপ ক্রিয়া কি? ইয়াৰ দুটা উদাহৰণ দিয়া

উত্তৰঃ কোনো উদ্দীপনাৰ বিপৰীতে শৰীৰৰ স্বতঃস্ফূর্ত আৰু খৰতকীয়া অনৈচ্ছিক প্রতিক্রিয়াক প্রতীপ ক্রিয়া বোলে।

উদাহৰণ– (ক) গৰম বস্তুত হাত পৰিলে তৎক্ষণাৎ হাতখন আঁতৰাই অনা।

(খ) উজ্জ্বল পোহৰ চকুত পৰিলে লগে লগে চকু বন্ধ কৰা।

প্রশ্নঃ ফল পকাত সহায় কৰা হৰম’ন বিধৰ নাম কি?

উত্তৰঃ ইথিলিন।

প্রশ্নঃ জিবাৰেলিনৰ কাম কি লিখা।

উত্তৰঃ (ক) কিছুমান উদ্ভিদৰ বীজ অংকুৰণত সহায় কৰে।

(খ) বাওনা উদ্ভিদক ওখ কৰে।

(গ) গছৰ কাণ্ড বৃদ্ধি হোৱাত সহায় কৰে।

(ঘ) কিছুমান উদ্ভিদৰ সুপ্ত অৱস্থাত থকা পুষ্প মুকুলক পুস্ফুটিত কৰে।

প্রশ্নঃ জলানুবেগ কি? এটা পৰীক্ষামূলক আৰ্হিৰ সহায়ত জলানুবেগ প্রদর্শিত কৰা। HSLC ’19

উত্তৰঃ জলানুবেগ হ’ল পানীৰ উৎস বা উপস্থিতিৰ প্রতি সংবেদনশীল উদ্ভিদৰ চলন।

জলানুবেগ প্ৰদৰ্শনৰ বাবে আমি তলত দিয়া পৰীক্ষাটো কৰিব পাৰো।



পৰীক্ষাটোৰ বাবে এখন চালনীত কিছু সেমেকা কাঠৰ গুড়ি লৈ কেইটমান বুটমাহৰ বীজ থৈ দিয়া হ’ল। এনেদৰে থৈ দিয়াৰ কিছুদিন পিছত দেখা গ’ল যে বীজবোৰ অংকুৰিত হৈছে আৰু প্ৰতিটো বীজৰ পৰা ভ্রূণমূলবোৰ চালনীৰ বিন্ধাৰে বাহিৰলৈ ওলাই আহিছে। ইয়াৰ কাৰণ মূলবোৰ অভিগ ভূকেন্দ্রাবেগী। পিছত ওলাই অহা ভ্রূণমূলবোৰ পানীৰ বাবে বেঁকা হৈ পুনৰ চালনীৰ বিন্ধাৰে সেমেকা কাঠৰ গুড়িৰ মাজত প্ৰৱেশ কৰিছে পৰীক্ষাটোরে প্রমাণ কৰে যে মূলৰ চলন অংগ জলাবেগী।

প্রশ্নঃ হৰম’ন কি? উদ্ভিদৰ বৃদ্ধিত হৰম’ন বা সঞ্জীবনী পদাৰ্থৰ এটা উদাহৰণ দিয়া। সংবেদী উদ্ভিদ এজোপাৰ পাতৰ চলন আৰু কাণ্ডই পোহৰৰ দিশত কৰা গতিৰ মাজৰ পাৰ্থক্য আছেনে? HSLC ’19

উত্তৰঃ উদ্ভিদৰ হৰম’ন (সঞ্জীবনী পদার্থ) হৈছে ৰাসায়নিক যৌগ যিয়ে উদ্ভিদৰ বৃদ্ধি আৰু বিকাশ সাধন কৰে আৰু পৰিৱেশৰ প্রতি সঁহাৰি জনায়। কিছুমান উদ্ভিদ হ’ৰমন হ’ল- অক্সিন, জিবাবেলিন, চাইট ‘কাইনিন, এবচাইটি এছিড আদি।

সংবেদী উদ্ভিদ এজোপাৰ পাতৰ চলন উদ্দীপনাৰ দিশৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। আনহাতে কাণ্ডই পোহৰৰ দিশত গতি কৰে। এই প্রক্রিয়াত অক্সিজেনে ভূমিকা গ্রহণ কৰে।

বহু বিকল্পধর্মী প্রশ্নোত্তৰ (MCQ)

প্রশ্নঃ তলত উল্লেখ কৰা কোনবিধ উদ্ভিদৰ সঞ্জীবনী পদার্থ?

(a) ইনছুলিন

(c) অ’বেষ্ট্রজেন

(b) থাইৰ’ক্সিন

(d) চাইট ‘কাইনিন

উত্তৰঃ (d) চাইট ‘কাইনিন।

প্রশ্নঃ দুটা নিউৰণৰ খালী ঠাইক কি বুলি কয়-

(a) ডেনড্রাইট

(b) চাইনে পচ্

(c) এক্সন

(d) প্ৰেৰণা

উত্তৰঃ (b) চাইনেপচ্

প্রশ্নঃ মগজুবে কি কাম কৰে-

(a) ভাৱ আৰু চিন্তা কৰা

(b) হৃদপিণ্ড স্পন্দন নিয়ন্ত্রণ

(c) দেহৰ সমতা ৰক্ষা

(d) ওপৰৰ আটাইকেইটা

উত্তৰঃ (d) ওপৰৰ আটাইকেইটা।

প্রশ্নঃ দুটা নিউৰণৰ মাজৰ সংযোগী পথক বোলে-

(a) ডেনড্রাইট

(b) এক্সন

(c) ছাইনে ছ

(d) মায়েলিন আৱৰণী

উত্তৰঃ (c) ছাইনেছ।

প্রশ্নঃ দুই ধৰণৰ স্নায়ু প্ৰৱৰ্ধৰ নাম লিখা।

(a) এক্সক্সন আৰু ডেনড্রাইট

(b) এক্সন আৰু হাইড্রাইট

(c) এক্সন আৰু থাইমাছ

d) ওপৰৰ এটাও নহয়

উত্তৰঃ (a) এক্সন আৰু ডেনড্রাইট।

প্রশ্নঃ প্রতীপ ক্রিয়া নিয়ন্ত্রণ কৰে-

(a) চেৰিবেলামে

(b) মগজুৰ পশ্চাৎ অংশই

(c) স্নায়ুৰজ্জুই

(d) ওপৰৰ এটাও নহয়

উত্তৰঃ (c) স্নায়ুৰজ্জুই।

প্রশ্নঃ মস্তিষ্কৰ যি অংশই দেহৰ সমতা আৰু ভংগিমা নিয়ন্ত্ৰণৰ বাবে দায়ী, সেই অংশ হ’ল-

(a) চেৰিবেলাম

(b) মেডুলা

(c) পচ

(d) চেৰিত্ৰাম

উত্তৰঃ (a) চেৰিবেলাম।

প্রশ্নঃ উদ্ভিদৰ শিপাৰ গতিক বোলে।

(a) পোহৰানুবেগী

(b) বাসায়নুবেগী

c) ভূকেন্দ্রাবেগী

(d) ওপৰৰ এটাও নহয়

উত্তৰঃ (c) ভূকেন্দ্রাবেগী।

প্রশ্নঃ তলৰ কোনটো উদ্ভিদৰ সঞ্জিবনী পদার্থ নহয়?

(a) জিবাবেলিন

(c) অক্সিন

(b) টেষ্ট’ষ্টেৰন

(d) চাইট ‘কাইনিন

উত্তৰঃ (b) টেষ্ট’ষ্টেৰন।

প্রশ্নঃ তলৰ কোনবিধ সঞ্জীবনী পদার্থই উদ্ভিদৰ বৃদ্ধিত বাধা দিয়ে?

(a) জিবাবেলিন

(b) চাইট ‘কাইনিন

(c) অক্সিন

(d) এবচাইচিচ এছিড

উত্তৰঃ (d) এবচাইচিচ এছিড।

প্রশ্নঃ যি সঞ্জীবনী পদাৰ্থৰ প্ৰভাৱত গছৰ পাত সৰি পৰে-

(a) অক্সিন

(b) জিবাবেলিন

(c) এবচাইচিচ এছিড

(d) চাইট ‘কাইনিন

উত্তৰঃ (c) এবচাইচিচ এছিড।

প্রশ্নঃ ছাইকেল চলোৱা, পেঞ্চিল এডাল ধৰা আদি কার্য নিয়ন্ত্রণ কৰে-

(a) মধ্য মস্তিষ্কই

(b) চেৰিবেলামে

(c) প্রমস্তিষ্কই

(d) স্নায়ুৰজ্জুই

উত্তৰঃ (b) চেৰিবেলামে।

প্রশ্নঃ উদ্ভিদত ডিম্বকৰ দিশে পৰাগ নলীকাৰ গতি কিহৰ উদাহৰণ?

(a) ফটোট্র’ পিজিয়াম

(b) কেমট্র’পিজিয়াম

(c) হাইড্র’ট্র’পিজিয়াম

(d) ওপৰৰ এটাও নহয়

উত্তৰঃ (b) কেমট্র’পিজিয়াম।

প্রশ্নঃ মগজুৰ কোন অংশই দেহ লৰচৰ আৰু সমতা ৰক্ষা কৰাত অংশ লয়?

(a) মধ্য মস্তিষ্কই

(b) স্নায়ুৰজ্জুই

(c) প্রমস্তিষ্কই

(d) চেৰিবেলামে

উত্তৰঃ (d) চেবিবেলামে।

প্রশ্নঃ কোষ বিভাজনত উদ্দীপনা যোগান ধৰা সঞ্জীবনী পদার্থ হ’ল-

(a) অক্সিন

(b) চাইট ‘কাইনিন

(c) এবচাইচিচ এছিড

(d) জিবাবেলিন

উত্তৰঃ (b) চাইট ‘কাইনিন।

প্রশ্নঃ তলৰ কোনবিধ ৰোগ থাইৰ’ক্সিন হৰম’ন উপযুক্ত পৰিমাণত ক্ষৰিত নোহোৱাৰ বাবে হয়-

(a) বেবিবেৰি

(c) ডায়েবেটিছ

(b) গৰল ৰোগ

(d) কটীয়ালগা

উত্তৰঃ (b) গৰল ৰোগ।

প্রশ্নঃ তেজত চেনিৰ মাত্রা নিয়ন্ত্ৰণ কৰি থকাত সহায় কৰা অগ্নাশয়ৰ দ্বাৰা উৎপাদিত হৰম’নবিধ হৈছে

(a) এড্রিনেলিন

(b) থাইৰ’ক্সিন

(c) ইনচু লিন

(d) টেষ্ট’ষ্টেৰন

উত্তৰঃ (c) ইনচুলিন।


SEBA Class X Science অধ্যায়-১০ পোহৰ-প্ৰতি ফলন আৰু প্ৰতিসৰণ Questions and Answers

অধ্যায়-১০ পোহৰ-প্ৰতি ফলন আৰু প্ৰতিসৰণ নির্বাচিত প্রশ্নোত্তৰ প্রশ্নঃ হীৰৰ প্ৰতিৰণাংক 2.42। ইয়াৰ অৰ্থ কি? উত্তৰঃ হীৰাৰ প্ৰতিসৰণাংক 2.42 ।...