SEBA অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি (নৱম আৰু দশম শ্ৰেণীৰ বাবে)

 অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি (নৱম আৰু দশম শ্ৰেণীৰ বাবে)

 সূচীপত্ৰ

বিষয় পৃষ্ঠা
০। ধ্বনি পৰিৱৰ্তনৰ আভাস — _ ১
oI ধাতু a oi ৫

মৌলিক ধাতু, যৌগিক ধাতু - (কে) পাঁচনী ধাতু,
(খ) নাম ধাতু, গে) ধ্বন্যাত্মক ধাতু, ঘে) মিশ্ৰ ধাতু

| ক্ৰিয়া পদ ১৩
(ক) সমাপিকা, (খ) অসমাপিকা, অসমিয়া জিনাৰ লাৱতাৰ, (ক) অকৰ্মক
ক্ৰিয়া, (খ) সকৰ্মক ক্ৰিয়া, ক্ৰিয়াৰ ভাব-ৰূপ ; কাল-- বৰ্তমান, অতীত, ভৱিষ্যৎ
ধাতুত ক্ৰিয়া বিভক্তি সংযোগ পদ্ধতি; ধাতুৰূপ, অনিয়মিত ক্ৰিয়া, পাঁচনী
fea, লগৰীয়া বা সহায়কাৰী ক্ৰিয়া

৩। প্ৰত্যয় -- — go
কৃৎ AGA, প্রত্যয়ৰ বাচ্য, (কে) অসমীয়া Fe প্ৰত্যয়,
(খ) সংস্কৃত Fe প্রত্যয়, সাধাৰণ নিয়ম, কৃত্য প্ৰত্যয়, প্রত্যয়াস্ত

৪। তদ্বিত প্ৰত্যয় --- — ৬১
কৃৎ আৰু তদ্বিতৰ মাজত পাৰ্থক্য

৫। অসমীয়া তদ্বিত প্ৰত্যয় — ৬২
স্বাৰ্থিক প্রত্যয়, সাধাৰণ str তত্ধিত প্ৰভা

vl আগত বা আগস্তক তদ্ধিত প্ৰত্যয় — -- ৭৪

৭। সংস্কৃত Chase প্ৰত্যয় — — ৭৫
পদ পৰিৱৰ্তন

৮। পুৰুষ-নিৰ্দেশক প্ৰত্যয় — -- ৮০

৯। নিৰ্দেশাত্মক প্ৰত্যয় -- — ৮৩
অনিৰ্দেশক প্ৰত্যয়

১০। দৃঢ়তাবাচক প্ৰত্যয় — — ৮৬

১১। স্বাৰ্থিক প্ৰত্যয় -- --- ৮৭

১২। স্ত্ৰী প্রত্যয় -= ৮৯
(ক) সংস্কৃত স্ত্ৰী প্ৰত্যয়, (৭) অসমীয়া eo

১৩। উপসৰ্গ — ৯৪
সংস্কৃত, অসমীয়া

১৪। অনুৰূপ শব্দ — -- ৯৭

অনুকাৰ শব্দ ৯৮

--- Page 6 ---
_১৫।

১৬ ।

১৭ ।

১৮ ।

১৯।

২০।

২১।

২২।
২৩।
২৪।
২৫।

যুৰীয়া শব্দ --- ১০০
ধ্বন্যাত্মক, অনুৰূপ, সমাসবদ্ধ সমৰ্থবাচক, fave, দ্বিধাবোধক
শব্দ-বিভক্তি — ১০৪
অসমীয়া কাৰক-বিভক্তি ? ফুল আৰু নমৰ গতি৷ প্রথমা

বিভক্তি, দ্বিতীয়া বিভক্তি, তৃতীয়া বিভক্তি, চতুৰ্থী বিভক্তি,

পঞ্চমী বিভক্তি, ষষ্ঠী বিভক্তি আৰু সপ্তমী বিভক্তি

কাৰক আৰু বিভক্তি নির্ণয় - ১১৪
কামক sinha, aries rete

কাৰক, অধিকৰণ কাৰক, সম্বন্ধ পদ, সম্বোধন পদ

বাক্য-ৰীতি -- — ১২৩
উদ্দেশ্য আৰু বিধেয়, যোগ্যতা, আকাংক্ষা, নৈকট্য; বাক্যত

পদৰ ক্ৰম, কৰ্তা আৰু ক্ৰিয়াৰ সংগতি, ক্ৰিয়া আৰু বিভিন্ন

কাৰকৰ সংগতি, কাল আৰু ক্ৰিয়াৰ সংগতি, বিশেষ্য আৰু

বিশেষণ পদৰ সংগতি, সৰ্বনামৰ সংগতি, বচনৰ সংগতি,

বিভিন্ন পদ আৰু নানা বিধ শব্দৰ সংগতি

বাক্যৰ প্রকাৰ = — ১৩৬
খণ্ডবাক্য আৰু বাক্যাংশ, খণ্ডবাক্য আৰু বাক্যাংশৰ মাজত

পাৰ্থক্য, খণ্ডবাক্যৰ ব্যৱহাৰ, (ক) Ke স্থানীয় খণ্ডবাক্য,

(2) বিশেষণ স্থানীয় খণ্ডবাক্য, (গ) ক্ৰিয়া-বিশেষণ স্থানীয়

স্থানীয়, ক্ৰিয়া স্থানীয়, ক্ৰিয়া বিশেষণ স্থানীয়, অব্যয়যুক্ত

বাক্যাংশ, সৰল বাক্য, মিশ্র বাক্য, যৌগিক বাক্য

বাক্য বিশ্লেষণ ১৪২
সৰল বাক্য বিশ্লেষণ, জটিল বাক্য বিশ্লেষণ, যৌগিক বাক্য বিশ্লেষণ
বাক্য পৰিৱৰ্তন -- ১৪৬

সৰদ বাক্যক ভটিল নাকাযলৈ শৰিবৰ্তন, জটিল বাক্যক দৰ
বাক্যলৈ পৰিৱৰ্তন, সৰল বাক্যক যৌগিক বাক্যলৈ পৰিৱৰ্তন,
জটিল বাক্যক যৌগিক বাক্যলৈ পৰিৱৰ্তন, যৌগিক বাক্যক
সৰল বাক্যলৈ পৰিৱৰ্তন, যৌগিক বাক্যক জটিল বাক্যলৈ

বাক্য সম্প্ৰসাৰণ -- -- ১৪৯
বাক্য সংকোচন -- — ১৫১
বাক্য সংযোজন ১ -- ১৫৩
অৰ্থানুসাৰে বাক্য বিভাজন -- == ১৫৬

১। নিৰ্দেশাত্মক বাক্য (ক) অন্যৰ্থক বাক্য
(খ) নঞৰ্থক বাক্য

--- Page 7 ---
২৬ 1

২। প্ৰশ্নবোধক বাক্য

Ol ইচ্ছাবাচক বাক্য

৪। আজ্ঞাবাচক বাক্য

৫। সন্দেহবাচক

প্রত্যক্ষ আৰু পৰোক্ষ উক্তি — _
উক্তি পৰিৱৰ্তন

২৭। বাচ্য

২৮।
২৯।

৩১

৩২।

পদান্বয় a _
সমাস ঢ় _
সন্ধি আৰু সমাস, ব্যস্তপদ, সমস্তপদ, ব্যাসবাক্য বা সমাস
বাক্য, (১) Fa সমাস, (ক) ইতৰেতৰ দ্বন্দ, (খ) সমাহাৰ
wa, (গ) Geers aa; (২) fae; (৩) wa,
(ক) সমানাধিকৰণ বহুৱীহি (2) ব্যধিকৰণ বহুৱীহি
(গ) ব্যতিহাৰ বহুৱীহি (৪) কৰ্মধাৰয় সমাস,
(ক) মধ্যপদলোপী (খ) অন্তপদলোপী কৰ্মধাৰয়
(ক) উপমান, (খ) উপমিত, (গ) ৰূপক কৰ্মধাৰয়;
(৫) তৎপুৰুষ সমাস, ২য়া তৎ, oA তৎ, ৪ৰ্থী তৎ, ৫মী
তৎ, WB তৎ, ৭মী তৎ, উপপদ তৎপুৰুষ নঞ we, প্ৰাদি
তৎ; (৬) অন্যয়ীভাৱ, নিত্য সমাস

জতুৱা ঠাচ --- =

(ক) পৃথক অৰ্থ বুজোৱা যৌগিক ধাতু, (খ) বিশেষ্য পদৰ
বিশেষ অর্থত ব্যৱহাৰ, গে) ক্ৰিয়া পদৰ বিশেষ অর্থত
ব্যৱহাৰ, বিশেষ্য পদৰ লগত ক্ৰিয়া পদৰ বিশেষ অর্থত
ব্যৱহাৰ, বিশেষণ পদৰ বিশেষ অৰ্থত ব্যৱহাৰ, বিভিন্ন শব্দ
বা পদ সমষ্টিৰ বিশেষ অর্থত ব্যৱহাৰ

যতি বা বিৰাম চিন

বিৰামৰ আৱশ্যকতাৰ কাৰণসমূহ, a wren, -
ছন্দযতি, অৰ্থ বা ভাবযতি আৰু ছন্দযতি সম্বন্ধ, বিভিন্ন যতি-
- পূৰ্ণযতি, BABS, পাদযতি, ভাববোধক, প্রশ্নবোধক যতি,
যতি ব্যৱহাৰৰ উদাহৰণ

ছন্দ ash _

ছন্দৰ স্বৰূপ, ছন্দৰ ক্ৰিয়া, ভাবযতি আৰু ছন্দযতি, flares
বত্ৰিপদী ছন্দ-- দুলৰী, ছবি, লেচাৰি, বু্মুৰা, বুনা বা একাৱলী,
হস্ব বুনা, কুসুম মালা বা দীৰ্ঘ বুনা; চৈধ্য শৰীয়া কবিতা,
অমিত্ৰাক্ষৰ ছন্দ আৰু মুক্তক ছন্দ, কথা ছন্দ বা স্পন্দিত ছন্দ।

১৫৮

১৬৩

১৬৮

১৭০

১৮৫

১৯৯

২০৮

--- Page 8 ---
০। ধ্বনি পৰিৱৰ্তনৰ আভাস

০ > ঃ মনৰ ভাব প্ৰকাশ কৰিবলৈ আমি কিছুমান পদ উচ্চাৰণ কৰোঁ। সেই
পদবোৰৰ মধ্যস্থিত ধ্বনিবোৰ অবিচ্ছিন্নভাৱে এটিৰ পিছত এটিকৈ উচ্চাৰণ কৰোঁ।
জিভাখনিয়ে এটি ধ্বনিৰ পিছত আনটো ধ্বনি অবিচ্ছিন্নভাৱে উচ্চাৰণ কৰোঁতে এক
উচ্চাৰণ স্থানৰপৰা বৰ BOCA আন এটি ধ্বনিৰ উচ্চাৰণ স্থানলৈ যাওঁতে মধ্যৱৰ্তী
কোনো ধ্বনি উচ্চাৰণ কৰি পেলায়। কেৱল উচ্চাৰণতহে তেনে মধ্যৱৰ্তী ধ্বনি উচ্চাৰণ
কৰা হয় তেনে নহয়; লিখিত ৰূপতো কেতিয়াবা সেই ধ্বনিয়ে প্রাধান্য লাভ কৰে।
আমি জানো যে (ক) সংস্কৃত ‘বানৰ’ (অৰ্থাৎ মনুষ্য) শব্দটো উচ্চাৰণ কৰোঁতে ‘দ’
ধ্বনিৰ উদ্ভৱ হৈছে আৰু লিখিত ৰূপত ‘বান্দৰ’ শব্দও ব্যৱহাৰ হৈছে। (A) তেনেকৈ
ই; ঙ্টী স্বৰ ধ্বনিৰ পিছত ই ইী ভিন্ন আন স্বৰ থাকিলে, ই, Re পিছত ‘য়’ অৰ্ধস্বৰ
ধ্বনিৰ আগম হয়। ‘খেতি’ শব্দৰ পিছত ‘অক’ প্রত্যয় যোগ কৰিলে খেতি + অক
= খেতিঅক নকৈ খেতিয়কহে কওঁ আৰু লিখোঁ। বুধি + অক = বুধিয়ক, নদী +
আল = নদীয়াল আদি য় অর্ধস্বৰ আগম হোৱা উদাহৰণ।

(গ) তেনেকৈ উ, উ, ও, অ ধ্বনিৰ পিছত আন স্বৰ ধ্বনি থাকিলে শ্ৰুতিমাধুৰ্যৰ
বাবেই আপোনা-আপুনি ‘ৱ’ অৰ্ধস্বৰ ধ্বনিৰ আগম হয়। আমি ‘চকু’ শব্দত ‘আ’ প্ৰত্যয়
যোগ কৰিলে চকুৱা উদ্ভৱ হোৱা দেখিম। তেনেকৈ ৰোৱঁতী, বোৱঁতী, আগোৱাল
আদিত ‘ৱ’ অৰ্ধত্বৰ ধ্বনি আগম হোৱা দেখা যায়।

গতিকে এটি ধ্বনিৰ উচ্চাৰণ স্থানৰপৰা বৰ BOC আন এটা ধ্বনিৰ উচ্চাৰণ
স্থানলৈ যাওঁতে উচ্চাৰণ সাপেক্ষে আন এটি মধ্যৱৰ্তী বিশিষ্ট ধ্বনি উচ্চাৰণ কৰা হয়
তাকেই শ্ৰুতি (0106)ৰ কোৱা হয়। ই, ইট স্বৰ ধ্বনিৰ পিছত আন স্বৰ থাকিলে
আপোনা-আপুনি ‘য়’ শ্ৰুতি আগম হয় আৰু উ, উ, ও অ, স্বৰ ধ্বনিৰ পিছত আন
স্বৰ ধ্বনি থাকিলে আপোনা-আপুনি ‘ব’ শ্ৰুতি আগম হয়। বিভক্তি আৰু প্রত্যয়ৰ
ক্ষেত্ৰত 1য়’ শ্ৰুতি আৰু ‘'ৱ’ শ্ৰুতিৰ আৱশ্যকতা দেখা যায়।

০ ঃ ২ সহজভাৱে উচ্চাৰণ, কৰাটো মানুহৰ স্বভাৱ। মানুহে উচ্চাৰণ কৰা
পদবোৰৰ মধ্যস্থিত ধ্বনিবোৰ অবিচ্ছিন্নভাৱে উচ্চাৰণ কৰোঁতে জিভাখনিয়ে এঠাইৰপৰা
আন ঠাইলৈ লৰচৰ কৰে। জিভাখনিয়ে এক স্থানৰপৰা Boo আন এটি ধ্বনিৰ
উচ্চাৰণ স্থানলৈ গতি কৰোঁতে কেতিয়াবা ধ্বনি উচ্চাৰণৰ স্থান সলনি হয়। ধ্বনিবোৰৰ
ংগতি ৰাখি উচ্চাৰণ সাপেক্ষে পদৰ মধ্যস্থিত স্বৰ ধ্বনিৰ পৰিৱৰ্তন ঘটে। গতিকে
পদৰ কোনো শব্দাংশৰ (Syllable) স্বৰ ধ্বনিৰ উচ্চাৰণ সংগতি ৰাখি আন

--- Page 9 ---
২ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

শব্দাংশত থকা স্বৰ ধ্বনিৰ উচ্চাৰণৰ স্থান সলনি কৰি আমি উচ্চাৰণ কৰোঁ। আমি
‘আপোন’ শব্দটো উচ্চাৰণ কৰোঁতে ‘প’ বৰ্ণত ‘ও’ কাৰ উচ্চাৰণ কৰোঁ; কিন্তু শেষৰ
‘ন’ বৰ্ণত ‘ই’ যোগ কৰিলে অৰ্থাৎ নি’ উচ্চাৰণ কৰিলে ‘প’ বৰ্ণত ও-কাৰ অৰ্থাৎ
‘আপোনি’ উচ্চাৰণ কৰিব নোৱাৰোঁ। স্বাভাৱিকতে আমি ও-কাৰৰ ঠাইত উ-কাৰ অৰ্থাৎ
HAR উচ্চাৰণ কৰোঁ। তেনেকৈ সংস্কৃতৰ লোহিত (ৰঙা), আমি লোহিত নকৈ
‘লুইত’হে কওঁ। আমি দেখা বৰ ‘ভেকোলা’ শব্দৰ পিছত শব্দাংশ ‘লাৰ’ ঠাইত ‘লী’
কৰিলে ‘ভেকোলী’ উচ্চাৰণ নকৰি স্বাভাৱিকতে ‘ভেকুলী’হে উচ্চাৰণ কৰোঁ। তেনেকৈ-
দমৰা-- কিন্তু শেষ শব্দাংশত ৰী হ’লে দামুৰী,

চোৰ-- কিন্তু শেষত নী প্ৰত্যয় যোগ হ’লে peal,

ধোবা-- কিন্তু শেষত নী প্ৰত্যয় যোগ হ’লে ধুবুনী,

লোণ-- কিন্তু শেষত Fa প্রত্যয় যোগ হ’লে লুণীয়া,

জোল-- কিন্তু শেষত ইয়া প্ৰত্যয় যোগ হ’লে জুলীয়া,

যোৰ-- কিন্তু শেষত ‘ই’ বা Bar হ’লে যুৰি, যুৰীয়া

গতিকে (ক) ও-কাৰৰ পিছত ই, সঙ্গ, ধ্বনি উচ্চাৰণ কৰিলে স্বাভাৱিকতে ও-
কাৰৰ ঠাইত উ-কাৰ উচ্চাৰণ কৰা হয়।

(2) অ-কাৰৰ পিছত ই, ইষ্ট, ধ্বনি থাকিলেও অ-কাৰৰ ঠাইত উ-কাৰ উচ্চাৰণ
কৰা হয়। যেনে-- মাদল; কিন্তু শেষ শব্দাংশত ‘ই’ যোগ কৰিলে অৰ্থাৎ ‘লি’ উচ্চাৰণ
কৰিলে ‘মাদলি’ উচ্চাৰণ নকৰি ‘মাদুলি’হে উচ্চাৰণ কৰোঁ। তেনেকৈ ‘কাছটি’ শব্দটো
আমি স্বাভাৱিকভাৱেই ‘কাছুটি’হে উচ্চাৰণ Fat |

(গে) আকৌ আমি শব্দৰ পিছৰ শব্দাংশত উ-কাৰ উচ্চাৰণ কৰিলে আগৰ
শব্দাংশত থকা অ বা আ ধ্বনি ‘এ’ ধ্বনিৰূপে উচ্চাৰণ কৰোঁ। আমি ধনু (bow)
শব্দটো সহজভাৱেই ‘ধেনু’হে উচ্চাৰণ কৰোঁ। তেনেকৈ ৰামধনুৰ ঠাইত ৰামধেনু,
লাংগুল (tail) শব্দৰ ঠাইত GSI বা (লেংগুৰ), “AS” শব্দৰ ঠাইত ‘খেজুৰ’,

(ঘ) আ-কাৰৰ পিছত শব্দৰ কোনো অংশত আ-কাৰ থাকিলে আগত থকা
আ-কাৰ সাধাৰণতে ‘অ’ ৰূপে উচ্চাৰিত হয়। আমি ‘তাৰা’ উচ্চাৰণ নকৰি ‘তৰা’,
‘ৰাজা’ৰ ঠাইত ‘ৰজা’, ‘চাকা’ৰ ঠাইত ‘চকা’, ‘টাকা’ৰ ঠাইত ‘টকা’ উচ্চাৰণ কৰোঁ।
তেনেকৈ ‘ভাত’ শব্দৰ পিছত Tat প্ৰত্যয় যোগ কৰিলে ‘ভাতুৱা’ উচ্চাৰণ নকৰি
‘ভতুৱা’হে উচ্চাৰণ কৰোঁ। ‘ধাৰ’ শব্দৰ পিছত ‘উৱা’ যোগ কৰিলে ‘ধাৰুৱা’ উচ্চাৰণ
নকৰি ‘“ধৰুৱা’হে উচ্চাৰণ কৰোঁ। তেনেকৈ পানী HA যোগ হ’লে পানীয়া নহৈ ‘পনীয়া’,
বাৰ্তা’ শব্দটো বাতৰা নহৈ ‘বতৰা’হে উচ্চাৰিত হয়।

(৬) পৰৱৰ্তী শব্দাংশত (Syllable) আ ধ্বনি থাকিলে আগৰ আ ধ্বনি ‘অ’
হ’লেও আধুনিক অসমীয়াত ‘অ’ ধ্বনি ‘এ’ ধ্বনিৰূপে উচ্চাৰণ হোৱাৰ প্ৰৱণতা দেখা
যায়। সেই বাবেহে ঠাই বিশেষে ‘আদা’ শব্দটো ‘এদা’, ‘জাগা’ শব্দটো ‘জেগা’, ‘আন্ধাৰ’

--- Page 10 ---
ধ্বনি পৰিৱৰ্তনৰ আভাস ৩

শব্দটো ‘এন্ধাৰ’, ‘আলাহ’ শব্দটো ‘এলাহ’, ‘আঙাৰ’ শব্দটো ‘এঙাৰ’ উচ্চাৰণ হোৱা
দেখা যায়।

নঞৰ্থক ক্ৰিয়া ৰূপ হওঁতে আদি শব্দাংশত (Syllable) আ থকা ধাতুৰ আ
ধ্বনিৰ অনুৰূপে অসমীয়াত ন অব্যয়ত আ যোগ হয়। লাগ ধাতুৰ আগত ‘ন’ যোগ
হ’লে AUR হয়। তেতিয়া ‘নালাগে’ ৰূপ হয়। পুৰণি অসমীয়াত নাযায় পদৰ
ঠাইত ‘নযায়’, ‘নামাৰে’ৰ ঠাইত নমাৰে ব্যৱহাৰ হৈছিল; কিন্তু আধুনিক অসমীয়াত
‘ন’ত আ-কাৰ উচ্চাৰণ কৰাৰ উপৰিও বিকল্পে আ-কাৰৰ ঠাইত এ-কাৰ উচ্চাৰণ কৰা
হয়। সেই বাবেহে যায়-নাযায়, নেযায়; মাৰে-নামাৰে, নেমাৰে; লাগে-নালাগে,
নেলাগে ; পাওঁ-নাপাওঁ, নেপাওঁ; খাওঁ-নাখাওঁ, নেখাওঁ; হীহে-নাহীহে, নেহীহে আদি
উচ্চাৰণ কৰোঁ।

(চ) আকৌ মেল, বেল, তেল, বেটা, ফেটা, মেনা আদি শব্দৰ ‘এ’ ধ্বনি
পৰৱৰ্তী শব্দাংশত ই, ষ্ী, বা উ, উ, উচ্চ ধ্বনি যোগ হ’লে এ-ৰ ঠাইত ‘এ’ ধ্বনিৰূপে
উচ্চাৰণ হয়। মেলা, মেল, মেল কিন্তু মেলি (মএ’ল্‌), ৰেল কিন্তু বেলি (বএ'ল্‌ই)
আদিত এ ধ্বনি ‘এ’ ধ্বনিৰূপে উচ্চাৰণ কৰোঁ। তেনেকৈ, তেল-তেলীয়া, বেটা-বেটী,
মেনা-মেনী, এটা-এটি ৷ আকৌ পেট শব্দত এ উচ্চাৰণ কৰোঁ। কিন্তু, , উ বা উলা
যোগ কৰিলে এ-ৰ ঠাইত এ’হে উচ্চাৰণ কৰোঁ। যেনে, পেট-পেটী, পেট- পেটুলা।

এনেকৈ এটি স্বৰ ধ্বনিৰ সংগতি ৰাখি শব্দৰ আনটি স্বৰ ধ্বনিৰ সলনি হোৱা
নিয়মকেই স্বৰ সংগতি (Vowel-Harmony) কোৱা হয়। স্বৰ-সংগতি অসমীয়া
ভাষাৰ অন্যতম প্ৰধান বৈশিষ্ট্য।

০ 3 ৩ (ক) নঞৰ্থক ধাতুৰ, ৰূপ হ’লে ধাতুৰ আদি স্বৰ ধ্বনিৰ অনুৰূপে
VS স্বৰ ধ্বনি যোগ হয়। আমি পঢ়ো ক্ৰিয়াৰ নঞৰ্থক ‘নপঢ়োঁ’ পাওঁ, তেনেকৈ
আদি নঞৰ্থক ক্ৰিয়াৰ ‘ন’ত ‘ই’ যোগ হৈ ‘নি’ হৈছে। তেনেকৈ কিন্তু নঞৰ্থক
নোশোভে।

পোৰে কিন্তু নোপোৰে, তোলে কিন্তু নোতোলে আদিত ‘ন’ত ও-কাৰ যোগ
হৈ ‘নো’ ৰূপে ব্যৱহাৰ হৈছে।

তেনেকৈ সুজে-নুসুজে, বুজে-নুবুজে, যুঁজো-নুযুজো আদিত “A'S উ-কাৰ যোগ
হৈছে। আকৌ পায়-নাপায় (বা নেপায়), খায়-নাখায় (বা নেখায়), যাওঁ-নাযাওঁ (বা
নেযাওঁ)।

(খ) শব্দৰ মাজৰ স্বৰ ধ্বনি শ্বাসাঘাতৰ অভাৱ অৰ্থাৎ উচ্চাৰণ কৰোঁতে জোৰ
দিয়া নহ’লে CHS স্বৰ ধ্বনি আগৰ বা পিছৰ স্বৰ ধ্বনিৰ অনুৰূপে পৰিৱৰ্তিত হয়।
উচ্চাৰণ সহজ কৰিবলৈ যোৱাৰ ফলতেই স্বৰৰ পৰিৱৰ্তন হয়। আমি বিৰণা উচ্চাৰণ
কৰিবলৈ যাওঁতে স্বাভাৱিকতে বিৰিণা অৰ্থাৎ ‘ৰ’ত ‘ই’-কাৰ যোগ কৰি উচ্চাৰণ কৰোঁ।
‘নেহৰু’ শব্দটো আমি উচ্চাৰণ কৰোঁতে ‘নেহেৰু’হে ধ্বনিত হয়। তেনেকৈ মেখলা

--- Page 11 ---
৪ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

শব্দটোক আমি ‘মেখেলা’হে কওঁ। তেনেকৈ পুস্কৰ শব্দৰপৰা অহা পুখুৰী অসমীয়াত
ব্যৱহাৰ কৰা হয়। সুৰংগ অসমীয়া সুৰুঙা হৈছে।
এনেকৈ শ্বাসাথাত (Stress or Accent) নপৰা শব্দৰ মাজৰ কোনো স্বৰ
ধ্বনি, ওচৰা-উচৰিকৈ থকা আন স্বৰ ধ্বনিৰ প্রভাৱত পৰি একে হোৱা নিয়মকেই
স্বৰ-সমীভৱন (Vowel Assimilation) কোৱা হয়।
০ $ ৪ ব্যাকৰণত ব্যৱহাৰ হোৱা কিছুমান দ্যোতক চিন বা সাংকেতিক চিন ঃ
খ= ধাতু বুজোৱা চিন, ধাতুৰ আগত বহে। যেনে, Vea, Val > = এই দ্যোতক
চিনে বীওহাতৰ শব্দৰপৰা সোঁফালে থকা শব্দটো পৰিৱৰ্তন হৈ অহা বুজায়।
যেনে, সংস্কৃত কৰ্ম > পালি কৰ্ম্ম > অসমীয়া কাম, সং, অজ্ঞ > A, অজ্জ >
অস-আজ ; আজলী = আজলী।
< = এই দ্যোতক চিনে Seales শব্দটো সোঁহাতৰ শব্দৰপৰা পৰিৱৰ্তন হৈ অহা
বুজায়। যেনে, অস, কাম > a, কৰ্ম্ম < সং, কৰ্ম।
ব্যাকৰণৰ বিভিন্ন অধ্যায়ত, বিশেষকৈ প্ৰত্যয় আৰু ধাতু প্রকৰণত এইবোৰৰ
আৱশ্যকতা আছে কাৰণেই আলোচনা দাঙি ধৰা হ’ল।

--- Page 12 ---
১। ধাতু (Verbal Roots)

১ ঃ ১ ক্ৰিয়াৰ মূলকে ধাতু বোলে। সি কিতাপ পঢ়িছে, এই বাক্যত ‘পঢ়িছে’
ক্ৰিয়া পদ, গঠন কাৰ্যটো সি কৰিছে। এই ‘পঢ়িছে’ ক্ৰিয়াটো স্বৰূপ বৰ্তমান কালৰ
তৃতীয় পুৰুষৰ। পঢ়িছে ক্ৰিয়া পদৰ ‘ইছে’ ক্ৰিয়া বিভক্তি আঁতৰাই ল’লে (পঢ়ু +
ইছে) পঢ়িছে ক্ৰিয়াৰ মূল ‘পঢ়’ (to read) অংশটো ওলাই পৰে। গতিকে ‘পঢ়িছে’
ক্ৰিয়াৰ ‘পঢ়’ ধাতু মাথোন। তেনেকৈ কৰ্‌ (সং, কৃ), খা, CAR, খাদ্‌), হীহ (সং, হস্‌)
গা (সং, গৈ), কিন্‌ (সং, ক্ৰী), আছ (AR, অস্‌) ইত্যাদি ধাতু।
্‌ ১ ঃ ২ অসমীয়া ভাষাত বৰ্তমান কালৰ অনুজ্ঞাৰ দ্বিতীয় পুৰুষৰ Re
ব্যৱহাৰ হোৱা ক্ৰিয়াৰ আকৃতিয়েই ধাতুৰো আকৃতি। যথা, ‘তই ঘৰলৈ aM’! ইয়াত
‘যা’ দ্বিতীয় পুৰুষৰ তুচ্ছাৰ্থে বৰ্তমান কালৰ অনুজ্ঞাৰ ক্ৰিয়া ৰূপ, ই ধাতুৰো আকৃতি।
গতিকে ধাতুটোৰ নাম V ‘যা’ ধাতু। এই ধাতুবোৰ বিভক্তি বা প্ৰত্যয় যোগ হৈ আকৃতিৰ
লৰচৰ হয়। যথা, কৰ-ই (অসমাপিকা) কৰি, ‘কৰিলোঁ’, কৰিম ইত্যাদি।

$ ৩ অসমীয়া ভাষাত ধাতু প্ৰধানকৈ দুবিধ ঃ

(ক) মৌলিক ধাতু (Primary roots)

(a) যৌগিক বা eerie বা সাধিত ধাতু (Secondary roots)

> 3 8 (ক) মৌলিক ধাতু 2 (Primary roots) 3

যি ধাতুক বিশ্লেষণ কৰি ভাগ ভাগ কৰিব নোৱাৰি সেইবোৰ ধাতুকেই মৌলিক
ধাতু (Primary roots) কোৱা হয়। যেনে-- ৰচ্‌, AB, ঘূৰ্‌, Bz, fos, গণ্‌ ইত্যাদি।
এই ধাতুবোৰক বিশ্লেষণ কৰি নতুনকৈ ধাতু উলিয়াব নোৱাৰি; এইবোৰৰ লগত কৃদন্ত
প্ৰত্যয় আৰু ক্ৰিয়া-বিভক্তি যোগ কৰি ন ন পদৰ সৃষ্টি কৰি বাক্যত ব্যৱহাৰ কৰা
হয়।

১ $ ৫ অসমীয়া ভাষাত অবিকৃত ধাতু অৰ্থাৎ তৎসম ধাতুৰ ব্যৱহাৰ নিচেই
কম। ভাষা গাম্ভীৰ্যপূৰ্ণ কৰিবলৈ যাওঁতে অৱশ্যে লিখিত ভাষাত তৎসম ধাতুৰ ব্যৱহাৰ
হয়।

সাধাৰণতে ব্যৱহাৰ হোৱা কেইটিমান তৎসম ধাতু-- চিত্ত, ৰচ্‌, গণ্‌, Ay,

> ঃ৬ সংস্কৃত ধাতু প্রাকৃত, অপভ্ৰংশ আদি মধ্য ভাৰতীয় আৰ্য ভাষা স্তৰৰ
মাজেদি আহৌতে ধ্বনিগত পৰিৱৰ্তন ঘটে। এইদৰে ধ্বনিগত পৰিৱৰ্তন হৈ অসমীয়াত
সোমাই পৰা মৌলিক ধাতুবোৰকে WUE ধাতু কোৱা হয়। যেনে, সং খ নৃৎ (to

--- Page 13 ---
ড৬ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

dance), (সং, নৃত্যতি > at, ণচ্চই > অস, নাচে৷) অৰ্থাৎ নাচ ধাতু সং -V প্রচ্ছ
(to ask) ধাতু। (সং, পৃচ্ছতি > et, পুচ্ছদি বা পুচ্ছই > অস, পুছে) অৰ্থাৎ পুছ
ধাতু। সং, e+ (to rise) (সং, উত্তিষ্ঠতি > at, উট্‌ঠই, > অস, উঠে) অৰ্থাৎ
উঠ্‌ ধাতু। তেনেকৈ সং, ঘট্‌, (to shape) > গঢ়ু, সং, পিষ্‌ (to grind) < পিহ;
সং, চি (to pluck) > fae; সং, উৎ + গৃ (to spitout) > উগাৰ্‌ ধাতু।

১৪৭ সংস্কৃত বা প্ৰাকৃত ধাতু কিছুমান ধ্বনিগত পৰিৱৰ্তন আৰু কেতিয়াবা
অৰ্থৰ পৰিৱৰ্তন হৈ অসমীয়াত অলপ গঢ় সলায়। এনে ধৰণৰ পৰিৱৰ্তিত অসমীয়া
ধাতুক ধাতুৰ আদেশ (ধাত্মাদেশ) (Substitute of roots) কোৱা হয়। তলত
কেইটিমান উল্লেখ কৰা হ’ল।

সং খ শভশ্ঞৰু অস খশুন সং,আখ গম্‌ ay ae
খ্‌অস্‌ V আহ্‌ atv a আন্‌
খকৃ র্খ কৰ্‌ avg আৱৰ্‌
V কথ্‌ Vs V খাদ্‌ Vat
Va V RR খক্ৰীড়ু V খেল্‌
V গৈ V ot V ছিদ্‌ \ fz

fi va \ faq V a V 95
Vv @ V aR খদা \ ff
va Ve V পিষ্‌ V fe
V4 Vv Vey Vw
খ পাট্‌ V ফাল্‌ V fis খৃ fiz

ৱি খ as "খ fat খশ্ৰ খৃ শুন
V শ্লাঘ্‌ V শলাগ্‌ V4 V সুমৰ্‌ ইত্যাদি

১ ঃ ৮ (]) সংস্কৃত ভাষাত পাঁচনী ৰূপ পোৱা কিছুমান ধাতু অসমীয়ালৈ
আহোঁতে পাঁচনী অর্থ হেৰায় আৰু মৌলিক ধাতুৰূপে ব্যৱহাৰ হয়। এনে ধৰণে
সংস্কৃত পাঁচন ধাতুৰপৰা উদ্ভৱ হোৱা ধাতুক আকৌ আ, Gat লগ কৰি পাঁচনী ৰূপ
কৰা হয়। যেনে-- মৰ্‌, সি মৰে (He dies)! মাৰ্‌, সি মাৰে (He kills)
(সং, মাৰয়তি), আকৌ অস, মৰা (মাৰ + Gt) সি মৰায় (He causes to 10]])।
তেনেকৈ, চৰ্‌ (to graze) চাৰ্‌ (to look over cows grazing) চৰা (cause
to look over cow ; grazing), নো, নোৱা (সং, স্নাপয়তি, দা (সং, দাপয়তি
(to reap বা to plough) (সং, বাহয়তি) থ (to place) (সং, স্থাপয়তি) বট্‌
(to pound) (সং, বৰ্তয়তি), পাঁচ, (সং, প্ৰাঞ্চয়তি) ইত্যাদি।

১ ঃ ৮ (I) নাম শব্দৰপৰা গঢ়ি উঠা ধাতু কিছুমান অসমীয়াত মৌলিক
ধাতু (Primary roots) ৰূপে ব্যৱহাৰ হয়। যেনে; পিট্‌ (যেনে, সি পিটে-- পিটিলে)

--- Page 14 ---
ধাতু ৭

পিষ্ট শব্দৰপৰা আহিছে, তেনেকৈ বাজ (< বাদ্য), ভাগ (< ভগ্ন), ফল্‌ (< FA)!
Gat (জোৱা) (< জন্ম), ছান্‌ (to cover), (< ছন্ন), যেনে, আকাশ মেঘে ছানি
পেলায়। বখান (< ব্যাখ্যান ইত্যাদি)।

> 8 ৯ Cafe বা সাধিত ধাতু (Secondary 01.]1)611৮80%46০ roots) 2
মৌলিক ধাতু নাইবা কোনো শব্দৰ পিছত বিভিন্ন অৰ্থত কিছুমান প্ৰত্যয় যোগ কৰি
যি নতুন ধাতু সৃষ্টি কৰা হয়, সেইবোৰকে যৌগিক বা সাধিত ধাতু বোলে। ইয়াক-
আকৌ চাৰি ভাগত ভগাব পাৰি। যথা,

(ক) পাঁচনী ধাতু (Casual roots)

(2) নাম ধাতু (Denominative roots)

(গে) ধ্বন্যাত্মক ধাতু (Onomatopoetic roots)

(ঘ) মিশ্র ধাতু

> 3 ১০ (ক) পাঁচনী ধাতু (Casual roots) ¢ আনৰদছ্বাৰা কাৰ্য সমাধা
কৰা বুজালে সাধাৰণতে ধাতুৰ পিছত আ, ওৱা, Gat প্ৰত্যয় যোগ কৰা VA! এনেকৈ
ধাতুৰপৰা উদ্ভৱ হোৱা ধাতুবোৰেই পাঁচনী ধাতু। (যথা, কৰ্‌-- সি কৰে), কিন্তু কৰা-
সি কৰায় (He causes to do)

খা-- (সি খায়) খুৱা (সি খুৱায়)

দি -- (সি দিয়ে) দিয়া (সি দিয়ায়)

পঢ় তাই পঢ়ে) পঢ়ুৱা (তাই পঢুৱায়)

গা-- (তাই গায়) গোৱা (সি গীত গোৱাইছে)

ফুল্‌-- (ফুল ফুলে) ফুলা (ফুল FA) ইত্যাদি।

১ ঃ ১০ (D অসমীয়াত ওৱা বা উৱা প্ৰত্যয় আকৃতিত পীঁচনীৰ পাঁচনী
(Double causative) ; কিন্তু অৰ্থত তেনে নহ'বও পাৰে। সংস্কৃত পাঁচনী আপ
প্রত্যয়ৰপৰাই ‘আ’ আৰু পাঁচনীৰ পাঁচনী অৰ্থত আকৌ আপ প্রত্যয়ৰ ‘আৱ’ প্রত্যয়ৰ
লগত ‘আ’ যোগ হোৱাত TA > ওৱা নাইবা Car (ধ্বনিগত পৰিৱৰ্তনৰ ফলত)
উদ্ভৱ হৈছে। ইচ্ছানুসৰি oat আ, ওৱা বা উৱা প্রত্যয়ৰ যি কোনো এটি ব্যৱহাৰ
কৰা হয়। যেনে-- ALAA (FF তাইক হঁহালে বা Seat (fH তাইক হঁহুৱালে) ইত্যাদি।

১ ঃ ১০ (ID মৌলিক ধাতুটো অকৰ্মক হ’লেও পাঁচনী ধাতু সকৰ্মক হয়।
যথা, পাৰ্‌ (অকৰ্মক) কিন্তু পৰা (সকৰ্মক) (cause to fall or cause to pluck),
বুৰ্‌ (অকৰ্মক) বুৰা (সকৰ্মক) তেনেকৈ ফুট-ফুটা, চৰ্্‌-চৰা ইত্যাদি।

> 3 ১০ (ID নাম ধাতুৰপৰাও পাঁচনী ধাতু সৃষ্টি কৰা হয়। যেনে, ফুল্‌-
ফুলা, ফল্‌-ফলা, জিত্-জিতা, পিট্‌-পিটা, বাজ্-বজা ইত্যাদি।

১৪১১ (2) নাম ধাতু (Denominative roots or Nominal roots) 2
নাম অৰ্থাৎ Rey শব্দৰপৰা সৃষ্টি হোৱা ধাতুকেই নাম ধাতু (Denominative
or Nominal roots) বোলে।

--- Page 15 ---
৮ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

১ ঃ ১২ বিশেষ্য বা gre শব্দ কেতিয়াবা ধাতুৰূপে ব্যৱহাৰ হৈ নাম-ধাতু
সৃষ্টি কৰে। যথা, ফুল (flower) নাম ধাতু ফুল্‌ (ফুলে, ফুলিল), ফল (fruit) নাম
ধাতু ফল্‌ (ফলে, ফলিল), পিছল, (পিচ্ছল, পিচ্ছিল), নাম ধাতু পিছল, (পিছলে,
পিছলিল), FAG (FAB) (to beat) (পিটিলে), বখল্‌ (< বন্ধল) (to peel) (বখলাওঁ,
বখলালে), বাদ্যৰ নাম ধাতু AH (to sound) (বাজে, বাজিলে), জিত্‌ (জী ধাতুৰ
কৃদসন্ত জিতৰপৰীা উদ্ভৱ) (to be victorious) সিহঁত জিতে, তাই জিতিল (জিকিল),
বখান্‌ (ব্যাখ্যান) (to praise) বখানে, বখানিলে, ভগ্ন > ভাগ, ছন্ন > By (to
cover) |

অসমীয়াত এনে আশ প্ৰত্যয়হীন নাম ধাতুবোৰক মৌলিক ধাতু জ্ঞান কৰা হয়।

১ ঃ ১৩ নাম বা সংজ্ঞা শব্দৰ পিছত আ প্ৰত্যয় যোগ কৰি নাম ধাতু কৰা
হয়। যথা,

কিল ! -- কিলা

চৰ -- চৰা (চৰাম, চৰালে)

ছাল (skin) -- ছেলা (to peel) .

বোল (colour) — বোল (to paint).

পিক (spittle) — পিকা (to spite) '

জন্ম (জন্ম > জন্মই) -- জোৱাঁ, Gd (গুটি জৱীলে)
কৰ্ম (কৰ্ম্ম, কৰ্ম্মই) কমা (to shave)

উষ্ম -- উমা (hatch, brood on) |
ক্ষীৰ (milk) -- খীৰা (to milk)

গুল্ম -- গোমা (be cloudy)
গোত্ৰ (an assembly) — গৌটা (to collect)

চিহ্ন (91811) -- চিনা (to recognise)
চিক্‌কণ — চিকুণা (চিকুণায়, চিকুণালে)
বিষ (pain) -- fea, বিহা (to pain)
কামোৰ -- কামোৰা (to bite) .
মেৰ (circle) — মেৰা (to encircle) --.
গল (throat) — গলতিয়া, গতিয়া

শুদ্ধ (dry) - শুকা (শুখা)

১ ঃ ১৪ ই, Fae Us উ, উ-কাৰাস্ত শব্দৰ পিছত আ প্রত্যয় যোগ
কৰিলে যথাক্ৰমে য় আৰু ৱ শ্ৰুতি আগম হয়। যথা,

--- Page 16 ---
১ ঃ ১৫ কিছুমান সংজ্ঞা শব্দৰ পিছত ইয়া প্রত্যয় যোগ কৰি নাম ধাতু কৰা

হয় যথা,
টাঙন — টঙনিয়া
ং -- ৰিঙিয়া
গোৰ, গুৰি — ofa

১ ঃ ১৬ মৌলিক আফ-কাৰাস্ত ধাতুৰ ক্ৰিয়া ৰূপ হোৱাৰ দৰে নাম ধাতুৰো
বিভিন্ন কাল আৰু পুৰুষত একে ধৰণে ক্ৰিয়া ৰূপ কৰা হয়। কিছুমান বিশিষ্ট নাম
শব্দ; বিশিষ্ট কালত নাম ধাতুৰ ক্ৰিয়াৰূপ কৰি বাক্যত ব্যৱহাৰ কৰা দেখা যায়। পুৰণি
পদ পুথি বা লিখিত ভাষাত এনে ব্যৱহাৰ বেছি। যথা,

প্রকাশ > প্ৰকাশিলা, প্রকাশয় বিস্তাৰ > বিস্তাৰিলা
দণ্ড > দণ্ডিলা, দণ্ডিব দোষ >> দোষিলা, দুষিলা
মোহ > মোহিলা প্রভাত > প্রভাতিলা
আন্ধাৰ > আন্ধাৰি, আন্ধিয়াৰি ৰোধ > ৰোধিলা

> ঃ ১৭ গে) ধ্বন্যাত্মক ধাতু (Onomatopoetic roots) ঃ

প্রাণী, অপ্ৰাণীৰ ভাব-চিত্র বা ধ্বনিৰ অনুকৰণত বিশেষ ধাতু গঢ়ি উঠে, ধাতু
গঢ়ি উঠে, সেইবোৰ ধাতুকেই অনুকাৰ বা ধ্বন্যাত্মক ধাতু (Onomatopoetic
roots) বোলে। যথা, কেৰ্মেৰা, ইয়াত সাপ জাতীয় প্রাণীয়ে অকা-পকাকৈ কেৰ্মেৰ্‌
কেৰ্মেৰ্‌ যেনে, কেৰ্মেৰায়। তেনেকৈ কেল্‌-মেলা অৰ্থাৎ বিশৃত্খলভাৱে কথা পাতি
হাই-উৰুমি কৰা। যেনে, সভাত কেল্‌মেলাই নেথাকিবা। কুকুৰে ভুক্‌ভুক্‌কৈ চিঞৰে
বাবে ভুকা (ৰাতি কুকুৰে ভুক্‌ভুকালে ভয় লাগি যায়।)

তেনেকৈ গুণ্‌ গুণা, টক্‌ টকা, মেৰ্‌ মেৰা, গিৰ্‌ গিৰা, চেন্‌ চেনা, খট্‌ খটা,
খিল্‌ খিলা, দপ্‌ দপা, ফৌপা, চট্‌ চটা, ধৰ্‌ ফৰা Sort

১ $ ১৮ ধ্বন্যাত্মক ধাতুবোৰত নাম ধাতুৰ আ প্ৰত্যয় সংযোগ কৰা হয়।
এই ধাতু সাধাৰণতে তিনিটা আকৃতিত দেখা যায়।

--- Page 17 ---
(ক) APS ধন্যাত্মক ধাতু এক শব্দ AG | যেনে, ফৌপা, ফেঁকুৰা, ফুকা ইত্যাদি।

(খ) দ্বিৰুক্তিৰে গঢ়ি উঠা হ’লেও একেটি শব্দ হৈ পৰা ধন্যাত্মক ধাতু। যেনে-
cael, (গোৌঁ-গোঁ + আ) বেবা (বে-বে + আ), দদা (দে-দে + আ), কেঁকা (CH
কেঁ + আ)।

(গ) ধাতুটোৰ ঠিক অনুৰূপ ধ্বনিবিশিষ্ট শব্দ বা ধাতুটোকেই পুনৰুক্তি কৰি
ব্‌ বনি ভাব সৃষ্টি কৰিলে ধ্বন্যাত্মক ধাতু বুলি ক’ব পাৰি। যেনে, দল্‌ দপা, দপ্‌
দপা, কেল্‌ মেলা, ফৰ্‌ ফৰা, ধৰ্‌ ফৰা ইত্যাদি।

ধ্বন্যাত্মক ধাতুবোৰো প্ৰকৃততে নাম ধাতুৱেই। সাধাৰণ আকাৰান্ত ধাতুৰ সকলো
পুৰুষ আৰু কালৰ ক্ৰিয়া ৰূপ হোৱাৰ দৰে এই ধাতুৰো ক্ৰিয়া ৰূপ হয়।

> 8 ১৯ খ) মিশ্ৰ ধাতু (Compound roots) 2 দুটা ধাতু একেলগ হৈ
একোটা যৌগিক ধাতু হ’লে নাইবা কোনো সংজ্ঞা বা কৃদস্ত শব্দৰ পিছত কোনো
ধাতু বহি সেই সংজ্ঞা বা কৃদসন্ত শব্দৰ অৰ্থ স্পষ্ট কৰি তুলিলে নাইবা মৌলিক বা
নামধাতুৰ পিছত কোনো প্ৰত্যয় বহি অর্থ স্পষ্ট বা বিশেষ কৰি বুজালে, সাধাৰণতে
মিশ্ৰ ধাতু বোলা zai অৰ্থাৎ মিশ্র ধাতু হৈছে-

(১) ধাতু আৰু ধাতু একে লগ হোৱা যৌগিক ধাতু।

(২) সংজ্ঞা বা pre শব্দৰ পিছত ধাতু বহি হোৱা যৌগিক ধাতু।

(৩) মৌলিক বা নাম ধাতুৰ পিছত কোনো প্ৰত্যয় বহি অর্থ বিশেষ কৰি

বুজোৱা যৌগিক ধাতু।

১ ঃ ২০ অবিকৃত দুটা ধাতু যৌগিক ধাতুৰূপে অসমীয়াত ব্যৱহাৰ নহয়।
কিন্তু দুটা ধাতুৰ প্রধান ধাতুটোত অসমাপিকা ক্ৰিয়াৰ ‘ই’ যোগ হৈ পৰৱৰ্তী ধাতুটো
সহায়কাৰী বা লগৰীয়া হিচাপে ক্ৰিয়াৰূপ হৈ ব্যৱহাৰ হোৱা দেখা যায়। এনে মিশ্র
ধাতুৱে প্রথম ধাতুটোৰ অৰ্থ প্ৰধান আৰু স্পষ্ট কৰি তোলে। যেনে,

(>) খাই পেলা বা খাই দে। ইয়াত খা ধাতু প্রধান ধাতু, অসমাপিকা ‘ই’
যোগ হৈ ‘খাই’ উদ্ভৱ হৈছে। খাই পদৰ পিছত পেলা বা দে (দিয়া) ক্ৰিয়া যোগ
হৈ আগৰ খাই পদটো স্পষ্ট কৰি তুলিছে। তেনেকৈ, কৈ পেলা, দেখাই দে, পেলাই
দে, লৈ যা, খাই উঠ্‌, বহি থাক্‌, চিঞৰি উঠ্‌, উঠি যা, ৰাখি থ, লৰি যা, সঁপি
দে, গঢ়ি তোল, কৰি পেলা, লিখি থ, গোৰ মাৰ Sori

(>) কেতিয়াবা প্রধান ধাতুটোত অৰ্থাৎ প্ৰথম ধাতুটোত Bq বা ইবলৈ তুমৰ্থ
ব্যৱহাৰ কৰি মিশ্র ধাতু গঠন কৰা হয়। যেনে, খা ধাতুৰ Gael ‘খাব’, খাবলৈ। ইয়াৰ
পিছত আৰম্ভ অর্থ প্রকাশ কৰিবলৈ ধৰ্‌ বা লাগ্‌ সহায়কাৰী ধাতু যোগ কৰিলে ‘খাব
eq’, ‘খাবলৈ ধৰ্‌’ বা ‘খাব লাগ’ মিশ্ৰ ধাতৃ হৈ পৰে। এইদৰে পঢ়িব ধৰ্‌, হীহিব
ধৰ, কান্দিবলৈ ধৰ্‌ বা কান্দিব ধৰ্‌ ইত্যাদি। ধৰ বা লাগ্‌ সহায়কাৰী ধাতুৰ যোগত
গঢ়ি উঠা মিশ্ৰ ধাতুৱে আৰম্ভ হোৱা অর্থ প্রকাশ কৰে।

--- Page 18 ---
ধাতু ১১

সহায়কাৰী ধাতুটো V ‘দি’ হ’লে অনুমতি বুজায়। যেনে, ক'ব দিয়া, ক’বলৈ
দে, যাব দিলে, যাবলৈ দে, পঢ়িব দিয়া, পঢ়িবলৈ দে, খাব দিম, খাবলৈ দে ইত্যাদি।

(©) কেতিয়াবা প্রধান ধাতুটোত আ প্ৰত্যয় যোগ কৰি মিশ্ৰ ধাতু গঠন কৰা
হয়। যেনে, পঢ়া কৰ্‌, ধৰা পৰ্‌, মৰা পৰ্‌, দেখা কৰ্‌, দেখা হ, লিখা কৰ্‌ ইত্যাদি।
আকৌ একাধিক প্রধান ধাতু কৃদন্ত শব্দ হৈ অর্থাৎ আ যোগ হৈ আন এটি সহায়কাৰী
ধাতু লৈ মিশ্ৰ ধাতু গঠিত; যথা, দেখা-শুনা কৰ্‌, ৰন্ধা-বঢ়া কৰ্‌, লিখা-পঢ়া কৰ,
খোৱা-বোৱা কৰ্‌ ইত্যাদি।

১ ঃ ২১ জটিল আৰু উচ্চাৰণ কঠিন ধাতুৰ ক্ৰিয়াৰূপে কৰা প্রয়াস ত্যাগ
কৰিবৰ বাবে সংজ্ঞা আদি শব্দৰ পিছত সাধাৰণতে ব্যৱহাৰ হোৱা কৰ্‌, ধৰ্‌, হ, দি
আদি ধাতু যোগ কৰি নকৈ সৃষ্টি কৰা ধাতুকো মিশ্র ধাতু (compound roots)
বোলে।

প্রাচীন সংস্কৃত ভাষাত ভস্মী-কৃ, ভস্মী-ভূ, চমৎ-কৃ, বিষয়ী-ভূ আদি মিশ্র ধাতু
ব্যৱহাৰ হোৱাৰ দৰে অসমীয়াতো নিম্নলিখিত মিশ্র ধাতু ব্যংহাৰ কৰা হয়। যথা,

কাষৰ-হ, মোৰ-ভাং, মজা-দি, মূৰ দৌৱা ইত্যাদি।

এইদৰে সংজ্ঞা বা বিশেষণ শব্দৰ লগত ধাতু সংযোগ হৈ অৰ্থ স্পষ্ট বা জোৰকৈ
বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা মিশ্ৰ ধাতুবোৰকেই নাম প্ৰধান মিশ্র ধাতু বা নাম মাত্ৰ মিশ্ৰ
ধাতু (Nominal compound roots) বোলে। নাম বা সংজ্ঞা শব্দটোৰ অৰ্থই
প্রধান হয়, ধাতুটো কেৱল সহায়কাৰী হিচাপে বিভক্তি প্রত্যয় যোগেদি ক্ৰিয়াৰূপ হৈ
ব্যৱহাৰ হয়। ইহঁতক প্রকৃততে জতুৱা ঠাচ বা বাক্যাংশ বোলা হয়।

এনে নাম প্রধান মিশ্র ধাতুৰ অসমীয়াত যথেষ্ট ব্যৱহাৰ আছে। যথা-- মন
লাগ্‌, মন কৰ্‌, মন পা, মন বান্ধ, মন মাৰ্‌, মন WIS, গা উঠ্‌, গা ৰ, গা সাৰ্‌, গা
হ, চেঁচা পৰ্‌, চেঁচা হ, ইত্যাদি।

১ ঃ ২২ কোনো মৌলিক বা নাম ধাতুৰ অর্থ স্পষ্ট কৰিবলৈ নাইবা চলি
থকা বা পুনঃ পুনঃ অর্থ বুজাবলৈ ধাতুৰ পিছত-- ক, — চ, -- ট, -- ৰ, -- ল,
আদি প্রত্যয় যোগ কৰি মিশ্র ধাতু গঠন কৰা হয়। যেনে,

(ক) -- ক প্ৰত্যয় যোগত-

(খ) -- চ প্ৰত্যয় যোগত --

(গ) — ট প্ৰত্যয় যোগত-

(ঘ) - ৰ (< ড়) প্ৰত্যয় যোগত —

খোচৰ্‌, গোঁজৰ্‌, চাপৰ্‌, মোহাৰ্‌, চৌচৰ্‌, জামৰ্‌, বাগৰ্‌ ইত্যাদি।


--- Page 19 ---
১২

>|
২।
৩।

8 |
«|
vi
41

(8) — ল প্ৰত্যয় যোগত-
ওন্দোল্‌ (অন্ধ + ল), টহল্‌, ধকাল্‌, মোকলা ইত্যাদি।

অনুশীলনী

ধাতু কাক বোলে? ই কেইবিধ? প্রত্যেকবিধৰ অন্ততঃ দুটিকৈ উদাহৰণ দিয়া।
যৌগিক ধাতু বুলিলে কি বুজা? প্ৰত্যেকবিধৰ উদাহৰণ দি বুজাই দিয়া।
মৌলিক ধাতু বুলিলে কি বুজা ? অসমীয়াত ব্যৱহাৰ হোৱা মৌলিক ধাতু সম্বন্ধে
কি জানা লিখা।

পাঁচনী ধাতু বুলিলে কি বুজা? কেনেকৈ পাঁচনী ধাতু সিদ্ধ হয় লিখা।

নাম ধাতু বুলিলে কি বুজা? কেনেকৈ নাম ধাতু গঢ়ি উঠে আলোচনা কৰা।
ধ্বন্যাত্মক ধাতু নাম ধাতু নে আলোচনা কৰা।

মিশ্ৰ ধাতু কি? কি কি উপায়ে মিশ্র ধাতু গঢ়ি উঠে আলোচনা কৰা।

--- Page 20 ---
২। ক্ৰিয়া পদ (Verb)

২ ঃ ১ মনৰ ভাব প্রকাশ কৰি যিবোৰ কথা কোৱা হয়, সেই কথাবোৰৰ
পাৰস্পৰিক সংগতি বা সম্বন্ধ আছে। বাক্যটোৰ কাৰ্য কৰা, হোৱা বা ঘটা বুজোৱা
পদটিয়ে বাক্যত প্ৰধান বা মুখ্য স্থান অধিকাৰ কৰে। যি পদে কোনো কাম কৰা,
হোৱা বা ঘটা বুজায় তাকে ক্ৰিয়া পদ বোলে।

(১) শিক্ষকে আমাক অংক শিকাইছে।

(২) শিক্ষকে আমাক মৰম কৰি অংক শিকায়।

এই বাক্য দুটাৰ ‘শিকাইছে’, ‘শিকায়’ আৰু ‘কৰি’ ক্ৰিয়া পদ। প্ৰথম দুটাই
শিকোৱা কাম কৰা বুজায়, কথাষাৰিও সম্পূৰ্ণ হোৱা বুজায়। কিন্তু শেহৰটোৱে অৰ্থাৎ
‘কৰি’ পদটিয়ে কথাষাৰ অসম্পূৰ্ণ হোৱা বুজায়, মৰম কৰি পাছলৈ কিবা কৰিব এনে
ভাব জগাই তোলে।

ধাতুৰ লগত কৃৎ প্রত্যয় বা বিভক্তিযুক্ত হৈ কোনো কাম কৰা, হোৱা বা ঘটা
বুজালে ক্ৰিয়া পদ কোৱা হয়। ওপৰৰ ২নং বাক্যত থকা ‘কৰি’ কৰ ধাতুৰপৰা উদ্ভৱ
হৈছে।

কৰ্‌ (to do) এটি ধাতু, ই’ প্রত্যয় যোগ কৰিলে কৰ্‌ + ই = কৰি অৰ্থাৎ
মৰম'কৰা লাব কৰি আন দিবা erie নিকোৰা কৰি সমাান কৰিব বালে ভাঁৱ FO
গতিকে ‘কৰি’ অসম্পূৰ্ণ ভাব বুজোৱা ক্ৰিয়া।

১নং বাক্যত (শিকাইছে) পদটোৰ Fis’ ধাতু, ইয়াত BR বিভক্তি যোগ
কৰাত ‘শিকাইছে’ পদ সৃষ্টি হৈছে।
বুজাইছে। গতিকে (শিকাইছে) সম্পূৰ্ণ অর্থ প্রকাশক ক্ৰিয়া।

এইদৰে বাক্যটো সম্পূৰ্ণ শেষ হোৱা নোহোৱা অৰ্থ লৈ,ক্ৰিয়া পদক দুটা ভাগত
ভগাব পাৰি। ৷

(ক) সমাপিকা ক্ৰিয়া (Finite verb)

(খ) অসমাপিকা ক্ৰিয়া (Infinite verb)

২ $ ২ (ক) সমাপিকা ক্ৰিয়া যিবোৰ ক্ৰিয়াই বাক্য সম্পূৰ্গ হোৱা বা অৰ্থ
সম্পূৰ্ণ-ছোৱা নুজায় সেইবোৰ ক্ৰিয়াকেই সমাপিকা ক্ৰিয়া বোলে|

যথা-- মই ব্যাকৰণ পঢ়িলোঁ।

ইয়াত ‘পঢ়িলোঁ’ ক্ৰিয়াই পঢ়া কামৰ কথা বুজাইছে আৰু বাক্যটোৰ অৰ্থ সম্পূৰ্ণ
কৰিছে। বাক্যটো সম্পূৰ্ণ কৰি পূৰ্ণ ভাৱ বুজোৱা বাবে পঢ়িলোঁ সমাপিকা ক্ৰিয়া।

--- Page 21 ---
১৪ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

হয়। ধাতুৰ ক্ৰিয়া বিভক্তি যোগ নোহোৱাকৈ সাধাৰণতে সমাপিকা ক্ৰিয়া নহয়। ধাতুৰ
পিছত ক্ৰিয়া বিভক্তি যোগ হৈ সমাপিকা ক্ৰিয়া সাধিত হয় বাবে ‘সাধ্যা ক্ৰিয়া'ও
বোলে।

২ 3 ৩ (খ) অসমাপিকা ক্ৰিয়া £ যি ক্ৰিয়াই বাক্য সম্পূৰ্ণ হোৱা নুবুজাঃ
তাকে অসমাপিকা ক্ৰিয়া বোলে। অসমাপিকা মানে অসম্পূৰ্ণ। যথা-- ৰীণাই খবৰটো
শুনি বৰকৈ হীহিলে। ‘হীহিলে’ ক্ৰিয়াই বাক্যটো শেষ হোৱা বুজাইছে, সেইবাবে ই
সমাপিকা। কিন্তু ‘শুনি’ এই পদটিয়ে বাক্যটো শেষ কৰিব পৰা নাই, ‘শুনি’ ক্ৰিয়াৰ
পিছত ‘হীহিলে’ ক্ৰিয়াটো যোগ কৰিহে বাক্যটো সম্পূৰ্ণ কৰা হৈছে। যিহেতু ‘শুনি’
ক্ৰিয়াই শুনা কাৰ্য বুজালেও বাক্যটো সম্পূৰ্ণ হোৱা বুজোৱা নাই, সেইবাবে ‘শুনি’
অসমাপিকা ক্ৰিয়া।

অসমাপিকা ক্ৰিয়া বুজাবলৈ ধাতুৰ পিছত সদায় ই’ প্রত্যয় যোগ কৰা হয়।
ধাতুৰ পিছত ‘ই’ Fe প্ৰত্যয় যোগ হৈ অসমাপিকা ক্ৰিয়া সিদ্ধি হয় বাবে ‘সিদ্ধা

পুৰণি অসমীয়াত অৰ্থাৎ প্রাচীন পদ পুথিত Sa বা ই দুয়োটা অসমাপিকা
ক্ৰিয়াৰ চিন পোৱা যায়। কিন্তু আধুনিক অসমীয়াত অকল Bee ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

কৰ্‌ + ই = কৰি a+ B= খাই
ay + ই = পঢ়ি যা+ই=গৈ
হীহ্‌ + ই = হীহি পা +ই-= পাই ৷
লিখ্‌ + ই = লিখি, ঘূৰ্‌ + ই = ঘূৰি, ইত্যাদি।

অসমাপিকা ক্ৰিয়াৰ ব্যৱহাৰ

২ঃ ৪ (>) বাক্যত থকা সমাপিকা ক্ৰিয়াৰ লগত অসমাপিকা ক্ৰিয়াৰ
সংগতি আছে। একেটি সমাপিকা ক্ৰিয়াৰ এক বা একাধিক অসমাপিক৷ ক্ৰিয়া ব্যৱহাৰ
হ’ব পাৰে। যথা,

তাই চিঞৰি চিঞৰি কিতাপ পঢ়ি ঘৰখনত খলক্‌ লগাইছে।

(২) বাক্য চুটি আৰু শুৱলা কৰিবলৈ বেলেগ বেলেগ বাক্যৰ সমাপিকা ক্ৰিয়া
অসমাপিকা কৰি ব্যৱহাৰ কৰা হয়। সাধাৰণতে একে কৰ্তা থাকিলেহে তেনেকৈ
সমাপিকাৰ ঠাইত অসমাপিকা ক্ৰিয়া ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যথা,

সি ভাত খালে। সি কিতাপ ল’লে। সি স্কুললৈ গ’ল। এই বাক্য তিনিটি একেটি
কৰি শুনিবলৈ শুৱলা কৰিব পাৰি। যথা,

সি ভাত খাই স্কুললৈ গ’ল।

(৩) অসমাপিকা ক্ৰিয়া সকলো কালতে ব্যৱহাৰ হ'ব পাৰে। সেই বাবে ই
কাল নিৰপেক্ষ। বৰ্তমান, ভৱিষ্যৎ বা অতীত কালত কাম চলি থকা বা শেষ হোৱা

--- Page 22 ---
ক্ৰিয়া পদ ১৫

অসমাপিকা ক্ৰিয়াই বুজাব পাৰে। যথা,

বৰ্তমান -- মই কিতাপ পঢ়ি স্কুললৈ যাওঁ।

অতীত -- মই কিতাপ পঢ়ি স্কুললৈ গৈছিলোঁ।

ভৱিষ্যৎ -- মই কিতাপ পঢ়ি স্কুললৈ যাম।

(৪) অসমাপিকা ক্ৰিয়াৰ সকলো পুৰুষত একে ৰূপ হয়। বচন, পুৰুষ,
লিংগ আৰু বচন নিৰপেক্ষ। যেনে, মই কিতাপ পঢ়ি ভাত খাওঁ। আমি কিতাপ পঢ়ি
ফুৰিবলৈ যাম। তুমি কিতাপ পঢ়ি ফুৰিবলৈ ওলাবা। তাই কিতাপ পঢ়ি গান গাইছে।

ইয়াত ‘পঢ়ি’ অসমাপিকা ক্ৰিয়া বিভিন্ন পুৰুষৰ বা লিংগৰ বা বচনৰ একে
ৰূপতেই আছে।

(৫) সমাপিকা আৰু অসমাপিকা ক্ৰিয়াৰ কৰ্তা একেটা হ’লে যিটো ক্ৰিয়াৰ
অৰ্থ প্রধান হয়, সেইটো ক্ৰিয়াৰ মতেই সাধাৰণতে কৰ্তা হয়। অসমাপিকা ক্ৰিয়া
অকৰ্মক হ’লেও সকৰ্মক সমাপিকা ক্ৰিয়াৰ সংগতি ৰাখি কৰ্তাত এ যোগ হয়। যথা,
শ্যামে শুই উঠি চাহ জলপান AAT শো অকৰ্মক ধাতুৰ অসমাপিকা ক্ৰিয়াৰ ৰূপ
‘শুই’ সহায়কাৰী ‘উঠ’। ধাতুৰ লগত ‘শুই উঠি’ অসমাপিকা।

কিন্তু খালে-- খা ধাতু সকৰ্মক। (সেইবাবে অকৰ্মক ‘শুই উঠি’ অসমাপিকা
ক্ৰিয়াৰ কৰ্তাত এ যোগ নহ’লেও খালে সকৰ্মক সমাপিকা ক্ৰিয়াৰ যোগত শ্যামে’
কৰ্তাত এ যোগ হৈছে।

(৬) কেতিয়াবা খণ্ডবাক্য কিছুমানত সমাপিকা ক্ৰিয়া ব্যৱহাৰ কৰিলেও বাক্যটো

মধুৱে (মধুই) বৃত্তি পাব নে নাপাব নাজানে।

সি খাওঁ খাওঁ বুলি এতিয়ালৈ খোৱা নাই। ইত্যাদি।

২ $ঃ ৫ বাক্যত ব্যৱহাৰ হোৱা পদবোৰৰ লগত ক্ৰিয়াৰ প্রত্যক্ষ বা পৰোক্ষ
সম্পৰ্ক থাকে। যিবোৰৰ লগত ক্ৰিয়াৰ প্ৰত্যক্ষ বা পোনপটীয়া সম্বন্ধ নাই সেইবোৰ
বাক্যৰ সম্প্ৰসাৰকহে। ‘স্কুলীয়া ছোৱালী ৰীতাই সদায় ‘ব্যাকৰণ পঢ়ে।’ ইয়াত ‘পঢ়ে’
সমাপিকা ক্ৰিয়াৰ লগত প্ৰত্যক্ষভাৱে ‘ৰীতাই’ ‘ব্যাকৰণ’ ‘সদায়’ শব্দৰ সম্পৰ্ক আছে।
‘ৰীতা'ৰ লগত ‘স্কুলীয়া ছোৱালী’ শব্দ দুটিৰ সম্পৰ্ক। গতিকে ‘স্কুলীয়া ছোৱালী, ৰীতাৰ
বিশেষণবাচক সম্প্ৰসাৰক।
ক্ৰিয়াৰ কাৰ্য ‘ব্যাকৰণৰ’ ওপৰত সম্পন্ন হৈছে। কৰ্ম থকা-নথকা লৈ ক্ৰিয়াক দুটা
ভাগত ভাগ কৰিব পাৰি। যথা,

(ক) অকৰ্মক ক্ৰিয়া (Intransitive verb)

(a) সকৰ্মক ক্ৰিয়া (Transitive verb)

২ $ ৬ কে) অকৰ্মক ক্ৰিয়া £ যি ক্ৰিয়াৰ কৰ্ম নাথাকে তাকেই অকৰ্মক ক্ৰিয়া
বোলে। সাধাৰণতে কিছুমান ধাতুৰপৰা উদ্ভৱ হোৱা ক্ৰিয়াৰ কৰ্ম নাথাকে, সেইবোৰ

--- Page 23 ---
১৬ | অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

ধাতুকেই অকৰ্মক ধাতু কোৱা হয়। চৰ্‌, মৰ্‌, গুচ্‌, ভিজ্‌, বুৰ্‌, বোলে, শুখা, উঠ্‌,
বহ্‌ আদি ধাতুৱেই অকৰ্মক ধাতু। ইহঁত অকৰ্মক ক্ৰিয়া হ’লে কৰ্তাত এ বিভক্তি যোগ
নহয়। যথা, গৰু চৰে। মানুহ মৰে। সিহঁত গুচে। কাপোৰ ভিজে। ৰাম উঠিল। শ্যাম
বহিল। ইত্যাদি।

সাধাৰণতে নিম্ন অৰ্থত অকৰ্মক ক্ৰিয়া হয় ঃ

হঁহা, কন্দা, নচা, আৰু ভ্ৰমণ, গমন,

উৎপত্তি, ৰোদন, স্থিতি, শয়ন, পতন,

লজ্জা, ক্ষয়, খেলা, ভয়, জীৱন, মৰণ,

এনে অৰ্থে অকৰ্মক হয় ধাতুগণ।

২ঃ৭ (খ) সকৰ্মক ক্ৰিয়া £ যিবোৰ ক্ৰিয়াৰ কৰ্ম থাকে তাকেই সকৰ্মক
ক্ৰিয়া বোলে। যেনে-- ‘ৰংপিয়ে তাক মাৰিলে।’ ‘কাকতিয়ে কাঠচটা গুচালে। ‘সি
গৰু চৰাইছে।’ ‘তাই চিঠি লিখিছে।’
সকৰ্মক ধাতু।

২ ঃ ৮ কোনো কোনো সকৰ্মক ক্ৰিয়াৰ দুটা কৰ্ম থাকে তাকেহ্‌ দ্বিকৰ্মক ক্ৰিয়া
বোলে। যেনে-- টেৰণে মধুক এই কথা কৈছিল। ইয়াত কৈছিল ক্ৰিয়াৰ দুটা কৰ্ম,
(১) ‘মধুক’ (কাক কৈছিল?) আৰু (২) ‘এই কথা’ (কি কৈছিল?)। যিটো কৰ্মৰ
লগত ক্ৰিয়াৰ সম্বন্ধ পোনপটীয়া বা প্ৰত্যক্ষ, সেই কৰ্মটোৱেই প্রধান বা মুখ্য কৰ্ম।
তেনে কৰ্মটোৰ লগত অন্য বিভক্তি যোগ কৰি ভাবখিনি প্রকাশ কৰিব নোৱাৰি। ইয়াত
‘কৈছিল’ ক্ৰিয়াৰ ‘এই কথা’ কৰ্মৰ লগতহে প্ৰত্যক্ষ সম্বন্ধ আছে। গতিকে ই মুখ্য
বা প্রধান বা প্রত্যক্ষ কৰ্ম।

যিটো কৰ্মৰ লগত ক্ৰিয়াৰ সম্বন্ধ পোনপটীয়া নহয়, পৰোক্ষহে আৰু অন্য
উপায়ে বা আন বিভক্তি যোগ কৰিও প্রকাশ কৰিব পাৰি তাকেই গৌণ, অপ্লরধান
বা পৰোক্ষ কৰ্ম বোলে। ‘কৈছিল’ ক্ৰিয়াৰ কৰ্ম ‘মধুক’ গৌণ বা অপ্রধান বা পৰেক্ষ
কৰ্ম।

২ ঃ ৯ সকৰ্মক ক্ৰিয়াটোক কাক বা কি বুলি প্ৰশ্ন কৰিলেই উত্তৰ হিচাপে
কৰ্মটো ওলাই পৰে। যিবোৰ ক্ৰিয়াত কোনো প্রশ্নৰ উত্তৰ নোলায়, সেইবোৰ অকৰ্মক
ক্ৰিয়া। যেনে, মই ভাত খাওঁ। ইয়াত কি খাওঁ? বুলি প্রশ্ন কৰিলে ‘ভাত’ ওলাই
পৰে। গতিকে ‘খাওঁ’ সকৰ্মক ক্ৰিয়া।

$ ১০ অকৰ্মক ক্ৰিয়াক আমি দুই প্ৰকাৰে সকৰ্মক ক্ৰিয়া কৰিব পাৰৌ।

(ক) ক্ৰিয়াৰ অনুৰূপ কৰ্ম সংযোগ কৰি, অৰ্থাৎ ধাতুৰ সমগোত্ৰীয় কৰ্ম
(Cognate object) ব্যৱহাৰ কৰি। যেনে-- মই ভৰণি ভৰিলোঁ। ‘মই ভৰিলোঁ’
অকৰ্মক, কিন্তু ‘ভৰণি’ সংযোগ কৰাৰ লগে লগে ‘ভৰণি’ কৰ্ম হয় আৰু ‘ভৰিলোঁ’

--- Page 24 ---
| ক্ৰিয়া পদ ১৭
(খ) পাঁচনী ক্ৰিয়াৰ ব্যৱহাৰতো অকৰ্মক ক্ৰিয়া সকৰ্মক হয়। যেনে,সি সোমাল।
কিন্তু সি যদুক সুমালে। ইয়াত ‘যদুক’ কম থকা বাবে Bae’ সকৰ্মক ক্ৰিয়া।

গল্‌ (to liquefy) গুল্‌ (to dissolve)

শুকা বা শুখা (to dry) CNR (to absorb, to saok)
'নিগৰ্‌ (to drip) নিগৰা (to cause to drip)
| ¥& (to sink) বুৰা (to immerse)

জ্বল্‌ (to burn) জ্বলা বা জ্বাল্‌ (to kindle)

eb (be off) গুচা (to remove)

মৰ্‌ (to die) মাৰ্‌ (to kill)

Bq (to graze) BIg (to tend)

Zz (to laugh) হঁহুৱা (to make laugh)
কান্দ্‌ (০ cry) কন্দুৱা (to make cry)
সিজ্‌ (to be done) Piet (to boil, to look)
ফুট্‌ (০ split open) ফুটা (to pierce)

28 ১১ কৰ্তাৰ পুৰুষ আৰু বচন অনুযায়ী ক্ৰিয়া সমাধা হয়। গতিকে কৰ্তা
যি পুৰুষৰ আৰু বচনৰ হয় ক্ৰিয়াটোও সেই পুৰুষ আৰু বচনৰ। বচন দুটা হ’লেও
এক বচন আৰু বহু বচনত ক্ৰিয়াৰ ৰূপ সদায় একে ees!

মই ভাত খাওঁ। আমি ভাত খাওঁ (এক ৰূপ)। তুমি চিঠি লিখাঁ। তোমালোকে
চিঠি লিখাঁ। সি হীহে। সিহঁতে হীঁহে। ইত্যাদি

ক্ৰিয়াৰ ভাব-ৰূপ (Moods)

২ ঃ ১২ ক্ৰিয়াৰ প্রকাশৰ ভাব-ৰূপ চাৰিবিধ ঃ

(ক) নিৰ্দেশক (Indicative), (খ) সম্ভাব্য (Conditional), (গ) অনুজ্ঞা
(Imperative) আৰু (ঘ) PAL বা নিমিত্তাৰ্থক (Infinitive)

২ ঃ ১৩ সংস্কৃত ভাষাত ক্ৰিয়াৰ কাল আৰু ভাব-ৰূপ (Moods) বুজাবলৈ
দহোটা বিভক্তি-বিভাগ (যেনে, ab, Gib, লঙ্‌, বিধিলিঙ্‌ আদি) ব্যৱহাৰ হৈছিল।
কিন্তু কালক্ৰমত পালি, প্ৰাকৃত, অপভ্ৰংশ স্তৰত কেইটিমান লোপ পালে বা কেইটিমানৰ
ৰূপ একে VA) সেইদৰে বৰ্তমান নৱ-ভাৰতীয় আৰ্য ভাষাৰ অসমীয়াত চাৰিটাহে
ভাব-ৰূপ থাকিলগৈ।

২ ঃ ১৪ কে) ক্ৰিয়াৰ নিৰ্দেশক ভাব-ৰূপ (Indicative mood) 2
সাধাৰণভাৱে ক্ৰিয়াৰ ভাব প্রকাশ কৰা ক্ৰিয়াৰ ৰূপক নিৰ্দেশক ৰূপ বোলে। -যেনে-

হেম বৰুৱা-- “সত্তা সজ্জা স্থিতি জাগৰণ, বৃদ্ধি ক্ষয় ভয় জীৱন মৰণং শয়নং ক্ৰীড়া


--- Page 25 ---
Se অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

খাওঁ, খাইছিলোঁ, খাম ইত্যাদি এইবোৰ ক্ৰিয়াই কেৱল ক্ৰিয়াৰ কাৰ্যৰ কথাহে উল্লেখ
কৰে; বৰ্তমান, অতীত বা ভৱিষ্যৎ কালত ইয়াৰ ব্যৱহাৰ আছে।

28 ১৫ (A) সম্ভাৱ্য ভাব-ৰূপ (Conditional or Subjuntive mood) 3
সম্ভাৱ্য অর্থ বুজাবলৈ ক্ৰিয়াৰ যি ৰূপ হয় তাকেই ভাব-ৰূপ বোলে।

(>) অতীত কালৰ অর্থত-- বৰষুণ দিয়া হ’লে মই গ’লোঁহেঁতেন

(২) বৰ্তমান অর্থত-- যদি মই পাৰোঁ, এবাৰ চেষ্টা কৰি চাওঁ বাৰু। যদি মই

(৩) ভৱিষ্যৎ wee যদি শিকি উঠোঁ, শিকাম নিশ্চয়। যদি মই পাৰোঁ এবাৰ
যাম।

২ ঃ ১৬। সম্ভাৱ্য ভাব-ৰূপ (Conditional mood) সাধাৰণতে তলত
উল্লেখ কৰা ধৰণে ৰূপ লয়। ৷

(১) ‘যদি’ যোগত-- যেনে, যদি তুমি লিখিলাহেঁতেন ছপাই

(২) ‘যদি’ ব্যৱহাৰ নকৰি-- যেনে, তুমি কোৱাহেঁতেন, মই গ’লৌহেঁতেন।

(৩) ‘হ’লে’ আৰু ‘হেঁতেন’ বা হয়’ যোগত-- সি কোৱা হ’লে মই

(৪) ‘হেঁতেন’ বাৰে বাৰে ব্যৱহাৰ নকৰি-- যেনে, তুমি আহিলে মই
গ’লোহেঁতেন । সি ক’লেই মই গ’লোঁহেঁতেন ৷ প্রাণক তেজিলোঁই হয় তোমাৰ সন্তাপে
(মাধৱ কন্দলী)

(৫) অনিশ্চিত অৰ্থত ‘হ’ব পায়’ ‘হ’বলা’ প্রয়োগ কৰি সম্ভাৱ্য বুজোৱা হয়।
যেনে, সি কৰিছিল বা কৰিছে বা কৰিব হ'বলা (বা হ'ব পায়)। সি চিঠি লিখিছে
Qa |

২ 8 ১৭ (গ) অনুজ্ঞা ভাব-ৰূপ (Imperative mood) 3 আদেশ, নিয়েধ,
প্ৰাৰ্থনা, অনুৰোধ, নিমন্ত্ৰণ, আশীৰ্বাদ আদি wel প্রকাশ কৰা ক্ৰিয়াৰ ৰূপক অনুজ্ঞা
ভাব-ৰূপ বোলে। যেনে,

প্লাৰ্থনা -- হে BT) মোক দয়া কৰা।

আশীৰ্বাদ -- ভাল হ’ক, কুশল হ’ক।

অনুজ্ঞা ভাব-ৰূপ কেবল বৰ্তমান আৰু ভৱিষ্যৎ কালতহে হয়।

২ঃ ১৮ প্রথম পুৰুষৰ অনুজ্ঞাৰ ভাব বুজাবলৈ ঃ যেনে, ব’লা, আহা, হ’ক
আদি ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যথা,

মই যেন নিৰাপদে ঘূৰি আহোঁ। আমি যেন বিপদত নপৰোঁ। আমি যাওঁ ব’লা।
আমি চেষ্টা Seat আহা। আমি যত্ন কৰোঁহ’ক।

তৃতীয় পুৰুষত সাধাৰণতে অক বা ওক ব্যৱহাৰ হয়-- যেনে, আপুনি চিঠিখন
লিখক। অংকটো শিকাওক। সি কামটো কৰক। ৰাইজৰ মংগল হওক ইত্যাদি।

--- Page 26 ---
ক্ৰিয়া পদ হি

২৪ ১৯ থৈ) নিমিত্তাৰ্থক wads বা ক্ৰিয়াৰ্থক্ৰিয়া ভাল ৰূপ (Infinitive
mood) 3 কোনো ক্ৰিয়া সম্পাদনৰ নিমিত্তে আন ক্ৰিয়া সম্পাদিত হ’লে সম্পাদনৰ
নিমিত্তে থকা ক্ৰিয়াটোক নিমিত্তাৰ্থক বা wats (Infinitive) * বোলে। যেনে,
মই তেওঁৰ ওচৰত অংকটো শিকিবলৈ আহিছোঁ। ইয়াত ‘আহিছোঁ’ ক্ৰিয়া ব্যৱহাৰ
হৈছে, শিকা কাৰ্য সম্পাদন কৰাৰ নিমিত্তে। কাৰণ শিকা কাৰ্য হোৱা নাই, ভৱিষ্যতে
হ’বহে। গতিকে ‘শিকিবলৈ’ wate বা নিমিত্তাৰ্থক ৰূপ।

২ ঃ ২০ নিমিত্তাৰ্থক বা wade দুবিধ $ (ক) সাধাৰণ wads ক্ৰিয়া বা
জ্ৰিয়াৰ্থক ক্ৰিয়া (Simple Infinitive) আৰু (খ) wats সংজ্ঞা বা ক্ৰিয়াৰ্থ
সংজ্ঞা (Gerund) | সাধাৰণ ক্ৰিয়া সমাধা হোৱা বুজাবলৈ সাধাৰণ Gale ক্ৰিয়া
আৰু সি সংজ্ঞা শব্দৰ দৰে হ’লে ক্ৰিয়াৰ্থ সংজ্ঞা বা নিমিত্তাৰ্থক সংজ্ঞা হয়।

(ক) সাধাৰণ নিমিত্তাৰ্থক বা তুমৰ্থক ক্ৰিয়া ৰূপ ‘অব’, Sa’ আৰু ‘লৈ’ (লাগি)
যোগ কৰি সম্পন্ন কৰা হয়। যথা, মোক আজি খাব (বা খাবলৈ) মাতিছে। তাই
পঢ়িব খুজিছে। সি পঢ়িব নাজানে। তুমি খাব নোৱাৰী।

(খ) নিমিত্তাৰ্থক সংজ্ঞা বা was সংজ্ঞা (Gerund) ঃ কোনো ক্ৰিয়া
সম্পাদনৰ নিমিত্তে আন আন ক্ৰিয়া সম্পাদিত হ’লে সম্পাদনৰ নিমিত্তে থকা ক্ৰিয়াটো
সংজ্ঞা শব্দৰ দৰে বাক্যত ব্যৱহাৰ হ’লে নিমিত্তাৰ্থক বা তুমর্থক সংজ্ঞা ৰূপ কোৱা
হয়। যেনে-- ‘আপেল খাবলৈ বৰ সুস্বাদু’। বেদ পঢ়িবলৈ উজু নহয়।

কাল (Tenses)

২ঃ ২১ যি সময়ত ক্ৰিয়া হয়, তাকে ক্ৰিয়াৰ কাল বোলে। প্রধান কাল তিনিটা ঃ
(ক) বৰ্তমান কাল, (খ) অতীত কাল আৰু (গ) ভৱিষ্যত কাল।

(ক) বৰ্তমান কাল ঃ চলিত সময় বা স্বভাৱ, অভ্যাস আদিৰ নিত্যভাৱ উদ্ৰেক
কৰা ক্ৰিয়াৰ কালকে বৰ্তমান কাল বোলে। ই দুবিধ (]) নিত্য বৰ্তমান আৰু (I)
স্বৰূপ বৰ্তমান।

২ ঃ ২২ নিত্য বৰ্তমান ঃ নিয়ম, অভ্যাস বা চলিত বৰ্তমান আদি বুজাবলৈ
নিত্য বৰ্তমান কাল ব্যৱহাৰ হয়। যেনে-- (১) "ইংৰাজসকলে মদ-মাংস AT ইয়াত
মদ-মাংস খোৱা অভ্যাসৰ ইংগিত দিছে।

‘সি ৰাতিপুৰা oro -- ইয়াত ৰাতিপুৱা পঢ়া নিয়ম বা অভ্যাসৰ কথা উল্লেখ
কৰা হৈছে।

* নিমিত্তাৰ্থত তুমন অৰ্থাৎ তুম্‌ প্রত্যয় ধাতুৰ পিছত যোগ হৈ অব্যয় হৈ পৰা শব্দৰ
দৰে অসমীয়াত ‘লৈহে’ যোগ হয়। গতিকে অসমীয়াত তুম্‌ যোগ নোহোৱা বাবে ‘তুমন্তক’
_ শব্দ ব্যৱহাৰ নকৰি নিমিত্তাৰ্থক ভাবত নিমিত্তাৰ্থক বা wats (Infinitive) শব্দহে ব্যৱহাৰ
কৰা উচিত বুলি বিবেচিত হৈছে।

--- Page 27 ---
২০ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

তেনেকৈ — মই গধূলি প্ৰাৰ্থনা জনাওঁ। সি পুৱা-গধূলি লিখা-পঢ়া কৰে।
ইত্যাদি।

আকৌ চিৰন্তন বিশ্বজনীন ভাবত নিত্য বৰ্তমান হয়। চৰায়ে গান গায়। বসস্তত
কুলিয়ে মাতে। বৰ্ষা কালত আকাশত মেঘে গৰজে। জীৱ মাত্ৰেই মৰে। ইত্যাদি।

কোনো অতীত ঘটনা বা এঁতিহাসিক ঘটনা বুজোৱা অতীত ক্ৰিয়াটোৰ সলনি
নিত্য বৰ্তমান ব্যৱহাৰ হয়। যেনে, বৰদোৱাত জ্ীমন্ত শংকৰদেৱে প্রথম শিক্ষা গ্রহণ
অভাৱনীয়ভাৱে প্রাণ ত্যাগ কৰে।

২ 8 ২৩ বৰ্তমান কালৰ ক্ৰিয়া তিনিটা ৰূপত বা উপায়ে (Moods) প্ৰকাশ
কৰিব পাৰি। যেনে, (ক) নিৰ্দেশক, (খ) সম্ভাৱ্য আৰু (গ) অনুজ্ঞা। নিৰ্দেশক আৰু
সম্ভাৱ্যৰ একে ৰূপ। একবচন আৰু বহুবচনতো ৰূপ একে হয়।

২ 3 ২৪ বৰ্তমান কাল (Present Tense)

খন ২য় পুৰুষ | ২য় পুৰুষ তে
কালৰ ৰূপ (তুচ্ছাৰ্থ) | মেন্যাৰ্থ)
|| led দিত

(ক) নিত্য বৰ্তমান
(1) নিৰ্দেশক
(ii) সম্ভাৱ্য

(iii) অনুজ্ঞা

প্রথম আৰু দ্বিতীয় পুৰুষৰ বহুবচনৰ ক্ৰিয়াত পুৰণি কালৰপৰাই বহুবচন বুজোৱা
চিন Sa’ ব্যৱহাৰ হৈ আহিছে। প্রাচীন যুগৰ সাহিত্য বা মধ্যযুগৰ বুৰঞ্জী সাহিত্যতো
আধুনিক যুগৰ দৰেই ক্ৰিয়াৰ পিছত বহুবচনাত্মক চিন ‘হক’ ‘হঁক’ ব্যৱহাৰ হৈ আহিছে।
যেনে-- আমি যাওঁহঁক, যামহঁক, WH, কৰিমহঁক, তোমালোক যোৱাহঁক,
কৰিলাহঁক, কৰিবাহঁক ইত্যাদি।

স্বৰান্ত ধাতুৰ পিছত ‘এ’ যোগ হ’লে সাধাৰণতে ‘এৰ ঠাইত বয়’ হয়। যথা,
খা+এস্খায়,যা+এ=্যায়,ল+এ=লয়,ৰ-+ Gg ৰয় ইত্যাদি৷

২ ঃ ২৫ নিত্যবৰ্তমান, নিৰ্দেশক আৰু সম্ভাব্য s

অসমীয্নাত সাধাৰণ অর্থত নিৰ্দেশক (Indicative) ৰূপে ব্যৱহাৰ হোৱা
বিভক্তি চিনবোৰেই সম্ভাৱ্য ৰূপত ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

--- Page 28 ---
যদি মই কৰৌ

যদি তই কৰ
যদি তুমি কৰা
যদি সি কৰে। ইত্যাদি।

২ 8 ২৬ বৰ্তমান অনুজ্ঞা (Present Imperative) ¢

অনুজ্ঞা অৰ্থত বৰ্তমান কালত প্রথম পুৰুষ ভিন্ন ey পুৰুষবোৰত ক্ৰিয়াৰ
ৰূপ কৰা হয়। যথা, তই পঢ়, তুমি পঢ়া, সি পঢ়ক বা সিহঁতে পঢ়ক!

যেতিয়া দিয়া, যেন, চৌ, চোন, হঁক, ব’লা আদি ক্ৰিয়াৰ পিছত যোগ কৰি
অনুজ্ঞা কৰা হয়, তেতিয়া প্রথম পুৰুষতো অনুজ্ঞাৰ ৰূপ কৰিব পাৰি। যথা, মই বা
আমি পঢ়ো দিয়া (অৰ্থাৎ Let me read or Let us read)! আমি পঢ়ে
আমি পঢ়োঁহঁক। আমি পঢ়োঁ ব’লা। মই যেন লিখৌ। খেলা চাবলৈ যাওঁ ব’লা। মই
লিখিছৌ বাৰু।

দ্বিতীয় পুৰুষৰ তুচ্ছাৰ্থে অনুজ্ঞাৰ ‘অ’ বিভক্তি উচ্চাৰণ নহয়। যেনে, (নিৰ্দেশক)
তই কিতাপখন পঢ় (প্‌-অ-ঢু-অ)। কিন্তু অনুজ্ঞাত তই কিতাপ পঢ় (প্‌-অ-ঢু)।

২ $ ২৭ নিত্য বৰ্তমানৰ নিৰ্দেশক আৰু অনুজ্ঞাই প্ৰকৃততে অসমীয়াত মৌলিক
কাল। নিত্য বৰ্তমানৰ বিভক্তিৰ ৰূপে আন আন প্ৰত্যয় বা সহায়কাৰী ক্ৰিয়াৰ
কালক যৌগিক বা জিলি পাৰি।

ঃ ২৮ স্বৰূপ বৰ্তমান

১ম পূৰুষ | ২য় পুৰুষ | ২য় পুৰুষ | ওয় পুৰুষ
= or
(a) ae
eae mee অ ee weds এ

SS কৰ সন অথচ তাৰ ফল বা
প্রভাৱ এতিয়াও আছে, নাইবা (২) কামটো চলি থকা বুজায় তাকেই স্বৰূপ বৰ্তমান
কাল বোলে। যেনে, মই চিঠি লিখিছোঁ। ইয়াত চিঠি লিখা কামটো বৰ্তমানত চলি
থকা বুজাইছে অৰ্থাৎ চিঠি লিখা কামটো কৰি আছোঁ। নাইবা চিঠি লিখা কামটো
বৰ্তমানে শেষ কৰিছোঁ।

তই পঢ়িছ তই পঢ়ি BTR!

তুমি পঢ়িছী তুমি পঢ়ি ore

সি পঢ়িছে _ সিহঁতে পঢ়ি আছে।


--- Page 29 ---
২২ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

অসমীয়াত ই + খ oy অবিভক্ত হৈ ব্যৱহাৰ হ’লে খু আছ্‌ ধাতুৰ নিত্য
বৰ্তমানৰ নিৰ্দেশক ৰূপৰ সকলো পুৰুষ বচনত ৰূপ হয় আৰু GMB ধাতুৰ আ লোপ
পায়। তেতিয়া ই + আছোঁ = ইছৌ।

ই + আছ্‌ = ইছ, ই + আছা = ইছা, ই + আছে = ইছে ৰূপে হয়। এনে
ক্ৰিয়া বিভক্তিৰ ৰূপ যুক্তৰূপ মাথোন। গতিকে যৌগিক ৰূপ।

২ 3 ২৯ চলি (Continuous tense) বুজাবলৈ সাধাৰণতে অযুক্তভাৱে
ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যেনে,

আমি খেলি আছো-- We are playing.
তই খেলি আছ !
You are playing.
তুমি খেলি আছ | Paying
. সি খেলি আছে He is playing.

২ ঃ ৩০ গতিকে ঘটমান বৰ্তমান (Present Progressive) বুজাবলৈ কৰ,
ধৰ্‌, লাগ্‌ আদি ধাতুৰ লগত অসমাপিকা ই যোগ কৰি আছ্‌ ধাতুৰ নিত্য বর্তমানৰ
নিৰ্দেশক ৰূপত যুক্ত বা অযুক্তভাৱে পুৰুষ ভেদে ৰূপ কৰা হয়। যেনে,

মই কৰি আছোঁ। মই লিখিব ধৰিছোঁ। আমি লিখিব লাগিছোঁ। তই কৰি আছ।
তই লিখিব ধৰিছ। তই লিখিব লাগিছ। তুমি কৰি আছী। তুমি লিখিব ধৰিছী। তুমি
লিখিব লাগিছী। সি কৰি আছে। সিহঁতে লিখিব ধৰিছে। তেওঁলোকে লিখিব লাগিছে।
ইত্যাদি।

অতীত কাল (Past Tense)

২ ঃ ৩১ যি ক্ৰিয়াৰ কাল অতীত হৈ গৈছে তাকেই ভূত কাল বা অতীত
কাল বোলে। ই প্রধানকৈ দুবিধ (ক) স্বৰূপ ভূত বা সামীপ্য ভূত বা সাধাৰণ GS
আৰু (A) নিত্য বা পৰোক্ষ ভূত।

স্বৰূপ ভূতৰ নিৰ্দেশক ৰূপৰ বাহিৰেও সম্ভাৱ্য ৰূপৰ ক্ৰিয়া ৰূপ হয়। সম্ভাৱ্য
ভাব-ৰূপৰ (Conditional mood) সুপ্ৰয়োগ আছে বাবে সম্ভাৱ্য ভূতকাল নাম
দি আন এটি বিভাগ কৰা হৈছে; ইয়াকে ধৰি অতীত ক্ৰিয়া তিনি বিধ। যথা,
(>) স্বৰূপ ভূত বা সামীপ্য ভূত, (২) নিত্য বা পৰোক্ষ ভূত আৰু (©) সম্ভাৱ্য,
ws!

২ 8 ৩২ স্বৰূপ ভূত বা সামীপ্য ভূত বা সাধাৰণ ভূত ঃ যি ক্ৰিয়াৰ কাৰ্য
আগতে শেষ হৈ গৈছে, তেনে ক্ৰিয়াৰ কালকে স্বৰূপ ভূত বা সামীপ্য ভূত বোলে।
যেনে, মই দেখিলোঁ, অৰ্থাৎ দেখা কামটো শেষ কৰিছোঁ। তুমি খালা। অৰ্থাৎ খোৱা
কামটো শেষ কৰিলী। সি পঢ়িলে। অৰ্থাৎ পঢ়া কামটো শেষ কৰিছে।

২ 3 oo নিত্য বা পৰোক্ষ ভূত কাল ঃ কোনো এটি বিশেষ অতীত কালত
কামটো শেষ হোৱা বুজালে নাইবা অতীতত হৈ যোৱা কোনো এটি কামৰ আগৰ
কালত ক্ৰিয়াটো হোৱা বুজালে, তেনে ক্ৰিয়াকেই নিত্য বা পৰোক্ষ ভূত কোৱা হয়।

--- Page 30 ---
ক্ৰিয়া পদ ২৩

যথা, চীন আক্ৰমণে সমগ্ৰ দেশবাসীক এক কৰিছিল। ইয়াত এক কৰা কাৰ্য অতীতত
সংঘটিত হোৱা বুজাইছে। সিহঁতে লিখিছিল, মই কান্দিছিলোঁ ইত্যাদি।

২ ঃ ৩৪ সম্ভাৱ্য ভূত s অতীতত কোনো কাম সমাধা হ’বৰ সম্ভাৱনা আছিল,
কিন্তু কামটো হৈ নুঠিল। এনে ভাব বুজাবলৈ সম্ভাৱ্য ভূত কাল ব্যৱহাৰ হয়। ই
প্রকৃততে অতীত কালৰ সম্ভাৱ্য ভাব-ৰূপহে (Past Conditional Mood) | যেনে,

ইয়াত wifes দিয়া নাছিল বাবে চিমেণ্ট কেইবস্তা নাপালে, দৰ্খাস্ত দিলে
পোৱাৰ সম্ভাৱনা আছিল। এনে ভাব বুজাইছে।

২ 3 ৩৫ অতীত কাল (Past Tense)

১ম পুৰুষ | ২য় লৰ হ্য় পুৰুষ য় পুৰুষ
সাধাৰণাৰ্থে

২ ঃ ৩৬ নিত্য বা পৰোক্ষ ভূত £ ই এটা যৌগিক কাল (Periphrastic
Tense) | মূল ধাতুটোত Fo প্ৰত্যয় ‘ই’ যোগ কৰি সহায়কাৰী খ OTR ধাতুত স্বৰূপ
ভূত কালৰ বিভক্তি যোগ কৰি এই কাল সিদ্ধ কৰা হয়। যথা, কৰ্‌ + ই = কৰি
+ V আছ্‌ + ইলোঁ, কৰি + আছিলোঁ = কৰিছিলোঁ £ঃ তেনেকৈ খা + ই = খাই
+ অ খৃ ছি + ইলি, খাই + আছিলি = খাইছিলি।

--- Page 31 ---
২৪ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

(ক) অতীত কালত কোনো কাম হ’লে ক্ৰিয়াটো পৰোক্ষ ভূতৰ হয়; ক্ৰিয়া
পুৰুষ ভেদে ইছিলোঁ (ই + V আছ্‌ + Beil), ইছিলি; See, ইছিলে ব্যৱহাৰ হয়।
যেনে-- মই ভাত খাইছিলোঁ। সি কলেজত পঢ়িছিল। তাই জাপানলৈ গৈছিল। তুমি
চিঠি লিখিছিলী। তই নাচিছিলি। ইত্যাদি।

(খ) অতীতত হৈ যোৱা কাৰ্যৰ আগতে আন এটি কাৰ্য হোৱা বা হৈ থকা
বুজালেও এই কাল হয়। যথা, সি স্কুললৈ যোৱাৰ আগতে ভাত খাইছিল। অৰ্থাৎ
যোৱাৰ আগতে সি ভাত খাই আছিল, ভাত খোৱা কাম কৰি আছিল। মই গৈ পোৱাৰ
আগতে সভা আৰম্ভ হৈছিল।

আকৌ, শোভাযাত্ৰা আহৌতে মই ভাত খাইছিলোঁ বা খাই আছিলোঁ। ৰাতিপুৱা
মাছ মাৰিছিলোঁ অৰ্থাৎ মাছ মাৰি আছিলোঁ। অতীতত কাৰ্য ঘটি থকা বা চলি থকা
বুজোৱা বাবে এই যৌগিক ক্ৰিয়াক ঘটমান ভূত কাল (Past Progressive) কোৱা
হয়।

২ ঃ ৩৭ স্বৰূপ ভূত বা সামীপ্য ভূত সাধাৰণ ভূত (নিৰ্দেশক ৰূপ) ঃ

মত TARE SERIA Ce লম হে তা TR অ গপি

সাধাৰণ ভূত কাল ব্যৱহাৰ হয়। যথা, মই পুথিখন পঢ়িলোঁ। ইয়াত পঢ়িলো ক্ৰিয়াই
পঢ়া কাৰ্যটো অলপ আগতে শেষ হোৱা বুজাইছে।

(খ) অতীতৰ কথা ক’বলৈ যাওঁতে সাধাৰণতে এই ভূত কালকেই ব্যৱহাৰ
কৰা হয়। যেনে, মানৰ আক্ৰমণত অসম জুৰুলা Le! মানে দেশ জয় কৰিলে।
অসমীয়া বীৰসকলৰ সন্তানে বীৰত্ব হেৰুৱালে; ইত্যাদি।

(4) পুৰণি অসমীয়াত তৃতীয় পুৰুষৰ facet Bear's সলনি ‘ইলা’হে ব্যৱহাৰ
হোৱা দেখা যায়। যথা, অনন্ত সাগৰত নিদ্ৰা কৰিলা।

(ঘ) হাঁহ, কান্দ্‌, লৰ্‌, AR নাচ্‌, হাগ্‌, মুত্‌, ওমল্‌, শো আদি ধাতুৰ বাহিৰে
অকৰ্মক ধাতুৰ সাধাৰণতে তৃতীয় পুৰুষৰ ‘ইলে’ (ল) বিভক্তিৰ ‘এ’-কাৰ লোপ পায়।
যথা, সি গ’ল। মাক মৰিল। ফল সৰিল। আম পৰিল। ইত্যাদি।

কিন্তু এই অকৰ্মক ধাতুবোৰ পাঁচনী হ’লে এ-কাৰ যোগ হয়। যথা, সি মাৰিলে।
আম পৰালে বা পাৰিলে Sorte

১ 3 ৩৮ সম্ভাৱ্য ভূত (Conditional Past) ব্যৱহাৰ ঃ

(>) ভূত কালত অসমাপিকা ক্ৰিয়া প্রকাশ কৰিবৰ কাৰণে আ প্ৰত্যয়ান্ত কৃদস্ত
পদৰ পিছত হেঁতেন বা হ’লে প্রত্যয় যোগ কৰি ভূত অসমাপিকা (Preterite
conjunctive) প্ৰকাশ কৰা হয়। যথা, তুমি পঢ়াহেঁতেন বা পঢ়া হ'লে, মই
লিখাহেঁতেন বা লিখা হ’লে (Had I written) এনে ভূত অসমাপিকা ক্ৰিয়াৰ পিছত
সদায় সম্ভাৱ্য ভূত ব্যৱহাৰ হয়। যথা, মই ৰচনাখন লিখাহেঁতেন প্রথম পুৰস্কাৰ
পালোঁহেঁতেন। কুঁহিয়াৰ পোৱাহেঁতেন, মই খালোঁহেঁতেন।

(২) গতিকে ABT ভূতত পুৰুষ ভেদে ধাতুটোও স্বৰূপ ভূতৰ বিভক্তি যোগ
হোৱাৰ পাছত সকলো পুৰুষ আৰু বচনত হেঁতেন বা হয় যোগ হয়। ভূত অসমাপিকা

--- Page 32 ---
feat পদ ২৫

ধাতুত আৰ FAS ASA যোগ হয়। কিন্তু সম্ভাৱ্য ভূতত সদায় ‘ইল’ প্ৰত্যয় (Perfect
Participle) ব্যৱহাৰ হয়। তাৰ পিছতহে হেঁতেন বা হয় যোগ হয়।

(ক) মোক সেই কথা কোৱাহেঁতেন, এনে হ'বলৈ নাপালেহেঁতেন। অৰ্থাৎ
কামটো এনে হোৱাৰ আগতে মোক সেই কথা নক’লে।

(খ) মোক সেই কথা কোৱা হ’লে, এনে হ’বলৈ নাপালে হয়।

গে) প্ৰাণক তেজিলোঁ হয় তোমাৰ সম্তাপে। (মাধৱ কন্দলী)

(৩) ইচ্ছা-আকাংক্ষাদি বুজাবলৈ কেতিয়াবা সম্ভাৱ্য ভূতৰ ব্যৱহাৰ হয়। যথা,
তুমি যদি আহিলীহেঁতেন। (অৰ্থাৎ আহিলে কিবা কৰিলেহেঁতেন উহ্য আছে। কিন্তু
তুমি নাহিলা।)

যদি এই কথা শুনিলৌহেঁতেন (অৰ্থাৎ কিবা উপকাৰ হ’লহেঁতেন উহ্য আছে,
কিম্তু এই কথা নুশুনিলোঁ)

(৪) অনিশ্চিত অৰ্থত ‘হ’বলা’, ‘হ’ব পায়’ শব্দ প্রয়োগ কৰিও অনিৰ্দিষ্ট সম্ভাৱ্য
কাল (Indefinite Conditional Tense) বুজোৱা হয়। ই বৰ্তমান, অতীত বা
ভৱিষ্যৎ কালত ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

তাই ঘৰত আছে হ’বলা (VA পায়)। (বৰ্তমান কালত),

তাই ঘৰত আছিল হ’বলা (হ'ব পায়)। (অতীত)

তেনেকৈ বৰ্তমান কালত-- ৰহমানে কলেজত পঢ়ে হ’বলা (হ’ব পায়)।

অতীত কালত -- টেৰণে কথাবোৰ জানিছিল হ’বলা (হ'ব পায়)।

ভবিষ্যত কালত -- পাটৰে মাংস খাব হ’বলা (হ’ব পায়)।

(৫) বাৰে বাৰে হেঁতেন ব্যৱহাৰ নকৰি-- যেনে, সি আহিলে মই গ’লোঁহেঁতেন
বা গ’লোঁ হয়। তুমি ক’লে সিহঁতে আহিলহেঁতেন। ইত্যাদি সংযোজক Gre 'ইলে'
ভূত অসমাপিকাত ব্যৱহাৰ হ’লে, হেঁতেন যোগ কৰা নহয়, অকল সম্ভাৱ্য ভূত কালৰ
ক্ৰিয়াতহে ব্যৱহাৰ হয়।

২ 3 ৩৯ ভৱিষ্যত কাল (Future Tense) £

আগলৈ কোনো কাৰ্য কৰা হ’ব, এনে অর্থত ক্ৰিয়াৰ ভৱিষ্যৎ কাল ব্যৱহাৰ
SA যথা, মই স্কুললৈ যাম (অৰ্থাৎ স্কুললৈ যোৱা কাম ভৱিষ্যতে হ’ব)। চিঠিখন
লিখিবি। বহীখন আনিব। সি পঢ়িব ইত্যাদি।

সাধাৰণ নিৰ্দেশক ৰূপ (Indicative mood)

২্য় পুৰুষ ২্য় পুৰুষ
ged সাধাৰণাৰ্থে


--- Page 33 ---
২৬ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

অনুজ্ঞাত ২য় পুৰুষত নিৰ্দেশক ৰূপেই ব্যৱহাৰ হয়। যথা, তই পাঠটো পঢ়িবি।
তুমি পাঠটো পঢ়িবী। ইত্যাদি।

নিষেধ, আদেশ, উপদেশ, অনুৰোধ, প্ৰাৰ্থনা, আশীৰ্বাদ, প্ৰতিজ্ঞা আদি বুজাবলৈ
ভৱিষ্যৎ কালৰ ক্ৰিয়া ব্যৱহাৰ হয়। যথা, মই এইবাৰ পাছ কৰিমেই (প্রতিজ্ঞা) । ইটশ্বৰে
মোৰ মংগল কৰিব (আকাংক্ষা)। AY, আমাৰ একেটি পোনাৰ প্রতিও এধানি
কৃপা কৰিবা ্লাৰ্থনা)। চহৰৰপৰা আহৌতে এটি কলম লৈ আহিবাঁ (অনুৰোধ)। চহৰত
চাহৰ দোকানত নোসোমাই কিতাপৰ দোকানত সোমাবাঁ (উপদেশ)।

২ $ ৪০ ভৱিষ্যৎ কালত কাম কৰি থকা বুজাবলৈ ঘটমান ভৱিষ্যৎ (Future
Progressive) যৌগিক ক্ৰিয়া ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যথা, মই/আমি পঢ়ি থাকিম।
তই/ তহঁতে পঢ়ি থাকিবি। তুমি/ তোমালোকে পঢ়ি থাকিবী। সি/সিহঁতে পঢ়ি থাকিব।
ইত্যাদি।

23 ৪১ ওঁচিত্যজ্ঞাপক ক্ৰিয়া s

উচিত অৰ্থ বুজাবলৈ সংস্কৃত বিধিলিঙ্‌, আশীলিঙ্‌ আদিৰ বিভক্তি প্রয়োগৰ
ব্যৱহাৰ কৰিব লাগে। সকলো পুৰুষ আৰু বচনত একে ৰূপ হয়। যথা, .

(>) মূল ধাতুত ‘আগ’ প্ৰত্যয় সংযোগ কৰি-- যথা, মই দেশৰ বাবে মৰা উচিত।
তই বা তুমি কিতাপখন পঢ়া উচিত। সি ঘৰলৈ যোৱা উচিত। সিহঁত বা আমি যোৱা
উচিত।

(২) ইব (ব) যোগ কৰি -- যথা, মই ঘৰলৈ যাব লাগে। কিতাপখন তুমি
পঢ়িব লাগে। ইত্যাদি। আ-প্রত্যয়ান্ত কৃদস্তৰ অন্তত ‘উচিত’ আৰু ‘ইব’ প্রত্যয়ান্ত কৃদস্তৰ
পিছত ‘লাগে’ Sho অৰ্থত ব্যৱহাৰ হয়।

ধাতুত ক্ৰিয়া বিভক্তি সংযোগ পদ্ধতি

২ঃ ৪২ (ক) ব্যঞ্জনান্ত ধাতুত বিভক্তিৰ আদিস্বৰ তাৰ শেষ ব্যঞ্জনত যোগ
হয়। যথা, পঢ় + ইছৌ = পঢ়িছোঁ, পঢ় + ইছিলোঁ = পঢ়িছিলোঁ, কৰ্‌ + ও = কৰৌ।
ইত্যাদি।

(খ) আ আৰু ও Baty ধাতুৰ পিছত সাধাৰণতে ইলোঁ, ইলি, ইলা, ইলে,
বিভক্তিৰ আদি ‘ই’ লোপ পায়। যথা, পা + ইলোঁ = পালোঁ। কিন্তু পৰোক্ষ ভূত
আৰু স্বৰূপ বৰ্তমানৰ বিভক্তিৰ ‘ই’ লোপ নহয়।

যেনে, পা + ইছৌ = পাইছোঁ, খা + ইছৌ = খাইছোঁ, শো + ইছৌ = শুইছৌ।
খা + ইছিলোঁ = খাইছিলোঁ, শো + ইছিল = wafer

(গ) সকলোবিধ ধাতুৰ পিছত অনুজ্ঞাৰ ‘অ’ লোপ পায়।

(ঘ) অনুজ্ঞাৰ দ্বিতীয় পুৰুষত তুচ্ছাৰ্থে ‘দি’ ধাতু ‘দে’ আৰু ‘নি’ ধাতু ‘নে’
হয়।

--- Page 34 ---
ক্ৰিয়া পদ ২৭

(8) স্বৰূপ বৰ্তমান আৰু পৰোক্ষ ভূত কালত ‘অ’কাৰান্ত ধাতু এঁ-কাৰান্ত
হয়। যথা, ক-ধাতুৃ কৈছে, কৈছিল, ৰ-ধাতু ৰৈছে, ৰৈছিল, ল-ধাতু লৈছে, লৈছিলোঁ;
থ-ধাতু থৈছে, থৈছিল। ইত্যাদি।

_ (৮) ই Bare ধাতুৰ পিছত বিভক্তিৰ আদি ই লোপ পায়। যথা, নি-ইলোঁ
= নিলোঁ৷, নি-ইছিলোঁ = নিছিলোঁ, সী-ইলে = সীলে।

(ছ) সোমা, ওলা, ওলম্‌ ধাতুৰ বাহিৰে আদিতে ওকাৰ থকা ধাতুৰ বিভক্তি
যোগত উ হয়। কিন্তু নিত্য বৰ্তমান কালত নহয়। যেনে, ওপজে-- কিন্তু উপজিছে।
শোৱে-- কিন্তু শুইছে।

(জ) প্ৰথম আৰু দ্বিতীয় পুৰুষৰ বহু বচনত প্রাচীন আৰু আধুনিক যুগতো
ৰূপ পোৱা ক্ৰিয়াটোৰ পিছত বহুবচন বুজোৱা চিন হঁক ব্যৱহাৰ হয়। যথা, আমি

23 ৪৩ ধাতুৰূপ
অকাৰান্ত সকৰ্মক ‘ল’ ধাতু (to take)

2
তেওঁলোকে
লয়-লয়
TF (লওক)

ল’ক (লওক)

৩। ভৱিষ্যৎ কাল :
(ক) নিৰ্দেশক-- লম-লম  লবি-লবি, লবী-লবী লব-লব
(a) অনুজ্ঞা লবি-লবি লবা-লবাঁ লব-লব

--- Page 35 ---
২৮ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

FHS ৰূপ ঃ
wate = fend ত্ৰিয়া- লব, লবলৈ
কৃদন্ত সংযোজক বা অসমাপিকা -- লৈ, ল'ই
পূৰ্ণকৃৎ (Perfect Participle) — লোৱা,
কৃদত্ত সংজ্ঞা বা বিশেষণ — লোৱা।
কৃদন্ত ক্ৰিয়া বিশেষণ -- লওঁতে, লোৱাত, ললে
ক্ৰিয়া - কৰ্তা-লওঁতা, লৱন্তা, (স্ত্ৰী লৱঁতী)

অকাৰান্ত অকৰ্মক ‘হ’ ধাতু (to be)

কাল ১ম পুৰুষ ২য় পুৰুষ ২য় পুৰুষ য় পুৰুষ
* (তুচ্ছাৰ্থেয) (সাধাৰণাৰ্থে)
Wa wees তুমি-তোমালোক সি-সিহঁত

১। বৰ্তমান ঃ
নিত্য বৰ্তমান —
(ক) নিৰ্দেশক হওঁ হ’ হ'র হোৱ হোৱাঁ হয় _
(a) অনুজ্ঞা == হ্‌, হোৱাঁ হক, হওক -
স্বৰূপ বৰ্তমান হৈছোঁ হৈছ হৈছা হৈছে
২। অতীত কাল ঃ
স্বৰূপ ভূত হলোঁ হলি হ’লা হ’ল
পৰোক্ষ ভূত হৈছিলোঁ হৈছিল হৈছিল হৈছিল
৩। ভৱিষ্যৎ কাল ঃ

(=) নিদেৰ্শক হম হবি zat হ'ব
(খ) অনুজ্ঞা -- হবি __' হবী হব
কৃদন্ত ৰূপ ঃ

Pats ৰূপ-- হ'ব, হ'বলৈ
Pres সংযোগ বা অসমাপিকা-- হৈ,

* ‘হ’ ধাতুৰ বৰ্তমানৰ ৰূপ সাধাৰণতে বাক্য বিশেষে উহ্য থাকে। যথা, মই এজন
কলেজীয়া ছাত্ৰ অর্থাৎ হওঁ উহ্য আছে। তই এজন ছাত্ৰ। অর্থাৎ ছাত্র হৱ বা হ। তুমি এজন
aa) অৰ্থাৎ ছাত্র হোৱা। তেওঁ এজন শিক্ষক। অৰ্থাৎ শিক্ষক হয়। দ্বিতীয় পুৰুষত উল্লেখ
থাকিলে অনুজ্ঞা অৰ্থ কৰে। যেনে, আজিৰ বাবে তুমি শিক্ষক হোৱা। পঢ়ি-শুনি ডাঙৰ মানুহ
at

--- Page 36 ---
' জ্ৰিয়া পদ ২৯

পূৰ্ণ Fe (perfact participle) — হোৱা, হ'ল
FAS সংজ্ঞা বা ঘবিশেষণ-- হোৱা।

gre ক্ৰিয়াবিশেষণ-- হওঁতে, হ’লত, হ'লে,
ক্ৰিয়াকৰ্তা-- হওঁতা, ade (স্তী-- হৱঁতী)

ব্যঞ্জনান্ত সকৰ্মক ‘কৰ’ ধাতু (to do) -

কাল ১ম পুৰুষ ২য় পুৰুষ QI পুৰুষ OF পুৰুষ
(peace) = সাধাৰণাৰ্থে)
মই-আমি তই-তহঁতে তুমি-তোমালোকে সি-সিহঁতে

১। বৰ্তমান কাল ঃ

নিত্য বৰ্তমান
(ক) নিদে্শশ কৰোঁ কৰ কৰাঁ কৰে
Oh = কৰ _ কৰাঁকৰীহঁক কৰক কৰোঁক
গে) স্বৰূপ

বৰ্তমান কৰিছোঁ কৰিছে কৰিছা কৰিছে
২। অতীত কাল ঃ
স্বৰূপ ভূত কৰিলোঁ কৰিলি কৰিলা কৰিলে
পৰোক্ষ ভূত কৰিছিলোঁ কৰিছিলি কৰিছিলা কৰিছিল
WS ভূত কৰিলোঁ- কৰিলি- কৰিলাঁ- কৰিলে-
কাল ১ম পুৰুষ ২য় পুৰুষ ২্য় পুৰুষ OF পুৰুষ
(তুচ্ছাৰ্থেয)  সাধাৰণাৰ্থে)
মই-আমি তই-তহঁতে তুমি-তোমালোক সি-সিহঁত

৩। ভৱিষ্যৎ কাল ঃ ৷
| নিৰ্দেশক কৰিম কৰিবি  কৰিবী কৰিব
অনুজ্ঞা - কৰিবি কৰিবাঁ . কৰিব
ব্যঞ্জনান্ত অকৰ্মক ‘কান্দ’ (to cry)
১। বৰ্তমান কাল ঃ
(ক) নিদেৰ্শক কান্দো কান্দ কান্দা কান্দাইক = কান্দে
(খ) অনুজ্ঞা - কান্দ্‌ৃ কান্দা ৮৮

কান্দোক
স্বৰূপ বৰ্তমান কান্দিছৌ কান্দিছ কান্দিছী কান্দিছে

--- Page 37 ---
৩০ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

২। অতীত কাল ঃ
স্বৰূপ ভূত -- কান্দিলৌ ‘ কান্দিলি কান্দিলী কান্দিলে
পৰোক্ষ ভূত-- কান্দিছিলোঁ কান্দিছিলি কান্দিছিলা কান্দিছিল
হেঁতেন হেঁতেন _ হেঁতেন হেঁতেন

৩। ভৱিষ্যৎ কাল ঃ
নিৰ্দেশক কান্দিম কান্দিবি কান্দিব কান্দিব
অনুজ্ঞা == কান্দিবি কান্দিব কান্দিব

UTS অকৰ্মক ‘যা’ ধাতু (to go)

১। বৰ্তমান কাল ঃ
নিত্য বৰ্তমান--
(ক) নিদেৰ্শক যাওঁ য, যাৱ যোৱাঁ যায়
খ) অনুজ্ঞা - যা যোৱাঁ যকু যাওক
স্বৰূপ বৰ্তমান-- গৈছোঁ গৈছ ' গৈছী গৈছে

কাল ১ম পুৰুষ ২য় পুৰুষ ২য় পুৰুষ OF পুৰুষ
(তুচ্ছাৰ্থে) (সাধাৰণাৰ্থে)

২। অতীত কাল ঃ
স্বৰূপ ভূত -- গলৌ গলি গ’লাঁ গ’ল
পৰোক্ষ ভূত-- গৈছিলোঁ গৈছিলি  গৈছিলী গৈছিল
সম্ভাব্য ভূত-_ গ’লোঁহেঁতেন গ’লাঁহেঁতেন গ’লহেঁতেন
৩। ভৱিষ্যৎ কাল ঃ
(ক) নিৰ্দেশক যাম যাবি যাবী যাব
(A) অনুজ্ঞা = যাবি যাবী যাবা
Sates সকৰ্মক ‘দ’ ধাতু (to give)
১। বৰ্তমান কাল ঃ
নিত্য বৰ্তমান--
(ক) নিৰ্দেশক দিওঁ দিয় দিয়াঁ দিয়ে
(4) অনুজ্ঞা _ দে| [বা দি] দিয়া দিয়ক
স্বৰূপ বৰ্তমান- দিছোঁ দিছ fret দিছে
২। ভূত কাল ঃ
স্বৰূপ ভূত দিলোঁ দিলি fret দিলে
পৰোক্ষ ভূত দিছিলোঁ দিছিল দিছিল৷ দিছিল

সম্ভাৱ্য ভূত ন্দিলৌঁহেঁতেন দিলিহেঁতেন দিলাহেঁতেন দিলেহেঁতেন

--- Page 38 ---
- fea পদ

Ol ভৱিষ্যৎ কাল ঃ

(ক) নিৰ্দেশক দিম দিবি দিবী
(খ) অনুজ্ঞা হে দিবি _ দ্বী
ও-কাৰান্ত সকৰ্মক ‘ধো’ ধাতু (to wash)
কাল ১ম পুৰুষ ২য় পুৰুষ ২য় পুৰুষ
(তুচ্ছাৰ্থে)  (সাধাৰণাৰ্থে)
১। বৰ্তমান ঃ
(ক) নিৰ্দেশক cat, ধোওঁ ধোৱ ধোৱী
(ক) অনুজ্ঞা -- ধো ধোৱাঁ
স্বৰূপ বৰ্তমান ধুইছোঁ ধুইছ ধুইহী
২। ভূতকাল ঃ
স্বৰূপ ভূত ধুলৌ ধুলি ধোলাঁ, ধুলী,
পৰোক্ষ ভূত ধুইছিলোঁ ধুইছিলাঁ
সম্ভাৱ্য ভূত ধুলোঁহেঁতেন ধুলিহেঁতেন ধুলীহেঁতেন
ধোলাহেঁতেন
Ol ভৱিষ্যৎ কাল ঃ
(ক) নিৰ্দেশক ধুম, ধোম ধুবি ধোবী, ধুবী
(খ) অনুজ্ঞা "- ধুবি ধোবী, ধুবী

ওকাৰান্ত “CH ধাতু (to sleep)
১। বৰ্তমান কাল ঃ

(ক) নিৰ্দেশক শো, শোওঁ  শোৱ শোৱা

(খ) অনুজ্ঞা = cit Ce

স্বৰূপ বৰ্তমান শুইছোঁ শুইছ শুইছী

২। ভূত কাল ঃ

স্বৰূপ ভূত শুলোঁ শুলি শুলী

কাল ১ম পুৰুষ ২্য় পুৰুষ QT পুৰুষ
(grat) (সাধাৰণাৰ্থে)

মই-আমি তই-তহঁতে তুমি-তোমালোকে
সম্ভাৱ্য ভূত শুলোঁ- শুলি- শুলী-
পৰোক্ষ ভূত শুইছিলোঁ শুইছিলি শুইছিলী

৩১

দিব
দিব

OF পুৰুষ
সি-সিহঁত

শুলে, শোলে
ঙ্য় পুৰুষ

সি-সিহঁতে
শুলেহেঁতেন
শোলেহেঁতেন
শুইছিল

--- Page 39 ---
৩২ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

ol ভৱিষ্যৎ কাল ঃ
(ক) নিৰ্দেশক শুম শুবি ed, শোবাঁ = শুব, শোব
(2) অনুজ্ঞা = শুবি শুবাঁ, শোবাঁ = শুব, শোব

তুমৰ্থক ৰূপ-- শুব, শুবলৈ

FHS সংযোজক বা অসমাপিকা-- শুই

gre বিশেষণ-- শোৱা

কৃদন্ত ক্ৰিয়া বিশেষণ-- শোওঁতে, শোৱাত, শুলে
FHS কৰ্তা- শোওঁতে (স্ত্ৰী-শোৱতী) শোওন্তা

অনিয়মিত ক্ৰিয়া

_ ২ $ ৪৫ যিবোৰ ক্ৰিয়াৰ সকলো কালত আৰু সকলো পুৰুষত ৰূপ নহয়

তাকেই অনিয়মিত ক্ৰিয়া বোলে। অনিয়মিত ক্ৰিয়া চাৰিটা-- নাই, আছ্‌, থাক্‌, ব’ল্‌।

২ ঃ ৪৬ নাই ঃ

সংস্কৃত নিত্য বৰ্তমান (লট্‌) কালৰ তৃতীয় পুৰুষ একবচনত নাস্তি (ন-অসপ্তি)
নঞ্থ ক্ৰিয়া উদ্ভৱ হৈছে। তদ্ভৱ শব্দ ৰূপে ‘নাই’ এই নাস্তি ক্ৰিয়াৰপৰা উদ্ভৱ হৈছে।
(ন-অস্তি = নাস্তি > নাখি < নাহি > নাই)। কিন্তু তদ্ভৱ তৃতীয় পুৰুষৰ একবচনৰ
eet ক্ৰিয়া ‘নাই’ নিত্য বৰ্তমান আৰু স্বৰূপ বৰ্তমান কালত সকলো পুৰুষত উভয়
বচনত একে ৰূপত ব্যৱহাৰ হয়। সাধাৰণতে SNS বা থাক্‌ ধাতুৰ বিপৰীতাৰ্থত ব্যৱহাৰ
হয়। যথা, নিত্য বৰ্তমান-- মই বা আমি নাই, তই বা তহঁত নাই, তুমি বা তোমালোক
নাই, সি বা সিহঁত নাই।

ৰংমন ঘৰত আছে-- ৰংমন ঘৰত নাই।

তাৰ কাম আছে-- তাৰ কাম নাই।

সি কোঠাত আছে- সি কোঠাত নাই। ইত্যাদি।

স্বৰূপ বৰ্তমান-- সাধাৰণতে নঞৰ্থ বুজাবলৈ মূল ক্ৰিয়াটো FAG হোৱাৰ পিছত
নাই ক্ৰিয়া যোগ কৰা হয়। যথা,

মই বা আমি পঢ়িছৌ। মই বা আমি পঢ়া নাই।

‘ন’ অব্যয় শব্দ। ‘নাই’ বিশেষণ ৰূপে ব্যৱহাৰ হয়। যথা, নাই মোমাইতকৈ
কণা মোমাই ভাল। বিশেষ্য ৰূপেও ব্যৱহাৰ হয়। এতিয়া হা-না নক্ল’বা। ইত্যাদি।

তই বা তহঁতে পঢ়িছ, তই বা তহঁতে পঢ়া নাই।

তুমি বা তোমালোকে পঢ়িছা; তুমি বা তোমালোকে পঢ়া নাই।

সি বা সিহঁতে পঢ়িছে। সি বা সিহঁতে পঢ়া নাই।

২ 3 ৪৭ আছ ধাতু ঃ

সকলো পুৰুষত স্বৰূপ বৰ্তমান আৰু পৰোক্ষ ভূত কালতহে আছ্‌ ধাতুৰ ব্যৱহাৰ
হয়। যথা,

--- Page 40 ---
ক্ৰিয়া পদ Oo

স্বৰূপ বৰ্তমান--
'_ মই-আমি আছোঁ। তই-তহঁত আছ। তুমি-তোমালোক Te |

সি-সিহঁত আছে।

বহুবচনত হঁক যোগ কৰিব পাৰি।

পৰোক্ষ ভূত--

মই-আমি আছিলোঁ। তই-তহঁত আছিলি। তুমি-তোমালোকে আছিলাঁ।

সি-সিহঁত আছিল।

বহুবচনত বিকল্পে SF যোগ কৰা হয়।

23 ৪৮ Ae ধাতু ঃ
কালতে থাক্‌ ধাতুৰ ব্যৱহাৰ আছে। কিন্তু, Kors স্বৰূপ বৰ্তমান আৰু পৰোক্ষ GS
কালত আছ্‌ ধাতুৰ ব্যৱহাৰ VA! সেই বাবেহে অনিয়মিত ক্ৰিয়াৰ শাৰীত থাক্‌ ধাতু
ৰখা হৈছে। যথা,

থাক্‌ ধাতু (to stay)

কাল ১ম পুৰুষ ২য় পুৰুষ ২য় পুৰুষ য় পুৰুষ
'_তুচ্ছাৰ্থেেঁ - (সাধাৰণাৰ্থে)
মই-আমি তই-তহঁত তুমি-তোমালোক সি-সিহঁত
১। বৰ্তমান কাল ঃ ৷

নিত্য বৰ্তমান
(ক) নিৰ্দেশক থাকৌ থাক্‌ থাকী থাকে
(খ) অনুজ্ঞা -- থাক্‌ থাকী থাকক, থাওক

স্বৰূপ বৰ্তমান থাকিছোঁ থাকিছ থাকিছী থাকিছে
বা আছোঁ বা আছ্‌ বা আছাঁ বা আছে

২। অতীত কাল ঃ

স্বৰূপ ভূত থাকিলোঁ থাকিলি থাকিলা ‘থাকিল
বা আছিলোঁ বা আছিলি বা oft ৰবা আছিল

৩। ভৱিষ্যৎ কাল ঃ

(ক) নিৰ্দেশক থাকিম থাকিবি  থাকিবাঁ থাকিব

(a) অনুজ্ঞা হত থাকিবি  থাকিবী থাকিব

--- Page 41 ---
৩৪ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

কৃদন্ত ৰূপ--

তুমৰ্থক-- থাকিব, থাকিবলৈ

কৃদন্ত সংযোজক বা অসমাপিকা-- থাকি

কৃদন্ত ক্ৰিয়া বিশেষণ-- থাকৌতে, থকাত, থাকিল।

কৃদন্ত কৰ্তা---থাকৌতা, WPS

২ ঃ ৪৯ Ve ধাতু ঃ

অনুজ্ঞাৰ্থত অৰ্থাৎ অনুৰোধ, আদেশ আদি অৰ্থত নিত্য বৰ্তমান আৰু ভৱিষ্যৎ
কালৰ অনুজ্ঞাত ব’ল্‌ ব্যৱহাৰ হয়। গতিকে অনুজ্ঞাৰ দ্বিতীয় আৰু তৃতীয় পুৰুষতহে
ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

নিত্য বৰ্তমান-- অনুজ্ঞা -

২য় 'পুৰুষ (তুচ্ছাৰ্থে) তই ব'ল, তহঁত ব'ল।

২য় পুৰুষ (সাধাৰণাৰ্থে) তুমি ব’লা, তোমালোক ব’লা বা ব’লাহঁক।

৩য় পুৰুষ -- তেওঁ, তেখেত ব’লক্‌, তেওঁলোক বা তেখেতসকল ব’লক্‌।

ভৱিষ্যৎ কালৰ অনুজ্ঞাত বিশেষকৈ অনুৰোধ, আদেশ, প্ৰস্তাৱ আদি অর্থত
সহায়কাৰী ধাতু ৰূপে ব্যৱহাৰ হয়। সকলো পুৰুষত ৰূপ হয়। যথা,

১ম পুৰুষ-- আমি যাম ব’লা।

২য় পুৰুষ (তুচ্ছাৰ্থে) - তই বা তহঁত যাবি ব’ল।

২য়‘ পুৰুষ (সাধাৰণাৰ্থে) -- তুমি বা তোমালোক যাবা Vat

OF পুৰুষ-- তেওঁ বা তেওঁলোক যাব ব’লক। ইত্যাদি।

পাঁচনী ক্ৰিয়া

২৪৫০ $ঃ ১ যি ক্ৰিয়াই আনক পাঁচি অৰ্থাৎ আনৰ হতুৱাই কোনো কাৰ্য

কৰা বুজায়, তাকে পাঁচনী ক্ৰিয়া বোলে।

২ 8 আনৰ হতুৱাই কাম কৰা বুজাবলৈ ধাতুৰ পিছত আ, ওৱা বা Gat যোগ
কৰি নকৈ ধাতু সৃষ্টি কৰা হয়। এনে ধাতুকেই AA ধাতু বোলে।

© 3 পাঁচনী ধাতু সদায় সকৰ্মক। মূল ধাতু অকৰ্মক হ’লেও পাঁচনী হ'লে
সদায় সকৰ্মক হয়। যেনে, চৰ (গৰু চৰে)। কিন্তু সকৰ্মক চৰা (গৰখীয়াই গৰু চৰায়),
পৰ্‌ (তাই পৰে)। কিন্তু সকৰ্মক পৰা (আমবোৰ পৰাইছে)। ইত্যাদি।

৪ 3 পাঁচনী অর্থত ‘আ’, ‘ওৱা’ বা ‘উৱা’ প্রত্যয় ধাতুৰ পিছত যোগ হ’লে
ধাতুটোৰ স্বৰধ্বনিৰ ধ্বনিগত পৰিৱৰ্তন ঘটে।

ব’লক-- Let him go, বলক্‌ — Let him talk, বোলক-- Let it
be painted বলক-- ‘বল’ (Strength or Ball) শব্দৰ কৰ্ম-কাৰকত হোৱা ৰূপ।
যেনে,

--- Page 42 ---
প্ৰিয়া পদ ৩৫

দি-দিয়া, হীহ-হঁহা বা হঁহুৱা, নি-নিয়া, মাৰ্‌-মৰা, গো-গোৱা, পি-পিয়া, পঢ়া-
পঢ়ুৱা, পঢ়া, শো-শুৱা, খা-খুৱা, নাচ-নচুৱা, ধো-ধুৱা, বহ-বহা, বহুৱা, দেখ্‌-দেখা, দেখুৱা
ইত্যাদি।

৫ ঃ প্ৰাচীন মূলৰ অৰ্থাৎ সংস্কৃত পাঁচনী (ণিজন্ত) প্রত্যয় আপ অসমীয়াত
আ হৈছে, আকৌ পাঁচনীৰ পাঁচনী (Double Casual) অৰ্থত প্ৰাকৃত আৱ (আপ)
+ আ = অৱা, ওৱা বা Ga উদ্ভৱ হৈছে। ওৱা বা উৱা যুক্ত পাঁচনী ধাতু অৰ্থৰ
ফালেদিও সাধাৰণতে সৰল পাঁচনী (Simple causative) হিচাপেই ব্যৱহাৰ হয়।
(Double causative) হয়। যেনে,

পৰ্‌ (to fall) মৌলিক ধাতু, মূলৰ পাঁচনী (fers) পাৰয়তি ক্ৰিয়াৰ পাৰ্‌
(to pluck) অসমীয়া মৌলিক ধাতুৰূপে ব্যৱহাৰ BA | যেনে, মই পাৰোঁ (to pluck)
সি পাৰিলে (He has plucked) ইত্যাদি। এই পাৰ্‌ ধাতৃত আকৌ পীঁচনী আ
প্রত্যয় যোগ কৰি পাৰা > পৰা ধাতু পীঁচনী সৃষ্টি কৰা হৈছে; যেনে, মই পৰালোঁ,
সি পৰালে ইত্যাদি৷

আকৌ পৰা (পাৰা) পাঁচনী ধাতুৰ লগত পাচনী প্ৰত্যয় যোগ কৰিলে (পাৰ
+ অৱ) + আ = পৰোৱা * (to cause to pluck by a third party) পাঁচনীৰ
পাঁচনী আকৃতি পোৱা যায়। অসমীয়াত এনে পীচনীৰ পীঁচনী ৰূপো সৰল বা সাধাৰণ
পাঁচনী ৰূপেই ব্যৱহাৰ হয়।

৬ ঃ পাঁচনী ক্ৰিয়া কৰ্তৃবাচ্যৰ সকৰ্মক আ-কাৰাস্ত ধাতুৰ দৰে ক্ৰিয়া ৰূপত
হয়। তলত সৰল বা সাধাৰণ পাঁচনী আৰু পাঁচনীৰ পাঁচনী ক্ৰিয়াৰূপ দাঙি ধৰা হয়।

সৰল বা সাধাৰণ পাঁচনী ক্ৰিয়াৰ ৰূপ
কৰ্‌ + আ = কৰা

কাল ১ম পুৰুষ ২য় পুৰুষ ২য় পুৰুষ য় পুৰুষ
ত্চ্ছাৰ্থেে  (সাধাৰণাৰ্থে)
১। বৰ্তমান কাল ঃ

নিত্য বৰ্তমান
(ক) নিৰ্দেশক কৰাওঁ কৰাৱ কৰোৱাঁ কৰায়
(খ) অনুজ্ঞা -- কৰা কৰাৱ, কৰোৱাঁ কৰাওক

স্বৰূপ বৰ্তমান  কৰাইছোঁ কৰাইছ কৰাইছাঁ কৰাইছে

* স্বৰ্গীয় কালিৰাম মেধি

--- Page 43 ---
৩৬ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

২। অতীত কাল ঃ;'
স্বৰূপ ভূত কৰালৌ কৰালি কৰালা কৰালে
কৰালী *
পৰোক্ষ ভূত কৰাইছিলোঁ কৰাইছিলি কৰাইছিলাঁ কৰাইছিল
সম্ভাৱ্য ভূত কৰালোঁ- কৰালি- কৰালীহেঁতেন কৰালে-
হেঁতেন হেঁতেন _ কৰালাঁহেঁতেন হেঁতেন

Ol ভৱিষ্যৎ কাল ঃ

(ক) নিৰ্দেশক কৰাম কৰাবি কৰাবী কৰাব
(A) অনুজ্ঞা = কৰাবি কৰাবী কৰাব
কৃদন্ত ৰূপ _

wats ৰূপ -- কৰাব, কৰাবলৈ

FHS সংযোজক বা অসমাপিকা -- কৰাই

FAS সংজ্ঞা বা বিশেষণ-- কৰোৱা

are ক্ৰিয়াবিশেষণ-- কৰাওঁতে, কৰালে

FS কৰ্তা-- কৰাওঁতা, স্ত্ৰী কৰাৱঁতী।)

22 ৫১ Ate পাঁচনী ক্ৰিয়াৰ ৰূপ

কৰ + আ [আৰ] = কৰা পাঁচনী ধাতু
(কৰ + আৱ + আঠ) [ < আৱ ] = কৰাৱ + আ
+ কৰোৱা = পাঁচনীৰ ধাতু

কাল ১ম পুৰুষ ২য় পুৰুষ হয় পুৰুষ য় পুৰুষ
(তুচ্ছাৰ্থে)  (সোধাৰণাৰ্থে)
Wo তই-তহঁতে তুমি-তোমালোকে সি-সিহঁতে
১। বৰ্তমান ঃ
নিত্য বৰ্তমান
(ক) নিৰ্দেশক কৰোৱাও কৰোৱাব কৰোওৱাঁ কৰোৱায়
খে) অনুজ্ঞা = কৰোৱা কৰোওৱী কৰোৱাওক

স্বৰূপ বৰ্তমান কৰোঁৱাইছোঁ কৰোৱাইছ কৰোৱাইছী কৰোৱাইছে

২। অতীত কাল ঃ

স্বৰূপ ভূত কৰোৱালোঁ  কৰোৱালি কৰোৱালী TIC

পৰোক্ষ ভূত ilies ৮৮৮-৮২৪ কৰোৱাইছিল
হেঁতেন হেঁতেন হেঁতেন হেঁতেন

* স্বৰ-সংগতিৰ বাবে কৰোৱা-কৰৱা কৰোৱা উদ্ভৱ হৈছে।

* স্বৰ-সংগতিৰ বাবে।

--- Page 44 ---
প্ৰিয়া পদ ৩৭

ol ভৱিষ্যৎ কাল s

কে) নিৰ্দেশক কৰোৱাম কৰোৱাবি কৰোৱাবী কৰোৱাব
(খ) অনুজ্ঞা == কৰোৱাবি কৰোৱাবী কৰোৱাব
কৃদন্ত ৰূপ

wad ৰূপ-- কৰোৱাব; কৰোৱাবলৈ

কৃদসন্ত সংযোগ অসমাপিকা-- কৰোৱাই

Pre সংজ্ঞা বিশেষণ -- কৰোওৱা

কৃদস্ত ক্ৰিয়াবশেষণ -- কৰোৱাওঁতে, কৰোৱালে

FAS কৰ্তা- কৰোৱাওঁতেই স্ত্ৰী, কৰোৱাওঁতী)

লগৰীয়া বা সহায়কাৰী ক্ৰিয়া =

২ $ ৫২ যি ক্ৰিয়াৰ আন এটি ক্ৰিয়াৰ অৰ্থ প্রৱন কৰি বুজাবলৈ সহায়ক
হিচাপে ব্যৱহাৰ হয় তাকেই লগৰীয়া বা সহায়কাৰী ক্ৰিয়া বোলে। সহায়কাৰী ক্ৰিয়াৰ
আন এটি প্রধান ধাতুৰো সংজ্ঞা শব্দৰ সহায়ক হিচাপে বহি সকলো পুৰুষ, কাল আৰু
বাচ্যত ৰূপ হয়। সেইবাবে প্ৰধান ধাতু আৰু সহায়কাৰী বা লগৰীয়া ধাতুটোক মিশ্র
ধাতুও (Compound roots) কোৱা হয়।

২ $ ৫৩ মিশ্র ধাতু চাৰি প্রকাৰে সিদ্ধ হয়।

(ক) প্ৰধান ধাতুটোত কৃদসন্ত সংযোজক বা অসমাপিকা ক্ৰিয়াৰ ‘ই’ প্ৰত্যয় যোগ
কৰি। যথা,

খাই পেল, গিলি থ, মৰি যা, কান্দি উঠ্‌,

aR মৰ্‌, ধৰি ল, কৈ দে, ইত্যাদি।

(খ) আৰম্ভণ, অনুমতি আদি বুজাবলৈ মূল বা প্রধান ধাতুত Yate ‘ইব’
বা ‘ইবলৈ’ প্ৰত্যয় যোগ কৰি অপ্রধান সহায়কাৰী ধাতুৰ ৰূপ কৰা VI যথা,

১। আৰম্ভণ-- পঢ়িব ধৰ, পঢ়িবলৈ ধৰ্‌, হীহিব ধৰ্‌, হীহিবলৈ ধৰ্‌, শুনিব লাগ,
শুনিবলৈ লাগ, কান্দিব ধৰ্‌, কান্দিবলৈ ধৰ্‌। ইত্যাদি।

২ | অনুমতি-- ক’ব দে, খাব দে, খাবলৈ দে, যাব খোজ, যাবলৈ খোজ ইত্যাদি।

৩। সমৰ্থতা-- খাব পাৰ, ফুৰিব পাৰ, যাব নোৱাৰ। ইত্যাদি
৷_ গে) প্রধান ধাতুটোত ‘আস প্ৰত্যয় যোগ কৰি FHS সংজ্ঞা বা gre বিশেষণ
কৰি সহায়কাৰী ক্ৰিয়াটো যোগ কৰা হয়। যথা,
পঢ়ু + আ = পঢ়া, পঢ়া কৰ্‌
ধৰ্‌ + আ = ধৰা, ধৰা পৰ্‌
দেখ্‌ + আ = দেখা, দেখা কৰ্‌; দেখা হ, দেখা দে।
লিখ্‌ + আ = লিখা, লিখা কৰ্‌।
._ আকৌ কেতিয়াবা" দুটা কৃদন্ত শ্রদ লগ লাগি সহায়কাৰী ক্ৰিয়া গ্ৰহণ কৰে।
যথা,

--- Page 45 ---
৩৮ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

দেখা-শুনা কৰ্‌, লিখা-পঢ়া কৰ্‌, খোৱা-বোৱা কৰ্‌, ৰন্ধা-বঢ়া কৰ্‌, ইত্যাদি।

(ঘ) সংজ্ঞা বা বিশেষণ শব্দৰ লগত কোনো ধাতু বহি জতুৱা ঠাচৰ নাম প্ৰধান
মিশ্ৰ ধাতু সৃষ্টি কৰা হয়। সহায়কাৰী ক্ৰিয়াতকৈ সংজ্ঞা বা বিশেষণ শব্দটোৰহে অৰ্থ
প্রধানকৈ বুজায়। যথা,

মন মাৰ্‌, মন পা, মন কৰ্‌, মন ভাং, মন দে, মন লাগ্‌, মন বান্ধু, মন আছ্‌,
গা উঠ্‌, গা হ, চেঁচা হ ইত্যাদি৷

২ ঃ ৫৪ সকলো ধাতু সহায়কাৰী হিচাপে ব্যৱহাৰ নহয়। কিছুমান বিশেষ
ধাতুহে সহায়কাৰী ক্ৰিয়া হিচাপে ব্যৱহাৰ হয়। যথা, লাগ্‌, ধৰ্‌, পেলা, উঠ্‌, দি, থাক্‌,
আছু, পৰ্‌, খা, খোজ্‌ আদিহে প্ৰধান।

23 ৫৫ মিশ্র ধাতুৰ প্রধান ধাতু বা সংজ্ঞা বা বিশেষণ শব্দৰ পিছত বহা
সহায়কাৰী ধাতুটোহে বিভিন্ন কাল-পুৰুষত ৰূপ হয়। সাধাৰণ মৌলিক ক্ৰিয়াৰ দৰে
এইবোৰৰো ক্ৰিয়াৰূপ হয়। যথা, খাই পেলা, মিশ্র ধাতুৰ পেলা সহায়কাৰী।

কাল ১ম পুৰুষ য় পুৰুষ ২য় পুৰুষ OF পুৰুষ

(তুচ্ছাৰ্থেয (সাধাৰণাৰ্থে)
১। বৰ্তমান কাল ঃ

নিত্য বৰ্তমান--

(ক) নিৰ্দেশক খাই পেলাওঁ খাই পেলাৱ খাই পেলোৱাঁ খাই পেলায়

(খ) অনুজ্ঞা খাই পেল্‌ খাই পেলোৱাঁ খাই পেলাওক

স্বৰূপ বৰ্তমান 3 খাই খাই খাই খাই
পেলাইছো পেলাইছ পেলাইছী পেলাইছে

২। অতীত কাল ঃ

স্বৰূপ ভূত খাই খাই খাই খাই
পেলালোঁ পেলালি পেলালী পেলালে

পৰোক্ষ Yes খাই খাই খাই খাই

পেলাইছিল পেলাইছিলি পেলাইছিলী পেলাইছিল
সম্ভাৱ্য ভূত $ খাই পেলালোঁ- খাই পেলালি- খাই পেলালী- খাই পেলালে-

হেঁতেন হেঁতেন হেঁতেন হেঁতেন
৩। ভৱিষ্যৎ কাল ঃ
(ক) নিৰ্দেশক খাই পেলাম খাই পেলাবি খাই পেলাবাঁ খাই পেলাব
(খ) অনুজ্ঞা - খাই পেলাবি খাই পেলাবাঁ খাই পেলাব

কৃদন্ত ৰূপ--
wars ৰূপ-- খাই পেলাব, খাই পেলাবলৈ।
অসমাপিকা-- খাই পেলাই। ৷

--- Page 46 ---
>|

Ql
৩।
8|

«|
ঙ।

41

৮।

ক্ৰিয়া পদ ৩৯

gre ক্ৰিয়াবিশেষ-- খাই পেলাওঁতে, খাই পেলোৱাত।
FAS কৰ্তা-- খাই পেলালে, খাই পেলাওঁতা।

অনুশীলনী

ক্ৰিয়া পদ কাক বোলে? সমাপিকা আৰু অসমাপিকা ক্ৰিয়া বুলিলে কি বুজা
লিখী।

সকৰ্মক আৰু অকৰ্মক ক্ৰিয়া বুলিলে কি বুজা লিখী।

ক্ৰিয়াৰ ভাৱৰূপ কি কি? প্ৰত্যেক বিধৰে উদাহৰণ দি বুজাই লিখী।
ক্ৰিয়াৰ কাল বুলিলে কি Jere ই কেইবিধ আৰু কি কি? প্ৰধান কাল কেইটিৰ
চমু পৰিচয় দিয়াঁ।

অতীত কাল কেইবিধ? প্রত্যেকৰে চমু পৰিচয় fret

অনিয়মিত নিয়া sf কি বুজাঃ কি কি eats Gat ‘এৱে rah
পাঁচনী ক্ৰিয়া বুলিলে কি বুজা ? অসমীয়াত কেনেকৈ ই সাধিত হয় আলোচনা
সহায়কাৰী ক্ৰিয়া কি? কেনেকৈ ই ব্যৱহাৰ হয়? আলচ কৰাঁ।

--- Page 47 ---
১। প্ৰত্যয় (Suffixes)

৩ $ > প্রকৃতি বা মূলৰ লগত বিভিন্ন অর্থত-যিবোৰ বৰ্ণ বা বৰ্ণ সমষ্টি যোগ
হৈ নতুন নতুন শব্দ বা পদ ৰচিত হয় তাকেই প্ৰত্যয় বোলে।

'_ প্রত্যয় চাৰিবিধ-(ক) Fe প্রত্যয় (Primary Suffixes) (খ) তদ্ধিত aera
(Secondary Suffixes) ক(গ) @t প্ৰত্যয় (Feminine Suffixes) আৰু
(ঘ) বিভক্তি।

© ঃ ২ (ক) Fe প্রত্যয় (Primary Suffixes) ঃ$

ধাতু বা ক্ৰিয়াৰ মূলৰ লগত যিবোৰ প্রত্যয় যোগ হৈ FAS পদ গঠিত হয়,
সেই প্ৰত্যয়বোৰক Fe প্ৰত্যয় বোলে। যথা,

aR + ঘঞ = পাক, দা + ণক্‌ = দায়ক, হন্‌ + ণক্‌ = ঘাতক, ভিদ্‌ + অল
= ভেদ, ভুজ + অনীয়া = ভোজনীয়া, কৰ্‌ + ওঁতা = কৰোঁতা, চল্‌ + অন্ত = চলন্ত,
fig + অনী = বিচনী, বাচ + অনি = বাচনি Zor

(খ) তদ্ধিৎ প্রত্যয় (Secondary Suffixes) ¢

প্রাতিপাদিকৰ পিছত যিবোৰ প্ৰত্যয় যোগ হয় তাকৈই Claw প্রত্যয় বোলে।
যথা,

বিষ্ণু + ষঃ = বৈষ্ণৱ, দয়া + আলু = দয়ালু, অসম + Fat = অসমীয়া,
বাট + অৰুৱা = বাটৰুৱা, পংক + ইল = পংকিল, ভক্তি + মতুপ্‌ = ভক্তিমান,
সাধু + তা = সাধুতা, বন + অনি = বননি, ফুল + অনি = ফুলনি, আগ + অতীয়া
= আগতীয়া, পুৰুষ + আলি = পুৰুষালি।

তেদ্বিতৰ সবিশেষ জানিবলৈ fas প্রকৰণ চোৱা)।

(গ) স্ত্ৰী প্ৰত্যয় (Feminine Suffixes) 3

নাম শব্দৰ স্ত্ৰী-:লিংগ বুজাবলৈ যিবোৰ চিন বা প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়, তাকেই
স্ত্ৰী প্রত্যয় কোৱা হয়। প্রকৃততেই লিংগবাচক তদ্ধিত প্ৰত্যয় যথা,

ফুকন = ফুকননী, চোৰ = Pei, বাঘ = বাঘিনী স্ত্ৰী প্রত্যয় দ্ৰষ্টব্য)

(ঘ) বিভক্তি $ _

প্ৰকৃতি অৰ্থাৎ প্রাতিপাদিক আৰু ধাতুৰ পিছত যিবোৰ চিন যোগ কৰি পদ
গঠন কৰা হয় আৰু বাক্যত পদবোৰৰ স্থান নিৰ্ণিত হয়, সেই চিনবোৰকেই বিভক্তি
কোৱা হয়। ই দুবিধ-- (১) নাম বা শব্দ বিভক্তি আৰু (২) ক্ৰিয়া বিভক্তি। |

(>) নাম বিভক্তি ঃ

প্রাতিপাদিকৰ লগত যিবোৰ বিভক্তি যোগ হৈ বাক্যত স্থান নিৰ্ণয় কৰে, _
পদবোৰৰ পাৰস্পৰিক অন্বয় বা সম্বন্ধ দেখুৱায়, সেইবোৰেই নাম বিভক্তি। কাৰক
নিৰ্ণয় কৰে বাবে কাৰক বিভক্তিও বোলে।
(নাম বিভক্তি চোৱা)

--- Page 48 ---
প্ৰত্যয় ৪১

(২) ক্ৰিয়া বিভক্তি বা ধাতুৰ বিভক্তি ?

এডৰা Bike: বিভিন্ন acy se lee চিতাৰ টিন লৱমৰি হৈ ভাৰা জানি
কৰে তাকেই ক্ৰিয়া বিভক্তি কোৱা হয়। যথা,

নিত্য বৰ্তমান কালত বিভিন্ন পুৰুষ-- কৰ্‌ ধাতু

মই কৰোঁ আমি কৰোঁ
তই কৰ তহঁতে কৰ
তুমি কৰাঁ তোমালোকে কৰাঁ
সি কৰে সিহঁতে কৰে

ক্ৰিয়া প্রকৰণ ক্ৰিয়া বিভক্তি চোৱা)
কৃৎ প্রত্যয় (Primary Suffixes) ঃ

৩.ঃ ৩ ক্ৰিয়াৰ মূল বা ধাতুৰ লগত বিভিন্ন অৰ্থত যিবোৰ প্ৰত্যয় যোগ কৰি
নতুন পদ গঠন কৰা হয় তাকেই Fe প্ৰত্যয় কোৱা হয়।

যথা, কৰ্‌ ধাতু + আ প্ৰত্যয় = কৰা, পঢ় ধাতু + ই প্ৰত্যয় = পঢ়ি।

আ আৰু ই প্ৰত্যয় কৰ্‌ আৰু পঢ় ধাতুৰ পিছত যোগ হৈ সিদ্ধি হোৱা ‘কৰা’
আৰু ‘পঢ়ি’ দুটা পদ সৃষ্টি হৈছে। ইহঁতক কৃদন্ত পদ কোৱা হয়।

' অসমীয়া ভাষাত সাধাৰণতে দুবিধ Fe প্রত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

(ক) অসমীয়া Fe প্ৰত্যয় আৰু খে) সংস্কৃত Fe প্রত্যয়।

অসমীয়া অৰ্থাৎ তদ্ভৱ অৰ্ধ তৎসম্‌ বা দেশী ধাতুৰ পিছত কিছুমান অসমীয়া
কৃৎ প্ৰত্যয় আৰু সংস্কৃত ধাতুৰ পিছত সংস্কৃত Fe প্রত্যয় ব্যৱহাৰ হয়।

প্রত্যয়ৰ বাচ্য

৩ 8 ৪ বাক্যৰ বাচ্য যিদৰে থাকে প্রত্যয়ৰো সেইদৰে বাচ্য থাকে অৰ্থাৎ প্রত্যয়ৰ
কিবা ক’বলগীয়া থাকে। যি অৰ্থত ধাতুৰ পিছত HOW যোগ কৰা হয় সেয়ে প্রত্যয়ৰ
বাচ্য। প্রত্যয়ৰ বাচ্য দুবিধ (ক) কাৰক Ady আৰু (A) ভাব বাচ্য।

(ক) ভাব বাচ্যত কেৱল ক্ৰিয়াৰ অৰ্থাৎ ধাতুৰ অৰ্থটো মাথোন প্রকাশ পায়,
তাকেই ভাব বাচ্য বোলে। যেনে-- দৃশ্‌ ধাতুৰ লগত GAG প্ৰত্যয় যোগ কৰিলে দৰ্শন
পদ সৃষ্টি হয়। ইয়াৰ অর্থ হৈছে দৃশ্‌ ধাতুৰ চোৱা কাৰ্যটো।

(A) কাৰক ছয় প্রকাৰৰ কাৰণে প্রত্যয়ৰ কাৰক বাচ্যও ছয় প্রকাৰৰ--

(১) কৰ্তৃবাচ্য ঃ ধাতুৰ লগত AGA যোগ হ’লে কৰ্তাৰ অর্থ প্রকাশ কৰে
অৰ্থাত বিয়াৰ কা কাৰক হৈ গলে তেতিয়া সেই প্রত্যয়ৰ কর্তৃবাচ্য হয়। যথা,

ধাতুৰ (ৰক্ষা কৰা, পালন কৰা), মচ সৱ আৰি হজ a, অৰ্থাৎ
এদিন বেকা? rete

লিখ্‌ + অক = লিখক, যিয়ে লিখে।

--- Page 49 ---
৪২ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

(২) কৰ্ম বাচ্য 3 যি বাচ্যত কৰ্ম কাৰকৰ অর্থ প্রকাশ কৰে সেয়ে কৰ্ম বাচ্য।
যথা,
পূজ্‌ + অনীয়া = পূজনীয়া, অৰ্থাৎ যাক পূজা কৰিব লাগে, Var + অনী
ৰ্তিয়নী-- অৰ্থাৎ যি কাপোৰ তিঁওৱা হৈছে। সেয়ে তিঁয়নী কাপোৰ। দেখ + অনিয়াৰ
দেখনিয়াৰ, অর্থাৎ যাক দেখিবলৈ ধুনীয়া সেয়ে।
(©) কৰণ বাচ্য ঃ যি বাচ্যত কৰণ কাৰকৰ অৰ্থ প্রকাশ কৰে সেয়ে কৰণ
বাচ্য। যেনে,
শ্ৰু + অনট্‌ = শ্রৱণ অৰ্থাৎ যাৰে শুনিব পাৰি কোণ)।
বিচ + অনী = বিচনী অৰ্থাৎ যাৰে বিচিব পাৰি।
এইদৰে নিমিত্ত, সম্প্ৰদান, অপাদান আৰু অধিকৰণ আদিৰ অৰ্থ বুজাবলৈ সেই
বাচ্যত প্ৰত্যয় যোগ কৰা হয়।

(ক) অসমীয়া কৃৎ প্রত্যয়

৩ঃ৫১১।তঅৱলেপ্ত অ) অসমীয়া ধাতুৰ পিছত যোগ হ'লে বিশেষ্য
বা বিশেষণ নাম পদৰ সৃষ্টি হয়। যথা,

পক + অ = পক (বিশেষ্য)।

যেনে কলথোক পক ধৰিছে, জেঠত কঁঠালে পক ধৰে।

মৰ্‌ +অ=-লমৰ (বিশেষণ) মৰ কামোৰ, মৰ সাহ, মৰ খঁক।.

মাতৃ + অ = মাত (বিশেষ্য) মাত-কথা।

হাৰ্‌ + অ = হাৰ (বিশেষ্য) হাৰ মানিলে, হাৰ জিত্‌।

Bq + অ = ভঁৰ  (বিশেষ্য) ৰজাৰ ডঁৰলৈ (শাত্তিলৈ) চকু ৰাখী।

চুৰ + অৰ= চুৰ (RCT) চোৰে চুৰ কৰে।

২। অক ঃ নাম শব্দ বিশেষ্য বা বিশেষণ পঢ়িবলৈ অক প্ৰত্যয় ধাতুৰ পিছত
যোগ কৰা হয়। যথা,

গণ্‌ + অক = গণক (গেণনাকাৰী, জ্যোতিৰ্বিদ)।

কৰ্তৃবাচ্যত এই ‘অক’ প্রত্যয় যোগ হয়। যেনে, যিয়ে লিখে-- লিখ্‌ + অক্‌
= লিখক, যিয়ে চলায়-- চাল্‌ + অক = চালক। তেনেকৈ মাৰ্‌ + অক্‌ = মাৰক,
পাল্‌ + অক = পালক, লাল্‌ + অক = লালক (পালন কৰোঁতা, স্বামী), ৰম্‌ + অক
= ৰমক।

ol অতি, তি ঃ gre বিশেষ্য কৰিবলৈ খাতুৰ পিছত ব্যৱহাৰ হয়, চল্‌ +
অতি = চলতি (চল্তি)। মান + অতি = we, জল + অতি = জলতি (জল্‌তি)।
গণ + অতি = গণ্তি, পুৰ ₹ অতি = পুৰতি (পুৰ্তি), ভৰ + অতি = ভৰ্তি। সিঁচৰ
+ অতি = সিঁচৰতি। বাঢ় + অতি = বাঢ়তি।

81 অন্ত $ ঘটমান অৰ্থ (Present Participle) বুজাবলৈ ধাতুৰ পিছত অন্ত
প্রত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। সিদ্ধি পদ বিশেষণ হয়। যথা,

--- Page 50 ---
প্রত্যয় ৪৩

চল্‌ + অন্ত = চলন্ত, যেনে, চলন্ত গাড়ীৰপৰা জঁপিয়াব নালাগে।

জ্বল + অন্ত = জ্বলন্ত, যেনে GAT প্রমাণ, জাগ + অন্ত = SAT!

৫। ওঁতা, স্ত্ৰী অঁতী ঃ কৰ্তৃবাচ্যৰ ভাবত ধাতুৰ পিছত ওঁতা আৰু স্ত্ৰী-লিংগত
অঁতী ব্যৱহাৰ হয়। কিছুমান পদ বিশেষ্য বা বিশেষণ হয়। পুৰণি অসমীয়াত অন্ত
ব্যৱহাৰ হৈছিল। যথা, পুৰণি অসমীয়া ঃ£ শুন + অন্তা = শুনন্তা, খা + অন্তা = খাৱন্তা,
ইত্যাদি। আধুনিক অসমীয়া ঃ ওঁতা- যথা, কৰ + Gor = কৰোঁতা, স্ত্ৰী-- He}
খা + ওঁতা = খাওঁতা, খাৱঁতী, খাঁতী; শো + ওঁতা = শোওঁতা, স্তৰী- শোৱঁতী;
পঢ় + ওঁতা = পঢ়োতা, স্ত্ৰী-- AVS); শুন + ওঁতা = শুনোতা, স্ত্ৰী-শুনতী ইত্যাদি।
(অন্ত + আ = অন্তা > অঁতা > ওঁত উদ্ভৱ হৈছে। Fae ক্ল যোগ
হোৱাত অঁতী)। পাঁচনী ধাতুতো ওঁতা যোগ হয়।

যথা কৰাওঁতা, কৰোৱাওঁতা, শুৱাওঁতা, ইত্যাদি। :,

৬। অন ঃ সংস্কৃত অন Fe প্রত্যয়ৰ দৰে অসমীয়াত ক্ৰিয়াবাচক বিশেষ্য
বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ হয়। V's অন্ত্য অ অসমীয়াত উচ্চাৰণ নহয়। যথা, খা + অন
= খাৱন (ও আৰু আ-কাৰান্ত ধাতুৰ পিছত অন যোগ হোৱাত J আগম হয়)। তেনেকৈ
শো + অন = শোৱন, পিন্ধ্‌ + অন = পিন্ধন, বান্ধ্‌ + অন = বান্ধন, নাচ্‌ + অন
= নাচন, গজ্‌ + অন = গজন, যা, গম্‌ + অন = গমন, উৰ্‌ + অন = উৰণ, বাঢ়ু
+ অন = বাঢ়ন, চল + অন = চলন।

৭। অনা ঃ ধাতুৰ লগত সম্বন্ধিত বস্তু বুজাবলৈ ‘অনা’ (অন + আ < আক)
ব্যৱহাৰ হয়। বিভিন্ন কাৰক বাচ্যত ব্যৱহাৰ হয়। যথা, যাৰে বজোৱা হয় সেয়ে বাজনা,
বাজ্‌ + অনা।,তেনেকৈ, বিন্ধ্‌ + অনা = বিন্ধনা (যাৰে বিন্ধোৱা হয়) চেপ + অনা
= চেপেনা (যাৰে চেপা হয়, স্বৰ সমীভৱনৰ বাবে চেপনা নহৈ চেপেনা হৈছে।)
খেল + অনা = খেলনা (যাৰে খেলা যায়), দি + অনা = দেনা (যি দিব লাগে),
পা + অনা = পাওনা (যি পাব লাগে), (ৱ শ্ৰুতি আগমন হৈছে)।

vl অনি, Gal ঃ অন প্রত্যয়ৰ দৰে সম্বন্ধিত বস্তু বা কাৰ্য বুজাবলৈ >
সংস্কৃত অন + SH > অনিআ > অনী, অনি ব্যৱহাৰ হয়। মূলতঃ স্বী-লিংগত F-
কাৰ্‌ থাকিলেও স্ত্ৰী-:লিংগৰ ভাব খহেৰাইছে। যেতিয়া স্ত্ৰী-লিংগৰ ভাব থাকে তেতিয়া
RBS থাকে। যথা,

ৰান্ধ্‌-- ৰান্ধ্‌ + অন = ৰান্ধন > ৰন্ধন, ৰান্ধ্‌ + অনি = ৰান্ধনি, কিন্তু স্ত্ৰী-লিংগত
ৰান্ধনী।

নাচ-- নাচ্‌ + অন = নাচন, নাচ্‌ + অনী = নাচনী।

কৰ্তৃবাচ্যত-- ৰো + অনি = ৰোৱনি (যিয়ে ৰোৱে), স্ত্ৰী- ৰোৱনী, দা-- দাৱনি
(যিয়ে দায়) স্ত্ৰী- দাৱনী।

কৰণ বাচ্যত-- চাল্‌ + অনি = চালনি, চালনী, জান্‌ + অনি = জাননী, Re
+ অনি = বিচনী।

ভাব বাচ্যত বুজ্‌ + অন = বুজন, অনি = বুজনি, পক্‌ + নি = পকনি, পাত্‌
+ অনি = পাতনি, জিৰা + অনি = জিৰণি, নাম্‌ + অনি = নামনি, উজা + অনি

--- Page 51 ---
৪৪ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

= উজনি, Wy + অনি = বাছনি, শুক + অনি = শুকনি, ভৰ + অনি = ভৰণি, তৰ্‌
+ অনি = তৰণি, wie + অনি = ‘ভাঙনি, কঁপ্‌ + অনি = কঁপনি, লিখ্‌ + অনি =
লিখনি (লিখন কাৰ্য), গচক + জনি = গচকনি।

৯। অনী ঃ কৰ্তৃবাচ্যত-- বাঢ়ু + অনী = বাঢ়নী (ভাগবটাই দিওঁতা), নাচ্‌ +
অনী = নাচনী (তীতশালৰ সঁজুলি) ধৰ্‌ + অনী = ধৰণী। কৰ্মবাচ্যত-- তিঁয়া = অনী
= fort

কৰণ বাচ্যত যাৰদ্বাৰা বিচা হয় সেয়ে-- বিচনী (বিচ্‌ + অনী), যাৰ দ্বাৰা লিখা
হয় সেয়ে-- লিখনী (লিখ্‌ + অনী, ঢকা যায় যাৰদ্বাৰা৷ সেয়ে-- ঢাকনী (ঢাক + অনী)।

স্্ৰী-লিংগ বুজাবলৈ অনী ব্যৱহাৰ হয়-- ৰান্ধনী, বাঢ়নী, ৰোৱনী, শুৱনী ইত্যাদি।

ভাব বাচ্যত অনী-- AE > ছাটনী, বান্ধ্‌-> বান্ধনী, গৌঠ > গোঁঠনী, বুল->
বুলনী।

১০। অনীয়া ঃ ধাতুৰ অৰ্থৰ সম্বন্ধিত বস্তু বা ব্যক্তি বুজাবলৈ অনীয়া পুৰণি
অসমীয়াত অনিয়া (< অন-+ ইয়া = Fal) ব্যৱহাৰ হয়। যথা-- Bays অনীয়া-
- মাগ্‌ + অনীয়া = মগনীয়া (যিয়ে মাগে), বিলা + অনীয়া = বিলনীয়া (যিয়ে বিলায়),
যোগা + অনীয়া = যোগনীয়া (যিয়ে যোগায়), লগা + অনীয়া = লগনীয়া (যিয়ে
লগায়), চাপ্‌ + অনীয়া = চপনীয়া (যিয়ে চাপে), ভাগ্‌ + অনীয়া = ভগনীয়া। ভগনীয়া,
চপনীয়া, লগনীয়া, মগনীয়া আদি পদত প্রথম অংশত থকা ‘আ’ ধ্বনি পৰৱৰ্তী আ
ধ্বনিৰ প্রভাৱত স্বৰ সংগতিৰ বাবে ‘অ’ হৈছে।

১১। অনিয়াৰ $ কৰ্তৃবাচ্যত ক্ৰিয়া-কৰ্তা গঠন কৰিবলৈ অন + Bat আৰ
(< কাৰ ) = অনিয়াৰ যোগ কৰা ক্ৰিয়াৰ অৰ্থৰ লগত সম্বন্ধিত PSS বুজায়। যথা,

ভাগ্‌ + অনিয়াৰ = ভগনিয়াৰ, মাগ্‌ + অনিয়াৰ = মগনিয়াৰ, যোগ + অনিয়াৰ
= যোগনিয়াৰ, নাচ্‌ + অনিয়াৰ = নাচনিয়াৰ, সাঁচ + অনিয়াৰ = সাঁচনিয়াৰ।

দেখ্‌ + অনিয়াৰ = দেখনিয়াৰ, যাক দেখিবলৈ ধুনীয়া। =

১২। অৰীয়া ঃ অভ্যস্ত বা পাৰ্গত অর্থত অৰীয়া (আট > আড় + FH >
আৰ + Fat > আৰীয় বা অৰীয়া) ধাতুৰ ক্ৰিয়া-কৰ্তা গঠন কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ হয়।
যথা,

পলা + অৰীয়া = পলৰীয়া, স্ত্ৰী-লিংগ-- পলৰীয়ানী।

খ খা + অৰীয়া = খাৱৰীয়া (vat ধাতুৰ ‘আ’ ধ্বনিৰ পিছত ‘ৱ’ শ্ৰুতি আগম
হৈছে)।

১৩। আঃ, স্ত্ৰী RAS s Fre নাম শব্দ অর্থাৎ বিশেষ্য বা বিশেষণ স্বৰূপে
ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ আ আৰু স্বী-লিংগত ষ্ট বা অঁতী ধাতুৰ পিছত ব্যৱহাৰ হয়।

(সংস্কৃতত, BS > অ, BH + আৰ AAs > আ) যথা,

দি + আ = দিয়া, (given দত্ত) ‘ই’ৰ পিছত অন্য স্বৰ ‘আ’ থকা বাবে য়-
শ্ৰুতি আগম হৈছে। তেনেকৈ--

--- Page 52 ---
প্ৰত্যয় ৷ 8৫

সী + Gt = Hat (চিলাই কৰা), জী + আ = জীয়া, ধো + আ + ধোৱা (ৱ-
শ্ৰুতি আগম হৈছে), যা + আ = যোৱা (যা + আ = যাআ > যৱা > যোৱা হৈছে।)

(পৰৱৰ্তী আ ধ্বনিৰ প্রভাৱত আগৰ আ > অ হৈছে আৰু ৱ-শ্ৰুতি আগম
হৈছে)। তেনেকৈ, পা + আ = পোৱা, চা + আ = চোৱা, খা + আ = খোৱা,
ল + আ = লোৱা, থ + আ = থোৱা, ক + আ = কোৱা, হ + আ = হোৱা, Be
+ আ + হঁহা, খেল + আ = খেলা, মৰ্‌ + আ = মৰা, কৰ্‌ + আ = কৰা, পিন্ধ
+ আ = পিন্ধা, ধো + আ = ধোৱা, শো + আ = শোৱা, পোৰ + আ = পোৰা,
যেনে গালপোৰা-- স্ত্ৰী-লিংগত গালপুৰী, চুৱাখোৱা-- চুৱাখীতী, হতচিৰি যোৱা--
হতচিৰি যাতী।

বিশেষণ হিচাপে-- মৰা মাছ, জীয়া মাছ, ধোৱা কাপোৰ, শোৱা কোঠা, পঢ়া
পুথি, কৰা কাম, কোৱা কথা, লোৱা ধন, দিয়া ধন, সিয়া কাপোৰ, যোৱা কথা, পোৰা
মাছ Bort

১৪। আৰু ঃ কোনো কাম পাৰ্গত বা অভ্যস্ত বুজাবলৈ ধাতুৰ পিছত কৰ্তৃবাচ্যত
FUSS গঠন কৰিবলৈ আৰু (সং আৰু + উক > আৰূ আৰু) প্ৰত্যয় যোগ কৰা
হয়। যথা,
fare + আৰু = লিখাৰু, খেল্‌ + আৰু + খেলাৰু, জিক্‌ + আৰু = জিকাৰু,
যুঁজ + আৰু = যুঁজাৰু ইত্যাদি।
_ ১৫। উৰা, স্ত্ৰী উৰী ঃ কৰ্তৃবাচ্যত কোনো কাৰ্যত অভ্যস্ত বা অতিশয় বুজাবলৈ
ধাতুৰ পিছত উৰা আৰু স্বী-লিংগত উৰী ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যথা,
| কান্দ্‌ + উৰা = কান্দুৰা, স্ত্ৰী-- কান্দুৰী, He + উৰা = কাহুৰা, H- কাছৰী
হাগ্‌ + উৰা = হাগুৰা, স্ত্ৰী- aed, qo + উৰা = মুত্ৰা, স্ত্ৰী- মুত্ৰী।

১৬। ই ঃ ক্ৰিয়াবাচক বিশেষ্য, বিশেষণ বুজাবলৈ কৰ্তৃবাচ্য আৰু ভাববাচ্যত
নই’ প্রত্যয় যোগ হয়। যথা,

কৰ্তৃবাচ্যত-- মাৰ্‌ + ই = মাৰি। বহ + ই = বহি। উঠ্‌ = ই = উঠি। (বিশেষণ
বহিৰজা, উঠিৰজা)। মৰ্‌ + ই = মৰি। (বিণ, মৰি নৈ, মৰি কলং)। মোকল + ই
= মুকলি, (বিণ, মুকলি আকাশ, মুকলি মন)। বিশেষ্য-- (ইক > ই) চুৰ + ই (আজি
ঘৰত চুৰি হোৱাৰ ভয়)।

হীঁহ + ই:= হাঁহি (smile) বিকট হাঁহি। অসমাপিকা ক্ৰিয়া ঃ কৰ + ই =
কৰি, খা + ই = খাই, হ + ই = হৈ, যা + ই = গৈ, ল + ই = লৈ, দি + ই
= দি, শো + ই = শুই, নাচ + ই = নাচি, দেখ্‌ + ই + দেখি, লিখ্‌ + ই + লিখি
ইত্যাদি।

সকলো পুৰুষ, বচনত ইহঁতৰ একে ৰূপ হয়।

১৭। ইৰ, ৰ ঃ ভাব AWTS ধাতুৰ পিছত Ba, ব যোগ কৰা হয়। সিদ্ধ পদটো
সংজ্ঞা শব্দৰ দৰে ৪ৰ্থী, ৫মী, ৬ষ্ঠীত ৰূপ হ'ব পাৰে।.

--- Page 53 ---
৪৬ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

যথা, কৰ্‌ + ইব = কৰিব, কৰিবলৈ, কৰিবৰপৰা, কৰিবৰ,

খা + ব = খাব, খাবলৈ, খাবৰপৰা, খাবৰ,

যা + ব = যাব, যাবলৈ, যাবৰপৰা, যাবৰ,

মৰ্‌ + ইব = মৰিব, মৰিবলৈ, মৰিবৰপৰা, মৰিবৰ Dorit

১৮। ইল ঃ Fre বিশেষণ কৰিবলৈ, ধাতুৰ পছত ইল (ইত-ইল > SH >
Sa) যোগ কৰা হয়। যথা, ,

আট্‌ + Sq = আটিল, যা + ইল = গ’ল, (গম + ক্ত + ইল > VA)!
যেনে, গ’ল ৰাতি চোৰ আহিছিল। আটিল দেহত বল বেছি।

১৯। ইলে, ইলত ঃ ধাতুৰ পিছত ইলে (< ইল + এ) আৰু ইলত (ইল
+ ত) যোগ হৈ সংযোজক ক্ৰিয়া বিশেষণৰ দৰে (Conjunctive Adverb) ব্যৱহাৰ
হয়। যথা,

'_ কে) এটা ক্ৰিয়া সম্পন্ন হোৱাৰ ওপৰত আন এটা ক্ৰিয়া নিৰ্ভৰ হোৱা বুজালে
ভৱিষ্যৎ কালত আগতে সম্পন্ন হোৱা ক্ৰিয়াৰ ধাতুত ‘ইলে’ প্রত্যয় যোগ কৰা হয়।
যথা,

আহ্‌ + ইলে = আহিলে। সি ঘৰলৈ আহিলে মই যাম।

খা + ইলে = খালে। সি ভাত খালে আমি খাম।

যা + ইলে = গ’লে। সি ঘৰলৈ গ'লে মই পঢ়িম।

(খ) এটা ক্ৰিয়া সম্পন্ন হোৱাৰ পাছত আন এটা ক্ৰিয়া সম্পন্ন হৈছিল এনে
অৰ্থ বুজাবলৈ অতীত কালত আগতে সম্পন্ন হোৱা ক্ৰিয়াৰ ধাতুত ‘ইলত’ প্ৰত্যয়
যোগ কৰা হয়। যথা,

আহ্‌ + ইলত = আহিলত। সি ঘৰলৈ আহিলত আমি আটায়ে চিনেমা চাবলৈ
গ’লোঁ। কৰ্‌ + ইলত = কৰিলত। সি.ব্যাকৰণ পঢ়ি শেষ কৰিলত সাহিত্য পঢ়িবলৈ
ধৰিলে। হ + ইলত = হ’লত, সূৰ্য উদয় হ’লত আমি ঘৰৰ বাহিৰ হ’লোঁ।

২০। Rat ঃ ক্ৰিয়া-কৰ্তা (Noun of Agency) গঢ়িবলৈ ধাতুৰ পিছত দয়া
যোগ হয়। সাধাৰণতে সকৰ্মক ধাতুৰ কৰ্মৰ সৈতে হোৱা মিশ্র ধাতুৰ পিছত Fat
যোগ হয়। যথা,

মাৰ্‌ + ইীয়া = মৰীয়া যেনে, পহু মাৰ্‌ + Fe = পহুমৰীয়া

কাট্‌ + Fa = কটীয়া , কাঠ কাট্‌ + FT = কাঠকটীয়া

ৰাখ্‌ + ই্ীয়া = ৰখীয়া ,, গৰু ৰাখ্‌ + Fal = গৰুৰখীয়া

লাগ্‌ + Fa = লগীয়া। উচিত অৰ্থত ইব (ব) প্রত্যয়ান্ত কৃদন্ত পদৰ পিছত
‘লগীয়া’ যোগ হয়।

দিব-- লাগ্‌ + Seat = দিব লগীয়া,

কৰিব-- লাগ্‌ + at = কৰিব লগীয়া,

খাব-- লাগ্‌ + Fat = খাব লগীয়া।

তেনেকৈ যাব লগীয়া, শুনিব লগীয়া, পঢ়িব লগীয়া ইত্যাদি।

--- Page 54 ---
প্ৰত্যয় 84

291 ওঁতে 8 কোনো এটা ক্ৰিয়া কৰি থকা সময়ত আন এটি ক্ৰিয়া সংঘটিত
হ’লে চলি থকা আগৰ ক্ৰিয়াৰ ধাতুৰ পিছত ‘ওঁতে’ প্ৰত্যয় যোগ কৰা হয়। যথা,

পঢ়ু + ওঁতে = পঢ়ৌতে। ব্যাকৰণ পঢ়োঁতে মন পুতি পঢ়িবা। থাক + ওঁতে
= থাকৌতে। সি ভাত খাই থাকৌতে, আমি গৈ পালৌ।

ওঁতে প্ৰত্যয়ান্ত পদ কেতিয়াবা দুবাৰকৈ উচ্চাৰণ কৰি জোৰ বুজোৱা হয়।
যথা;
ইত্যাদি।

২২। Hot ধাতুত Fe প্ৰত্যয় ?

(১) আনৰ হতুৱাই কোনো কাৰ্য কৰা বুজাবলৈ ধাতুৰ লগত আ, ওৱা বা
উৱা যোগ কৰি পাঁচনী ধাতু কৰা হয়। যথা,

কৰ্‌ + আ = কৰা, কৰ্‌ + ওৱা = কৰোৱা, বহ্‌ + আ = বহা,

বহ্‌ + উৱা = বহুৱা, কান্দ্‌ + আ = কান্দা, কান্দ্‌ + উৱা = কন্দুৱা।

(২) পাঁচনী ধাতুত আকৌ BEAT আৰু ভাব বাচ্যত কিছুমান কৃৎ প্ৰত্যয়
যোগ কৰা হয়। যথা,

কৰা-- কৰা + ওঁতা = কৰাওঁতা, কৰা + ওঁতে = কৰাওঁতে, কৰা + ইলত
= কৰালত, কৰা + ইলে = কৰালে ইত্যাদি। তেনেকৈ শো + আ = SA, শুৱাওঁতা,
শুৱাওঁতে Soi |

শ্ৰুতি মাধুৰ্যৰ বাবে আসপ্রত্যয়ান্ত পাঁচনী ধাতুৰ পিছতহে Fe chery যোগ
কৰা হয়। উচ্চাৰণ সাপেক্ষে ওৱা বা Vat প্ৰত্যয়ান্ত পাঁচনীত দুই এঠাইতহে Fe
প্রত্যয় যোগ হয়।

(A) সংস্কৃত Fe প্ৰত্যয়

৩ ঃ ৬ 8 অসমীয়া ভাষাত সংস্কৃত তৎসম শব্দ বহলভাৱে ব্যৱহাৰ হয়। যিবোৰ
সংস্কৃত কৃৎ প্রত্যয়যুক্ত শব্দ অসমীয়াত ব্যৱহাৰ হয় সেই শব্দবোৰৰ ব্যুৎপত্তি জনাটো
উচিত বাবেই সংস্কৃত কৃৎ প্ৰত্যয় সম্বন্ধে আলচ কৰা হ’ল; প্ৰধানকৈ যিকেইটি কৃৎ
প্রত্যয়ৰ ব্যৱহাৰ বেছি সেইকেইটি সংস্কৃত Fe প্ৰত্যয় উল্লেখ কৰা হ’ল।

৩ ঃ ৭ ধাতুৰ পিছত Fe প্ৰত্যয় যোগ দিবৰ বিশিষ্ট নিয়ম কিছুমান আছে।
যথা, !

(১) প্ৰকৃতিৰ অন্ত্যবৰ্ণৰ পূৰ্ববৰ্ণক উপধা বোলে। যথা, ৰাজন্‌ শব্দৰ অন্ত্য ‘ন’
বৰ্ণৰ আগৰ বৰ্ণ ‘অ’ উপধা ৰ্‌ + আ + G+ অ + Al তেনেকৈ গম্‌ ধাতুৰ
d+ অ + ম, ম অন্ত্যবৰ্ণ আগৰ বৰ্ণ অ, গতিকে অ’ উপধা।

(২) ধাতুৰ লগত প্ৰত্যয় সংযোগ কৰোঁতে বিশেষ কাৰণত প্রত্যয়ৰ কোনো
কোনো বৰ্ণ এৰি দিয়া হয়। এনেকৈ এৰি দিয়া কাৰ্যকে ইৎ বোলে। যেনে, BAG
প্রত্যয়ৰ 'ট’ Be যায়, অন ACH! HS প্রত্যয়ৰ ‘ণ’ আৰু ‘<’ Se যায়, য কাৰ থাকে।

--- Page 55 ---
৪৮ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

(©) প্ৰকৃতি অৰ্থাৎ ধাতু আৰু প্ৰাতিপাদিকৰ শেষৰ স্বৰ ধ্বনিৰ সৈতে পিছৰ
বৰ্ণক টি’ বোলে। ৰাজন্‌ শব্দৰ শেষৰ স্বৰ ‘অ’ আৰু O'S পিছৰ ‘ন’ অৰ্থাৎ ‘অন্‌’
অংশটোক টি বোলে। তেনেকৈ গম্‌ ধাতুৰ “TT টি।

(৪) ধাতুৰ লগত Fe প্ৰত্যয় সংযোগ হ’লে ধাতুৰ অন্ত্যস্বৰ আৰু উপধা VHA
গুণ হয়। অৰ্থাৎ ই, Fz ঠাইত এ, উ, উ-ৰ ঠাইত ও খ৷-ৰ ঠাইত অৰ হয়। যথা,

বিদ্‌ + অল্‌ = বেদ, SH + অনীয় = ভোজনীয়, F + তব্য = BT!

(৫) কেতিয়াবা বিশেষকৈ ‘ঞ’ আৰু ‘৭’ Se যোৱা প্রত্যয় পিছত থাকিলে
ধাতুৰ অন্ত্যস্বৰ আৰু উপধা হৃস্বস্বৰৰ বৃদ্ধি হয়; অৰ্থাৎ অ-ৰ ঠাইত ‘আ’, ই, F
ৰ ঠাইত ‘এ’, উ, উ-ৰ ঠাইত ‘ও’ আৰু খৰ ঠাইত TA হয়। যথা,

পচ্‌ + ঘঞ = পাক, পঠ্‌ + ঘঞ = পাঠ, কৃ + ণক = কাৰক ইত্যাদি।.

(৬) F< প্রত্যয় যোগ হোৱা ধাতুৰ আগত ব্যৱহাৰ হোৱা পদবোৰক ‘ডপপদ’
বোলে। যথা,

প্ৰিয়ম্বদ (প্ৰিয় বদ + খ) পদৰ প্ৰিয় উপপদ।

(৭) প্ৰকৃতি আৰু প্রত্যয়ৰ মাজত অইন বৰ্ণ আদি ব্যৱহাৰ হ’লে ‘আগম’,হোৱা
বোলে। যেনে,

কৃ + B= কৃত্য; ইয়াত ‘ত’ আগম হৈছে।

(৮) ‘য’ৰ ঠাইত ‘ই’, ৱ-ৰ ঠাইত ‘উ’ আৰু থৰ ঠাইত ‘ৰ’ হোৱা নিয়মকেই
সম্প্ৰসাৰণ বোলে। যথা,

amy + ক্তিন্‌ = ইষ্টি, ৱচ্‌ + ক্ত = উক্ত, দৃশ্‌ + তব্য = দ্ৰষ্টব্য ইত্যাদি।

os ৮ সাধাৰণ নিয়ম ঃ

(>) ক, ঙ, শ Be যোৱা প্রত্যয়ৰ বাহিৰে আন প্ৰত্যয় পিছত থাফিলে ধাতুৰ
অন্ত্যস্বৰ আৰু উপধা হস্বস্বৰ গুণ হয়। যথা,

বিদ্‌ + অল্‌ = বেদ, ভিদ্‌ + অল্‌ = ভেদ, BH = অনীয় = ভোজনীয়।

(2) ণ আৰু এ Be যোৱা প্রত্যয়ৰ আগত থকা ধাতুৰ ই-কাৰাদি স্বৰ আৰু
উপধা অ-কাৰৰ বৃদ্ধি হয়। যেনে,

P+ WE = বাস, কৃ + ণক = কাৰক।

কিন্তু, আ-কাৰাসন্ত ধাতুৰ পিছত য হয়। যথা, দা + ণক = দায়ক

আকৌ হন্‌ ধাতুৰ ঠাইত ঘাত হয়। Bl + ণক = ঘাতক।

(৩) প্রত্যয়ৰ ‘ঘ’ Be গ’লে ধাতুৰ অন্ত্য জ-ৰ ঠাইত ‘গ’ আৰু চ-ৰ ঠাইত
‘ক’ হয়। যেনে-- পচ্‌ + ঘঞ = পাক, GSR + ঘঞ = ভোগ।

(৪) প্রত্যয়ৰ A Be গ’লে ধাতুৰ আগত থকা উপপদত অনুস্বাৰ আগম হয়।
যথা, প্ৰিয়- বদ্‌ + খ = Ra বা faze

(৫) ড Se যোৱা প্ৰত্যয় পিছত থাকিলে ধাতুৰ ‘টি’ Se যায়। যেনে,
পংক-- জন্‌ + ড = পংকজ, দ্বি- জন্‌ + ড = দ্বিজ।

--- Page 56 ---
প্ৰত্যয় ৪৯

(৬) প Be যোৱা প্ৰত্যয় পিছত থাকিলে Sa স্বৰান্ত ধাতুৰ পিছত ত আগম.
হয়। যথা, কৃ + ক্যপ্‌ = কৃত্য।

(৭) ত পিছত থাকিলে ধাতুৰ অন্ত্য চ, জ-ৰ ঠাইত ‘ক’, ছ আৰু শ-ৰ ঠাইত
‘য’ হয়। যথা, ৱচ্‌ + ক্ত = উক্ত, ভজ্‌ + ক্ত = OG! কিন্তু FS, যজ্‌ ধাতুৰ জ-
ৰ ঠাইত ‘ষ’ হয়। যথা,

FR + ক্ত = সৃষ্ট, a + ক্ত = পৃষ্ট, প্ৰ + বিশ্‌ + ক্ত = ABI

(৮) ত আৰু স পিছত থাকিলে ধাতুৰ অন্ত্য দ-ৰ ঠাইত ‘ত’ হয়। যথা,
বি-- পদ্‌ + ক্তিন্‌ = বিপত্তি।

(৯) ত পিছত থাকিলে ধাতুৰ ভৰ-ঠাইত ‘ব’ হৈ দুয়ো মিলি ন্ধ হয় (লভ্‌
+ ক্ত = FG আৰু +3 ঠাইত ‘দ’ হৈ দুয়ো মিলি দ্ধ হয় ay + ক্ত = যুদ্ধ)।

(১০) দহ্‌, দুহ্‌, মুহ আদি ধাতুৰ অন্ত্য হ আৰু প্রত্যয়ৰ ত লগ লাগি ‘স্ব’
হয়। যথা,

tS = WH +S = Te WR +S = TH হত্যাদি৷

সচৰাচৰ অসমীয়া ভাষাত ব্যৱহাৰ হোৱা সংস্কৃত কৃদন্ত পদ আৰু সংস্কৃত Fe
প্রত্যয়।

৩৪৯ Fe ayy s

SY, GAR, Ge, A, ক্যপ্‌- এই পাঁচোটা প্ৰত্যয়ক Fe প্ৰত্যয় কোৱা হয়।
উচিত অর্থত নাইবা ভৱিষ্যৎ অৰ্থত Fe প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। সিদ্ধ পদ নাম শব্দ
হয়।

(>) তব্য ঃ কৰ্ম বাচ্য আৰু ভাব বাচ্যত উচিত অর্থত wy প্রত্যয় ব্যৱহাৰ
হয়। ধাতুৰ উপধা গুণ হয়। যথা, ৷

গম্‌ + CY = গন্তব্য কৃ + OF = কৰ্তব্য
দৃশ্‌ + তব্য = দ্ৰষ্টব্য মন্‌ + তব্য = মন্তব্য
B+ তব্য = Sey দ + OF = দাতব্য

(২) অনীয় $ উচিত অর্থত কৰ্ম আৰু ভাব বাচ্যত অনীয় প্ৰত্যয় ধাতুৰ পিছত
যোগ হয়। ধাতুৰ উপধা গুণ হয়।
B+ অনীয় = কৰণীয় ৰম্‌ + অনীয় = ৰমণীয়

পাল্‌ + অনীয় = পালনীয়, দৃশ্‌ + অনীয় = দৰ্শনীয়

(৩) ণ্যৎ 3 উচিত অর্থত কৰ্ম আৰু ভাব বাচ্যত ব্যঞ্জনান্ত আৰু +I
ধাতুৰ পিছত ব্যৱহাৰ হয়। প্রত্যয়ৰ য-কাৰহে থাকে, বাকীবোৰ Be যায়। যথা,

কৃ + ণ্যৎ = কাৰ্য, ধৃ + He = ধাৰ্য, আ-- A+ He = আহাৰ্য, হস্‌ +
ণ্যৎ = হাস্য।

ণ্যৎ প্রত্যয়ৰ যোগত ধাতুৰ অন্ত্য চ্‌ আৰু জ ক্ৰমে বিকল্পে ক আৰু গ হয়।
যথা,

--- Page 57 ---
£p অসমীয়া র্যাকৰণ জ্যোতি

বচ্‌ + ণ্যৎ = বাচ্য বা বাক্য, ভজ্‌ + ণ্যৎ = ভাজ্য বা ভাগ্য, ভুজ্‌ + He
= ভোজ্য বা ভোগ্য। He প্ৰত্যয় যোগ হ’লে ধাতুৰ উৎ্ধা বৃদ্ধি হয়।

(৪) যত (ষ) 3 উচিত অর্থত ভাব আৰু কৰ্ম বাচ্যত স্বৰান্ত ধাতুৰ পিছত
যৎ প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। ত্‌ Se যায়, য থাকে। ধাতুৰ উপধা গুণ হয়। যথা,

জি + যৎ = a al + যৎ = নেয়

কৃৎ প্রত্যয়ৰ য পিছত থাকিলে ধাতুৰ ও কাৰৰ ঠাইত অৱ আৰু ওঁ কাৰৰ
ঠাইত আৱ হয়। যথা,

শ্ৰু + যত = AT ভূ + যং = OF
য যোগত ধাতুৰ আ-ৰ ঠাইত ‘এ’ হয়। যথা,
পা + ae = পেয় দা + যৎ = নেয়

পৰি -- ধা + যৎ = পৰিধেয় হা + যৎ = হেয়

প বৰ্গান্ত ধাতুৰ পিছত আৰু উপসৰ্গবিহীন গদ, মদ, চৰ্‌ আৰু যম্‌ ধাতুৰ
পিছত ae ব্যৱহাৰ হয়।

AS + A = লভ্য, মদ্‌ + A = মদ্য, গদ্‌ + Ae = গদ্য, চৰ্‌ + We =
চৰ্য, যম্‌ + Ae = যম্য। কিন্তু গদ্‌, মদ আদিত উপসৰ্গ থাকিলে He প্ৰত্যয়হে ব্যৱহাৰ
হয়। GS প্ৰত্যয় যোগ হ'লে উপধা বৃদ্ধি হয়। যথা, নি-- গদ্‌ + He = নিগাদ্য,
বি-- চৰ্‌ + Ge = Ror, প্র- মদ + He = প্রমাদ্য ইত্যাদি।

(৫) HA $ উচিত অর্থত ভাব বাচ্য বা কৰ্ম বাচ্যত ই (যোৱা) স্ত, শাস্‌,
(বৃ) (বচা, বৰণ কৰা), | (মান কৰা), জৰ্‌ (ভবা, HSS কৰা) ধাতুৰ পিছত Br
প্রত্যয় যোগ হয়। BAS য থাকে।

হস্ব স্বৰান্ত ধাতুৰ পিছত ত্‌ আগম হয়। যথা,

ই + ক্যপ্‌ = BW, B+ ক্যপ্‌ = স্তত্য, বৃ + ক্যপ্‌ = বৃত্য, কৃ + ক্যপ্‌ =
কৃত্য, ভূ + ক্যপ্‌ = ভৃত্য। হন্‌ ধাতুৰ ন-ৰ ঠাইত ‘ত’ হয়। হন্‌ + ক্যপ্‌ = হত্যা।

শত্‌ আৰু শানচ্‌ (Present Participles)

শত্‌ আৰু শানচ্‌ প্ৰত্যয় সাধাৰণতে বৰ্তমান কালত সম্পূৰ্ণ ক্ৰিয়া বুজাবলৈ
পৰস্মৈপদী ধাতুৰ পিছত শত্‌ আৰু আত্মনেপদী ধাতুৰ পিছত শানচ্‌ ব্যৱহাৰ হয়।

(৬) AY ঃ কৰ্তৃবাচ্যত শতৃ প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়; শতৃ'ৰ GS থাকে, শ আৰু
a Se যায়। সিদ্ধ পদ বিশেষণ হয়।

Ba + “WD = চলৎ (অস, চলন্ত)

জ্বল্‌ + AS = BAe (অস, জলন্ত)

অস্‌ + AS = অসৎ (Hl, অসতী)

মহ্‌ + AY = মহৎ (পুং, মহান, Bl, মহতী)

(৭) শানচ্‌ ঃ কৰ্তৃবাচ্যত বৰ্তমান কালত আত্মনেপদী ধাতুৰ পিছত শানচ্‌ ব্যৱহাৰ

--- Page 58 ---
প্ৰত্যয় ৫.১

শ চ Be যায় ‘আন’ থাকে। ভ্বাদি দিৱাদি, আৰু তুদাদি গণীয় ধাতুৰ পিছত
‘আন’ৰ ঠাইত ‘মান’ হয়। সিদ্ধ পদ বিশেষণ হয়। যথা,

বৃৎ + শানচ্‌ = বৰ্তমান, বি-ৰাজ্‌ + শানচ্‌ = বিৰাজমান, প্রতি-ই + শানচ্‌ =
প্রতীয়মান, বিদ্‌ + শানচ্‌ = বিদ্যমান।

কৰ্ম বাচ্যতো ব্যৱহাৰ হয়। যথা, ,

দৃশ্‌ + শানচ্‌ = দৃশ্যমান (শ Se যোৱা প্ৰত্যয় যোগত ধাতুত যকাৰ আগম
হৈছে)।

ঃ নিষ্ঠা প্রত্যয় ক্ত আৰু ক্তৱতু

(৮) ক্ত ঃ অতীত কালত Fy, কৰ্ম আৰু ভাব বাচ্যত ক্ত প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ
হয়। ভ্ত প্রত্যয়ৰ ক Be যায়। সিদ্ধ পদ প্রায়ে বিশেষণ হয়। যথা,

কৰ্তৃবাচ্যত 2
wl + ক্ত = ভীত গম + ক্ত = গত
মন +ক্ত = মত নম্‌ + ক্ত = নত
হন + ক্ত = হত শম্‌ + G = শান্ত
কৰ্মবাচ্যত ঃ
দা+ক্ত= দত্ত, fa + & = জিত
F + G = কৃত, দৃশ + ভ = দৃষ্ট
B+ ক্ত = ভুক্ত কথ্‌ + ক্ত = কথিত

মতি, বুদ্ধি আৰু পূজাৰ্থে বৰ্তমান কালতো ক্ত ASTI হয়। যেনে, মন্‌ + S
= মত, জ্ঞা + ক্ত = জ্ঞাত, পূজ্‌ + ক্ত = পূজিত।

(৯) Gay 3 সাধাৰণ কৰ্তৃবাচ্যত SAH প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। ক্তৱতু প্রত্যয়ৰ
WAS থাকে, ক, উ Be WI পঠ + SAY = পঠিতৱত্‌ awa, স্নী পঠিতৱতী,
AL + SIG = পতিতৱৎ, স্ত্বী, পতিতৱ্তী।

ক্ত-ক্তৱতু প্রত্যয়ান্ত বিভিন্ন পদ

অস্‌ (throw)
ক্ৰম্‌ (০ wake)
ক্ৰী (to buy)
গম্‌ (to go)
গৈ (to sing)


--- Page 59 ---
গ্ৰহ (to take)

গুহ (to keep secret)
ছিদ্‌ (to cut)

জন্‌ (to be born)
দা (to give)

দহ্‌ (burn)

পচ্‌ (to cook)
পাল্‌ (to protect)
পীড়্‌ (to press)
ভুজ্‌ (to eat)

ভূ (to be)

FF (to protect)
#8 (to be ill)
যজ্‌ (to sacrifice)
#2 (to rise)

ৱহ (to carry)
8B (to regret)
FRR (to love)

হা (to avoid)

স্থা (০ stay)

ঃ ক্তিন্‌, ঘঞ, GAP আৰু অল্‌ প্রত্যয়

ধাতু বিশেষে ক্ৰিয়াবাচক বিশেষ্য (abstract noun) গঢ়িবলৈ এইবোৰ প্ৰত্যয়
ব্যৱহাৰ হয়।

(১০) ক্তিন্‌ ঃ ভাব বাচ্যত ধাতুৰ পিছত ক্তিন্‌ প্রত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। সিদ্ধপদ
Gilet হয়। ক্তিন্‌ প্রত্যয়ৰ তি থাকে, ক্‌, ন Be যায়। যথা,

গম্‌ + ভ্ন্‌ = গতি স্ৰী + ক্তিন = প্ৰীতি ay + ক্তিন্‌ = ভ্ৰান্তি
মুচ্‌ + ক্তিন্‌ = মুক্তি _ ৰম্‌ + ভিন্‌ = ৰতি y+ fen = We
ভজ্‌ + ক্তিন্‌ = ভক্তি ভিদ + fer = ভিত্তি সৃজ্‌ + ক্তিন্‌ = সৃষ্টি
শ্রম্‌ + ক্তিন্‌ = শান্তি  স্থা + জ্তিনৃ = স্থিতি  শক্‌ + ক্তিন্‌ = শক্তি

কিন্তু হা, at আদি ধাতুৰ লগত ‘ক্তিন্‌ৰ ‘তি'-ৰ ঠাইত ‘নি’ হয়। যথা, হা
+ ক্তিন্‌ = হানি, a + ক্তিন্‌ = গ্লানি।

--- Page 60 ---
প্রত্যয় ৫৩

(১১) ঘঞ ঃ ভাব বাচ্যৰ অৰ্থত ঘঞ্ প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। ঘ, ee Be যায়,
অ থাকে। Ke Be যোৱাৰ কাৰণে ধাতুৰ শেষৰ স্বৰ আৰু শেষ বৰ্ণৰ আগৰ আকাৰ
বৃদ্ধি হয়। যথা, '

নশ্‌ (to destroy) + ঘঞ + নাশ

কৰ্তৃবাচ্যৰ বাহিৰে আন কাৰক বাচ্যত ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

কৰ্মবাচ্যত-- প্রাকৃ + ঘঞ = প্রকাৰ

কৰণবাচ্যত-- পদ + Yee = পাদ

অপাদান বাচ্যত-- আ-হৃ + Hes = আহাৰ

অধিকৰণ বাচ্যত-- প্ৰ-সদ্‌ + ঘঞ্ু = প্রসাদ

(১২) GAS 3 কৰণ আৰু অধিকৰণ বাচ্যত VAG প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। ইয়াৰ
‘্ট’ Be যায়। থাকে ‘অন’।

কৰণ বাচ্যত- চৰ্‌ + অনট্‌ = চৰণ
নী + অনট্‌ = নয়ন
ক + BAG = কৰণ
অধিকৰণ বাচ্যত-- স্থা + অনট্‌ = স্থান
শী + অনট্‌ = শয়ন

(১৩) অল্‌ ঃ Yee প্ৰত্যয় হোৱা GATS কেৱল কোনো কোনো ধাতুৰ পিছত
অল্‌ প্ৰয়োগ হয়। অল্‌ প্রত্যয়ৰ ল Se যায় অ থাকে। ঘঞ্ প্ৰত্যয় হ’লে ধাতুৰ
অন্ত্যস্বৰ বা ঠিক আগতে থকা আকাৰৰ বৃদ্ধি হয়। কিন্তু অল্‌ প্ৰত্যয় যোগ হ'লে
গুণহে হয়। যথা,

'_ক্ত প্রত্যয়ান্ত পদ বিশেষণ হয়। ক্তিন্‌, ঘঞ, অনট্‌ আৰু অল্‌ প্রত্যয়ান্ত পদ
বিশেষ্য হয়।

$ যুচ (অন) আৰু অ)

(১৪) ঃ যুচ্‌  ণিজন্ত (পাঁচনী) ধাতুৰ পিছত ভাব বাচ্যৰ অর্থত যুচ্‌ (অন)
ব্যৱহাৰ হয়। সিদ্ধপদ Beret যথা,

ভাবি + যুচ্‌ (অন) = ভাবনা, গণি + যুচ্‌ (অন) = গণনা,

তাড়ি + যুচ্‌ (অন) = তাড়না, যাস্ত্ৰি + FW (অন) = যন্ত্ৰণা,

ৰসি + যুচ্‌ (অন) = ৰসনা, বেদি + যুচ্‌ (অন) = বেদনা,

(১৫) অ ৬) ঃ সন্‌ প্ৰভৃতি AMS আৰু Bp, WE প্রভৃতি নাম ধাতুৰ
পিছত ভাব বাচ্যৰ অর্থত ‘অ’ প্ৰত্যয় যোগ হয়। সিদ্ধপদ Beret! যথা,

হন্‌ + সন্‌ + অ = জিঘাংসা

তপস্‌ + ক্যঙ্‌ + অ = তপস্যা

--- Page 61 ---
৫৪ "অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

জ্ঞা + সন্‌ + অ = জিজ্ঞাসা

ঙ্গ, উ, এ যুক্ত ব্যঞ্জন ate ধাতুৰ পিছত ভাব ADS ‘ই’ হয়। যথা >

দীক্ষ্‌ + অ = দীক্ষা, AG + অ = পীড়া, পৰি-ইক্ষা + অ = পৰীক্ষা। তেনেকৈ
ভিক্ষা + অ = ভীক্ষা, শিক্ষা + অ = শিক্ষা, প্ৰ -শংস্‌ + অ = প্ৰশংসা, লিখ্‌ + অ
= লেখা, লস্জ + অ = লজ্জা, মূচ্ছ + অ = WA

চিন্তি, পূজি, কথি, কুম্বি (Embracing) আৰু vib ধাতুৰ পিছত ‘অ’ প্ৰত্যয়
যোগ হয়। সিদ্ধ পদ স্ত্ৰীলিংগ। যথা,

চিন্তি + অ = চিন্তা, পূজি + অ = পূজা, কথি + অ = কথা, কুম্বি + অ
= Pal (Embracing), চৰ্চি + অ = চৰ্চা।
‘অ’ প্রত্যয়ান্ত শব্দবোৰ বিশেষ্য।

(১৬) গ্বুল্‌, তৃচ ঃ PEA অর্থত ধাতুৰ পিছত Gel আৰু তৃচ্‌ যোগ হয়।
I প্রত্যয়ৰ ঠাইত অক হয় আৰু OH প্রত্যয়ৰ চ্‌ ইৎ যায়, তৃ থাকে মাথোন।

eae age aga
g2aages
DDD pw

a3

7
দা
হৃ
ag
ৱ্চ্‌
সি নী
সি শ্ৰু
সি পালি
সি Pig
সি সেৱ্‌
স্থাপি

ন
A
&
D

বুল্‌ প্রত্যয়ান্ত পদ স্তীলিংখত আ-কাৰান্ত হয় আৰু তৃচ্‌ প্ৰত্যয়ান্ত পদ HHT
হয়। সিদ্ধপদ সদায় বিশেষ্য। যথা,
গ্ৰাহক a গ্রাহিকা ae স্ত্ৰী গ্ৰহিত্ৰী
সেৱক স্ত্ৰী সেৰিকা কাৰক স্ত্ৰী কাৰিকা ইত্যাদি
কৰ্তৃবাচ্যৰ অৰ্থত নন্দ্‌ আদিৰ পিছত ay, গ্ৰহ আদি ধাতুৰ পিছত AR আৰু
পচ্‌ প্ৰভৃতি ধাতুৰ পিছত অচ প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়।

--- Page 62 ---
প্রত্যয় ee

(১৭) a 3 কৰ্তৃবাচ্যৰ অর্থত aH প্ৰভৃতি ধাতুৰ পিছত ব্যৱহাৰ হয়। ‘ল্যু'-
ৰ ঠাইত ‘অন’ হয়। সিদ্ধপদ বিশেষ্য হয়। যথা,

যিয়ে আনন্দ দান কৰে সি নন্দ্‌ + ল্যু = নন্দন (অৰ্থাৎ পুত্ৰ)
যিয়ে we কৰে সি তপ্‌ + F = তপন (অৰ্থাৎ সূৰ্য)
যিয়ে পোৰে সি দহ্‌+ ল্ু = দহন (অৰ্থাৎ জুই)"

যিয়ে ভয় খুৱায় সি ভী + fig + B= ভীষণ৷

(১৮) ণিনি s কৰ্তৃবাচ্যৰ অৰ্থত গ্ৰহ প্ৰকৃতি ধাতুৰ পিছত ণিনি প্ৰত্যয় যোগ
হয়। AR প্রত্যয়ৰ ঠাইত ‘ইন’ থাকে। ণ্‌ Se হোৱা বাবে অন্ত্যস্বৰ আৰু উপধা আকাৰ
বৃদ্ধি হয়। যথা,

যিয়ে গ্ৰহণ কৰে সি গ্ৰহ + গিনি = agi, প্রোহিন্‌)

যিয়ে তিষ্ঠি থাকে সি স্থা + ণিনি =

যিয়ে মন্ত্ৰণা দিয়ে সি স্থা + ণিনি =

যিয়ে বসবাস কৰে সি অধি-বস্‌ + ণিনি = অধিবাসী

নিন্দা অৰ্থ বুজাবলৈ আগত কৰ্ম পদ থকা হন্‌ ধাতুৰ পিছত কৰ্তৃবাচ্য আৰু
অতীত কালৰ অৰ্থ ণিনি ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

যিয়ে পিতাকক হত্যা কৰে সি পিতৃ-হন্‌ + ণিনি = পিতৃঘাতী।

আকৌ সুৱনস্ত পদ (জাতিবাচক নহয়) আগত থাকিলে অথবা উপসৰ্গ আগত
থাকিলে ধাতুৰ অন্তত কৰ্তৃবাচ্যৰ অৰ্থত শীল বা স্বভাৱ বুজাবলৈ গিনি ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

হৃদয়-গৰহ্‌ + ণিনি = হৃদয়গ্ৰাহী

সত্য বদ্‌ + ণিনি = সত্যবাদী

উৎ-সহ্‌ + ণিনি = উৎসাহী

(১৯) BB ঃ AR প্রভৃতি ধাতুৰ পিছত Beas অর্থত অচ্‌ প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ
হয়। ‘অচ্‌’ প্রত্যয়ৰ চ ইং যায়, অ থাকে। যথা,

যি জ্বলে সি দিৱ্‌ + অচ্‌ = দেৱ

যি একা-বেঁকাকৈ যায় সি সৃপ্‌ + অচ্‌ = সৰ্প

পত নামৰ নৰকৰপৰা ৰক্ষা কৰে যি সি পুত + ত্ৰৈ + UH = পুত্ৰ (ড প্রত্যয়ো
WS)!
(20) কঃ কৰ্মবাচক পদৰ পিছত থকা TTS ধাতুৰ শেষত PEAS
অৰ্থত ক AST যোগ হয়। ক BQ যায় ‘অ’ থাকে। যথা,

যি সকলো জানে সি সৰ্ব-জ্ঞা +ক =

যি মানুহক ৰক্ষা কৰে সি qa + ক = নৃপ

যি জল দান কৰে সি জল-দা + = জলদ | অৰ্থাৎ
বা জল দান কৰে সি ৱাৰি-দা + ক = ৱাৰিদি

বা জল দান কৰে সি অম্বু্দা + ক = oy) মেঘ

--- Page 63 ---
৫৬ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

যি ৰস জানে সি ৰস-জ্ঞা + ক

= ৰসজ্ঞ
যি ধৰ্ম জানে সি ধৰ্মজ্ঞা + ক = ধৰ্মজ্ঞ
Rea পৃথিৱী পালন কৰে E+ Ss = ভূপ
যি জানে সি f+ se = fr
বা জানে সি ৱিদ্‌ +ক = fem
যিয়ে আনন্দ দিয়ে সি প্ৰী+্ক = প্ৰিয় (স্ৰীণাতি যঃ সঃ)

2 ea, (বা কিন্‌) আৰু কঞ

(২১) তদ্‌, যদ্‌, ইদম্‌, এতদ্‌, GI, FM, অদস্‌, অন্য আৰু সমান শব্দ
কৰ্ম কাৰক-হৈ ব্যৱহাৰ হ’লে তাৰ পিছত জ্ঞানাৰ্থক দৃশ্‌ (কিন্তু ‘দেখা’ অর্থত নহয়)
ধাতুৰ পিছত ক্কিপ্‌, বা see প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। Sa, প্রত্যয়ৰ সকলোটি Se যায়,
কঞ্ প্রত্যয়ৰ ক, HB, Se যায় থাকে মাথোন ‘অ’। যেনে,
তাৰ নিচিনা যি দেখা যায় সিয়ে, তদ্-দৃশ্‌ + fe = তাদৃক

OH + দৃশ্‌ + RE = তাদৃশ
তেনেকৈ, যদ্‌ + দৃশ্‌ + ক্কিপ্‌ = যাদৃক
+ RE = যাদৃক

তেনেকৈ, এতাদৃক এতাদৃশ, সদৃক, সদৃশ্‌।

(২২) ভাব-াচ্যৰ অর্থতো ক্কিপ্‌, প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

আ-পদ্‌ + fe = আপদ
বি-পদ্‌ + fest = বিপদ্‌
পৰি-সদ্‌ + ক্কিপ্‌ = পৰিষদ

তেনেকৈ, সভা-সদৃ্‌ + fe = সভাসদ

(২৩) G 8 সপ্তমী বিভক্তিযুক্ত পদৰ পিছত জন্‌ ধাতুত PHA আৰু অতীত
কালৰ অৰ্থত ড প্রত্যয় হয়। ড Se যায়, ‘অ’ থাকে। যথা,

সৰোবৰত জন্মে অর্থত FS + ড = সৰোজ
ংকত (বোকাত) জন্মে অৰ্থত পংক-জন্‌ + ড = পংকজ
জলত জন্মে অৰ্থত জল-জন্‌ + ড = জলজ

এইবোৰৰ অর্থ হৈছে পদুম (Lotus)
তেনেকৈ উপসৰ্গ থাকিলেও ড হয়। যথা,
অনু (পাছত)-4  জন্‌ + ড = অনুজ (সৰু ভায়েক)
অগ্ৰজ (আগতে)-- জন্‌ + ড = অগ্ৰজ (ডাঙৰ ভাই, ককাই)
fa (দুৱাৰ)- জন্‌ + ড = দ্বিজ (চৰাই বা ব্ৰাহ্মণ)
তেনেকৈ গম্‌ ধাতুৰ পিচতো ড বহে। যথা,
ৱিহায়স্‌ (পাখিৰো-গম + ড = ৱিহংগম, বিহগ, বিহংগ (পক্ষী) =
ভুজ (বেঁকাকৈ-গম + ড = ভূজগ, SSA, ভূজগংম (সাপ)

--- Page 64 ---
প্ৰত্যয় ৫৭

(২৪)

কি ঃ ৱিখা + কি = বিধি, সম-ধা + কি = সন্ধি
(২৫) ক্তিঃকৃ+ক্তি = কৃত্ৰিম
(২৬) উঠঃইষ+উ হসইচ্ছু ভিক্ষৃ্‌’উ = fog
(২৭) ণঙ্্‌ ঃ যৎ + ণঙ্‌ = যত্ন প্ৰচ্ছ + ণঙ্‌ = প্রশ্ন

(২৮) O38 কৰণ বাচ্যৰ অর্থত ব্যৱহাৰ হয়। যথা,
নিয়া যায় যাৰ দ্বাৰা সি নী + | = নেত্ৰ।
তেনেকৈ অস্‌ + A= অস্ত্ৰ স্তু+ত্র= স্তোত্ৰ, শাস্‌ +
(২৯) হইত্ৰ ঃ পো + aa = পৱিত্ৰ, চৰ্‌ +

(৩০) খল ঃ EF + খল = সুকৰ,
i ih * খঁদা = = সুগম
Ey + খল = 3K,
দুঃ-গম্‌ + খল = দুৰ্গম

৩ ঃ ১০ প্রত্যয়ান্ত ধাতু
ধাতুৰ পিছত ণিচু (পাঁচনী) সন্‌, যঙ্‌ আৰু নামধাতু আদিৰ প্রত্যয় যোগ কৰি

গঢ়ি লোৱা সংস্কৃতৰ ASTM ay অসমীয়াত ব্যৱহাৰ নহয়। পাঁচনী আৰু নামধাতু
অসমীয়াত বেলেগ ধৰণে অসমীয়া প্রত্যয়ৰ যোগেদি গঢ়ি উঠে। FAG আৰু AVS
প্রত্যয়ৰ অসমীয়াত ব্যৱহাৰ নাই। সংস্কৃতৰ তৎসম শব্দ গ্ৰহণ কৰা বাবেহে অসমীয়াত
OMS ধাতুৰ পিছত বিভিন্ন Fe প্ৰত্যয় যোগ হৈ হোৱা FAS পদৰ ব্যৱহাৰ আছে।
তলত অসমীয়াত ব্যৱহাৰ হোৱা প্ৰত্যয়াস্ত ধাতুৰপৰা [অর্থাৎ ণিচ্‌ (ই), সন্‌ (স),
যঙ্‌ (ঘ) আদি যোগ হৈ নকৈ গঢ়ি উঠা ণিজন্ত, সনস্ত, যঙন্ত আদি ধাতুৰপৰা] Fe
প্রত্যয়ৰ যোগত গঢ়ি Fre পদসমূহ উল্লেখ কৰা হ’ল।

(>) ণিজন্ত (পাঁচনী) ধাতুৰপৰা হোৱা কৃদন্ত পদ ঃ


--- Page 65 ---
৫৮ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

(২) ইচ্ছা অৰ্থত ব্যৱহাৰ হোৱা সংস্কৃত FAG ধাতুৰপৰা অহা FB পদ ঃ
মূল ধাতু -- we কৃৎ প্রত্যয়- সিদ্ধ কৃদন্ত ,পদ

শ্ৰু -- শুশ্ৰুষু- + অ + আ ট্্রী)-- শুশ্ৰুষা

শুনিব বা পৰিচৰ্যাৰ ইচ্ছা)
মান্‌ -- মীমাংসা -- অ + আ — মীমাংসা -- (নিষ্পত্তিৰ ইচ্ছা)
মুচ্‌ — মুমুক্ষ -উ - মুমুক্ষু (মুক্তিৰ ইচ্ছুক)
মু -- TH লস — মুমূৰ্য (মৰৌ মৰোঁ অৱস্থা)
পা -- পিপাস্‌ _ -- অ + আ -- পিপাসা (পান কৰিবৰ ইচ্ছা)
জ্ঞা -- জিজ্ঞাস্‌ — অ + আ — জিজ্ঞাসা (জানিবৰ ইচ্ছা)
we -- বুভুক্ষ্‌ -- অ + আ = Im (খাবৰ ইচ্ছা)
কিৎ -- চিকিৎস্‌ৃু -=- অ + আ =--চিকিৎসা (ৰোগ দূৰ কৰাৰ ইচ্ছা)
হন্‌ -- জিঘাংস -- অ + আ — জিঘাংসা(বধ কৰিবৰ ইচ্ছা)

(৩) পুনঃ পুনঃ বা অতিশয় অর্থত কিছুমান ধাতুৰ পিছত ae প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ

তে ডাম বিবৰণ দিয় আখি অচিন তুম 6

দণ্ড্‌ + য = দণ্ডায় + শানচ্‌ = দণ্ডায়মান

শব্দ্‌ + য = শব্দায় = শানচ্‌ = শব্দায়মান ইত্যাদি।

৩ $ ১১ নিপাতে সিদ্ধ কিছুমান sre পদ ঃ
গো-বিদ + শ = গোবিন্দ, অমা-বস্‌ + ঘ্যণ্‌ = অমাৱস্যা
(অমা, অৰ্থাৎ চন্দ্ৰৰ আদ্য কলাৰ সৈতে DHT এই তিথিত একেলগে বাস কৰে-
এনে GAS অমাৱস্যা)

পচ্‌ +ক্ত = 1G খ +ক্ত = we
গম্‌ + ক্কিপ = জগৎ ভূ + ক্যপ্‌ = ভাৰ্যা
শী + ক্যপ্‌ = শয্যা, হন্‌ + অস = বধ
কৃ +শ = fem মৃগি+ শ = মৃগয়া
ত {তত যুঁ ্মৰূত্সম

B+ a = হোম্‌ ইত্যাদি |

--- Page 66 ---
প্রত্যয় ৫৯

৩ $ ১২ ধাতুৰ লগত প্ৰত্যয় যোগত বিশেষ্য আৰু বিশেষণ পদ ঃ

বিভিন্ন ধাতুৰ লগত বেলেগ বেলেগ Fe প্ৰত্যয় যোগ কৰি কেতিয়াবা বিশেষ্য
om আৰু কেতিয়াবা বিশেষণ পদ পাব পাৰি। কিছুমান প্রত্যয়ৰ যোগত বিশেষ্য গঠিত
হয় আৰু কিছুমান প্রত্যয়ৰ বিশেষণ গঠিত হয়। তলত আলোচনা কৰা হ’ল।

ভাব বাচ্যৰ অৰ্থত যোগ হোৱা Wee, অল্‌, অনট্‌, ক্তিন্‌, $ (অ), যুচ্‌ (অন),
ল্যু (অন), অচ্‌ আদি প্ৰত্যয় ধাতুৰ পিছত যোগ কৰিলে সাধাৰণতে বিশেষ্য পদ
হয়।

ভাব বাচ্যৰ অৰ্থৰ বাহিৰে অইন ANS ব্যৱহাৰ হোৱা ক্ত, SIG, তৃচ্‌,
tan He, By, শত্‌, শানচ্‌ আদি store ধাতুৰপৰা বিশেষ্য গঠন কৰিব

[কুলক Pew [ae নল

গতিকে ery বুজোৱা প্ৰত্যয় যোগত ধাতুৰপৰা বিশেষ্য হয়। তেনেকৈ
বিশেষণ কৰিবলৈ ধাতুৰ পিছত বিশেষণবোধক প্রত্যয় যোগ কৰিলে বিশেষণ পদ
পাব পাৰি। এনেকৈ বিশেষ্য পদক বিশেষণ বা বিশেষণ পদক বিশেষ্যলৈ পৰিৱৰ্তন
কৰিব পাৰি।

--- Page 67 ---
vo অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি
অনুশীলনী

>| প্ৰত্যয় বুলিলে কি বুজী? Fe প্ৰত্যয় কাক বোলে?
২। গুণ, বৃদ্ধি, সম্প্ৰসাৰণ, উপধা কাক বোলে? উদাহৰণ দি বুজাই দিয়ী।
Ol বাচ্য বুলিলে কি Jere প্রত্যয়ৰ বাচ্য কেইবিধ আৰু কি কি? উদাহৰণ
দি বুজাই fret
৪। বিশেষ্য আৰু বিশেষণ পদ কি কি প্রত্যয়ৰ যোগেদি গঠন কৰিব পাৰি
উদাহৰণ দিয়ী।
৫। তলত দিয়া পদবোৰৰ প্রত্যয় আৰু বাচ্য স্থিৰ কৰী ঃ
৬। তলৰ প্ৰত্যয়কেইটি কি অৰ্থত ব্যৱহাৰ হয় লিখা আৰু একোটাকৈ উদাহৰণ
-- শানচ্‌, — অনি, -- অনীয়া, -- ক্ত, — ওঁতা, — তৃচ্‌, — ড, -- HR,
-- ৬ (অ), — WW, -- অ, -- ই, = ইব, -- অন্ত, -- ল্যু (অন) -- শত্‌,
-- Gay, -- Ba, - উৰা, -- ইলত, -- অতি, — fea, -- অল্‌, -- আ, -- অন।

--- Page 68 ---
তদ্বিত প্রত্যয় ৬১

8| Claw প্রত্যয়

83> প্রাতিপদিকৰ পিছত বেলেগ বেলেগ অর্থত যিবোৰ প্রত্যয় যোগ কৰি
নতুন শব্দ গঠন কৰা হয়, সেই প্রত্যয়সমূহকেই তদ্ধিত প্ৰত্যয় বোলে। (>) বিষ্ণু
বৈষ্ণৱক সন্মান কৰিবা। (২) ধাননি পথাৰত বন্তি জ্বলাবা। বিষুুৰ ভক্তসকলক বৈষ্ণৱ
বোলে। বিষ্ণু + ষঃ = বৈষ্ণৱ। ধান খেতি কৰা ঠাই = ধাননি। ধান + অনি = ধাননি।
(>) নং আৰু (২) নং বাক্যত ‘বৈষ্ণৱ’ৰ ‘ষ্ণ’ আৰু ‘ধাননি’ৰ ‘অনি’ প্ৰত্যয় তদ্ধিত
প্রত্যয়। কিয়নো নামশব্দ ‘fags’ আৰু ‘ধান’ এই দুটাৰ লগত Be’ আৰু ‘অনি’ যোগ
প্রায় সকলো শব্দত তদ্বিত প্ৰত্যয় যোগ হয়।

অসমীয়াত ব্যৱহাৰ হোৱা তদ্ধিতবোৰক দুটা ভাগত ভগাব পাৰি। যথা, (১)
অসমীয়া তদ্ভৱ, অৰ্ধ তৎসম, দেশী বা আগস্তক শব্দৰ লগত যোগ হৈ নকৈ শব্দগঠন
কৰা প্ৰত্যয় অৰ্থাৎ অসমীয়া Chae প্ৰত্যয় আৰু (২) সংস্কৃত তৎসম শব্দৰ লগত
সংস্কৃত AHI যোগ কৰি নকৈ শব্দ গঠন কৰা প্ৰত্যয়সমূহ অৰ্থাৎ সংস্কৃত তদ্ধিত
প্রত্যয়।

Fe আৰু তদ্ধিতৰ মাজত পাৰ্থক্য

(ক) ক্ৰিয়াৰ মূল বা ধাতুৰ পিছত Fe প্ৰত্যয় যোগ কৰি অসমাপিকা ক্ৰিয়া,
কৃদন্ত কৰ্তা আদি পদ গঢ়ি তোলা হয়। যেনে, কৃ (সংস্কৃত) ধাতুৰ লগত |e প্ৰত্যয়
যোগ কৰিলে ‘কৃত্বা’ অৰ্থাৎ ‘কৰি’ উদ্ভৱ হৈছে। অসমীয়া কৰ ধাতুত ‘ই’ যোগ কৰিলে
‘কৰি’ কৃদন্ত পদ পাব পাৰি। তেনেকৈ কৰ্‌ MGS ‘ওঁতা’ লগ লগালে কৰোঁতা উদ্ভৱ
হয়।

কিন্তু নামশব্দ অৰ্থাৎ বিশেষ্য, বিশেষণ, সৰ্বনাম শব্দৰ পিছত বিভিন্ন অৰ্থত
যিবোৰ প্ৰত্যয় যোগ কৰা হয়, সেইবোৰেই তদ্ধিত প্ৰত্যয়। ‘ধান’ বিশেষ্য শব্দ, ইয়াৰ
লগত ‘অনি’ যোগ কৰিলে ‘ধাননি’ গঠিত হয়। গতিকে ‘অনি’ তদ্ধিত প্রত্যয়।

(খ) ধাতুৰ লগত Fe প্রত্যয় যোগ হ’লে অসমাপিকা ক্ৰিয়া হোৱাৰ উপৰিও
বিভিন্ন নামশব্দ গঢ়ি উঠে। কেতিয়াবা বিশেষ্য, কেতিয়াবা বিশেষণ হৈ পৰে। যেনে,
গম্‌ + অনট্‌ = গমন (বিশেষ্য) গম্‌ + তব্য = গন্তব্য (বিশেষণ)

কিন্তু Fe প্রত্যয়ৰ যোগেদি গঢ়ি উঠা শব্দৰ পিছতহে নকৈ Claw প্ৰত্যয়
যোগ হৈ অন্য অৰ্থৰ শব্দ গঠন কৰে। যথা,

দিব্‌ + অচ্‌ = দেৱ। ইয়াত অচ Fe প্ৰত্যয় দিব্‌ ধাতুত যোগ হৈ বিশেষ্য
দেৱ শব্দ গঠিত হৈছে। এই দেৱ শব্দৰ লগত fs (ইক্‌) প্ৰত্যয় যোগ কৰিলে
দেৱ + fee = দৈৱিক, দেৱতা সম্বন্ধীয় অৰ্থত ষ্ণিক্‌ (ইক্‌) তদ্ধিত প্ৰত্যয় যোগ
হৈছে। সেই বাবে Fe প্রত্যয়বোৰ প্ৰাথমিক (Primary) প্ৰধান প্ৰত্যয়, তদ্ধিতবোৰ
দ্বিতীয় স্তৰৰ (Secondary) প্ৰত্যয়।

--- Page 69 ---
WR অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

গে) কিছুমান Fe প্রত্যয়ৰ শ্লোগেদি নকৈ ধাতু গঢ়িব পাৰি। ধাতুৰ পিছত ণিচ্‌
(ই), সন্‌, যজ্ঞ (য) আদি প্ৰত্যয় যোগ কৰি নকৈ ators ধাতু অৰ্থাৎ few বা
jal, সনন্ত, যঙন্ত ধাতু গঠিত হয়।

যেনে,কৰ্‌ + আ = কৰা, পাঁচনী৷ ধাতু ৰূপ হ’লে, কৰাওঁ, কৰাইছোঁ হয়। তেনেকৈ,

পিপাস্‌ GAS ধাতু) + অ + আ = পিপাসা।

জ্বল্‌ + WG = জাজ্বল্য জাজ্বল্য + মান = জাম্বল্যমান।
ক্তা + সন্‌ = জিজ্ঞাস্‌ জিজ্ঞাস্‌ + অ + আ = জিজ্ঞাসা।
যা + যঙ্‌ = যাযায়্‌ ধাতু WR + বৰচ্‌ = যাযাবৰ।

স্থা + ণিচ্‌ = স্থাপি ধাতু স্থাপ্‌ + অন = স্থাপন

TOMS ধাতুৰ দৰে কেতিয়াবা নামশব্দ লগত কিছুমান বিশিষ্টৰ প্ৰত্যয় যেনে,
BR, ক্যঙ্‌, কাম্যচ্‌, কিপ্‌ (Fe fet নহয়), My প্রত্যয় যোগ হৈ নামধাতু গঠন
কৰে। তাৰ পিছত তদ্ধিত প্রত্যয় যোগ নহৈ Fe প্রত্যয়হে ব্যৱহাৰ হয়। যেনে,

. HO এটি নামশব্দ,-ইয়াৰ পৰা নামধাতুৰ দণ্ডায়্‌ উদ্ভৱ হৈছে। দণ্ডায়্‌ ধাতুৰ
লগত কৃৎ শানচ্‌ যোগ কৰিলে দণ্ডায়মান গঠিত হয়।

(ঘ) Fe আৰু তদ্বিত প্ৰত্যয় যথাক্ৰমে ধাতু আৰু প্ৰাতিপাদিকৰ পিছত যোগ
হৈ নতুন পদ সৃষ্টি কৰাই উভয়ৰ উলপ্দেশ্য।

৫। অসমীয়া তদ্ধিত প্ৰত্যয়

৫ $ ১ শব্দ গঠনকাৰী তদ্বিত প্ৰত্যয় দুই প্ৰকাৰে ব্যৱহাৰ হোৱা দেখা যায়।
(ক) কিছুমান স্বাৰ্থিক প্ৰত্যয় (Renundant Suffixes) আৰু (খ) কিছুমান
গঠনকাৰী তদ্বিত (Secondary 1)21৮৪1€৬629) প্রত্যয়।

৫ ঃ ২ স্বাৰ্থিক প্রত্যয় যোগ হ’লে শব্দৰ অৰ্থৰ পৰিৱৰ্তন নঘটে। কেৱল
কেতিয়াবা শব্দৰ অর্থ সংকীৰ্ণ হয় আৰু কেতিয়াবা কোনো জাতি বা শ্ৰেণীৰ গুণ
নাইবা ক্ষুদ্ৰাৰ্থ (Diminutive) বুজায়।
ৰূপে ব্যৱহাৰ হয়। সেইবাবে দৃঢ় সীমা টানি স্বাৰ্থিক প্ৰত্যয় আৰু সাধাৰণ তদ্ধিতক
বিভাগ কৰিব নোৱাৰি। অসমীয়া ভাষাত ব্যৱহাৰ হোৱা এই দুয়ো প্ৰকাৰ তদ্ধিত প্ৰত্যয়
আলোচনা কৰা হ’ল। :

৫ 3 ৩ ক, স্বাৰ্থিক প্ৰত্যয় (Renundant Suffixes Or Pleonastic
Suffixes)

১। অ ঃ প্ৰাচীন আৰ্য ভাষাত ব্যৱহাৰ হোৱা স্বাৰ্থত প্ৰত্যয় ‘ক’ লোপ হৈ
‘অ’ হয়। অন্ত্য অ সাধাৰণতে উচ্চাৰণ নহয়।

(সং, লগ্নকঃ) লগ, লাগ।

২। ক ঃ আৰু বৰ্ধিত ৰূপ ঃ নাম শব্দৰ পিছত স্বাৰ্থিকভাৱে বহে। যথা,

অন্ধ-অন্ধক, পিতা-পিতাক, মা-মাক, বাল-বালক, দৃষ্টক-দিঠক, জোন-জোনাক,

--- Page 70 ---
অসমীয়া তদ্বিত প্রত্যয় ৬৩

এতেক-যেতেক, ভাই-ভায়েক, ভনী-ভনীয়েক তেনেকৈ গিৰীয়েক, পৈ-পৈয়েক, হালুক
(জাল), খৰিকা (খট)।

৩। কা ঃ নাম শব্দৰ পিছত স্বাৰ্থিকভাৱে বহে। যথা, হালকা (AIH), সেৰেকা
(সাৰকং water), স্ফুট্‌-ফুটুকা।

৪। আ ঃ নাম শব্দৰ পিছত স্বাৰ্থিকভাৱে বহে।

(ক) সংস্কৃত Ws ‘ক’ৰ পৰিৱৰ্তিত ৰূপ। যথা,

সং, মামক-- অস, মামা, সং, ফলকং-- অস, ফলা, সং, ছুপক-- অস, ছোপা,
FR, CHES ঃ অস, ফোৰা। আকৌ--

(খ) সোণ-- সোণা, হৰিণ-হৰিণা।

৫। আই ঃ স্বাৰ্থিকভাৱে ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

পিতা-- পিতাক, পিতাই, মা-- মাই, দাদা-- দাদাই, ভাই-- ভায়েক, ভৈয়াই,
বাপ (বপ্ৰ) বাপেক, বাপ, বোপা, বোপাই। তেনেকৈ মামা-- মোমায়েক, মোমাই,
সোণ, সোণাই-, পুত্ৰ -পুতাই, জেঠা--জেঠাই।

৬। ৰ, ৰা,ৰি,ৰীঃ নাম শব্দৰ পিছত স্বাৰ্থিকভাৱে ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

(সং শিফা) শিপা--ৰ শিয়াৰ, কাষ-ৰ কাষৰ সং দম্য (young bullock)
দমৰা-দামুৰি (ৰী), জীয়া (দুহিতা) জীয়ৰী-- জীয়াৰী, মতা মতৰা (বাৰ মতৰা) নাও-
নাওৰা, বাপ, বোপা-- বপুৰা, বপুৰী, কোৱা (AK কাক) কাউৰ, কাউৰী। চেঁক--.কুৰা,
বাচা (বৎস)-- বেচেৰা, বেচেৰী (GB), বাৰ্তা-- বাতৰি, বতৰা, লগ, (Aas) লিগিৰা-
লিগিৰী, বোৱাৰী, (ব্যৱহাৰিকা সং, বধু অস, বউ, বৌ)।

৭। ল, লা, লি, লী ঃ নাম শব্দৰ পিছত স্বাৰ্থিকভাৱে ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

(AR. অগ্ন)) অস, আগ, আগত, আগলি।

(সং, পীতা)- অস্‌, পীতল।

(সং, পত্ৰ) অস, পাত, পাতল, পাতলা, (সদৃশ অর্থত সাধাৰণ wfaw) |

(সং, অন্ধ) অস, অন্ধ, অন্ধলা।

(সং, উচ্চ)- উচ্‌ + লা = উচলা। চকলা

(সং, শাৱক) অস, ছাৱা-- ছৱাল-- ছোৱালী-- (স্ত্ৰী, চেঁঙৰী) (গৰু-মহ'"ৰ
পোৱালি)।

(সং, গ্ৰহ)-- অস, পথালি। Cae. দীৰ্ঘ) অস, দীঘ, দীঘল, দীঘলী।

(FR. জ্যেষ্ঠ) অস, জেঠা, জেঠাল। (সং, Gas) অস, ধোঁৱা, ধুঁৱলী।

(AR. ছাগ)-- অস, ছাগল--ছাগলী। (Ae. GAB) অস, গৌফ-গুঁফলি (ঘোঁৰাৰ)।

(AR. ভেক)-- অস, ভেকোলা, ভেকুলী। (A. বক) অস, বগ-বগলী (নামনি-
বণগুলা)।

(সং, পক্ষী)-- অস, পখি-পখিলা, পখিলী।

(AR, অজ্ঞ)--অস, অজলা, আজলী।

--- Page 71 ---
৬৪ অসমীয়া ব্যাকৰণ conte

উলা, উলি ঃ স্বাৰ্থিক ea, গুৰুলা, মাজ-মাজুলী, মাজুলি, সজ্জা--সঁজুলি।

bl Be, Bet, (আ নিৰ্দেশক প্ৰত্যয়) ঃ স্বাৰ্থিক প্ৰত্যয় ৰূপে ব্যৱহাৰ হয়।
বিশেষতঃ অসমীয়া aoa! যথা, বিপাক-বিপাঙ্‌। ভেলেকা-ভেলেঙা। জোলোঙা,
জলচা, হটঙা, (হাড্চি)।

৯। ই ঃ (ক) স্বাৰ্থিকভাৱে ব্যৱহাৰ হয়। সং, ‘ইকা’ৰৰ পৰা ‘ই’ উদ্ভৱ হৈছে।
যথা,

(চূড়া) চুলি। নিহলি-সং, নীশাৰ। পাহ (পাশ)পাহি। আৰ্হি (আদৰ্শ)।

(2) ক্ষুদ্ৰাৰ্থ বুজাবলৈও ‘ই’ প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। যথা, কৌহ-(কোশ) কুঁহি
পৰৱৰ্তী (শব্দাংশত ‘ই’ সন্মুখ উচ্চ ধ্বনি যোগ হোৱা বাবে স্বৰ সংগতিৰ কাৰণে
‘ও’ৰ ঠাইত ‘উ’ হৈছে)। ,

টেমা-টেমি। ডোবা-ডুবি (স্বৰ সংগতিৰ বাবে ‘উ’ হৈছে)। মাদল-মাদুলি। চাক
(চকা)-চাকি। ছতা (ছত্ৰ)-ছাতি।

১০। উ, উক, উৰা ঃ স্বাৰ্থিক প্রত্যয়।

ছল-ছেলু (স্বৰ সংগতিৰ বাবে আগৰ ‘অ’ ‘এ’ হৈছে। নল-নেলু (সদৃশ অৰ্থত)।

FR. বৃদ্ত-বেটু। সং, খস-খহু। ঠানি-ঠেনু। চেঁচা-চেঁচুকা, মাজ-মাজু (ডেকা),
বাপ-বাপু, নট-নটুৱা।

১১। উৰা, উৰা ঃ স্বাৰ্থিক প্রত্যয়। যথা,

(বৎস + ৰূপ), বাচা + উৰ = বাচুৰ, (NS + ৰূপ) গাভৰু বা গভুৰা, গো-
+ ৰূপ = গৰু, মুজা-মুজুৰ।

১২। টা, টি ঃ স্বাৰ্থিক আৰু নিৰ্দেশক প্ৰত্যয়।

(PAA) কঁহা-কেঁহেটা, খস-খহটা, লাল-লালটি, স্ফুলিংগ-ফিৰিঙতি, ফিৰিং-
গতি। পংগু-পেঙেটা।

১৩। অন, ন, না ঃ স্বাৰ্থিক প্রত্যয়।

কৰঙ্ক-ন = কৰংগন। টেমা-ন-টেমুনা (শোৱক)। ছাৱ-না = ছানা (পোৱালি)।
অংগ-নি = আঙনি।

১৪। হঃ স্বাৰ্থিক বা বিশেষণাত্মক প্ৰত্যয়।
ৰূপ + শ = ৰূপহ (ধুনীয়া) স্নী,, ৰূপহী,

অর্ধ + শ = আদহ GM cit কৰিলে ‘আদহীয়া’ হয়)। তেনেকৈ জলহু
(জডা-মূৰ্খ)। গদহা (গদা), গোৰোহা (গোড্‌ড), ছাল + আহি = ছলাহি।

সাধাৰণ গঠনকাৰী তদ্বিত প্রত্যয়

৫ 3 8 wits প্রত্যয়কেইটিৰ বাহিৰে অসমীয়া ভাষাত অনেক তদ্ধিত প্ৰত্যয়
সোমাই পৰিছে। কিছুমান (ক) মৌলিক অৰ্থাৎ সংস্কৃত মূলৰপৰা পৰিৱৰ্তিত হৈ
অসমীয়াত সোমাইছে আৰু কিছুমান (খ) আগন্তক অৰ্থাৎ আধুনিক যুগত বিভিন্ন
ভাষাৰপৰা অসমীয়াত সোমাই পৰিছে।

--- Page 72 ---
অসমীয়া Cas প্ৰত্যয় ৬৫

৫ 3 ৫ (ক) অসমীয়া মৌলিক clas প্ৰত্যয়

সংস্কৃত তৎসম Saws প্রত্যয়ৰ বাহিৰে আন আন ww, অৰ্ধ তৎসম নাইবা
প্ৰকৃত অসমীয়া প্রত্যয়বোৰ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল।

১। অক 3 আছে বা পাকৈত অর্থত বিশেষ্য শব্দৰ পিছত অক যোগ কৰি
বিশেষণ পদ গঠন কৰা হয়। যথা,

বুধি আছে বুধি + অক = বুধিয়ক, (ই-কাৰান্ত শব্দৰ পিছত প্রত্যয়ৰ অ থকা
বাবে য় আগম হৈছে)। তেনেকৈ ফন্দি (প্ৰৱঞ্চ) + অক = ফন্দিয়ক, খেতি + অক
= খেতিয়ক।

২। অতি, তি, তী পাকৈত, অভ্যস্ত, আছে বা তাৰ পৰা হোৱা অৰ্থ বুজাবলৈ
নামশব্দৰ পিছত ব্যৱহাৰ হয়। সিদ্ধ পদ গুণবাচক বিশেষ্য বা বিশেষণ হয়। ৱস্ত +

ইক (ইকা)।
সৰ্ব + অতি = সৰ্বতি (সৰ্বতকাল) বাপ + অতি = বাপতি (toi সাহোন)।
খীৰ + অতী = খীৰতী (খীৰতী গাই) স্ত্ৰী।
পাচ + অতি = পাঁচতি বাৰ + অতি = বাৰতি।
লাস + অতী = লাহতী ধাৱ + অতি = ধাউতি।

পুৱা * অতি = পুৱতী (পুঁৱতী নিশা)

লাজ + অতি = লাজতী, ফুল + অতি = ফুলতী। _,

Ol অতীয়া $ তাত হোৱা অৰ্থত সংজ্ঞা শব্দৰ পিছত ব্যৱহাৰ হয়। ওপৰত
উল্লেখ কৰা প্রত্যয়ৰ পিছত নিৰ্দেশক বা স্বাৰ্থিক ‘অ’ প্রত্যয় যোগ কৰি অতীয়া প্ৰত্যয়
উদ্ভৱ হৈছে। সিদ্ধ পদ বিশেষণ হয়। (ত্র + ইক + আ)। যথা,

শেষত হোৱা শেহ + অতীয়া = শেহতীয়া, আগ + অতীয়া = আগতীয়া,
তল + অতীয়া = তলতীয়া, পাচ + অতীয়া =-পাচতীয়া। বাপ + অতীয়া = বাপতীয়া,
বশ + অতীয়া = বশতীয়া।

৪। অতিয়াৰ, অতিয়াল ঃ পূৰ্বোক্ত ; অতি (Jy + ইক) প্রত্যয়ৰ লগত আৰ
বা য়াল যোগ কৰি যৌগিক প্ৰত্যয় পোৱা যায়। পাকৈত অভ্যস্ত বা তাৰ পৰা হোৱা
অৰ্থত ব্যৱহাৰ হয়।

সাঁচ (সঞ্চয়) + অতিয়াৰ = সাঁচতিয়াৰ।

মাছ (মতৎস) + অতিয়াৰ = মাছতিয়াৰ।

লাগ (লগ্ন) + অতিয়াৰ = লাগতিয়াল।

৫। অনি ঃ বিস্তৃত বা সমূহ বুজাবলৈ অনি (ৱনিকা) বিশেষ্য পদৰ পিছত
ব্যৱহাৰ হয়। যেনে, ৷ ৷

ধান + অনি = ধাননি। মাহ + অনি = মাহনি। পদুম + অনি = পদুমনি।

কাঠ + অনি = কাঠনি। নাহৰ + অনি = নাহৰণি। শাক + অনি = শাকনি।
বন + অনি = বননি। চুৱাপাত + অনি = চুৱাপাতনি। হাবি + অনি = হাবিয়নি।

(ইৰ পিছত অ স্বৰ ধ্বনি থকা বাবে য় শ্ৰুতিৰ আগম হৈছে)।

--- Page 73 ---
wy অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

উলু + অনি = উলুৱনি, (উৰ পিছত অন্য স্বৰ অ থকা বাবে ৱ শ্ৰুতি আগম
হৈছে)।

৬। অন ঃ আছে GAS অন প্ৰত্যয় যোগ হ’লে গুণবাচক বিশেষ্য হয়। যথা,

মলি + অন = মলিয়ন য়ে শ্ৰুতিৰ আগম হৈছে)।

প্রত্যয় = অন = পতিয়ন।

৭। অৰি, অৰী, অৰীয়া ঃ অভ্যাস, নাইবা শব্দৰ সম্বন্ধিত অৰ্থ বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ
হয়। সিদ্ধপদ বিশেষ্য বা বিশেষণ হয়। যথা, ,

লাস + অৰি = লাহ + অৰি = লাহৰি। ফুল + অৰি = ফুলৰি। ভাল +
অৰি = ভালৰি। লগ + অৰি = লগৰী। বন + অৰি = বনৰী।

৮। অৰীয়া ঃ অজাত + অৰীয়া = অজাতৰীয়া। লগ + অৰীয়া = লগৰীয়া।
বন + অৰীয়া = বনৰীয়া। কাষ + অৰীয়া = কাষৰীয়া। বিজাত + অৰীয়া = বিজাতৰীয়া।
ভাৱ + অৰীয়া = ভাৱৰীয়া। নাও + অৰীয়া = নাৱৰীয়া।

৯। অলীয়া ঃ অভ্যাস বা শব্দৰ সম্বন্ধিত অৰ্থ প্রকাশ কৰিবলৈ অলীয়া sor
যোগ কৰা হয়। সিদ্ধপদ বিশেষ্য বা বিশেষণ হয়। যথা,

গাঁও + অলীয়া = গাঁৱলীয়া। মিছ + অলীয়া = মিছলীয়া। (প্রত্যয়ৰ অন্ত ‘অ’
ধ্বনিৰ প্রভাৱত স্বৰ-সংগতিৰ বাবে মিছা শব্দৰ আ < অ হৈছে।) তেনেকৈ মাজ +
অলীয়া = মজলীয়া; মত্ত + অলীয়া = মতলীয়া; গাজ + অলীয়া = গজলীয়া।

১০। অৰুৱা $ঃ অভ্যস্ত বা পাকৈত আদি অৰ্থত অৰৱা প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়।
সিদ্ধপদ বিশেষ্য বা বিশেষণ হয়। যথা,

বাট + Ge = বাটৰুৱা। হাট + GI = হাটৰুৱা। ভাগ + GH = lta |
আধা + অৰুা = আধৰুৱা (প্রত্যয়ৰ UB ‘আ’ৰ প্রভাৱত স্বৰ সংগতিৰ বাবে আধা
শব্দৰ অন্ত্য ‘আ’ লোপ পাইছে)।

১১। BNE ঃ স্বাৰ্থিক GE প্রত্যয়ৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা MY তেনে প্রকৃতি বা
স্বভাৱৰ অর্থত ব্যৱহাৰ হয়। Reta বিশেষণ পদ হৈ পৰে। যথা,

থিৰ (< স্থিৰ) থিৰাং, তৰ (তট)- তৰাং (বাম), খৰ--খৰাং, চোৰ--চোৰাং।

১২। Ut ঃ বৈশিষ্ট্যপূৰ্ণ প্ৰত্যয় । নিৰ্দেশক (Definitive), স্বাৰ্থিক (Pleo-
nastic) $< (Primary), প্ৰত্যয় আৰু তদ্বিত প্ৰত্যয় ৰূপে ব্যৱহাৰ হয়। বিভিন্ন
প্রত্যয়ৰ লগত লগ লাগি যৌগিক প্রত্যয় গঠন কৰে। আছে অর্থত বা তাৰ পৰা
হোৱা অৰ্থত ‘অ’ প্রত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। সিদ্ধপদ সাধাৰণতে বিশেষণ হয়। যথা,

জাবৰ + আ = জবৰা স্ত্ৰী, জাবৰী।

ফীপৰ + আ = ফঁপৰা, স্তী, ফীপৰী।

জংঘল + আ = জংঘলা, বিশেষণ, জংঘলী। গেঁৰ + আ = গেৰা।

খৰা + নাক + আ = খৰানকা (স্বৰ সংগতিৰ বাবে ‘নাক’ৰ আ অ হৈছে),
দীঘল পেট + আ = দীঘল পেটা।

--- Page 74 ---
অসমীয়া তদ্বিত প্রত্যয় ৬৭

ভেট চকু + আ = ভেটচকুৱা (উৰ পিছত আ থকা বাবে ৱ শ্ৰুতি আগম
হৈছে)।

কালবাচক দিন, মাহ আদিৰ পিছত কাৰ্যৰ সময় নিৰূপণৰ বাবে ‘আ’ যোগ
হয়। (প্ৰকৃততে এই আ প্ৰত্যয় নহয়। ষষ্ঠী বিভক্তিৰ চিনহে)। যথা,

সং অস্য > মাগধী প্ৰাকৃতত-- আহ > অস, আ।

সি-- দিন + আ = সিদিনা, ভেটি-- বেলি + আ = ভাটিবেলা।

ভাদ-- মাহ + আ = ভাদমহা। আহিন + আ = আহিনা।

১৩। আই ঃ বিশেষ্য, বিশেষণৰ পৰা গুণবাচক বিশেষ্য কৰিবলৈ আই প্ৰত্যয়
যোগ কৰা হয়। যথা,

মুনিহ + আই = মুনিষাই দ্ৰোহ + আই = দোহাই।
বৰ + আই = বৰাই বোজা + আই = বোজাই।
পুষ্ট + আই = পোষ্টাই। চাফ + আই = চাফাই।

১৪। আইত ঃ অভ্যস্ত অৰ্থত ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

অঘ (পাপ) + আইত = অঘাইত, ং লগ কৰিলে অঘাইতং। গভ + আইত
= গঁভাইত।

১৫। আন ঃ গুণবাচক বিশেষ্য গঢ়িবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

শুষ্ক + আন = শুকান, পাত + আন = পতান (সদৃশ অর্থত)।

১৬। আম ঃ কৰ্ম শব্দৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা আম (< কাম) প্ৰত্যয় হিচাপে
ব্যৱহাৰ হৈছে।

যেনে-- ফুলৰ কাম কৰা-- Ba + কৰ্ম = ফুল + আম = ফুলাম, কাঠ +
কৰ্ম = কাঠ + আম = কাঠাম।

১৭। আমি ঃ  গুণবাচক বিশেষ্য পদ গঠন কৰিবলৈ নাম শব্দৰ পিছত যোগ
কৰা হয়। যথা,

দুষ্ট + আমি = দুষ্টামি। ঠগ + আমি = ঠগামি।

শঠ + আমি = শঠামি। মূৰ্খ + আমি = মূৰ্খামি।

পাগল + আমি = পাগলামি। পাতল + আমি = পাতলামি।

১৮। আৰ, আৰি ঃ ব্যৱসায় বা জীৱিকা অৰ্থত আত (< কাৰ) আৰু আৰী
(< কাৰ + ইকা) ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

কীহ + আৰ = কঁহাৰ (পূৰ্বৰ ‘আ’ স্বৰ সংগতিৰ বাবে ‘অ’ হৈছে)।

চৰ্ম বা চাম + আৰ = চমাৰ। কুম্ভ বা কুম + আৰ = কুমাৰ।

সোণ + আৰী = সোণাৰী। জুৱা + আৰী = জুৱাৰী।

১৯। আল ঃ আছে অৰ্থত আল প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়, সিদ্ধিপদ বিশেষণ হয়।
যথা,

তেজ + আল = তেজাল :_ ৰস + আল = ৰসাল।

কোব + আল = কোৱাল মুখ + আল = মুখাল।

--- Page 75 ---
৬৮ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

খং + আল = খঙাল নোম + আল = নোমাল।

(গৰ্ব + দৰ্প) গপ + আল = গপাল।

২০। আলি ঃ গুণৰাচক Fe গঢ়িবলৈ নাম শব্দৰ পিছত আলি বাৱহাৰ
কৰা হয়। যথা,

চতুৰ-- চতুৰালি, বেজ-- বেজালি, কৃপণ-- কৃপণালি, টেঙৰ + আলি--
টেঙৰালি।

ল’ৰা-- ল’ৰালি, বলিয়া-- বলিয়ালি, মইমত-- মইমতালি, পুৰুষ-- পুৰুষালি।

২১। আলী ঃ বিস্তৃত বা ব্যাপ্ত অৰ্থত আলী প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়।

জোন + আলী = জোনালী, ভোগ-- ভোগালী, সোণ-- সোণালী, ৰূপ--
ৰূপালী, ৰঙ-- ৰঙালী।

২২। ইয়াল $ঃ আছে অৰ্থত ইয়াল প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়।

সাহ + ইয়াল = সাহিয়াল। মৰম + ইয়াল = মৰমিয়াল। ৰাগী + ইয়াল
= ৰাগিয়াল। ৰঙ + ইয়াল = ৰঙিয়াল।

২৩। আল ঃ ব্যৱসায় বা সেই কামত পাৰ্গত অৰ্থত এবিধ নতুন প্রত্যয় আল
(< পাল) ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

গো + আল = গোৱাল (ও কাৰৰ পিছত আ থকা বাবে ‘ৱ’ শ্ৰুতি আগম
হৈছে)। (< গোপাল)। চকী + আল = চকীয়াল (য়-- শ্ৰুতি আগম হৈছে), নদী
+ আল = নদীয়াল (য়-- শ্রুতি আগম হৈছে), গুৰি + আল = গুৰিয়াল (য়-- শ্ৰুতি
আগম হৈছে), আগ + আল = আগোৱাল (ৱ-- শ্ৰুতি আগম হৈছে।)

তেনেকৈ-- ঘাট + আল = ঘাটোৱাল (ৱ-- শ্ৰুতি আগম হৈছে।)

২৪। আলু s আলু অর্থত ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

কৃপা + আলু = কৃপালু। দয়া + আলু = দয়ালু।

২৫। ই 3 প্ৰত্যয় যোগ কৰি গুণবাচক বিশেষ্য কৰা হয়। যথা, মাষ্টৰ + ই
= মাষ্টৰি, ডাক্তৰ-- ডাক্তৰি, বদমাচ-- বদমাচি, চাকৰ--চাকৰি, জুৱাচোৰ-- জুৱাচুৰি।

২৬। Bats কেইটিমান পদত ব্যৱহাৰ হয়। মাথোন।

চৰু-- চৰিয়া। পুৰা-- পুৰিয়া। মাজ-- মজিয়া।

২৭। ইয়াৰ ঃ কাৰ্য কৰ্তা বা বিশেষণ গঠন কৰিবলৈ ‘ইয়াৰ’ ব্যৱহাৰ হয়।

আধা (অর্ধ) + ইয়াৰ = আধিয়াৰ। ভাগ + ইয়াৰ = ভাগিয়াৰ।
আটন্ত + ইয়াৰ = আটন্তিয়াৰ (GE + ৱন্ত)।
২৮। Sa, ইলা, ইলি ঃ বিশেষ্য আৰু বিশেষণ গঠন কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ হয়।

ৰং + ইল = ৰঙিল। কাম + ইলা = কামিলা। মাহ + ইলি = মাহিলি।
২৯। Rs বিশেষ্য আৰু বিশেষণ গঠন কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ হয়।

--- Page 76 ---
অসমীয়া তদ্বিত প্ৰত্যয় ৬৯

(ক) সংস্কৃত ইন্‌-ৰ পৰা H হয়, ধনিন্‌- ধনী। মানিন্‌--মানী। ইত্যাদি।

(খ) ইয়াৰে প্রস্তুত অর্থত F প্ৰত্যয় যোগ হয়। যথা,

তামেৰে প্রস্তুত-- তাম + ই = তামী। কপাহেৰে প্রস্বত-- কপাহ + ষ্ট = কপাহী।
বাঁহেৰে তৈয়াৰী, বাঁহ + ষট্‌ = বীঁহী। পছমেৰে তৈয়াৰী, পছম + F = পছমী। কীহেৰে
তৈয়াৰী, কীহ + কী = কীহী।

(a) সাদৃশ্য অৰ্থত F ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

আকাশ ৰঙৰ নিচিনা- আকাশ + ঙ্গী = আকাশী।

গোলাপৰ ৰঙৰ নিচিনা-- গোলাপ + ই₹ = গোলাপী।

বাদামৰ নিচিনা-- বাদাম + & = বাদামী।

(ঘ) আছে অৰ্থত ঙ্ট। যথা,

সুখ আছে- সুখ + H = সুখী। দুখ আছে- দুখ + F = দুখী।

দৰদ আছে-- দৰদ + ইী = দৰদী। দাগ আছে-- দাগ + H = দাগী।

দাম আছে -- দাম + Ft = দামী।

(6) ব্যৱসায় বা জীৱিকা অৰ্থত ই্টী প্ৰত্যয় যোগ হয়। যথা,

ভাৰ বোৱাই যাৰ জীৱিকা সি ভাৰ + ঙ্গী = ভাৰী।

দুৱাৰ + % = দুৱাৰী।

কাকত + F = কাকতী। (দেৱ গৃহ) দেৱঘৰ + ষ্টা = দেউৰী।

ভাগৱত + সঙ্গী = ভাগৱতী, ভাগতী।

(চ) পাৰ্গত অর্থত ঙ্গী প্রত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

কাম-কাজত পাৰ্গত কাজ + F = কাজী। তেনেকৈ, Ho + F = HU), চিকাৰ
+ ঙ্গ = চিকাৰী, ঘাতক-- ঘাতকী।

(ছ) ধৰ্ম পন্থা অনুসৰণ কৰা অর্থত স্টী AST ব্যৱহাৰ হয়। যেনে,

বৈষ্ণৱ ধৰ্ম অনুসৰণকাৰী বৈষ্ণৱ + H = বৈষ্ণৱী। তেনেকৈ শংকৰ + FH =
শংকৰী। হৰিদেৱ + RH = হৰিদেৱী। দামোদৰ + ঙ্টী = দামোদৰী।

(জ) তাত বাস কৰে Ai তাৰ পৰা উৎপন্ন হোৱা এনে অর্থত F প্ৰত্যয় যোগ

হয়। যথা,
কামৰূপ + সী = কামৰূপী, জাপান + FH = জাপানী।
বিলাত + ঙ্গী = বিলাতী, পঞ্জাৱ + % = পঞ্জাৱী।
মৰাঠা + কী = মৰাঠী, নেপাল + সঙ্টী = নেপালী।
দেশ + % = দেশী।

oo) Bat ঃ এইটো যৌগিক প্রত্যয়। আছে অর্থত বা সম্বন্ধ অৰ্থত FH +
স্বাৰ্থিক আ (< আক) যোগ কৰিলে Fat হয়। (য়-- শ্ৰুতি আগম হৈছে)। বিভিন্ন
অৰ্থত ‘য়া’ প্রত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। সিদ্ধপদ বিশেষ্য বা বিশেষণ হয়। যথা,

(>) ইয়াৰে যুক্ত বা আছে-- এই অৰ্থত Fa প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

লোণেৰে যুক্ত = টু (আৱে < কাৰ অৰ Ee দয৷
বাবে স্বৰ সংগতিৰ বাবে উ-কাৰ হৈছে)।

--- Page 77 ---
৭০ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

গোঁফেৰে যুক্ত = গুঁফীয়া (স্বৰ সংগতিৰ বাবে ও-কাৰ উ হৈছে)।

নালেৰে যুক্ত = নলীয়া (পৰৱৰ্তী প্রত্যয়ৰ ‘আ’ থকা বাবে নালৰ আ-কাৰ অ-
কাৰ হৈছে)। জঁটেৰে যুক্ত + জঁটীয়া। ডাৰি-ডৰীয়া, কোণ-কুণীয়া, পানী-পনীয়া।

(২) সাদৃশ্য অৰ্থত 3 কপাহ গুটিৰ নিচিনা-- কপাহগুটীয়া, বাঁহপাতৰ নিচিনা-
FRM, কুকুৰৰ নেজৰ নিচিনা-- কুকুৰনেজীয়া (কুকুৰ লেজীয়া, কুকুৰ নেচীয়া),
ডালিমগুটি-- ডালিমণুটীয়া, কলপতীয়া (বৰণ), শহাকাণ-- শহাকণীয়া, তেলতেল-
তেলতেলীয়া, কপলীয়া।

(৩) fre অৰ্থত ঃ এফলীয়া-- একফাল, পশ্চিম-- পশ্চিমীয়া, দক্ষিণ পাৰ-
দক্ষিণপৰীয়া, উত্তৰ পাৰ-- উত্তৰপৰীয়া। উজনি-- উজনীয়া।

(8) স্বভাৱ অৰ্থত £ কপট-- কপটীয়া, কন্দল-- কন্দলীয়া, কুৰ্চুট-- FHM!

__ ৫৫) ব্যৱসায় বা জীৱিকা অর্থত £ ঢোল-চুলীয়া (ও-কাৰ স্বৰ সংগতিৰ বাবে

মাটি কটাই জীৱিকা যাৰ, মাটি-কটীয়া।

(৬) ভাৱ অৰ্থত ঃ অনুকূল-অনুকূলীয়া, প্রতিকূল-প্ৰতিকূলীয়া, উচ্চকূল-
উচ্চকূলীয়া, পুৰুষ-পুৰুষীয়া (generation) |

(৭) তাৰ পৰা উদ্ভৱ আৰু সাদৃশ্য অর্থত ঃ হাতীৰ দাঁতৰপৰা উদ্ভৱ বা দাঁতৰ
নিচিনা অৰ্থত, হাতীদাীঁত-হাতীদদঁতীয়া, টকৌ পাতৰপৰা উৎপন্ন বা টকৌ পাতৰ নিচিনা,
টকৌ পাত-টকৌপতীয়া। তেনেকৈ, বীহপাত-বীহপতীয়া।

(৮) ধৰ্ম পন্থী অৰ্থত ঃ দামোদৰ-দামোদৰী বা দামোদৰীয়া, মহাপুৰুষ-
মহাপুৰুষীয়া।

(৯) তাত হোৱা GAS ঃ মাহ, দিন শব্দত, দিন-দিনীয়া, ভাদ মাহ-ভাদমহীয়া,

ভাদত জন্ম হোৱা-ভদীয়া, পৰ্বতত থকা বা হোৱা-পৰ্বতীয়া; পাহাৰত থকা
বা হোৱা-পাহাৰীয়া।

ৰবি (বাৰে) হোৱা-ৰবিবৰীয়া, ৰবীয়া, বৃহস্পতি (বাৰে) হোৱা-বৃহস্পতীয়া,
চহৰত থাকে বা জন্মে-চহৰীয়া।

তেনেকৈ নগৰ-নগৰীয়া, তেজপুৰ-তেজপুৰীয়া, যোৰহাট-যোৰহটীয়া,
গুৱাহাটী-গুৱাহাটীয়া (হাট আৰু হাটীৰ আ-কাৰ অ-কাৰ হৈছে) গাঁও Fat = গঞা
(গঞা ৰাইজ), গাীৱলীয়া।

(১০) অৱস্থা অৰ্থত ঃ সুখ-সুখীয়া, দুখ-দুখীয়া, নোমল (নৱ-কোমল) নুমলীয়া,
পাব পৰা অর্থত)।

(১১) পৰিমাণ অর্থত ¢ একঠা-- একঠীয়া, এমাহ-- এমহীয়া, তিনিমাহ--
তিনিমহীয়া, ক্ষস্তেক- ক্ষন্তেকীয়া, অলপ-- অলপীয়া, এটকা-- এটকীয়া, দহ টকা-
- দহটকীয়া, বিনামূল্য-- বিনামূলীয়া।

--- Page 78 ---
অসমীয়া তদ্ধিত প্ৰত্যয় ৭১

(১২) ব্যাপ্তি অৰ্থত $ জোখ, কাল, পৰিমাণ আদি শব্দৰ পিছত স্টীয়া যোগ
হয়। যথা,
সাতহতীয়া, দুবছৰ-- দুবছৰীয়া, তিনিমাহ-- তিনিমহীয়া, ছয়মাহ-- ছমহীয়া।

মাহ শব্দৰ পিছত এক যোগ কৰি RA প্ৰত্যয় যোগ কৰা হয়।

যেনে, মাহ-এক-মাহেক + FM = মাহেকীয়া (অৰ্থাৎ মাহিলি)

৩১। উৰা ঃ স্বাৰ্থিকভাৱে ব্যৱহাৰ হোৱাৰ উপৰিও অসমীয়াত অভ্যস্ত, পাৰ্গত,
আছে অর্থত নাইবা সম্পৰ্ক অর্থত ব্যৱহাৰ aa সিদ্ধ Reva বা বিশেষণ হয়।

(>) আছে অৰ্থত ঃ মীৰ আছে seat (মণ্ড)।

সাৰ আছে- সাৰুৱা। খাৰ আছে-- খাৰুৱা। পলস আছে-- পলসুৱা।

(সং, পট্ট) পাট আছে-পটুৱা, (কলপটুৱা), খক-খকুৱা, ধাৰ-ধৰুৱা, জাবৰ-
জাবৰুৱা, পেট-পেটুৱা, ভাজ-ভজুৱা, কেঁচা-কেঁচুৱা, দীত-দঁতুৱা, (উচলা দঁতুৱা আৰু
দাঁত লগা লোক TAS) |

_ (২) অভ্যস্ত অৰ্থত 3 ভাত খোৱাত অভ্যস্ত = ভাত (< ভক্ত) ভতুৱা, এলাহ-

এলেহুৱা, মাছ-মছুৱা |

(©) পাৰ্গত GAS 3 ৰণত পাৰ্গত-ৰণুৱা, বনত (কামত) পাৰ্গত বনুৱা।

(৪) সাদৃশ্য অৰ্থত ঃ চকু-চকুৱা, কপাহ-কপহুৱা।

(৫) তাত ওপজে বা তাত পোৱা যায় এনে অৰ্থত $ জেঠ-জেঠুৱা, ঘৰ-
ঘৰুৱা, পথাৰ-পথৰুৱা, প্রবাস-প্রবসুৱা, বজাৰ-বজৰুৱা।

(৬) সম্পৰ্কীয় অৰ্থত ঃ বিহু সম্পৰ্কীয়-বিহুৱা, সমাজ-সমজুৱা।

৩২। Bate ঃ বিশেষণ পদ গঠন কৰিবলৈ নাম শব্দৰ পিছত যৌগিক উৱাল
(ল স্বাৰ্থিক প্ৰত্যয়) ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

(AR. পাশ) পাহ-পাহুৱাল, ভিতৰ (< অভি + অন্তৰ) + উৱাল = ভিতৰমন্ৰাল।

oo! উক, উকা, উকি $ঃ আছে অৰ্থত ব্যৱহাৰ হয়। যেনে,

লাজ আছে = লাজুকা, হিন্দী হালকা = হালুক, ভাৱ + উকি = ভাবুকি, জলা+
উক = জালুক।

৩৪। উৰা, উৰি ঃ অভ্যস্ত বা পাকৈত অৰ্থত উৰা প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

দন্দ-দন্দুৰা, স্ত্ৰী, দন্দুৰী, ভাঙ-ভাঙুৰী, দাঁহ + উৰা = দীঁহুৰা।

৩৫। উৰ, আউৰি ঃ ব্যাপ্তি, প্ৰাচুৰ্য আদি বুজাবলৈ উৰ, আউৰ, আউৰি প্ৰত্যয়
ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

জাউৰ-- জোপুৰ) (Heavy shower)

জাউৰী-- জাপুৰা + ইক (GI Speed)

মথাউৰী-- (মন্থৰ + আপুৰ + ইক)।

Ov! ওৱা, উৰে ঃ কোনো কাৰ্যত অভ্যস্ত বা পাকৈত অৰ্থত ওৱা (< ৱাহক),
Uta (< ৱাহিকা) প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

--- Page 79 ---
৭২ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

হাল ৱাহক-- হালোৱা (হাল + ওৱা), জাল ৱাহক-- জালোৱা (জাল + Gal) |
তেনেকৈ--

ঘাট-উৱৈ = ঘাটুৱৈ (ঘট্ট + ৱাহিক) খেল, খেলা-উৱৈ = খেলুৱৈ (খেলা
ৱাহিক), গছ = ALA, MALT (গচ্ছ ৱাহিক),

পাঠ-- উৱৈ = পঠুৱৈ, পঢ়ুৱৈ (পাঠ ৱাহিক), মেল-উৱৈ = মেলুৱৈ (মেল
ৱাদিক)।

৩৭। ওঁ 8 স্বভাৱ বুজাবলৈ ওঁ প্ৰত্যয় (ক) ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

CLOSE + কু), ভাত + উ। কপৌ-(কপোত + কু) কপোঅ-উ। তেনেকৈ-
নিতৌ, সদৌ, ইত্যাদি।

৩৮। Vat ঃ আছে অর্থত ব্যৱহাৰ হয়।

পেট ডাঙৰ যাৰ পেটুলা।

৩৯। কুৰি ঃ বিস্তৃত, অতিশয় অর্থত সংজ্ঞা শব্দৰ পিছত কুৰি (< কুট +
+ ইক) ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

বাট-কুৰি (ৱৰ্ম-বাট), হাট-কুৰি (হট-হাট)। আকৌ লাজকুৰীয়া (কুটিত-কুৰীয়া,
লজ্জা), হিংসাকুৰীয়া (কুটিত)।

8০। চ ঃ বিশেষ্য বা বিশেষণ গঢ়িবলৈ চ (< ত্য) প্ৰত্যয় যোগ কৰা হয়। যথা,

(কুণপ-কবন্ধ + ত্য), কুন্ধ + চ = কুন্ধচ, (গভীৰ + ত্য) = গইচ্‌, গৈচ, (আত্মন্‌),
আপ + চু = আপোচ। ,

৪১। চা, চি, চী, Bat s প্ৰকৃত বা তাত হোৱা বুজাবলৈ চা, চি, চী, চিয়া
প্রত্যয় ব্যৱহাৰ হয়।

খঢ় (সং, খট) + চা = খৰিচা, ক’লা + চা = ক’লচা, কলচা। ঘৰ (গৃহ)
+ চয়া = ঘৰচীয়া, ৰাৱ + চি = ৰাউচি, টেঙা + চি = টেঙেচি। হাল + চা = হালচা,
হালিচা, ৰং + চুৱা = ৰঙচুৱা।

821 টা, টি ঃ স্বাৰ্থিক প্রত্যয় হিচাপে ব্যৱহাৰ হ’লেও বেলৈগ মূলৰ অৰ্থাৎ
পাট (পট্ট) শব্দৰপৰা উদ্ভৱ হোৱা অসমীয়া বৈশিষ্ট্যপূৰ্ণ টা, টি প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়।
যথা,

চমটা (চৰ্ম + পট্টিকা, চাম-- অটা), বেৰটি (বেষ্ট-- পট্টিকা)।

৪৩। ঠ, ঠা, থ, থা $ আকৃতি, অৱস্থা আদি ভাব বুজাবলৈ থ ঠা (< অৱস্থা)
প্রত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। যথা, ্‌

নগ্ন অৱস্থা-- নাঙঠ, বা নাঙথ, ACAI, পূৰ্ণ অৱস্থা পূৰঠ বা পূৰ্থ, চাল অৱস্থা-
চলাঠ বা চলাথ, গুল্ম অৱস্থা- গোমোঠা বা গোমোথা।

৪৪। ত, fe ঃ অসমীয়াত দুটা শব্দ আছে, পুত্ৰ শব্দৰ পৰিৱৰ্তন হৈ ত, তি
হৈছে। জ্যেষ্ঠপুত্ৰ জেঠোত (অৰ্থ পৰিৱৰ্তন হৈ শহুৰৰ জ্যেষ্ঠ পুতেককহে বুজায়)।

একপুত্ৰিকা-- একুতি (একেটি পুত্ৰ থকা নাৰী)।

--- Page 80 ---
অসমীয়া তদ্বিত প্ৰত্যয় ৭৩

৪৫। হি, আহি ঃ গুণবাচক বিশেষ্য গঠন কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ হয়।

(সং, স্ফীত) ফিত + আহি = ফিতাহি। (সং, কেকৰ) cat + আহি = কেৰাহি।

অর্ধতৎসম প্ৰত্যয় কিছুমানৰ অসমীয়াত ব্যৱহাৰ আছে। অসমীয়া শব্দৰ
পিছতহে তেনেবোৰ ASI ব্যৱহাৰ হয়।

৪৬। তলী s অঞ্চল বা ঠাইৰ বিস্তৃতি বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ হয়।

যথা, ধান য’ত কৰা হয়-- সেয়ে-ধানতলী। তেনেকৈ মাহতলী, বেহাৰতলী
বা সৰিয়হতলী, কঠিয়াতলী।

891 থলী ঃ যি ঠাইত হয় তাকে বুজাবলৈ থলী (স্থলী) ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

য'ত ৰণ কৰা হয়-- VET, AS য’ত কৰা হয়-- সভাথলী। তেনেকৈ-
পূজাথলী, উচৱথলী।

৪৮। বাৰী s অঞ্চল বা ঠাইৰ বিস্তৃতি বুজাবলৈ বাৰী ব্যৱহাৰ হয়। যথা,
আনাৰসবাৰী, কলবাৰী।

৪৯। হাল, শাল, শালা ঃ ঘৰ বা কোনো কাৰ্য কৰা স্থান বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ
হয়। যথা, জুই ধৰা ঘৰ-- জুহাল, ঢেঁকীৰ ঘৰ ঢেঁকীশাল। তেনেকৈ-- পঢ়াশালি,
গোশালা, ধৰ্মশালা।

৫০। ময় ঃ ব্যাপ্তি বা বিস্তৃতি অৰ্থত প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

৫১। কুৱা ঃ সৰ্বনাম শব্দৰ পিছত বিশেষণ-সৰ্বনাম গঠন কৰিবলৈ কুৱা ব্যৱহাৰ
কৰা হয়। যথা,

--- Page 81 ---
৭৪ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

৬। আগত বা আগন্তক তদ্ধিত প্ৰত্যয়

Ys > আধুনিক অসমীয়া ভাষাত বঙালী, হিন্দী আদি ভাষাৰ মাজেদি অহা
বিভিন্ন দেশী-বিদেশী তদ্ধিত প্রত্যয় সোমাই পৰিছে। সেইবোৰ তলত উল্লেখ কৰা
হ’ল।

১। ওৱান $ ৰক্ষক বা চালক অর্থত ওৱান ব্যৱহাৰ হয়। যেনে,

গাড়ী চলায় যিয়ে সি-- গাৰোৱান।

(দ্বাৰ) দুৱাৰ ৰখে যি-- দাৰোৱান।

Ql dent ঃ ব্যৱসায় বা জীৱিকা অর্থত ৱালা ব্যৱহাৰ হয়।

যেনে, গাড়ীৰে জীৱিকা চলায় যি সি বা যাৰ গাড়ী আছে সেয়ে গাড়ী-ৱালা =
গাড়ীৱালা। ৰিক্সা চলাই জীৱিকা আৰ্জে যি সি ৰিক্সাৱালা। পাণ-তামোলৰ ব্যৱসায়
কৰে যি পাণৱালা। তেনেকৈ-- পানীৱালা, তৰকাৰীৱালা, কাগজৱালা।

Ol খানা ঃ ঠাই বা দোকান আদি বুজাবলৈ খানা হয়। যথা, ডাক্তৰখানা,
বৈঠকখানা, ছপাখানা, কাৰখানা।

81 গিৰি ঃ গুণবাচক বিশেষ্য কৰিবলৈ স্বভাৱ, ব্যৱসায় বা জীৱিকা প্রকাশক
অৰ্থত গিৰি ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

পণ্ডিতৰ ব্যৱসায়-- পণ্ডিতগিৰি, পাণ্ডাৰ কাম-- পাণ্ডাগিৰি, কেৰাণীৰ জীৱিকা-
- কেৰাণীগিৰি, বাবুৰ কাম-- বাবুগিৰি।

৫। দানি $ থোৱা ঠাই বা আধাৰ বুজাবলৈ দানি ব্যৱহাৰ হয়।

ফুল থোৱা সঁজুলি-- ফুলদানি, পিক পেলোৱা ঠাই-- পিকদানি, ধূপ থোৱা
ঠাই-- ধূপদানি।

৬। দাৰ ঃ চলাওঁতা বা জীৱিকা অর্থত দাৰ ব্যৱহাৰ হয়।

দোকান চলায় যিয়ে সি-- দোকানদাৰ, মৌজা চলায় যিয়ে সি-- মৌজাদাৰ,
Pe কৰি জীৱিকা আৰ্জে যি সি-- ঠিকাদাৰ, পহৰা দি জীৱিকা আৰ্জে যি সি-
পহৰাদাৰ।

--- Page 82 ---
৭। সংস্কৃত তদ্ধিত প্ৰত্যয়
অসমীয়া ভাষাত ব্যৱহাৰ হোৱা সংস্কৃত তদ্ধিত প্রত্যয়ান্ত শব্দকেইটিৰ

প্ৰত্যয়সমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ'ল।

কে)
খে)
গে)
(4)
(8)
কে)

কে)
খে)

গে)
(4)

কে)
কে)

(#)
(2)

কে)

9333 অ)ঃ

অপত্যাৰ্থে-- মনু + BW = মানৱ। তেনেকৈ-- কৌৰৱ, ৰাঘৱ, পাণ্ডৱ, যাদৱ,
বিকাৰ অর্থত-- হিম + ষ্ণ = হৈম, তিল + ষ্ণ = তৈল।

ভাব অৰ্থত-- গুৰু + ষঃ = গৌৰৱ। তেনেকৈ শৈশৱ, কৌশল, লঘু-লাঘৱ।
সম্বন্ধীয় অৰ্থত-- দেৱ = ষ্ণ = দৈৱ, পৃথিৱী-- পাৰ্থিব।

উপাসক অৰ্থত-- শিৱ + ষ্ণ = শৈৱ, শক্তি + ষ্ণ = শাক্ত, বিষ্ণু + BW =
বৈষ্ণৱ।

৭ঃ২৬্চৈহে);ঃ

অপত্যাৰ্থত-- cat + fe = calf, দাশৰথি, ৰাৱণি।

93 9 BW (a) 3

অপত্যাৰ্থত-- দিতি + a = দেতা, আদিতি + a = আদিত্য।

ভাব অৰ্থত-- ধীৰ + ag = ধৈৰ্য, মাধুৰ্য, সৌন্দৰ্য, বাণিজ্য, অভিজাত্য-- বীৰ-
বীৰ্য, চোৰ-- চৌৰ্য।

স্বাৰ্থত-- বন্ধু + A = বান্ধৱ, মৰ্ত + AT = মৰ্ত্য, সমান + BT = সামান্য।
সম্বন্ধীয় অৰ্থত-- কবি + W = কাব্য, দন্ত + W = HG, বন + ষ্ণ্য = WHI
93 ৪ ষ্ণায়ন (আয়ন) ঃ

অপত্যাৰ্থে-- কাত্য + WA = কাত্যায়ন।

৭ ঃ ৫ CBT (A) ঃ

অপত্যাৰ্থে-- গংগা + CA = গাংগেয়, কুন্তী + CVT = কৌন্তেয়।

৭ 3 ৬ ষ্ণিক (ইক) ঃ

অপত্যাৰ্থে- ৰেৱতী-ৰেৱতীক, অশ্বপাল-অশ্বপালিকা।

সম্বন্ধীয় অৰ্থত-- অৰ্থ-- আৰ্থিক, লোক-- লৌকিক, নগৰ-- নাগৰিক, ইতিহাস-.
এঁতিহাসিক, মূল-মৌলিক, যন্ত্- aie) সমাজ-- সামাজিক, সম্প্ৰদায়--
সাম্প্ৰদায়িক, নীতি-- cafes সেনা-- সৈনিক, মুখ-- মৌখিক, নৌ--নাৱিক,
দিন-- দৈনিক। শৰীৰ-শাৰীৰিক, যোগ-- যৌগিক, তৰ্ক-- ole, বেদ--
বৈদিক।

৭ঃ৭ ফষ্ণী (য়া) ঃ

সম্বন্ধীয় অৰ্থত-- দেশ--দেশীয়, বৰ্গ_ব্গীয়, ৰাষ্ট্ৰ ৰাষ্ট্ৰীয়, জাতি--. জাতীয়,

শাস্ত্ৰ- শাস্ত্ৰীয়, স্থান--স্থানীয়, স্বৰ্গ স্বৰ্গীয়, শৰত--শাৰদীয়, পাণিনি--পাণিনীয়,
নাৰদ--নাৰদীয়।

--- Page 83 ---
৭৬ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

13 b | আৰু তা (a) ঃ
(ক) ভাব অর্থত-- মনুষ্য + ত্ব = মনুষ্যত্ব বা তা = মনুষ্যতা,
"_ সাধু + | = সাধুত্ব, বা সাধু + তা = সাধুতা,

লঘু-- লঘুত্ব, লঘুতা, আত্মীয়--আত্মীয়তা,

দাস-- দাসত্ব, পশু--পশুত্ব, সতী-- সতীত্ব,

নাৰী-- নাৰীত্ব, মাতৃ--মাতৃত্ব, ভীৰু-- ভীৰুতা।

৭ $ ৯ ইন্‌ আৰু বিন ঃ

আছে অর্থত-- জ্ঞান + ইন্‌ = জ্ঞানীন; মান + ইন্‌ = মানীন্‌, মানী; মায়া
+ faq = মায়াবিন্‌, মায়াবী; মেধা + বিন্‌ = মেধাবী, তপস্‌ + বিন্‌ = তপস্বী। তট
+ ইন্‌ = তটিনী (স্ত্ৰী); ধন + ইন্‌ = ধনী; কৰ্ম + ইন্‌ = কৰ্মী

৭ 3 ১০ ইমন্‌ ঃ
নীলিমা; গুৰু-গৰিমা; প্ৰিয়--প্ৰেম; অণু--অণিমা; মধুৰ-মধুৰিমা।

৭ $ ১১ TS আৰু ৱত্‌ ঃ

আছে অৰ্থত-- জ্ঞান আছে জ্ঞান + বান্‌ = জ্ঞানবান্‌, জ্ঞানৱন্ত, বিদ্যা-বিদ্যা
+ বান্‌, বিদ্যাৱন্ত, শ্ৰীমান, শ্ৰীমন্ত, (স্রীলিংগত-- শ্ৰীমতী)। তেনেকৈ ভগৱান্‌, দয়াৱান্‌,
ৰূপৱান্‌, গুণৱান্‌।

৭ ঃ ১২ ইত ঃ

জাত অৰ্থত-- পুষ্প + ইত = পুষ্পিত, দুঃখ + Bo = দুঃখিত, পুলক + Bw =
পুলকিত, Het IBA) + Bo = পণ্ডিত, আনন্দ-- আনন্দিত, কলংক-- কলংকিত,
গৰ্ব + ইত = গৰ্বিত।

৭ 8 ১৩ শালিন্‌ ঃ

আছে অৰ্থত-- শক্তি + শালিন্‌ = শক্তিশালী বা শক্তিমান, ধন-ধনশালী, ধনৱান্‌।

৭ ঃ ১৪ ল, শ, ইল ঃ

আছে অৰ্থত- শ্ৰী + ল = Bey, শ্যাম + ল = শ্যামল, পিংগল, লোমশ,
কৰ্কশ, ফেনিল, জটিল, পংকিল, কুটিল।

৭ $ ১৫ ময়ট্‌ (ময়) ঃ

বিকাৰ, অবয়ৱ, পূৰ্ণ, সংসৰ্গ আৰু অভেদ অর্থত--

মৃত্তিকাৰে সজা + YO ময়ট্‌ = মৃন্ময়, ঘৃত-- Your, বিষ্ণুময়, জলময়,
ৰোগময়, চিত্‌ + ময় = চিন্ময়, জ্ঞান + ময় = জ্ঞানময়, পাপময়।

৭ $ ১৬ মিন্‌ হৈন) ঃ

স্ব শব্দৰ পিছত মিন্‌ আছে অর্থত-- স্ব + মিন্‌ = স্বামী, নাম বুজাবলৈ-- গো-
স্ব + মিন্‌ = গোস্বামী।

--- Page 84 ---
সংস্কৃত তদ্ধিত প্রত্যয় ৭৭

2 ১৭ faq (ইন্‌) ঃ

মেধা, মায়া আৰু অস্‌ শব্দৰ পিছত আছে GS মেধা + ৱিন্‌ = মেধাৱী,
স্ত্ৰী, মেধাৱিনী। মায়া + fey = মায়াৱী, স্ত্ৰী, মায়াৱিনী, যশস্‌ + ৱিন্‌ = যশস্বী, স্ত্ৰী,
যশস্বিনী, তপস্‌ + ৱিন্‌ = তপস্বী, স্ত্ৰী, তপস্বিনী।

93 ob 48

আছে অৰ্থত মধু + ৰ = মধুৰ, পাণ্ডু + ৰ = পাণ্ডুৰ, মুখ + ৰ = মুখৰ (MH)
মুখৰা।

৭৪ ১৯ আলু ঃ

আছে অৰ্থত-- নিদ্ৰা + আলু = নিদ্ৰালু, তন্দ্ৰা + আলু = তন্দ্ৰালু, দয়া-- দয়ালু,
শ্ৰদ্ধা-- sale], কৃপা-- কৃপালু।

৭ $ ২০ ডামহ (মহ), ডুল (উল), ব্য ঃ

পিতৃ-মাতৃ শব্দৰ পিছত ব্যৱহাৰ হয়। পিতাৰ পিতা = পিতামহ, পিতাৰ মাতা
= পিতামাহী, মাতাৰ পিতা = মাতামহ, মাতাৰ মাতা = মাতামহী। মাতাৰ ভাই =

৭ ঃ ২১ ধাচ্‌, থাচ্‌ ঃ

সংখ্যাবাচক শব্দৰ পিছত-- দুই প্রকাৰ দ্বিধা, বহু প্রকাৰ বহুধা। সৰ্বনাম শব্দৰ
পিছত-- সৰ্বপ্রকাৰ--সৰ্বথা, অন্য প্রকাৰ--অন্যথা, যদ্‌ + থাচ্‌, যথা, তথা।

৭ 8 ২২ GF (তঃ) ঃ

অধিকৰণৰ GAS সংজ্ঞা বা সংখ্যাবাচক শব্দৰ পিছত OF হয়। যেনে, প্রথমত-
প্রথমতঃ, ধৰ্মত-- ধৰ্মতঃ, বিশেষৰূপে-- বিশেষতঃ।

৭ঃ২৩দাঃ

কাল বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ হয়। এক কালত-- একদা, সৰ্বকাল-- সৰ্বদা, তেনেকৈ
যদা, তদা।

93 38 fh 3

আগে নাছিল এতিয়া হ’ল, এনে অৰ্থত ব্যৱহাৰ হয়। চি সমূলি ইত। বশ
+ চি. + ভূত = বশীভূত, দূৰ + চি + ভূত = দূৰীভূত। বশ্‌ + ছি + কৰণ =
বশীকৰণ।

৭ $ ২৫ কণ, আকিন্‌ ঃ

নিৰাশ্ৰয় অৰ্থত এক শব্দৰ পিছত ব্যৱহাৰ হয়। যেনে, এক + কণ = একক,
এক + আকিন্‌ = একাকী।

৭ঃ$২৬ক,ঃ

স্বাৰ্থে বহে। মৃত + ক = মৃতক, দত্ত + ক = HSS! GHG অপুত্ৰক।

৭ ঃ ২৭ তৰ, তম ঃ

তুলনাৰ্থে ব্যৱহাৰ হয়। দুটাৰ ভিতৰত এটাৰ উৎকৰ্ষাদি বুজাবলৈ তৰ আৰু
বহুতৰ ভিতৰত বুজালে তম ব্যৱহাৰ হয়।

--- Page 85 ---
92 ২৯ স্থানীয় জাতীয় ঃ
তুল্যাৰ্থে-- পিতাৰ তুল্য-পিতৃতুল্য, পিতৃস্থানীয়, বন্ধুস্থানীয়, ভাতৃস্থানীয়। জাতি,
প্রকাৰ অৰ্থত-- USS, বৈশ্যজাতীয়, একজাতীয়, নাঁনাজাতীয় ইত্যাদি।

পদ পৰিৱৰ্তন

বিভিন্ন উপায়ে এটি পদৰ শব্দক আন এটি পদলৈ পৰিৱৰ্তন কৰিব পাৰি।
তলত বিভিন্ন পদৰ পৰিৱৰ্তন উল্লেখ কৰা হয়।

(ক) বিশেষ্য পদক বিশেষণলৈ পৰিৱৰ্তন ঃ

(১) বিশেষ্য শব্দৰ লগত নামশব্দ যোগ কৰি ঃ

_ কৰ-হিত + কৰ = হিতকৰ, সুখকৰ।

পৰ--স্বাৰ্থপৰ। পৰায়ণ--ধৰ্মপৰায়াণ, ন্যায়পৰায়ণ। যোগ্য-মৰণযোগ্য,
সম্মানযোগ্য। শূন্য-লোকশ্ূন্য, জ্ঞানশূন্য। ইহীন--জ্ঞানহীন, মানহীন, জনহীন। সম্পন্ন
ধনসম্পন্ন, বুদ্ধিসম্পন্ন। ভাজন-- শ্ৰদ্ধাভাজন, প্ৰীতিভাজন। পূৰ্ণ-জ্ঞানপূৰ্ণ, জনপূৰ্ণ।
বৎসাল--প্রজাবৎসল, ভক্তবৎসল। উচিত = ৰাজোচিত, সময়োচিত। আকীৰ্ণ-জনাকীৰ্ণ।
আকুল--শোকাকুল। আতুৰ-- ভয়াতুৰ, তৃষ্ণাতুৰ, শোকাতুৰ। আপন্ন-বিপদাপন্ন।
অম্বিত-- চিন্তাম্বিত, ক্রোধান্বিত, শোকান্বিত।

(২) সংস্কৃত কৃৎ প্রত্যয়ৰ লগত ঃ

কৰণ--কৰণীয়, ভোজন--ভোজনীয়।

তব্য--গমন--গন্তব্য। কৰণ-কৰ্তব্য।

য--কৰণ-কাৰ্য। . ধৰণ-- ধাৰ্য

--- Page 86 ---
সংস্কৃত তদ্ধিত প্ৰত্যয় ৭৯

ক্ত-দৰ্শন-দৃষ্ট। BEATS |
অপহৰণ--অপহৃত। গ্রহণ-গৃহীত।
তৃণ-কৰণ-কৰ্তা।

অক--কৰণ--কাৰক। দৰ্শন-দৰ্শক।
ইন-কৰণ--কাৰী

মান-দৰ্শন-দৃশ্যমান।

তেনেকৈ
আঘাত--আহত, সঞ্চয়--সঞ্চিত, উদ্বেগ-- উদ্বিগ্ন, গোপন-- গুপ্ত, মান--মান্য,

ত্যাগ-- ত্যাগী, ত্যক্ত, ভোগ-- ভোগ্য।

৩। সংস্কৃত তদ্ধিত প্রত্যয়ৰ যোগত ঃ
ধন--ধনী, (ইন্‌) মানী, গুণী, জ্ঞানী, মেধা--মেধাৱী (ৱিন্‌) মায়াৱী, যশস্বী।
QA (মতুপ), ধীমান। জ্ঞান--জ্ঞানৱান্‌ (বতুপ), ধনৱান্‌), পুত্ৰৱান্‌,

গুণৱান্‌।

পাৰি।

জল-- জলময় (ময়ট্‌), ধনময়, স্বৰ্ণময়, মৃন্ময়। ৷

নীতি-- নৈতিক (ইক্‌), পাশৱিক, শাৰীৰিক, সাংসাৰিক।

দেশ--দেশীয় (Sx) বৰ্গীয়, ৰাষ্ট্ৰীয়, জাতীয়, স্থানীয়।

পুলক-- পুলকিত (ইত), আনন্দিত, দুঃখিত, গৰ্বিত।

ধন-- ধনশালী (শালিন্‌), শক্তিশালী। শ্যাম-- শ্যামল, (ল)

ala, Rai নিদ্ৰালু (লু), তন্দ্ৰালু, দয়ালু।

(৪) অসমীয়া তদ্ধিত প্রত্যয়ৰ যোগত ঃ

সাহ-- সাহিয়াল, ৰাগীয়াল, বুধি-বুধিয়ক, খেতি-- খেতিয়ক, ঘৰ--ঘৰচীয়া।
(খ) বিশেষণ পদৰপৰা বিশেষ্য ঃ

বিভিন্ন প্ৰত্যয় যোগত--

ত্ব, তা, অ, য, ইমন্‌ প্ৰত্যয় যোগত বিশেষ্য a

গুৰু-- গুৰুত্ব। সাধু--সাধুতা। লঘু-লঘুত্ব, লঘুতা। লঘু--লাঘৱ।
সহায়--সাহায্য, অস, আগতীয়া-আগ। খঙাল--খং।

সোণালী--সোণ, পনীয়া-পানী।

(গ) ক্ৰিয়াৰপৰা বিশেষ্য আৰু বিশেষণ ঃ

(১) কৃত (সংস্কৃত আৰু অসমীয়া) প্রত্যয়ৰ যোগেদি বিশেষ্য বা বিশেষণ কৰিব

ত্ৰিয়া-- বিশেষ্য বিশেষণ

কৰা-- কৃত্য, কাৰ্য, ক্রিয়া কৰ্তব্য, কৃত, কৰণীয়
গা-- গীত, গীতি, গান গায়ক

দান কৰা-- দান, দত্ত, দাতব্য, দাতা
(ঘ) সৰ্বনামৰপৰা বিশেষণ

মদীয়, তদীয়, ভৱদীয়।
(৬) অব্যয়ৰপৰা বিশেষণ--
পাশ্চাৎ- পাশ্চাত্য অকস্মাৎ-আকস্মিক।
এইদৰে এটি পদৰপৰা আন এটি পদলৈ পদবোৰ পৰিৱৰ্তন কৰিব পাৰি।

--- Page 87 ---
৮। পুৰুষ নিৰ্দেশক প্ৰত্যয়

(Personal Definitives)

b 8 ১ অসমীয়া ভাষাত সম্বন্ধবাচক সংজ্ঞা শব্দৰ পিছত পুৰুষ অনুযায়ী বেলেগ
বেলেগ প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ কৰা হয়। আন আন ভাষাতকৈ অসমীয়া ভাষাত ই বৈশিষ্ট্যপূৰ্ণ

৮ ঃ ২ বয়স আৰু সন্মান অনুযায়ী বেলেগ বেলেগ সম্বন্ধবাচক সংজ্ঞা শব্দ
অসমীয়াত আছে।

Brother ভ্ৰাতৃ-- অসমীয়াত নিজতকৈ সৰু হ’লে ভাই, ডাঙৰ হ’লে ককাই।

Sister ভগ্নী-- অসমীয়াত নিজতকৈ সৰু হ’লে ভনী, ডাঙৰ হ’লে WI

Uncle --অসমীয়াত পিতাতকৈ সৰু ভাই হ’লে খুৰা (দাদা)।

মাকৰ ভাই হ’লে মামা, মোমাই, পিতাতকৈ ডাঙৰ ভাই হ’লে জেঠা, স্বামীতকৈ
ডাঙৰ ভাই হ’লে CHS, সৰু হ’লে দেৱৰ। তেনেকৈ--
বৈনাই-ভনী, তাৱৈ-আমৈ, বোপাই, পিতাই-আই, মা বা মাই, পৈ-ঘৈণী, পো-জী,
বোৱাৰী।

৮৪৩ বয়স আৰু সন্মান অনুযায়ী ব্যৱহাৰ হোৱা বিভিন্ন সম্বন্ধবাচক
সংজ্ঞা শব্দবোৰৰ পিছত বিভিন্ন পুৰুষ সংগতি ৰাখি কিছুমান চিন বা প্রত্যয় ব্যৱহাৰ
কৰা হয়। সেইবোৰকে পুৰুষ নিৰ্দেশক (Personal Definitives) AoA বোলে।
যথা,

প্রথম পুৰুষৰ মোৰ বা আমাৰ ‘পিতাই’, পিতা’, ‘বোপাই’ (My / Our
father) |

দ্বিতীয় পুৰুষৰ তুচ্ছাৰ্থে তোৰ বা তহঁতৰ ‘পিতাৰ’ (ৰ’ যোগ হৈছে),
সাধাৰণাৰ্থে তোমাৰ বা তোমালোকৰ ‘পিতাৰা’ (ৰা)।

তৃতীয়তে বা নাম পুৰুষত তাৰ বা সিহঁতৰ পিতাক (ক) ব্যৱহাৰ হয়।

প্রথম পুৰুষত সম্বন্ধ পদৰ পিছত কিছুমান সম্বন্ধবাচক সংজ্ঞা শব্দত ‘আই’,
দ্বিতীয় পুৰুষৰ অনাদৰ বা তুচ্ছাৰ্থে ‘ৰ’ সমাদৰ বা মান্যাৰ্থে ‘ৰ’, ‘এৰা’ আৰু তৃতীয়
পুৰুষত-ক’ বা ‘এক’ ASA সম্বন্ধবাচক সংজ্ঞা শব্দৰ পিছত ব্যৱহাৰ হয়। পুৰুষবোৰৰ
সম্বন্ধ পদটো উল্লেখ নাথাকিলেও সম্বন্ধবাচক শব্দৰ পিছত বহা প্রত্যয়ৰ যোগেদি
কোন পুৰুষৰ লগত সম্পৰ্ক আছে তাক সহজে বাছি উলিয়াব পাৰি। ইংৰাজীত হ’লে
সকলো পুৰুষৰ সম্বন্ধ পদৰ পিছত একে ৰূপেই থাকে। যথা,

My father. Our father.

Your father. His father.

Her father. Their father.

--- Page 88 ---
পুৰুষ নিৰ্দেশক প্ৰত্যয় ৮১

Father শব্দত কোনো চিন বা প্ৰত্যয় যোগ হোৱা নাই। আন আন ভাৰতীয়
ভাষাতো AVA | HE অসমীয়াত পুৰুষ নিৰ্দেশক প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। এইটো অসমীয়া
ভাষাৰ বিশিষ্ট নিয়ম। এই প্রত্যয়বোৰ সম্বন্ধবাচক বিশেষ্যৰ পিছত স্বাৰ্থিকভাৱে ব্যৱহাৰ
হয়। তদ্বিত প্রত্যয়ৰ ভিতৰুৱা প্রত্যয়।

v2 ৪ আই ঃ প্রথম পুৰুষৰ সৰ্বনামৰ সম্বন্ধ পদৰ পিছত অৰ্থাৎ wet
বিভক্তিযুক্ত প্ৰথম পুৰুষৰ সৰ্বনামৰ (উভয় বচনৰে) পিছত থকা কিছুমান সম্বন্ধবাচক
শব্দৰ লগত ‘আই!’ স্বাৰ্থিক প্রত্যয় যোগ হয়। বাপ, বোপা-শব্দ মোৰ বা আমাৰ বোপাই,

পিতা মোৰ বা আমাৰ পিতাই

দাদা মোৰ বা আমাৰ দদাই

মামা মোৰ বা আমাৰ মোমাই

কাকা মোৰ বা আমাৰ ককাই

ভাই মোৰ বা আমাৰ ভাই। *

মা মোৰ বা আমাৰ মা বা মাই বা আই
পো মোৰ বা আমাৰ পো বা পুতাই
জেঠা মোৰ বা আমাৰ জেঠাই

কিন্তু সকলোবোৰ Ws পদৰ পিছত আই যোগ নহয়। যেনে, মোৰ
পেহা, আমাৰ খুৰা, মোৰ তাৱৈ, আমাৰ বোৱাৰী, মোৰ ঘৈণী, আমাৰ বেটা, মোৰ
বৌ, আমাৰ জী।

৮ ঃ ৫ ৰ, এৰ ঃ সম্বন্ধবাচক শব্দ দ্বিতীয় পুৰুষৰ তুচ্ছাৰ্থে (উভয় বচনৰ)
৬ষ্ঠী বিভক্তিযুক্ত সৰ্বনামৰ পিছত থাকিলে, সম্বন্ধবাচক সংজ্ঞা শব্দটোৰ পিছত ‘ৰ’
বা ‘এৰং, যোগ হয়। সম্বন্ধবাচক সংজ্ঞা শব্দটো আ-কাৰাসন্ত হ’লে ‘ৰ’ আৰু ‘আ’ ভিন্ন
আন স্বৰৰ হ’লে “AAS প্রত্যয় হয়। যেনে,

তোৰ বা তহঁতৰ পিতাৰ, মাৰ, পেহাৰ, মহাৰ, জেঠাৰ।

কিন্তু তোৰ বা তহঁতৰ আয়েৰ, পেহীয়েৰ, মাহীয়েৰ, বৌৱেৰ, আবুৱেৰ। তোৰ
বা তহঁতৰ বাপেৰ, পুতেৰ, জীয়েৰ, ভনীয়েৰ ইত্যাদি।

bs ৬ ৰা, এৰা ঃ সাধাৰণাৰ্থে দ্বিতীয় পুৰুষৰ সৰ্বনাম পদ সম্বন্ধ পদত থাকিলে,
তাৰ পিছত থকা সম্বন্ধবচক আ-কাৰান্ত সংজ্ঞা শব্দৰ পিছত ‘ৰা’ আৰু আ-কাৰান্তৰ
বাহিৰে আনবিলাকত ‘এৰা’ প্রত্যয় যোগ হয়। যথা,

তোমাৰ বা তোমালোকৰ পিতাৰা, মাৰা, পেহাৰা, মহাৰা, জেঠাৰা।

৮ ঃ ৭ ক, এক ঃ তৃতীয় পুৰুষৰ ৬ষ্ঠী বিভক্তিযুক্ত নাম পদৰ পিছত সম্বন্ধবাচক
কোনো শব্দ থাকিলে, সেই সম্বন্ধবাচক শব্দটো অ-কাৰান্ত হ’লে ‘ক’ আৰু ‘আৰ’
বাহিৰে আন স্বৰ, থাকিলে ‘এক’ প্রত্যয় যোগ কৰা হয়। যেনে,

* স্বৰ্গীয় কালিৰাম মেধিয়ে ভৈয়াই শব্দ উল্লেখ কৰিছিল।

--- Page 89 ---
rR অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

তাৰ, তাইৰ বা সিহঁতৰ পিতাক, মাক, পেহাক, মহাক, জেঠাক।

কিন্তু তাৰ, তাইৰ বা সিহঁতৰ আয়েক, পেহীয়েক, মাহীয়েক, বাপেক, পুতেক,
ভায়েক, ভনীয়েক, জীয়েক, বৌয়েক, আবুয়েক, পৈয়েক, ঘৈণীয়েক সম্তমতো ‘এক’
প্রত্যয়েই যোগ হয়। যথা,

আপোনাৰ বা তেখেতৰ বা এখেতৰ ভায়েক, ভনীয়েক, দদায়েক, বায়েক
Bort |

৮৪ ৮ ই, ইট বা এ-কাৰান্ত সম্বন্ধবাচক শব্দৰ পিছত এৰ, এৰা এক, প্ৰত্যয়
যোগ কৰিলে য়-শ্ৰুতি আগম হয়। যথা,
ভিনিহিয়েৰ, ভিনিহিয়েৰা, ভিনিহিয়েক ; পৈ-পৈয়েৰ, পৈয়েৰা, পৈয়েক।

৮৪ ৯ উ Sate সম্বন্ধবাচক শব্দৰ পিছত এৰ, এৰা, এক প্ৰত্যয় যোগ
কৰিলে ৱ-শ্ৰুতি আগম হয়। যথা,

আবু- আবুৱেৰ -আবুৱেৰা-- আবুৱেক।

বৌ--বৌৱেৰ বৌৱেৰা--বৌৱেক।

“TE শাহুৱেৰ শাহুৱেৰা--শাহুৱেক।

৮ ঃ ১০ সম্বন্ধবাচক বিশেষ্য শব্দৰ পিছত পুৰুষবাচক প্ৰত্যয় যোগ হোৱাৰ
পিছতহে কাৰক বিভক্তি যোগ হৈ পদ হয়। যেনে,

তোৰ বায়েৰক এই টকাটো দে। বাই + এৰ = বায়েৰ + ক (Qa বিভক্তি)
= বায়েৰক।

পিতাকক এই কথা aval) অৰ্থাৎ তাৰ পিতাকক। পিতা + ক = পিতাক
+ ক (২য়া বিভক্তি)।

পিতাই আজিয়েই চিঠিখন লিখিব। অৰ্থাৎ মোৰ পিতাই।

৮ ঃ ১১ সম্বন্ধবাচক বিশেষ্য শব্দৰ লগত পুৰুষবাচক প্ৰত্যয় Ai কৰাৰ
পিছতহে বহুবচনবোধক প্ৰত্যয় বা নিৰ্দেশক প্ৰত্যয় আদি ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যেনে,
বহুবচন-- তোমালোকৰ ভায়েৰাহঁতৰ হাতত টকাখিনি দিবা।
নিৰ্দেশক-- তাৰ মাকজনীলৈ পুতৌ জন্মে। তোমাৰ ভায়েৰাজনে পৰীক্ষা দিবনে?

--- Page 90 ---
৯। নিৰ্দেশাত্মক প্ৰত্যয়

(Enclitic Definitives)

৯ ৪ ১ কোনো বস্তুৰ আকৃতি, প্ৰকৃতি, লিংগ আদি বুজাবলৈ শব্দৰ পিছত
কিছুমান শব্দ বা শব্দাংশ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ইংৰাজী ‘The Definite Article’4
দৰে অৰ্থ প্ৰকাশক এই প্ৰত্যয়বোৰ বিশেষ্য, সৰ্বনাম (প্ৰথম আৰু দ্বিতীয় পুৰুষৰ
সৰ্বনামৰ বাহিৰে) আৰু সংখ্যাবাচক শব্দৰ পিছত বহি নিৰ্দিষ্টকৈ বা বিশেষকৈ বুজাই
দিয়ে। এনেকৈ শব্দৰ পিছত সেই শব্দই বুজোৱা বস্তু বা প্রাণীৰ আকৃতি, প্রকৃতি,
লিংগ আদি নিৰ্দিষ্টকৈ বুজাই দিয়া শব্দ বা শব্দাংশবোৰকেই নিৰ্দেশক বা নিৰ্দেশাত্মক
প্রত্যয় (Enclitic Definitives) বোলে। অসমীয়া ভাষাৰ ইয়ো এটি অন্যতম
বৈশিষ্ট্য।

৯ ঃ$ ২ প্রাচীন যুগৰে পৰা এনেকুৱা নিৰ্দেশক প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হৈ আহিছে।
তলত নিৰ্দেশক প্রত্যয়বোৰ উল্লেখ কৰা হ’ল।

(>) কণ-্ষুদ্ৰাৰ্থে কণি $ সাধাৰণতে ক্ষুদ্ৰত্বৰ ওপৰত জোৰ দি মৰমৰ পৰিমাণ
বুজাবলৈ কণ, কণি বিশেষ্যৰ পিছত ব্যৱহাৰ হয়। যথা, ল’ৰাকণ, পোৱালিকণ,
মৰমকণি।

(২) কোছা ঃ দীঘল, সৰু গোটৰ বস্তুৰ সমষ্টি হ’লে কোছা ব্যৱহাৰ হয়।
বিশেষ্য বা সংখ্যাবাচক শব্দৰ পিছত বহে। যেনে,

(৩) খনস্ষুদ্ৰাৰ্থে খনি ঃ বহল আৰু চেপেটা পাতল ধৰণৰ বস্তুবাচক বিশেষ্য
শব্দৰ পিছত আৰু এনে বস্তুৰ সংখ্যাবাচক শব্দৰ পিছত খন, খনি ব্যৱহাৰ হয়। যেনে,

কিতাপখন, বহীখন, চালনীখন, ঢাৰিখন, নৈখন, নাওখন, কিতাপখনি, দুখন
কিতাপ, এখন নৈ। পুৰণি অসমীয়াত খান, খানি ব্যৱহাৰ হৈছিল। ৰথখান, কন্যাখানি।

(8) খ’ৰ ঃ ডাল শব্দ ব্যৱহাৰ হোৱা ঠাইত নামনি অসমত ব্যৱহাৰ হয়।
যেনে,

সাপখ’ৰ, জৰিখ'ৰ, চাকিখ’ৰ।
(a) খিলা ঃ চেপেটা, পাতল ধৰণৰ বস্তু বুজোৱা শব্দ আৰু তেনে বস্তুক
বুজোৱা সংখ্যাবাচক শব্দ বা সৰ্বনাম শব্দৰ পিছত বহে।

কাগজখিলা, এখিলা 'কাগজ, সেইখিলা কাগজ, পাণখিলা, পাতখিলা।

(৬) গছ, গছি ঃ দীঘল আৰু সহজে ভীজ খাব পৰা বস্তুবাচক শব্দৰ পিছত
ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

ডোলগছ, বটিয়াগছ, বস্তিগছি, চাকিগছি, চাকিগছ।

--- Page 91 ---
৮৪ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

(৭) গৰাকী £ পুং-লিংগ আৰু স্ত্ৰী-লিংগ উভয়তে মানুহ বুজোৱা শব্দৰ পিছত
সন্মান বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ হয়। তেনে Wl মানুহক বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ হোৱা
সংখ্যাবাচক বা BT শব্দটো ব্যৱহাৰ হয়। যেনে,

নেতাগৰাকী, তিৰোতাগৰাকী, এগৰাকী তিৰোতা, সেই গৰাকী নেতা, ইত্যাদি।

(৮) গোট ঃ প্ৰাণীবাচক শব্দৰ পিছত ব্যৱহাৰ হয়। যেনে, মানুহগোট, পশুগোট।

(৯) চটা, ক্ষুদ্ৰাৰ্থে চুটি ঃ দীঘল, বহল, পাতল বস্তুক বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ হয়।
যেনে,

বাঁহচটা, পাটচটা।

(১০) জন, জনা, স্ট্ৰী-জনী ঃ বিশেষ্য, সৰ্বনাম আৰু সংখ্যাবাচক শব্দৰ পিছত
মানুহ বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ হয়। পুং-লিংগত জন, উভয়-লিংগত জনা আৰু স্ত্ৰী-:লিংগত
জনী ব্যৱহাৰ হয়। যেনে,

মানুহজন-- মানুহজনী, তিৰোতাজনী, এজন ল’ৰা, এজনী ছোৱালী, ৰাজাজনা,
ৰাণীজনা, গোসাঁইজনা, বৰজনা ৰাণী।

(১১) টা, টো, টি ঃ সংখ্যাবাচক শব্দৰ পিছত টা ব্যৱহাৰ হয়। যেনে, এটা,
দুটা, এশটা।

মানুহটো, সেইটো, গৰুটো, ল’ৰাটি, এইটি।

(১২) টাৰ, টাৰি ঃ থূপ হৈ থকা দীঘল বস্তুক বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ হয়। যেনে,

চুলিটাৰ, চুলিটীৰি, বাঢ়নিটাৰ।

(১৩) ডালি, ডাল ঃ দীঘল গোটা বস্তু বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ হয়। বীহডাল,
কাঠডাল। | Pals ডালি ব্যৱহাৰ হয়। কেতিয়াবা নিন্দাৰ্থত ডাল ব্যৱহাৰ হয়। যেনে,
মানুহডাল, নেতাডাল, গৰাকীডাল, ঘৰডাল, (এনে ঘূৰডালত নাথাকৌ)।

(১৪) cata, দুখৰি, (fete) s কোনো বস্তুৰ অংশ বিশেষ বুজাবলৈ ডোখৰ
ব্যৱহাৰ হয়। যেনে,

কটা মাছৰ অংশ-- মাছডোখৰ, কাঠডোখৰ, কাঠডুখৰি।

(১৫) ধাৰ, ধাৰি ঃ কোনো বস্তু এটিৰ পিছত এটিকৈ বান্ধি থূপ কৰিলে ধাৰ
ব্যৱহাৰ হয়। যেনে,

মণিধাৰ, হাৰধাৰ, এধাৰি মণি, এধাৰি হাৰ।

(১৬) পাট ঃ কোনো বস্তু দীঘল, চেপেটা অথচ ঠেক হ’লে পাট ব্যৱহাৰ
হয়। যেনে,

ব’ঠাপাট, এপাট ব’ঠা, সেইপাট Vari খাপৰপাট, পাঁচপাট খাপৰ। নিন্দাৰ্থত

এইপাট ল’ৰাৰ অত্যাচাৰ সহ্য নহয়। এই ল’ৰাপাটক নেদেখিছ? যিপাটহে
atl

(১৭) ফেৰা, ফেৰি ঃ কম পৰিমাণ বুজাবলৈ THATS বিশেষ্যৰ পিছ্ত কেবা
বা ফেৰি ব্যৱহাৰ হয়। যেনে,

--- Page 92 ---
অনিৰ্দেশক প্ৰত্যয় ৮৫

এফেৰা লোণ, এফেৰি লোণ, লোণফেৰা, গুৰফেৰা ইত্যাদি।

(১৮) লদা ঃ থূপ হৈ থকা বস্তুৰ অংশ বিশেষক বুজাবলৈ লদা ব্যৱহাৰ হয়।
যেনে,

এলদা গুৰ, গুৰলদা, মাটিলদা, গোবৰলদা।
অনুযায়ী বস্তুটোৰ আকৃতি, স্বভাৱ বা লিংগৰ সম্ভেদ পাব পাৰি। তেনে বিশেষ্য শব্দক
বুজোৱা সৰ্বনাম বা সংখ্যাবাচক শব্দটোৰ পিছত বস্তুৰ আকৃতি, প্রকৃতি লিংগ অনুযায়ী
হ’ব পৰা নিৰ্দেশাত্মক ASA ব্যৱহাৰ হয়। সংখ্যাবাচক শব্দৰ পিছত ব্যৱহাৰ হ’লে
বস্তুটোৰ জাতি বুজায়, নিৰ্দিষ্ট বস্তুটোক বা বস্তুবিলাকক নিৰ্দেশ নকৰে। যেনে,

বীহ এডাল, এডাল de) বাঁহ শ্ৰেণীৰ এডাল, একতকৈ বেছি বুজোৱা
সংখ্যা শব্দৰ পিছত প্ৰত্যয় থাকিলে আৰু বিশেষ্যৰ আগত বহিলে অনিৰ্দিষ্ট ভাবকহে
বুজায়। কিন্তু বিশেষ শব্দটোৰ পিছত বহিলে নিৰ্দিষ্টকৈও বুজায়। যেনে,

দুখন কিতাপ, কিতাপ শ্ৰেণীৰ দুখন (অনিৰ্দিষ্ট)

কিন্তু কিতাপ দুখন আন। কিতাপ শ্ৰেণীৰ অনিৰ্দিষ্ট দুখন নাইবা আগতে আনি
থোৱা বা উল্লিখিত নিৰ্দিষ্ট কিতাপ দুখনক বুজায়।

অনিৰ্দেশক প্ৰত্যয়

(Indefinitives)

৯ ঃ ৩ কিছুমান শব্দ বা শব্দাংশ প্ৰত্যয় হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰি নিৰ্দিষ্টকৈ বুজোৱাৰ
দৰে অনিৰ্দিষ্টকৈও বুজায়। ইংৰাজী ‘A’ Indefinite’ 11016--ৰ দৰে অসমীয়া
অনিৰ্দিষ্টকৈ বুজোৱা এক, এ (এ < ক) ব্যৱহাৰ হয়। যেনে,

AT + এক = ATID মাহ + এক = মাহেক,
বছৰ + এক = বছৰেক, শত + এক = শতেক,
একডাল = এডাল/

সংখ্যাবাচক দ্বি, চাৰি শব্দৰ পিছত এক যোগ কৰি a few অৰ্থৰ আন
অনিৰ্দেশক প্রত্যয় গঢ়া হয়। যেনে,

চাৰি (OMA) + এক = চেৰেক, জনচেৰেক,

fa + এক = দিয়েক, গোটাদিয়েক, জনদিয়েক ল’ৰা।

নিৰ্দেশক টা, জন, ডাল, খন আদি প্রত্যয়ৰ লগত মান যোগ কৰি ব্যৱহাৰ
কৰিলে অনিৰ্দিষ্টকৈ বুজায়। মান অনিৰ্দেশক oT! যেনে, কেইটামান টকা,
কেইখনমান পুথি, কেইজনমান ল’ৰা, চাৰিটামান ভাত (চাইটামান ভাত), দুটামান কথা,
দুডালিমান <a, চাৰিজনমান ল’ৰা, কেইজনীমান গাভৰু ইত্যাদি।

--- Page 93 ---
১০। দৃঢ়তাবাচক প্ৰত্যয়

(Emphatic Suffixes)

১০ $ ১ নাম শব্দ বা ক্ৰিয়া পদৰ পিছত দৃঢ় ভাব বুজাবলৈ কিছুমান চিন
বা প্রত্যয় ব্যৱহাৰ হয়, সেইবোৰেই দৃঢ়তাবাচক প্রত্যয় (Emphatic Suffixes) |
বাক্যৰ অব্যয় পদৰ বাহিৰে সকলো পদৰ পিছত জোৰ বা নিশ্চয়তা বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ
হয়। যথা,

(১) ই ঃ সি কালিলৈ যাবই। সি ব্যাকৰণ শিকিবই।

(২) এ ঃ সি কামটো কৰিছে। ৰাম কালিয়ে গৈছে।

(৩) এই ঃ ৰামেই মাথোন ব্যাকৰণ শিকিছে। তায়েই কথাটো জানে। ময়েই

তাক কৈছিলোঁ। কথাটো জানোৱেই।

(৪) হে ঃ সিহে মোক মাৰিছে। তাইহে ব্যাকৰণ জানে। জিকাটো তিতাহে

ACH | মই ব্যাকৰণহে ভালকৈ জানো।

(৫) কে ঃ কাইলৈকে যাম। আজিলৈকে নাহিল।

(৬) cots সি ব্যাকৰণ শিকিবতো। মই এইবোৰতো জানোৱেই। তাইতো

তেনে কাম নকৰে।

--- Page 94 ---
১১। স্বাৰ্থিক প্ৰত্যয়

(Pleonastic Suffixes)

১১ ঃ ১ অব্যয় পদৰ বাহিৰে বিভিন্ন পদৰ কিছুমান চিন বা শব্দাংশ বহি
পদটোৰ OATH বুজায়। কেতিয়াবা সামান্য জোৰ, অনুৰোধ, আকাংক্ষা, আদেশ ক্ষুদ্ৰাৰ্থ,
আদিও বুজোৱা হয়। এনেবোৰ শব্দ, শব্দাংশ বা চিনবোৰকেই স্বাৰ্থিক প্ৰত্যয় কোৱা
হয়। অসমীয়া ভাষাত ইয়ো এটি অন্যতম বৈশিষ্ট্য।

১১ ঃ ২ মধ্য যুগৰে পৰা অসমীয়া ভাষাত এনে স্বাৰ্থিক প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়।
যেনে,

সি ব্যাকৰণ শিকিব। এই বাক্যৰ পদবোৰত স্বাৰ্থিক প্রত্যয় লগ লগালে-
(ক) সিতো ব্যাকৰণ শিকিব।

(খ) সি ব্যাকৰণতো শিকিবই।

(গ) সি ব্যাকৰণ শিকিবতো।

এই বাক্যবোৰত ‘তো ASA যোগ হোৱা পদটোত দৃঢ়তা বা জোৰ বুজাইছে।
কিন্তু পদকেইটাৰ অৰ্থৰ কোনো লৰচৰ কৰা নাই।

১১ ঃ ৩ তলত অসমীয়া ভাষাত ব্যৱহাৰ হোৱা বিশিষ্ট স্বাৰ্থিক প্রত্যয়বোৰ
উল্লেখ কৰা হ'ল।

(>) গৈ ঃ গৈ-গম্‌ ধাতুৰ (যা) অসমাপিকা ক্ৰিয়া যদিও, ব্যৱহাৰত প্ৰত্যয়।

আহোম যুগৰ বুৰঞ্জীৰ ভাষাত ‘ধৰিলেগৈ’, ‘বহিলগৈ’, ‘থাকিলগৈ’ আদিৰ
ব্যৱহাৰ আছে। গৈ-- যোগ কৰিলে কোনো সমাপিকা ক্ৰিয়া আন ঠাইত সমাধা হোৱা
বুজায়। যেনে,

তাই ভাত খালেগৈ। অঞ্জলিয়ে কিতাপ পঢ়িলেগৈ।

বক্তা থকা ঠাইত কামটো সম্পন্ন হোৱা নুবুজায়। এঠাইৰপৰা গৈ আন এঠাইত
সম্পন্ন হোৱা বুজায়।

(২) হি (আহি) ঃ অসমীয়াত আহ্‌ ধাতুৰ অসমাপিকা ক্ৰিয়া ‘আহি’ৰপৰা ‘হি’
উদ্ভৱ হৈছে। ব্যৱহাৰত ASA! আহোম যুগৰ ভাষাতেই ব্যৱহাৰ হ'বলৈ আৰম্ভ
কৰিছিল। যেনে,

ফুকনক বৰিলহি, পাণ্ডু পালেহি।

হি প্রত্যয়ৰ সহযোগত ক্ৰিয়াটোৱে আন ঠাইৰপৰা আহি সমাধা হোৱা FETT!
টল ,

(ক) মঞ্জুজনী ঘৰ পালেহি। অৰ্থাৎ Pagal আহি ঘৰ পালে।

(খ) ৰূপজ্যোতিয়ে পাঠ পঢ়িছেহি।

(৩) না, নো ঃ স্বাৰ্থিক প্রত্যয় যি পদৰ পিছত বহে সেই পদৰ ওপৰত জোৰ
দিয়ে। কেতিয়াবা অনুৰোধ বুজায়। যেনে,

--- Page 95 ---
৮৮ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

মোৰ মাজনী খোৱানা। তাইনো ব্যাকৰণ কিয় নপঢ়ে?

ব্যাকৰণনো শিকিবলৈ কি টান?

অনুৰোধ--

ব্যাকৰণৰ সূত্ৰবোৰ লিখানা! কলম লোৱানা। ঘৰলৈ যোৱাঁনা?

(8) Gt, চোন $ আধুনিক অসমীয়াত মৃদু, অনুজ্ঞা, আশ্চৰ্য, আশাতীত ভাব

তুমি কাইলৈ আহিবাচোন। (মৃদু অনুজ্ঞা)

তুমিচোন আজিয়েই আহিলা। (আশ্চৰ্য)

তই তালৈ গৈছিলিচোন। (আশাতীত)

মৰিলেইচোন।

Fach! (চোন) এইবোৰ একোকে নাজানো।

মই এইবোৰ একোকে নাজানোচোন।

(৫) দে, দেই, দেখোন (দেখো) ঃ চোন প্রত্যয়ৰ দৰে মৃদু অনুজ্ঞা বা আশ্চৰ্য
প্রকাশ কৰিবলৈ দে, দেই, দেখোঁ, দেখোন ব্যৱহাৰ হয়। সম্মানিত ব্যক্তিক অনুৰোধ
কৰিলে দে, দেই ব্যৱহাৰ নহয়। যেনে, কাইলৈ আহিবা দে (দেই)। (মৃদু অনুজ্ঞা)।
খাবলৈ পাবা দেই। খবৰ দেখোঁ একো নাই। দৰৱ খোৱাতো স্বৰ নেৰিলে দেখোন।

(৬) তো ঃ নিশ্চয়তা বা জোৰ বুজাবলৈ বিভিন্ন পদৰ পিছত ব্যৱহাৰ হয়।
যেনে,

দৰৱ খোৱাতো জ্বৰ নেৰিলে।

দৰৱতো খাইছেই, জ্বৰহে এৰা নাই। দৰৱ নাখালে জ্বৰ নেৰিবতো।

(৭) ক বা বৰ্ধিত ক ঃ বিভিন্ন পদত (অব্যয়ৰ বাহিৰে) স্বাৰ্থিকভাৱে ব্যৱহাৰ
হয়। যেনে,

অন্ধ--অন্ধক, বাল-বালক, জলা--জলকীয়া, নাই--নাইকিয়া, ভাই--ভায়েক।

(৮) ৰ আৰু বৰ্ধিত ৰ ঃ বিশেষ্য শব্দৰ পিছত স্বাৰ্থিকভাৱে ব্যৱহাৰ হয়।
যেনে,

, বাচা (বৎস)-- বেচেৰা, বেচেৰী; কাষ--কাষৰ; শিপা--শিয়া, কাক, কোৱা-
কাউৰ, কাউৰী; বাৰ্তা-- বতৰা, বাতৰি ইত্যাদি।

(৯) ল আৰু বৰ্ধিত a 3 বিশেষ্য পদৰ পিছত স্বাৰ্থিকভাৱে ব্যৱহাৰ হয়।
যেনে,

প্রস্থ--পথালি, দীঘ-দীঘল। অন্ধ--অন্ধলা। পখি--পখিলা, পখিলী।
(১০) হ’বলা ঃ সন্দেহ বা সম্ভাব্য বুজাবলৈ হ'বলা ব্যৱহাৰ হয়। যেনে, সি
হ’বলা নাহিল। সি আজিও নাহিল হ’বলা।

(১১) পহি ঃ আধুনিক অসমীয়াত নকৈ প্ৰচাৰিত স্বাৰ্থিক প্রত্যয়। যেনে,

সি আজিও নাহিল পাই।

(১২) একা ঃ তুমি একা কম ল’ৰা নোহোৱা। তাই কম ছোৱালী নহয় একা।

--- Page 96 ---
১২। স্ত্ৰী প্ৰত্যয়

(Feminine suffixes)

১২৪ ১ অসমীয়া ভাষাত সংস্কৃতৰ দনে ব্যাকৰণগত অৰ্থাৎ আকুভিগত a
বুজোৱা crate ote উভয়কে amie a কোৱা হয়।
মাইকীও নহয় মতাও নহয় তেনে ভাব বুজোৱা অপ্ৰাণীবাচক শব্দবোৰক ক্লীৱ-
লিংগ কোৱা হয়।

১২ ঃ ২ মাইকী বা Bl বুজাবৰ বাবে যিবোৰ প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ কৰা হয়,
সেইবোৰকেই স্ত্ৰী প্ৰত্যয় কোৱা হয়।

১২ ঃ ৩ অসমীয়া ভাষাত ব্যৱহাৰ হোৱা তৎসম শব্দবোৰৰ লিংগভেদ জানিবৰ
বাবে (ক) সংস্কৃত স্ত্ৰী প্ৰত্যয় আৰু (খ) বিশেষতঃ অসমীয়া স্ত্ৰী-লিংগ বুজোৱা অসমীয়া
স্ত্ৰী প্ৰত্যয়বোৰ জানিবলৈ তলত দুইভাগত আলোচনা কৰা হ’ল।

(ক) সংস্কৃত A প্রত্যয়

১২ ঃ ৪ অসমীয়া ভাষাত যথেষ্ট সংখ্যক সংস্কৃত তৎসম শব্দ ব্যৱহাৰ হয়।
সেইবোৰত BH বুজাবলৈ সংস্কৃত স্ত্ৰী প্রত্যয়হে ব্যৱহাৰ কৰিব লাগে। তলত
আৱশ্যকীয় সংস্কৃত স্ত্ৰী প্রত্যয় কেইটিমানৰ উল্লেখ কৰা হ’ল।

১। আপ্‌ ঃ (ক) অজ, অশ্ব প্ৰভৃতি শব্দৰ পিছত আৰু আঞ-কাৰান্ত শব্দৰ
পিছত আপ! প্ৰত্যয় হয়। প্‌ Se যায়। যেনে, অজ্‌--অজা, GPa, বালা আদি। সদায়
আকাৰান্ত হৈ থকা শব্দ প্ৰিয়া, কান্তা, অবলা, দীনা, সৰলা ইত্যাদি।

(A) আপ প্ৰত্যয় যোগত ‘অক’ Hons শব্দ SH’ SMG হয়। যেনে,

পাচক--পাচিকা, নায়ক-নায়িকা, বালক--বালিকা।

পালক--পালিকা, নাটক-নাটিকা, পাঠক-পাঠিকা।

ব্যতিক্ৰম, --অষ্টকা--কন্যকা--তাৰকা--উপত্যকা।

২৷ জীষ্‌ ঃ জাতিবাচক পুং-লিংগ শব্দৰ পিছত fied ডীষ্‌ প্ৰত্যয় যোগ
হয়। ৬, ষ্‌, ইৎ যায়। ষ্ট থাকে। যেনে,

কক্কুট--কক্কুটী, তেনেকৈ ময়ূৰ--ময়ুৰী, HA, বিহগী, হংসী, নটী Sori

ব্যতিক্ৰম কিন্তু প্ৰতিপাদিকাৰ উপধা ‘ষ’ হ'লে আপ্‌ হয়। যেনে,

ক্ষত্ৰিয়-ক্ষত্ৰিয়া, বৈশ্য--বৈশ্যা।

গৌৰ প্ৰভৃতি শব্দত ঙীষ্‌ হয়। যেনে,

গৌৰ--গৌৰী, মৎস্য-মৎস্যী, পৃথিৱী, সুন্দৰী, হৰিণী, মানুষী ইত্যাদি।

--- Page 97 ---
৯০ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

৩। ভীপ্‌ £ কে) ASRS আৰু ন-কাৰান্ত শব্দৰ পিছত স্ত্ৰী -:লিংগত ঙীপ্‌
SAG, প্‌ Be যায়। ই মাথোন থাকে। খ৷-কাৰান্ত কৰ্তৃ-কৰ্ত্ৰী, ধাত্ৰী, দাত্ৰী, ন-কাৰান্ত
দণ্ডিন্‌--দণ্ডিনী, গুণিনী, মানিনী, কামিনী।

কিন্তু ৰাজন্‌--ৰাজী, যুৱন্‌--যুনী (যুৱতী), শ্বন্‌-শুনী।

(খ) তেনেকৈ প্ৰেয়সী, শ্ৰীমৎ- শ্ৰীমতী, গুণৱৎ--গুণৱতী

(গ) পতি শব্দৰ ধৰ্ম-পত্নী বুজাবলৈ ত-কাৰৰ পিছত ন আগম হয়। পতি-
পত্নী।

(ঘ) ইন্দ্ৰ, বৰুণ, ভৱ, ৰুদ্ৰ, হিম, অৰণ্য আদি শব্দৰ পিছত স্বী-লিংগত Be}
(Si) হ’লে প্ৰাতিপদিকৰ শেষত অন আগম হয়। যেনে, ৃ

ইন্দ্ৰ-ইন্দ্ৰীনী, বৰুণ--বৰুণানী, শৰ্ব-শৰ্বাণী, হিম--হিমানী, অৰণ্য--অৰণ্যানী,
মাতুল--মাতুলানী। ৷

(2) অসমীয়া Bt প্রত্যয়

১২ $ঃ ৫ অসমীয়াত ব্যৱহাৰ হোৱা তৎসম আৰু অৰ্ধতৎসম শব্দত সংস্কৃত
স্ত্ৰী ASA ব্যৱহাৰ হয়। তদ্ভৱ আৰু অন্যান্য শব্দৰ আগত অসমীয়া স্ত্ৰী প্রত্যয় যোগ
হয়।

১২ ঃ ৬ আ-কাৰান্ত বা অ-কাৰান্ত আৰু ব্যঞ্জনান্ত শব্দবোৰ সাধাৰণতে
পুং-লিংগ। কেতিয়াবা TAS BEATS TI অ-কাৰান্ত থাকিলে অসমীয়াত স্বাৰ্থিক আ
(< আক) বা নিৰ্দেশক আৰ বা স্বাৰ্থিক ৰা, লা, যোগ কৰি আ-কাৰান্ত কৰা হয়। শব্দবোৰ
আককাৰাত্ত হ’লেও সংস্কৃত স্ত্ৰী প্ৰত্যয়ৰ ‘আপ’ৰ আ নহয়। পুং-লিংগ শব্দ হৈয়ে থাকে।
যেনে, হৰিণ। ইয়াৰ স্বাৰ্থিক আ যোগ কৰি অসমীয়াত হৰিণা পোৱা যায়। তেনেকৈ,

স্বৰ্ণ-সোণ, আ যোগত সোণা (BS + আ >) কোৱা, বাপ (< WA) +
আ = বোপা, বৎস + আ = বাছা। তেনেকৈ,

বাপ--বপুৰা, বৃদ্ধ + আ = বুঢ়া, জেষ্ঠ + আ = জেঠা, উপসৰ্গ + আ =
উচৰ্গা, বাচা--বেচেৰা, (wT) দমৰা, (লগ্নক) লিগিৰা, (অজ্ঞ) অজলা, (CSF)
ভেকোলা ইত্যাদি।.

১২ 3-9 স্বাৰ্থিক ৰ বা ল পুং-লিংগ, ক্লীৱ বা উভয়-লিংগত ব্যৱহাৰ হয়।
কেতিয়াবা উভয়-লিংগত ৰি, লি আৰু স্ত্ৰী-:লিংগত ৰী, ৰা, লী ব্যৱহাৰ হয়। বৎস-
-বাচুৰ (উভয়-লিংগত)।

জেঠা--জেঠাল (পুং), দীঘ-দীঘল (ক্লীৱ)

(FR, দম্য) দামুৰি (উভয়-লিংগত), দামুৰী ‘স্তী-লিংগত)

পুং-ছাৱা--ছৱাল (উভয়-লিংগত), ছোৱালী (স্ত্ৰী-:লিংগত)

ছাগ-ছাগল (উভয়-লিংগত), ছাগলী (স্ত্ৰী-লিংগত) ,_ 7

(সং, কাক) কোৱা--কাউৰ (উভয়-লিংগত), কাউৰী (স্ত্ৰী-লিংগত)

--- Page 98 ---
স্ত্ৰী প্ৰত্যয় ৯১

১২ ঃ ৮ অসমীয়া ভাষাত স্বৰ-সংগতিৰ প্রভাৱ যথেষ্ট। প্রত্যয়ৰ উচ্চ স্বৰ,
ঙ্গ, নী থাকিলে প্রাতিপদিকৰ প্ৰথম শব্দাংশত থকা ও সাধাৰণতে উ-কাৰ হয়। Oats
উদাহৰণবোৰত প্ৰমাণ পোৱা যাব। কৌৱৰ--কুঁৱৰী। ধোবা--ধুবুনী।! erga

১২৪৯৯;

(>) জাতিবাচক শব্দৰ পিছত সাধাৰণতে ঙ্গী প্রত্যয় যোগ কৰি স্ত্ৰী-লিংগ কৰা

পুং--কোঁৱৰ, স্ত্ী-কুঁৱৰী (ও-কাৰ উ-কাৰ হৈছে),

ৰাজকুমাৰ-ৰাজকুমাৰী, কিন্তু কুমাৰ--কুমাৰণী* OK, কুম্ভকাৰ)

(২) আ-কাৰান্ত তদ্ভৱ শব্দৰ পিছত ষ্ট যোগ কৰা হয়। যেনে,

পেৰী (ম’হ)।

হয়। যেনে,

শ্ৰীমান--জ্ীমতী, কলম” oe বুদ্ধিমান-বুদ্ধিমতী।

১২ ঃ ১০ নী, অন৷

(১) অ-কাৰান্ত AQ = “eet শব্দৰ পিছত অনী যোগ কৰিলে স্বী-লিংগ পোৱা
যায়। Ce,

বামুণ-বামুণনী বা বামুণী, ফুকন--ফুকননী, চঁড়াল-চঁড়ালনী, শিয়াল--

(২) আককাৰান্ত পুংলিংগ শব্দৰ পিছত অনী যোগ হয়। যেনে,

কলিতা--কলিতানী, বৰা-বৰানী*

* a, য-ৰ পিছত থাকিলে আৰু স্বৰ বৰ্ণ, ক বৰ্গ, হ আদিৰ বাধা থাকিলে দস্ত্য
ন মূৰ্ধন্য হোৱা নিয়ম অসমীয়া স্ত্ৰী প্ৰত্যয়ৰ TVS নাখাটে, অৰ্থাৎ way ন মূৰ্ধন্য ণ নহয়।

--- Page 99 ---
৯২ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

(৩) ই, %, এঁ-কাৰান্ত পুং-,লিংগ শব্দৰ পিছত অনী যোগ হ’লে য়-শ্ৰুতি

কিন্তু মালী--মালিনী, দুখী-দুখিনী, অভাগী--অভাগিনী।

(8) উ, উ, ও, ও-কাৰান্ত পুং-লিংগ শব্দৰ পিছত অনী যোগ কৰিলে ৱ-
শ্ৰুতি আগম হয়। যেনে,

সাধু-অস. সাধুৱনী, সং, সাধ্বী।

বন্ধু--অস,. বন্ধুৱনী, সং, বান্ধৱী। গাৰো--গাৰোৱনী।

১২ ঃ ১১ না, ইনী ঃ

কিছুমান অ-কাৰান্ত পুং-লিংগ শব্দৰ পিছত ils ঠাইত ইনী যোগ কৰি
স্ত্ৰী-:লিংগ কৰা হয়। যেনে,

বাঘ--বাঘিনী, ৰাক্ষস--ৰাক্ষসিনী বা ৰাক্ষসী।

পিশাচ--পিশাচিনী বা পিশাচী। গোপ--গোপিনী, গোপী।

সিংহ--সিংহিনী বা সিংহী। নাগ, নগা-নাগিনী।

যখ--যখিনী, হীহ--হীহিনী।

১২ ঃ ১২ নী, উনী ঃ

অ-কাৰাসন্ত বা আ-কাৰান্ত পুং:লিংগ শব্দৰ আদি শব্দাংশত উ বা ও-কাৰ
থাকিলে অনী প্রত্যয় যোগ হোৱাত ও-কাৰৰ ঠাইত উ-কাৰ হয় আৰু স্বৰ সমীভৱনৰ
যোগেদি প্রাতিপদিকৰ অন্ত্য অ বা আ প্রত্যয়ৰ অ মিলি উনী হয়। যেনে,

ভোট + অনী = ভুটুনী। কোচ + অনী = কুচুনী। চোৰ + Gal = চুৰুণী।

ধোবা + অনী = ধুবুনী। ভূত + অনী = ভুূতুনী।

১২ ঃ ১৩ৰীঃ

নাম শব্দৰ পিছত স্বাৰ্থিক ‘ৰ’ যোৱা হৈ Fara Reve বা Rete গদ
গঢ়ি উঠিছে, সেইবোৰক Beta পৰিৱৰ্তন কৰিলে ৰ-কাৰত HR cat দি “SY
আছ তক লে

১২ ঃ ১৪ লী ঃ
নাম শব্দৰ লগত স্বাৰ্থিক ল বা বৰ্ধিত ৰূপ যোগ হৈ সিদ্ধ হোৱা বিশেষ্য
বা বিশেষণ পদ Bete লী হয়। যেনে,

--- Page 100 ---
স্ত্ৰী প্ৰত্যয় ৯৩

ভেক পুং, ভোকোলা স্ত্ৰী, ভেকুলী (স্বৰ-সংগতিৰ বাবে উ-কাৰ হৈছে)

অজ্ঞ অজলা আজলী।
ছাগ ছাগল ছাঁগলী।
ছৱা ছৱাল ছোৱালী।
(সং শাৱক)

১২ ঃ ১৫ অতী ঃ

(ক) অভ্যস্ত, পাকৈত, আছে বা তাৰ পৰা হোৱা অৰ্থ বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ
হোৱা তদ্ধিত প্রত্যয় অতি, তি যোগত সিদ্ধ হোৱা বিশেষ্য বা বিশেষণ পদত ই
কাৰান্ত কৰি স্ত্ৰী-লিংগ পাব পাৰি। যেনে,

খীৰ + অতী = খীৰতী (খীৰতী গাই), পুৱা + অতী = পুৱতী (পুৱতী
নিশা), লাজ + OS) = লাজতী (esl লতা বা লাজেতী লতা)।

(2) ওঁতা প্রত্যয়ান্ত পুং-লিংগ শব্দৰ স্ত্ৰী-লিংগ কৰিবলৈ অঁতী যোগ কৰা
হয়। যেনে,

কৰোঁতা-- স্ত্ৰী কৰ্ৰতী। পঢ়োতা-পঢ়ঁতী।

১২ ঃ ১৬ কিছুমান নিৰ্দেশক প্ৰত্যয় স্ত্ৰী-:লিংগবাচক প্ৰত্যয় গ্ৰহণ কৰি স্ত্ী-
তেনেকৈ Bass শব্দও উভয়-লিংগবাচক শব্দৰ আগত বহি Heer গঢ়ি

Gia Gal, ল’ৰাজন--ছোৱালীজনী, এজনী ছোৱালী, মানুহটো--
তিৰোতাজনী।

মতা-স্্ৰী মাইকী, মতা কুকুৰা--মাইকী কুকুৰা, মতা পাৰ-মাইকী পাৰ।

--- Page 101 ---
১৩। উপসৰ্গ
(Prefix)

১৩ ঃ ১ যিবোৰ অব্যয়ে ধাতুৰ আগত বহি বিভিন্ন অর্থ প্ৰকাশ কৰে, সেইবোৰক
উপসৰ্গ কোৱা হয়। উপসৰ্গ যুক্ত পদবোৰ সাধাৰণতে বিশেষ্য বা বিশেষণ হয়।
অসমীয়া ভাষাত সংস্কৃত মূলৰ তৎসম, অৰ্ধততসম বা SUI শব্দ eps পৰিমাণে ব্যৱহাৰ
হোৱা কাৰণে উপসৰ্গযুক্ত পদো অসমীয়া ভাষাত আছে। তেনে পদবোৰৰ সবিশেষ
জানিবলৈ উপসৰ্গবোৰৰ লগত পৰিচয় হোৱাটো আৱশ্যক।

১৩ ঃ ২ সংস্কৃত ভাষাত উপসৰ্গ কুৰিটা ঃ

যেনে-- প্র, পৰা, অপ, সম, নি, অৱ, অনু, নিৰ্‌, দুৰ্‌, ৱি, অধি, সু, Te, পৰি,
প্রতি, অভি, অতি, অপি, উপ আৰু আ। এই কুৰিটা অব্যয়। অকলে বা আন অব্যয়ৰ
লগত থাকি ব্যৱহাৰ হ’লে অব্যয় হৈয়ে থাকে। কিন্তু ge আগত যুক্ত কৰি ব্যৱহাৰ
কৰিলে উপসৰ্গ হয়। যেনে--

স মাং প্রতি সদয়ঃ। ইয়াত ‘প্রতি’ অব্যয়, কিন্তু অহং প্ৰত্যা-গচ্ছামি। ইয়াত
প্রতি’ উপসৰ্গ।

১৩ £ ৩ একোটা ধাতুৰ বিভিন্ন উপসৰ্গ অকলে অকলে যোগ হ'ব পাৰে।
নাইবা কেইবাটাও উপসৰ্গ মাথোন একেটি ধাতুত একেলগে যোগ হ'ব পাৰে। যেনে,
Bi ধাতু, ইয়াত ‘a’ যোগ কৰিলে প্ৰহাৰ, ‘ৱি’ যোগ কৰিলে বিহাৰ, ‘সম’ যোগ কৰিলে
সংহাৰ, ‘পৰি’ যোগ কৰিলে পৰিহাৰ। তেনেকৈ অভি + আ + গম্‌ ধাতু + ভ্ত প্ৰত্যয়
= অভ্যাগত। ইয়াত অভি আৰু আ দুটা ধাতুত লগ লাগিছে।

১৩ ঃ ৪ বিভিন্ন উপসৰ্গৰ লগত যুক্ত হৈ একোটা ধাতুৱেই কেতিয়াবা (১)
অন্য অৰ্থ প্রকাশ কৰে; যেনে-- হৃ ধাতুৰ অর্থ হৰণ কৰা, কিন্তু সম পূৰ্বক হ'লে
সংহাৰ অৰ্থাৎ নাশ কৰা বুজায়। আকৌ কেতিয়াবা (২) বিপৰীত অর্থ প্রকাশ কৰে,
যেনে যোগ fog বি পূৰ্বক হ'লে বিপৰীত অৰ্থৰ বিয়োগ হয়। আকৌ কেতিয়াবা
(৩) ধাতুৰ BACH প্রকাশ কৰে। যেনে AY পূৰ্বক হ’লে সংযোগ, যোগ ধাতুৰ অর্থকেই
প্রকাশ কৰিছে।

১৩ 3 ৫ কি কি অর্থত উপসৰ্গসমূহ সাধাৰণতে ব্যৱহাৰ হয় উদাহৰণ সহ
তলত দাঙি ধৰা VAI
as উৎকৰ্ষ, গতি, খ্যাতি, অতিশয়, আৰম্ভ, উৎপত্তি, ব্যৱহাৰ, জ্ঞান আদি Us)

যেনে-- প্ৰকৃষ্ট, প্ৰস্থান, প্ৰসিদ্ধ, প্ৰক্ষিপ্ত ইত্যাদি।
পৰা ঃ ভংগ, অনাদৰ, শ্ৰেষ্ঠ, আধিক্য, অপমান আদি ake) যেনে-- পৰাজিত,

পৰাভূত, পৰায়ণ।

--- Page 102 ---
» A

o a 278 &

3

x

উপসৰ্গ ৯৫

3 অনাদৰ, বিভিন্ন, বিৰুদ্ধ, ত্যাগ, বিয়োগ, বিকৃতি, মন্দ, নিৰ্দেশ আদি। যেনে-
অপমান, অপকৰ্ম, অপযশ, অপবাদ।

£ উত্তম, একেলগে, অবিশ্ৰাম, সমুদায় ইত্যাদি অৰ্থত। যেনে-- সংগীত, সংযোগ,

সংসাৰ ইত্যাদি।

$ নিশ্চয়, নিষেধ, ভিতৰত, তলত, সমীপ আদি অৰ্থত। যেনে-- নিবেদন, নিবাস,

নিবৃত্তি, নিকৃষ্ট, নিমগ্ন, নিযুক্তি, নিপাত।

ঃ নিশ্চয়, ঘৃণা, বিস্তাৰ, অভাৱ আদি ake! যেনে-- অৱগতি, অৱজ্ঞা, অৱৰোধ,

অৱতৰণ, অৱতাৰ ইত্যাদি।

ঃ পাছত, তুল্য, হীন GIS! যেনে-- অনুজ, অনুৰূপ, অনুচৰ।
£ নথকা, নিশ্চয়, বাহিৰ, বিনা আদি ats) যেনে-- নিঃসংগ, নিৰ্মুক্ত, নিৰ্গত

ইত্যাদি।

3 নিন্দা, ক্লেশ, অভাৱ, বাধা, মন্দ ইত্যাদি ake! যেনে-- দুৰ্নাম, দুৰ্গম, দুৰ্বল,

দুষ্ট, দুৰ্ভিক্ষ, দুষ্প্ৰাপ্য, দুৰ্গন্ধ, দুশ্চৰিত্ৰ।

অভাৱ, বিশিষ্ট, দান, বিকাৰ, বেয়া, হীন ইত্যাদি অৰ্থত। যেনে-- বিয়োগ, বিপথ,
বিপৰীত, বিৱাহ, বিকল, বিখ্যাত, বিনয় ইত্যাদি।
£ ওপৰত, গৰাকীত্ব, গতি, প্ৰধান আদি অর্থত। যেনে-অধিৰাজ, অধিকাৰ,
অধিপতি, অধিৰোহণ, অধীশ্বৰ, অধিকাৰ, অধিবাসী।

£ সুন্দৰ, উজু, প্ৰশংসা, অতিশয় VIS) যেনে-- সুগম, সুশোভিত, সুগন্ধ, সুলভ

ইত্যাদি।

ঃ Cet, শ্ৰেষ্ঠ, অতিশয় ইত্যাদি ads) যেনে-- উত্তীৰ্ণ, উত্কৰ্ষ, উন্নত, উদ্ধাৰ।

£ অনাদৰ, ত্যাগ সকলো প্ৰকাৰে, সকলো দিশে, অতিশয় আদি অৰ্থত। যেনে-
পৰিহাৰ, পৰিত্যাগ, পৰিণয়, পৰিদৰ্শক, পৰিচয়, পৰিমাণ, facie ইত্যাদি।
£ ওলটা, বৈপৰীত্য, সাদৃশ্য, বিৰোধ, সমুখ, সমীপ ইত্যাদি ads: যেনে--
ast, প্ৰত্যাগমন, প্রতিশব্দ, প্ৰতিমূৰ্তি, প্ৰতিৰূপ, প্ৰত্যক্ষ, প্রতিবেশী,
প্রতিবাদী, afer

£ সমীপ, সমুখ, বিৰুদ্ধ, ওচৰ, প্ৰধান আদি ass! যেনে-- অভিগমন, অভিচাৰ,
অভিভাৱক, অভিমুখ, অভিযান, অভিলাষ, অভিসন্ধি।

অতিবৃষ্টি, অতিৰিক্ত, অতিক্ৰম।

£ নিশ্চয়, সম্ভাৱনা, ওপৰ, ওচৰ আদি BIS! যেনে-- অপিনিধান, অপিনিহিত।
কিন্তু তথাপি, যদ্যপি, আদিত অপি অব্যয়হে।

£ ওচৰ, প্ৰায়-তুল্য, সামান্য, আৰম্ভ আদি BIS) যেনে-- উপকূল, উপস্থিত,

উপকাৰ, Giese, উপমা, উপযুক্ত, উপনিবেশ, উপাসনা, উপদেশ, উপনিষদ
ইত্যাদি।

--- Page 103 ---
৯৬ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

আঃ পৰ্যন্ত, অলপ, সম্যক, সীমা, পুনৰ আদি অর্থত। যেনে-- আজন্ম, আমৃত্যু,

১৩ ঃ ৬ ওপৰত উল্লেখ কৰা উপসৰ্গ কুৰিটা তত্সম ধাতুৰ লগতহে ব্যৱহাৰ
হয়। অসমীয়া ধাতু বা প্ৰকৃতিৰ লগত সকলো ক্ষেত্ৰত সকলো সময়তে এই
উপসৰ্গবোৰ লগ কৰি ব্যৱহাৰ কৰিব নোৱাৰি। কিন্তু কেইটিমান উপসৰ্গ নাইবা অসমীয়া
উচ্চাৰণ মতে সামান্য পৰিৱৰ্তিত হোৱা উপসৰ্গ অসমীয়া তদ্ভৱ প্ৰকৃতিৰ লগত ব্যৱহাৰ
হয়।

যি কেইটা উপসৰ্গ অবিকৃত বা বিকৃত হৈ অসমীয়া তদ্ভৱ বা আগত প্ৰকৃতিৰ
লগত যোগ হয়, সেই কেইটাক দৰাচলতে অসমীয়া উপসৰ্গ বুলিব পাৰি।

১৩ £৭ অসমীয়া উপসৰ্গ $

আও-- অসমীয়া উচ্চাৰণ বৈশিষ্ট্যৰ কাৰণে সংস্কৃত অপ আৰু অৱ উপসৰ্গ
দুটি অসমীয়াত আও হৈছে। আও ব্যৱহাৰ কৰা শব্দ কেইবাটাও দেখা যায়। যেনে-

(১) আও-- (অৱ উপসৰ্গৰপৰা উদ্ভৱ হোৱা)

আওহেলা (অৱহেলা)

অপ-- উপসৰ্গৰপৰা উদ্ভৱ হোৱা। যেনে--

আওমৰণ (অপমৰণ)

সাদৃশ্যত গঢ়ি উঠা আন আন শব্দ-- আওবাট, আওহাত, আওপাক, আওবাৰ,
আওকাণ।

(২) উ-সংস্কৃত Te’ উপসৰ্গৰ উচ্চাৰণ বিকৃতি--

উচৰ্গা (উৎসৰ্গ), উচৱ (উৎসৱ), উচাহ (উৎসাহ), উলংঘা (উলংঘন),
উলংগ (উন্নগ্ন)।

(৩) বে কি) — উচ্চাৰণ বৈশিষ্ট্য আৰু ফাচী ‘বে'ৰ প্রভাৱত অভাৱ, বেয়া,
নথকা আদি অর্থত ব্যৱহাৰ ‘হয়। যেনে,

বিলগ্‌-- বেলেগ, বিযোৰ-- বেষোৰ, বেজোখ, আকৌ সাদৃশ্যত গঢ়া আগত
শব্দ বেটাইম, বেআইনী, বেহিচাবী।

(৪) সু-- উত্তম, ভাল অর্থত ব্যৱহাৰ Vl যেনে,

সুখবৰ, সুবাতৰি, সুবতৰা, সুজান, সুকাঠী।

(৫) নি-নাই বা নহয় BMS) (নি আৰু নিৰ্‌ উপসৰ্গ একে অর্থত) যেনে,

নিলগ (দূৰৈ), নিৰহ--নিপানী, Fate, নিখৌজ, নিখুঁত, নিগাজি, নিচিনা, নিচেই,

--- Page 104 ---
১৪। অনুৰূপ শব্দ

১৪ ঃ ১ জোৰকৈ বা সমপৰ্যায়ৰ অন্য, বস্তু বা কথা বুজাবলৈ কেতিয়াবা
একোটা শব্দৰ আগত বা পিছত প্রায় তেনে ধৰণৰ (অৰ্থাৎ প্রায় তেনে উচ্চাৰণৰ)
শব্দৰ বা শব্দাংশ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। তাকেই অনুৰূপ শব্দ বোলে। যথা,

‘মাছ-তাছ নাই, ভাত কিহৰে খাবি?’ এই বাক্যৰ মাছ শব্দৰ লগত ‘তাছ’ অৰ্থহীন
শব্দ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে। মাছ-তাছ দুয়োটা একেলগে উচ্চাৰণ কৰাত মাছ আৰু মাছৰ
পৰ্যায়ৰ অন্য খাদ্য বস্তুৰ ইংগিত কৰিছে। অনুৰূপ শব্দটো অকলে ব্যৱহাৰ হ’ব নোৱাৰে,
কাৰণ ই অৰ্থহীন শব্দ। মূল শব্দৰ লগ লাগিলে অর্থসম্পন্ন হৈ পৰে।

তেনেকৈ-

ঘড়ী-চড়া, টকা-চফা, ঘ্ৰ-চৰ, কিতাপ-চিতাপ, পা-পইচা, ডা-ডাঙৰীয়া, জা-
জলপান, ধাৰ-ধুৰ, তেল-কুৰ, ইনাই-বিনাই, অকাই-পকাই ইত্যাদি।

১৪ ঃ ২ অনুৰূপ শব্দ তিনি প্রকাৰে সাধিত হয়।

(ক) অনুকাৰ-ৰূপ ঃ

অনুকাৰ শব্দৰ দৰে প্ৰায় একে উচ্চাৰণৰ শব্দ মূল শব্দৰ আগত বা পিছত
যোগ কৰি অনুকাৰ-অনুৰূপ পোৱা যায়।

(>) মূল শব্দৰ পিছত শব্দটোৰ আদিতে থকা ব্যঞ্জন ধ্বনিৰ ঠাইত দম্তমূলীয়
চ আৰু আদি স্বৰ ধ্বনি ‘চ'ত যোগ কৰি শব্দৰ বাকী অংশ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যথা,

টকা-চকা, মাছ-তাছ, ভাত-চাত, কিতাপ-চিতাপ, পুথি-চুথি, গু-চৌ।

(২) মূল শব্দৰ আদি আখৰ চ, ছ থাকিলে অনুৰূপ শব্দৰ আদি আখৰ ‘ত’
হয়। যেনে--

(৩) কেতিয়াবা অনুকাৰ শব্দৰ দৰে মূল শব্দৰ আদি স্বৰ ধ্বনি লৈ শব্দৰ
বাকী অংশ উচ্চাৰণ কৰি শব্দ গঢ়া হয়।

এনে অনুৰূপ শব্দ মূল শব্দৰ আগত বহে। যেনে,

(খ) আদি ধ্বনি দ্িৰুক্তি

কেতিয়াবা মূল শব্দটোৰ আদি ধ্বনিত শ্বাসাঘাত (৪0698) দিয়াৰ ফলত
জোৰদি শব্দটো বুজাবলৈ গৈ আদি' ধ্বনিটো দ্বিৰুক্তি কৰা হয়। তেনেকৈ একশেষ
অনুৰূপ সৃষ্টি হয়। যথা, ,

বাতৰি, কিন্তু বা-বাতৰি। পা-পইচা, জা-জলপান, ডা-ডাঙৰীয়া।

(গ) অনিয়মিতভাৱে ঃ

কেতিয়াবা বেলেগ উচ্চাৰণৰ যুৰীয়া শব্দ ব্যৱহাৰ কৰিও অনিয়মিতভাৱে
অনুৰূপ শব্দ গঢ়ি তোলে। ষঁথা,

ৰূপ-বান, তেল-কুৰ, WAV, চাকৰ-নাকৰ।

--- Page 105 ---
ab অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

অনুকাৰ শব্দ

১৪ ঃ ৩ জীৱ-জন্তুৰ স্বাভাৱিক মাত বা বিশিষ্ট ধ্বনি আদিৰ অনুকৰণত যিবোৰ
শব্দ ব্যৱহাৰ কৰা হয় সেইবোৰকেই অনুকাৰ শব্দ কোৱা হয়। যেনে,

কাউৰীৰ কা কা, ঘড়ীৰ টং টং, বন্দুকৰ গুৰুম্‌ OST! তেনেকৈ-- মেৰ্‌ GK,
কেৰ্‌ কেৰ্‌, OF OF, হিৰ্‌ হিৰ্‌, গিৰ্‌ গিৰ্‌, খল্‌ খল্‌, মেও মেও, হুক্‌ হুক্‌ ইত্যাদি।

১৪ £ ৪ জীৱ-জন্তুৰ স্বাভাৱিক মাত বা ধ্বনিৰ অনুকৰণত শব্দ গঢ়াৰ উপৰিও
জীৱ-জন্তু বা পদাৰ্থৰ বাহ্যিক আকৃতি, কাৰ্য বা পৰিৱেশ আদিৰ মনোৰম চিত্ৰ দাঙি
ধৰিব পৰা কিছুমান শব্দ স্বভাৱতে গঢ়ি লোৱা হয়। এনে শব্দৰ ধ্বনি-বৈচিত্ৰ্যই মনৰ
মাজলৈ নিমিষতে একোখনি স্বাভাৱিক চিত্ৰ দাঙি ধৰে। সেই শব্দবোৰৰ ধ্বনিৰ হুস্ব
দীৰ্ঘ অনুযায়ী বেলেগ ভাব-ছবি মনত জাগে। যথা,

কচাকচ কাটিছে। কচকচ্‌কৈ কাটিছে। কুচ কুচকৈ কাটিহে।

এনে অনুকাৰ ধ্বনিবোৰে কোনো কাৰ্যৰ ক্ৰিয়া-ধ্বনি সূচায়। বিভিন্ন বস্তু কটা
কাৰ্যৰ ধ্বনি অনুযায়ী সৃষ্টি হোৱা শব্দ কাৰণে এনে শব্দক ধ্বন্যাত্মক শব্দও কোৱা
হয়।

এনে ধ্বনি উচ্চাৰণ কৰাৰ লগে লগে শ্ৰোতাৰ মনৰ মাজত বৈচিত্ৰপূৰ্ণ ভাব-
ছবি জাগি উঠে। যেনে,

ফিৰ্‌ ফিৰ্‌, ফিৰ্‌ ফিৰিয়া ধুতী। লিক্‌ লিক্‌, লিক্‌লিকিয়া জোক। চক্‌ চক্‌,
চক্‌চকিয়া বগা। ঢক্‌ US, ঢক্‌ঢকিয়া বগা। চিক্‌ টিক্‌, টিক্‌টিকিয়া ৰঙা। মেচ্‌ মেচ্‌,
CIS কৰে ক’লা। ্‌

এনে ধৰণৰ অনুকাৰ ধ্বনিবোৰ জতুৱা যি কোনো শব্দ বা কথাৰ লগত এইবোৰ
যেনেতেনে ব্যৱহাৰ কৰিব নোৱাৰি।

১৪ $ ৫ মানুহৰ শৰীৰৰ অস্বস্তিবোধ অংগ অনুযায়ী বেলেগ বেলেগ ধ্বনিৰে
প্রকাশ কৰা হয়। যেনে,

গ| ৰাই জাই কৰে বা চম্‌ চম্‌ কৰে, বুকু চম্‌ চমায়, বুকু ঢিপ্‌ ঢিপ্‌ কৰে,
হাত ভৰি টন্‌ টনায়, গা কুট্‌ কুটায়।

১৪ £ ৬ বিভিন্ন ব্যঞ্জন ধ্বনি উচ্চাৰণৰ যোগেদি বেলেগ বেলেগ ভাব-চিত্ৰ
দাঙি ধৰিব পাৰি।

(>) af উচ্চাৰণ-- চল্‌ চল্‌, জল্‌ জল্‌, চট্‌ চট্‌, ফট্‌ VY, জম্‌ জম্‌, চপ্‌
চপ্‌, চিৰ্‌ চিৰ্‌ ইত্যাদি এইবোৰে আকস্মিকতা, Bos বা তীব্বতা সূচায়।

(২) ট-বৰ্গ_ Bo বগ্‌, টুক্‌ টাক্‌, টুং টাং, ঠক্‌ ঠক্‌, FH ঠাক্‌, ঠং ঠং, ঠনৰ্‌
ঠনৰ্‌, ঢপ্‌ ঢপ্‌, টক্‌ টক্‌, টপ্‌ টপ্‌। কঠিন বস্তুত পৰি আকস্মিকতা বুজায়।

(৩) ত-- বৰ্ণ- তুল্‌ তুলীয়া, থপ্‌ থপীয়া, ধুম্‌ ধাম, ধৰ্‌ ফৰ্‌ ইত্যাদি।

কোমল হোৱা কঠিন বা কোমল বস্তুৰ লগত কঠিনৰ আঘাত হোৱা ভাব-

ছবিসুচক ধ্বনি।

--- Page 106 ---
অনুৰূপ শব্দ ৯৯

(৪) প-বৰ্গ-কঠিন ফৌপোলা বস্তুৰ মাজত আবদ্ধ থকা বায়ু হঠাৎ নিৰ্গত
হ’লে ধ্বনিসূচক।

cls, পেঁক্‌, GIR ফৌচ্‌, বক্‌ বক্‌, ভন্‌ ভন্‌, CS ভেঁ, ফিচ্‌ ফিচ্‌, FE ফুচ্‌।

(৫) অন্তস্থ বা By বৰ্ণ- কৰ্কশতা বা কঠিনতা প্রকাশ কৰিবলৈ এইবোৰ ধ্বনি
সাধাৰণতে ব্যৱহাৰ হয়। যেনে,

aie পট্‌, লেং লেঙীয়া, লপা থপা, সো সো, সুৰ সুৰ, সোতোৰা সোতোৰ,

অনুশীলনী
১৷। অনুৰূপ শব্দ বুলিলে কি gene কি কি প্রকাৰে সাধিত হয়?
উদাহৰণ দি আলোচনা কৰাঁ।
২। অনুকাৰ শব্দ বুলিলে কি বুজা? অনুকাৰ শব্দবোৰে কি দৰে ভাব-চিত্রৰ দাঙি
ধৰে উদাহৰণ দি আলোচনা কৰাঁ।
৩। কিকি উপায়ে এটি পদৰ শব্দক আন এটি পদলৈ পৰিৱৰ্তন কৰিব পাৰি লিখী।

--- Page 107 ---
১০০ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

১৫। যুৰীয়া শব্দ

১৫ ঃ ১ ব্যাপকতা, প্রগাঢ়তা, সম্পূৰ্ণতা, অপূৰ্ণতা, আকাঙক্ষা, পৌনঃ পুনিকতা,
পাৰস্পৰিকতা আদি বিভিন্ন ভাব বুজাবলৈ যোৰা যোৰাকৈ যিবোৰ শব্দ ব্যৱহাৰ কৰা
হয়, সেইবোৰক যুৰীয়া শব্দ কোৱা হয়। যুৰীয়া শব্দৰ যোৰ ভাঙি একোটি মাথোন
শব্দ উচ্চাৰণ কৰিলে, কেতিয়াবা অৰ্থই প্রকাশ নাপায় আৰু কেতিয়াবা কিবা অর্থ
প্রকাশ পালেও শব্দযোৰৰ প্ৰকৃত অৰ্থ, উপযুক্ত জোৰ বা বাঞ্জনা হেৰাই যায়। সেই
বাবে যুৰীয়া শব্দবোৰ সকলো সময়তে যোৰা যোৰাকৈ কথিত বা লিখিত ৰূপত ব্যৱহাৰ
কৰ| হয়। এইদৰে ব্যৱহৃত যুৰীয়া শব্দই sors প্ৰকাশ কৰিব নোৱৰা একোখনি ভাব-
চিত্র দাঙি ধৰিব পাৰে। অসমীয়া ভাষাত এইবোৰৰ ব্যৱহাৰ বৈশিষ্ট্যপূৰ্ণ

১৫ ঃ ২ বিভিন্ন পদৰ যুৰীয়া শব্দ সাধাৰণতে ছয় প্ৰকাৰে সিদ্ধ হয়। যথা,

(ক) ধ্বন্যাত্মক যুৰীয়া শব্দ, (2%) অনুৰূপ যুৰীয়া, (গ) সমাসবদ্ধ যুৰীয়া, (ঘ)
সমাৰ্থবাচক যুৰীয়া, (৬) দ্বিৰুক্ত শব্দ আৰু (5) দ্বিধাবোধক যুৰীয়া।

১৫ 3 ৩ (ক) ধ্বন্যাত্মক যুৰীয়া শব্দ £

(>) জীৱ-জন্তু বা পদাৰ্থৰ বাহ্যিক আকৃতি, কাৰ্য বা পৰিৱেশ আদিৰে মনোৰম
চিত্ৰ দাঙি ধৰিব পৰা বিভিন্ন ধ্বন্যাত্মক শব্দ যোৰা যোৰাকৈ ব্যৱহাৰ হয়। এনে শব্দৰ
ধ্বনি-বৈচিত্্যই কোনো জীৱ বা পদাৰ্থৰ কাৰ্য, আকৃতি বা প্ৰকৃতি বাহ্যিক পৰিৱেশত
একোখনি ভাব-চিত্রৰ মনৰ মাজত দাঙি ধৰিব পাৰে। এনে ধ্বন্যাত্মক শব্দৰ এটি শব্দ
কিয় এটি স্বৰ ধ্বনিৰো উচ্চাৰণত বিভিন্ন হ’লে অর্থৰো বিভিন্নতা হ'ব পাৰে নাইবা
কোনো অৰ্থকে প্ৰকাশ নকৰিব পাৰে। যেনে,

কচ্‌ কচ্‌, কুচ্‌ কুচ্‌, কচাকচ্‌-- এই কেইটিত স্বৰ ধ্বনিৰ বিভিন্নতাই ভাব-চিত্ৰৰো
বিভিন্নতা সূচায়। কটা বস্তুৰ প্রকৃতি, অৱস্থা ভেদে কটা কাৰ্যৰো স্বৰূপ বেলেগ হয়,
কচ্‌ কচ্‌কৈ কাটিছে, কুচ্‌ কুচ্‌কৈ কাটিছে, বা কচাকচ্‌ কাটিছে, প্রত্যেকে বেলেগ বেলেগ
ভাব-চিত্ৰ দাঙি wai এইদৰে বিভিন্ন কাৰ্য বা পদাৰ্থৰ fem ধ্বনিসূুচক ধ্বন্যাত্মক
শব্দবোৰ যুৰীয়া হিচাপে ব্যৱহাৰ হয়।

'_ (বিস্তৃতভাৱে জানিবলৈ অনুকাৰ শব্দ চোৱা)

(a) পদাৰ্থৰ বাহ্যিক আকৃতি, কাৰ্য, পৰিৱেশ অনুযায়ী বিভিন্ন চিত্ৰাত্মক যুৰীয়া
শব্দ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। এনে ধ্বন্যাত্মক শব্দই যিদৰে ভাব-চিত্ৰ দাঙি ধৰিব পাৰে আন
কোনো শব্দই এনে চিত্র দাঙি ধৰিব নোৱাৰে। যেনে,

গোট্‌ গুটীয়া, ফট্‌ ফটীয়া, ফিৰ্‌ ফিৰিয়া, ঢক্‌ ঢকীয়া, গম্‌ গমীয়া, চল্‌ চলীয়া,
লিক্‌ লিকীয়া, হেৰ্‌ ফেৰ্‌, হন্‌ হনা, ধৰ্‌ ফৰ্‌, টন্‌ টনা, কট্‌ কটা, ৰাইজাই, জয় জয়,
ময় ময়।

(৩) জীৱ-জন্তু বা বস্তুৰ মাত বা কাৰ্যৰ অনুকৰণত গঢ়ি উঠা প্ৰকৃত অনুকাৰ
শব্দবোৰে যুৰীয়া শব্দ। যেনে,

--- Page 108 ---
যুৰীয়া শব্দ ১০১

কা কা, ভেউ cod. ভো, ভো, ফৌচ্‌ ফৌচ্‌, ফুচ্‌ ফীচ্‌, fq গিৰ্‌, গুৰুম্‌
গুৰুম্‌ ইত্যাদি।

১৫ ঃ ৪ (খ) অনুৰূপ যুৰীয়া শব্দ

বক্তব্য কথা বা পদাৰ্থক জোৰকৈ বুজাবলৈ নাইবা সমপৰ্যায়ৰ আন বস্তু বুজাবলৈ
যিবোৰ অনুৰূপ শব্দ ব্যৱহাৰ কৰা হয় সেইবোৰো যুৰীয়াকৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। CATA,
অকাই-পকাই, পা-পইচা, চাকৰ-বাকৰ, জা-জলপান। (অনুৰূপ শব্দ চোৱা।)

১৫ ; ৫ (গ) সমাসবদ্ধ যুৰীয়া শব্দ ঃ

১। Fe সমাসত সমপৰ্যায়ৰ আন বস্তু বুজাবলৈ যুৰীয়া শব্দ ব্যৱহাৰ কৰা
হয়। যেনে,
চোৱা)।

২। বহুৱীহি সমাসৰ ব্যতিহাৰ বা পাৰস্পৰিক অর্থত যুৰীয়া শব্দ ব্যৱহাৰ কৰা
হয়। যথা,

হতা-হতি, মৰা-মৰি, চুলিয়া-চুলি, মুখা-মুখি ইত্যাদি (ব্যতিহাৰ বহুৱীহি চোৱা।)

১৫ 3 ৬ ঘে) সমাৰ্থবাচক যুৰীয়া শব্দ ;

>| কেতিয়াবা অৰ্থ বিস্তাৰ বুজাবলৈ অর্থাৎ উক্ত বস্তুটোৰ বাহিৰেও অন্য
প্রাসংগিক বস্তুৰ ইংগিত দিবলৈ বা জোৰ বুজাবলৈ প্ৰায় একে অৰ্থৰ শব্দ দুটা
যুৰীয়াভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যেনে,

চিঠি-পত্ৰ, বন্ধু-বান্ধৱ, মাথা-মুণ্ড, ধন-বিত্‌, গম্‌-গতি, সাজ-সজ্জা, চিন্তা-ভাৱনা,
তেনেকৈ-- খুজি-মাগি, ভাবি-চিন্তি।

২। কেতিয়াবা বিদেশী অপৰিচিত শব্দৰ লগত বিশেষ পৰিচিত প্রায় একে
অৰ্থৰ শব্দ ব্যৱহাৰ কৰি যুৰীয়া শব্দ গঠন কৰা হয়। যেনে,

আইন-কানুন (কানুন মানে আইন Law), মেল-দৰবাৰ।

৩। অসমীয়া শব্দৰ লগত সমাৰ্থক বিদেশী প্রতিশব্দ ব্যৱহাৰ কৰি পৰিচিত
শব্দ পাৰিভাষিক শব্দৰ যুৰীয়া শব্দ (Translated Compound) গঠন কৰা হয়।
যেনে,
হাট-বজাৰ (ইংৰাজী Bazar মানেই হাট); তেনেকৈ--
চাকৰ-নাকৰ (নৌকৰ শব্দ জাত নাকৰ মানেই চাকৰ);
মান-ইজ্জত (ইজ্জত মানে মান-সম্মান)।
st কেতিয়াবা একে অৰ্থৰ দুটা শব্দৰ যুৰীয়া ব্যৱহাৰৰ অপ-প্রয়োগো দেখা
যায়। যেনে,

তৰুণ-যুৱক, স্বত্বাধিকাৰ, বিবিধ প্ৰকাৰ, অশ্বমেধ যজ্ঞ।

১৫ ঃ ৭ (8) দ্বিৰুক্ত শব্দ ঃ

বিভিন্ন অৰ্থত বা বিভিন্ন ভাব-চিত্ৰ দাঙি ধৰিবলৈ একোটি শব্দকে দুবাৰকৈ
উচ্চাৰণ কৰি যুৰীয়া শব্দ গঠন কৰা হয়।

--- Page 109 ---
১০২ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

১। পুনৰাবৃত্তি বা as পুনঃ ভাব বুজাবলৈ অৰ্থাৎ বাৰে বাৰে হোৱা বুজাবলৈ
একেটা শব্দকে দুবাৰকৈ উচ্চাৰণ কৰি যুৰীয়া শব্দ গঠন কৰা হয়। যেনে,

কথাই কথাই, বাৰে বাৰে, ঘৰে ঘৰে, দেশে দেশে, বনে বনে, মাজে মাজে,
বছৰে বছৰে, দলে দলে, দিনে দিনে ইত্যাদি।

২। অনিৰ্দিষ্ট অথচ প্ৰচুৰ ভাব বুজাবলৈ একেটা শব্দক দুবাৰকৈ উচ্চাৰণ কৰা
হয়। যেনে,
বিধে বিধে।

৩। বিস্তৃত বা বহুবচনৰ ভাব বুজাবলৈ দ্বিৰুক্তি কৰা হয়।

(ক) বিশেষণ শব্দৰ ৰঙা ৰঙা ফুল, বগা বগা টুপী, ডাঙৰ ডাঙৰ গছ, ওখ
ওখ গছ, নতুন নতুন কথা।

(খ) সৰ্বনাম শব্দৰ-- কোন কোন, যাৰ যাৰ, কাৰ কাৰ, তাৰ তাৰ, সেই সেই,
এই এই। কোন কোন আহিছে? কাৰ কাৰ হাতত টকা আছে?

81 নিশ্চয়তা বুজাবলৈ একেটা শব্দকে দ্বিৰুক্তি কৰা হয়। যেনে,

সত্যে সত্যে কৈছোঁ মই নিয়া নাই। ভালে ভালে কৈছোঁ এতিয়াই লিখ।

৫ ৷ পাৰস্পৰিক ভাব বুজাবলৈ বা পৰস্পৰ সংযোগ অৰ্থ বুজাবলৈ শব্দৰ দ্বিৰুক্তি
কৰা হয়। যেনে,

হাতে হাতে ধৰি ঘূৰি ফুৰিছে। মুখে মুখে কথাবোৰ বাগৰি আহিছে। তেনেকৈ,
নিজে নিজে, মানুহে মানুহে, অফিচাৰে অফিচাৰে, শিক্ষকে শিক্ষকে আলোচনা কৰি
এইখিনি কাম কৰিছে।

৬। Fae বা অলপ অৰ্থত কিছুমান শব্দ দ্বিৰুক্তি কৰা হয়। যেনে, হীহো হাঁহো
মুখখনি, কান্দো কান্দো মুখ, জাৰ জাৰ লাগিছে, জ্বৰ জ্বৰ ভাব ইত্যাদি।

৭। একেৰাহে কাম চলি থকা বুজাবলৈ অসমাপিকা ক্ৰিয়া দ্বিৰুক্তি কৰা হয়।
যেনে,
শুই শুই কিতাপ পঢ়িছে। বহি বহি খালে তৈৰ্থাৎ কোনো কাম নকৰি)। হীহি
হাঁহি মৰিল। নাচি নাচি থাকিল।

vl অসম্পূৰ্ণ ভাব অথচ কাম চলি থকা বুজাবলৈ কৃদন্ত পদৰ দ্বিৰুক্তি কৰা
হয়। যেনে,

চাওঁতে চাওঁতে, খাওঁতে খাওঁতে, হাঁহৌতে হাঁহৌতে, লওঁতে লওঁতে, পঢ়োঁতে
পঢ়োতে।

৯ অসমাপ্ত বা অসম্পূৰ্ণ ভাব বুজাবলৈ সমাপিকা fae দ্বিৰুক্তি কৰা হয়।
যেনে,
ধৰোঁ ধৰোঁ কৰোঁতেই (অৰ্থাৎ নৌ ধৰোঁতেই), ঘৰ পাওঁ পাওঁ হওঁতেই (অৰ্থাৎ
নৌপাওতেই)।

--- Page 110 ---
যুৰীয়া শব্দ ূ ১০৩

১০। অৱস্থাৰ নিৰ্দেশ কৰিবলৈ বিশেষ শব্দৰ দ্বিৰুক্তি কৰা হয়। যেনে,

গৰমে গৰমে খালোঁ। তপতে তপতে, dais ares (ইহঁতৰ জতুৱা অৰ্থও
পোৱা যায়)।

১১। পোৱাৰ আগ্ৰহ বা ইচ্ছা প্রকাশৰ বাবে নাম শব্দ দুবাৰকৈ উচ্চাৰণ কৰা
হয়। যেনে,

১৫ ঃ£ ৮ দ্বিধাবোধক যুৰীয়া শব্দ ?

১। মনৰ দ্বিধাভাব বা অস্থিৰতা বুজাবলৈ কেতিয়াবা কেতিয়াবা যুৰীয়া শব্দ
ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যেনে,

._ ভয়ে ভয়ে উপস্থিত হ’ল। লিখোঁ লিখোঁ বুলি কলম লৈছে। পঢ়ো পো বুলি
কিতাপখন মেলিলেও পঢ়া হ'লে নহ’ল।

২। Gees (Positive) ক্ৰিয়াৰ পিছত নঞৰ্থক (Negative) ক্ৰিয়া
ব্যৱহাৰ কৰি অনুকুল ভাবৰ ইংগিত দি মনৰ অস্থিৰতা বা দ্বিধাভাব প্রকাশ কৰা হয়।
যেনে,

পঢ়ো-নপঢ়োঁ কৰি থাকিলে নহ'ব, সোনকালে পঢ়া। কৰোৌঁ-নকৰোঁ কৰিলে কি
হ’ব? যাওঁ-নাযাওঁ লগালে নহ’ব, যাবই লাগিব। তেনেকৈ খাওঁ-নাখাওঁ, Walaa,
লিখোঁ-নিলিখৌ, আহো-নাহোঁ ইত্যাদি।

অনুশীলনী

১। অনুৰূপ শব্দ কাক বোলে? অনুকাৰ আৰু অনুৰূপ শব্দৰ মাজত থকা পাৰ্থক্য
সম্বন্ধে আলোচনা কৰী।

২। পধ্বন্যাত্মক শব্দ বুলিলে কি বুজ?

ol যুৰীয়া শব্দ বুলিলে কি gene ই কি কি প্ৰকাৰে সাধিত হয় উদাহৰণ দি
আলোচনা FI |

৪। শব্দৰ দ্বিৰুক্তি প্রয়োগ সম্বন্ধে কি জানা লিখী।

--- Page 111 ---
১০৪ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

১৬। শব্দ-বিভক্তি
(Case-endings)

১৬ ঃ ১ মনৰ ভাব প্রকাশ কৰিবলৈ বাক্য ব্যৱহাৰ কৰোঁতে সেই বাক্যৰ ক্ৰিয়াৰ
লগত আন আন শব্দৰ পাৰস্পৰিক সংগতি বা সম্বন্ধ ৰাখি প্ৰাতিপদিকৰ পিছত কিছুমান
চিন (বৰ্ণ বা বৰ্ণ সমষ্টি) যোগ কৰি পদ কৰা হয়। সেই চিনবোৰকেই শব্দ-বিভক্তি
বোলে।

১৬ ঃ ২ বাক্যত হোৱা পদৰ পাৰস্পৰিক সম্বন্ধ দুই প্ৰকাৰে বুজোৱা হয়।

(ক) কিছুমান সুকীয়া অনুসৰ্গ (Post-positions) ব্যৱহাৰ কৰি আৰু (খ)
সংস্কৃত ভাষাৰ কাৰণ, অধিকৰণ আদিত ব্যৱহাৰ হোৱাৰ দৰে অসমীয়াত নকৈ উদ্ভৱ
হোৱা কাৰক বিভক্তিৰ (Agglutinating case-endings) দ্বাৰা। অন্যান্য Bs
ভাষা| অৰ্থাৎ মূলৰপৰা| সহজে বিভক্তি প্রত্যয় ভাগ ভাগ কৰি উলিয়াব পৰা ভাষাৰ
দৰে অসমীয়াতো বিভক্তিৰ চিনবোৰ মূল প্লাতিপদিকৰ লগত জোৰাই থয় মাথোঁ আৰু
সেইবোৰ সহজে পৃথক কৰিব পাৰি।

১৬ 3 ৩ ক্ৰিয়াৰ লগত সংগতি ৰাখি বা শব্দই শব্দই সম্বন্ধ ৰাখি শব্দ বাক্যত
পদ হৈ ব্যৱহাৰ হওতে সাত বিধ* শব্দ বিভক্তি ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

প্রথমা বিভক্তি- এ হই)

দ্বিতীয় বিভক্তি- ক,

তৃতীয় বিভক্তি- এৰে, এদি, (দ্বাৰা, দ্বাৰাই),
চতুৰ্থী বিভক্তি- লৈ,

পঞ্চমী বিভক্তি- ৰ (পৰা),

ষষ্ঠী বিভক্ত- ৰ

সপ্তমী বিভক্তি- ত, এ (পদ্যত পুৰণি অসমীয়াত)।

১৬ 3 ৪ একবচন আৰু বহুবচনত একে বিভক্তি যোগ কৰা হয়। কেৱল
বহুবচনত শব্দৰ পিছত বহুবচনবোধক অনুসৰ্গ (Plural Post-positions) যোগ
কৰিহে বিভক্তিবোৰ যোগ কৰা হয়। তেনেকৈ অসমীয়াত লিংগভেদ বিভক্তি বিভিন্ন
নহয়। সকলো লিংগত একে বিভক্তিয়েই ব্যৱহাৰ হয়।

* প্রকৃতাৰ্থত অসমীয়াত বিভক্তি চাৰিবিধহে; যেনে,

এ (ই), ক, ৰ, আৰু ত; ভাষাৰ waters সহজীকৰণ কৰাৰ ফলত সংস্কৃত
বা প্ৰাচীন আৰ্য ভাষাৰ প্রথমা আৰু তৃতীয়া একে হৈ পৰে; তেনেকৈ দ্বিতীয়া আৰু চতুৰ্থী
একে হয়; পঞ্চমী আৰু ষষ্ঠী একে আৰু সপ্তমী বিভক্তি। কিন্তু কাৰকৰ বিভিন্নতা বুজিবলৈ
এই চাৰিবিধ বিভক্তিৰ লগত কাৰক অনুযায়ী কিছুমান বিশিষ্ট অনুসৰ্গ (Post-positions)
ব্যৱহাৰ কৰ| হয়। অসমীয়াত কাৰক অনুযায়ী wee faa বিভক্তি হিচাপে আলোচন৷ কৰা
হৈছে। ৷

--- Page 112 ---
শব্দ বিভক্তি ১০৫

১৬ ঃ ৫ ই, ঙ্ট, এ, এঁ-কাৰান্ত শব্দ পিছত, এ, ই, এদি, এৰে বিভক্তি যোগ
কৰিলে য়-শ্ৰুতি (01102) আগম হয়, যথা,

হৰি + এ = হৰিয়ে, মাদৈ + এ = মাদৈয়ে ইত্যাদি।

১৬ ঃ৬ উ, উ, ও, এঁ-কাৰান্ত শব্দৰ পিছত, এ. এদি, এৰে বিভক্তি থাকিলে
ৱ-শ্ৰুতি আগম হয়। যথা,

মধু + এ = মধুৱে, কপৌ + এ = কপৌৱে, ভদো + এ = ভদোৱে। ইত্যাদি।

১৬ ঃ ৭ ষষ্ঠী ‘ৰ’ বিভক্তি শব্দত যোগ হোবাৰ পিছতহে তৃতীয়বাৰ ‘দ্বাৰা’
বা 'দ্বাৰাই’ আৰু পঞ্চমীৰ ‘পৰা’ যোগ হয়। যথা,

ৰামৰদ্বাৰা (বা দ্বাৰাই), ৰামৰপৰা ইত্যাদি।

১৬ ঃ ৮ প্ৰকৃততে তৃতীয়া ‘দি’, ‘দ্বাৰা’, ‘দ্বাৰাই’, চতুৰ্থী ‘লৈ’ পঞ্চমী ‘পৰা',
অনুসৰ্গহে (Post-positions)! এই অনুসৰ্গই অনা বিভক্তিৰ সহযোগত বিভিন্ন
কাৰকৰ ভাব জগাই তোলে।

১৬ ঃ ৯ একাধিক নাম শব্দ থাকিলে শেষৰ নাম শব্দৰ পিছতহে কাৰকৰ
বিভক্তি যোগ কৰা হয়। যথা,

ৰীণা, বীণা, সেউতী আৰু মালতীক, মাতা। বীণা আৰু মীনাৰ মাক। কিন্তু
সম্বন্ধ পদৰ প্ৰত্যেকৰে অধিকাৰ বেলেগ হ’লে প্ৰতোকটি নামৰ শব্দৰ পিছত বহে।
যথা,

সেউতী আৰু মালতীৰ পিতাক আহিছে। (উভয়ৰ একেজন পিতাক) কিন্তু
বীণাৰ আৰু ৰীণাৰ দেউতাক আহিছে। (উভয়ৰ পিতাক বেলেগ বাক্তি।

১৬ ঃ ১০ বাক্যত ব্যৱহাৰ হোৱা বিভিন্ন পদৰ কাৰক অনুযায়ী বিভক্তিবোৰ
যোগ হয়। (কাৰক আৰু বিভক্তি নিৰ্ণয় cold)

প্ৰথমা বিভক্তি
(এ, ই)

১৬ ঃ ১১ কৰ্তাকাৰকত প্ৰথমা বিভক্তি হয়। প্ৰথমা এ বিভক্তি অসমীয়াৰ
বৈশিষ্ট্যপূৰ্ণ বিভক্তি। আ-কাৰান্ত শব্দৰ পিছত এ বিভক্তিৰ ঠাইত ই’ যোগ হয়। যথা:

শিখা + এ = Prag, ৰমা + এ = ৰমাই ইত্যাদি।

আধুনিক অসমীয়াত এ বিভক্তিয়ে ধ্বনিগত পৰিৱৰ্তনৰ ফলত ই-লৈ পৰিৱৰ্তিত
হৈছে। পুৰণি অসমীয়াত বিশেষকৈ বুৰঞ্জী ners আ-কাৰাস্ত শব্দৰ পিছতো এ
ব্যৱহাৰ হোৱা দেখা যায়। যথা,

কন্যাএ (আধুনিক কন্যাই), মহাৰাজাএ (আধু, মহাৰাজাই) ইত্যাদি।

১৬ ঃ ১২ কিছুমান অকৰ্মক ক্ৰিয়াৰ কৰ্তাত প্ৰথমা বিভক্তি লোপ পায়। যথা,

মধু আহিল। foes সিং মৰিল। ৰাম গ'ল। ইত্যাদি। কিন্তু fy, কান্দ্‌, নাচ্‌,
কীহ, হাঁচ্‌, শো, ওমল্‌ আদি অকৰ্মক ক্ৰিয়াৰ কৰ্তাত প্রথমা এ বিভক্তি যোগ হয়।

যথা,

--- Page 113 ---
১০৬ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

টেৰণে হাঁহে বা কান্দে। সিহঁতে নাচে। মধুৱে ওমলে। .
১৬ £ ১৩ ই, ইন, এঁ-কাৰান্ত শব্দৰ পিছত এ যোগ হ’লে BAHS (Glide)
আগম হয় আৰু .উ, উ, ওঁ-কাৰান্ত শব্দৰ পিছত এ যোগ হ’লে ৱ-শ্ৰুতি (01106)

আগম হয়। যথা, ৪
হৰি + এ = হৰিয়ে মধু + এ = মধুৱে
শশী + এ = শশীয়ে, শাহু + এ = শাহুৱে
বাঢ়ৈ + এ = বাঢ়ৈয়ে কপৌ + এ = কপৌৱে।

১৬ 298 নিম্নলিখিত কাৰণবশতঃ প্ৰথমা বিভক্তি হ'লেও বিভক্তিৰ চিন লোপ
পায়। -

১। কৰ্মবাচ্যৰ বাক্যত কৰ্মত saat বিভক্তি হয়। যথা, তাৰ ভাত খোবা হৈছে।

২। সম্বোধন পদত প্ৰথমা বিভক্তি হয়। যথা, হে ৰাম! হে যদু! ইত্যাদি।

Ol কোনো নাম শব্দ উক্ত বা অভিহিত হ’লে প্রথমা বিভক্তি যোগ হয়।
যথা, ৷

চন্দ্ৰ, নাথ, হাতী, নদী, সোণ ইত্যাদি।

81 তুলনাত্মক অব্যয় যেনে, সদৃশ, তুল্য আদিৰ যোগত sen বিভক্তি হয়।
যথা,

জোন যেন মুখ। শিল হেন কঠিন। বজ্ৰ যেন কঠোৰ। সাগৰ সংকাশ বিদ্যা।
পৰমাণু প্ৰায় জীৱ। ইত্যাদি।

৫ ৷ ধিক, ধন্য অব্যয় আগত বহিলে শব্দত প্রথমা বিভক্তি হয়। যথা ধিক্‌
ৰাম! ধন্য লক্ষণ। ধন্য তোমাৰ ভ্ৰাতৃ ভক্তি। কিন্তু পদৰ পিছত বহিলে দ্বিতীয়া বিভক্তি
হয়। যথা, ৰামক ধন্য। তোমাক ধিক্‌ ইত্যাদি।

৬। আদি, প্রভৃতি, অনুসৰি, নামে, নামেৰে, বুলি আদি শব্দ যোগত প্রথমা
বিভক্তি হয়। যথা,

যদু, মধু, ৰাম আদি ছাত্ৰসকলে এনে কাম কৰিছে। তাক মানুহ বুলি জ্ঞান
কৰা নাযায়। চৌথাম নামে (নামেৰে) বিজ্ঞলোক এজন আছিল। সভাত অসমৰ
মুখ্যমন্ত্ৰী, শিক্ষামন্ত্ৰী প্ৰভৃতি সকলো মন্ত্ৰী উপস্থিত আছিল। তেওঁৰ মত অনুসাৰে
(অনুসৰি) আমি চলিব নোৱাৰোঁ।

কৰ্তাকাৰকৰ এ বিভক্তি দুই প্রকাৰে অসমীয়াত সোমাইছে। (ক) প্ৰকৃত কৰ্তাৰ ১মা
বিভক্তি অৰ্থাৎ মূল সংস্কৃতৰ প্ৰথমা বিভক্তি। মাগধী প্রাকৃতত কৰ্তাকাৰকত এ বিভক্তি (এষঃ
পুৰুষঃ > এশে পুলিশে > এই পুৰুষে) হোৱা লক্ষণ অসমীয়াত সোমাই পৰিছে। (খ)
কৰণৰ তৃতীয়া বিভক্তিৰপৰা উদ্ভৱ হোৱা এ বিভিন্ন সংস্কৃতত কৰ্মবাচ্য বা Fs যোগত
কৰ্তাকাৰকত তৃতীয় বিভক্তি হয়, সেই তৃতীয়া বিভক্তি এন (তৃতীয়া একবচন) পৰিৱৰ্তিত
হৈ ‘এ’ ef হৈছে। যথা, ৰামেন কৃতম্‌ --> ৰামে কৰা, বাণেন হানিত + ইল্ল > বাণে
হানিলে; হস্ভেন কৃতম্‌ > হাতে কৰা ইত্যাদি।

--- Page 114 ---
শব্দ বিভক্তি ১০৭

১৬ ঃ ১৫ পাৰস্পৰিক একে কাৰ্য সম্পাদন কৰিলে উভয় শব্দত প্রথমা বিভক্তি
হয়। যথা,

গৰুৱে ম'হে যুদ্ধ। হাতীয়ে ঘৌৰাই আগমন। পণ্ডিতে পণ্ডিতে তর্ক। মানুহে
মানুহে মৰামৰি। ল’ৰাই ল’ৰাই কাজিয়া ইত্যাদি।

দ্বিতীয়া বিভক্তি
কে)

১৬ ঃ ১৬ সংস্কৃত দ্বিতীয়া বিভক্তিৰ চিন অসমীয়াত লোপ পাইছে।
অপভ্ৰংশ স্তৰত কৰ্মকাৰক আৰু সম্প্ৰদান একে হৈ পৰাৰ দৰে অসমীয়াতো এক
হৈ পৰিছে।

(ক) কৰ্ম কাৰকত দ্বিতীয়া বিভক্তি হয়। প্রাচীন অসমীয়াৰেপৰা আধুনিক
অসমীয়ালৈ কৰ্ম কাৰকত কোনো বিভক্তি যোগ নোহোৱাকৈ চলি আহিছে, অৰ্থাৎ
২য়া বিভক্তি লোপ পায়।

চৰ্যাপদ-- গুৰু পুচ্চিঅ জান। (গুৰুক সুধি জান), গুৰু পদৰ QM বিভক্তি
লোপ পাইছে।

on, OA, কেনে মাটি খালি অৰে গোপাল। (শংকৰদেৱ)

আধুনিক অসমীয়াত অপ্রাণীবাচক কৰ্মত ২য়া বিভক্তি লোপ পায়। যথা,

ভাত খাওঁ (ভাতক খাওঁ নহয়)। তেনেকৈ কিতাপ পঢ়ে। ধান বানে ইত্যাদি।

(খ) কিন্তু প্রাণীবাচক হ’লে কৰ্মত দ্বিতীয়া বিভক্তি ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

মোক মাৰে। তাইক ভাল পাওঁ। মানুহক হিংসা নকৰিবাঁ ইত্যাদি।

(গ) অসমীয়াত সম্প্ৰদান অৰ্থতো অৰ্থাৎ কাৰোবাৰ প্রতি কিবা দান কৰি দিলেও
দ্বিতীয়া বিভক্তি ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

মগনীয়াক চাউল দিছে। কিন্তু সংস্কৃত ভাষাত si বিভক্তিহে zai নিমিত্ত
উদ্দেশ্য বুজালেও বিকল্পে দ্বিতীয়া বিভক্তি za যথা,

দুখীয়াক দয়া, ঘৰক (ঘৰলৈ) যায় ইত্যাদি।

১৬ 8 ১৭ জোৰ (Emphasis) বুজাবলৈ কৰ্মকাৰক বিভক্তিৰ পিছত এ যোগ
কৰি কে কৰা হয়। যথা,

সম্ভৱতঃ সংস্কৃত কৃত শব্দৰপৰ| নাইবা AGS S প্রত্যয়ৰপৰা কৰ্ম কাৰক ৰ ব্ৰজাৱলীৰ
সম্বন্ধ পদৰ ক বিভক্তি উদ্ভব হৈছে।

কৃতম্‌ > কঅ > ক (অস, ২ য়া, ৪ A আৰু ব্ৰজাৱলী ষষ্ঠীৰ চিন)

মধ্য ভাৰতীয় আৰ্য ভাষা ক্ক > ক

কিন্তু কালিৰাম মেধিয়ে বৈদিক অব্যয় কম্‌ শব্দৰপৰা, Jone Beames-9 fq
শব্দৰ দ্বিতীয়া এক বচনৰ কম্‌ শব্দৰপৰা আৰু Hornle -এ কক্ষ শব্দৰপৰা উদ্ভৱ হোবা
বুলি উল্লেখ কৰিছে)।

--- Page 115 ---
১০৮ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

তাকে কৰা। মোক দিয়া। কিতাপকে পঢ়া ইত্যাদি।
- 968 ১৮ ধন্য, ধিক্‌ শব্দ কোনো শব্দৰ পিছ্ত বহিলে am বিভক্তি হয়।
যথা,
চোৰক ধিক্‌, জ্ঞানীক ধন্য, তাৰ সাহসকো ধন্য, মন্ত্ৰীৰ ভীৰুতাকো ধিক্‌ ইত্যাদি।

তৃতীয়া বিভক্তি
(এ, ৰে, দি, দ্বাৰা, দ্বাৰাই)

১৬ $ ১৯ কৰণ কাৰকত তৃতীয়া বিভক্তি হয়। যথা,

হাতে, হাতেৰে, হাতেদি।

(ক) FHS শব্দ যোগত কৰ্তাত তৃতীয়া বিভক্তি হয়। তেতিয়া কৰ্ম বাচ্যৰ
(Passive) ভাব জগাই তোলে। অসমীয়াত এনেকৈ কৰ্ম AIS এ যোগ হ'লে
sat বিভক্তি যোগ হোৱা বুলি ধৰা হয়। যেনে, মই কৰা কাম--(ময়া কৃত কৰ্ম)।
তেনেকৈ, বাঘে ধৰা (বাঘেন ধৃত) (ধৰ্‌ + আ), হাতে কৰা (হস্তেন কৃত) (কৰ্‌ +
আ) ইত্যাদি।

(খ) সংজ্ঞা বা বিশেষণ শব্দৰপৰা এ যোগত কেতিয়াবা ক্ৰিয়া বিশেষণ কৰা
হয়। যথা,

--বেগে (বেগেৰে), অনায়াসে, লাহে লাহে।

(A) সৈতে শব্দৰ ,যোগত শব্দৰ পিছত এ যোগ কৰা হয়। যথা, ৰামে সৈতে,
কলমে সৈতে, মূৰ্তিয়ে সৈতে ইত্যাদি৷

(ঘ) কেতিয়াবা অপাদান অৰ্থত এ বিভক্তি যোগ হয়। যথা, তাৰ মুখে বা
মুখেদি (বা মুখৰপৰা) শুনিলে, তাৰ হাতেদি, হাতে পালো (হাতৰপৰা)।

১৬.ঃ ২০ দা ধাতুৰপৰা অসমাপিকা ক্ৰিয়া দি (পু, অস, দিয়া) উদ্ভৱ হৈছে।
এ বিভক্তিৰ পিছত দি অনুসৰ্গ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰি কৰণৰ অর্থ প্রকাশ কৰা হয়।
যথা,

হাত + এ + দি = হাতেদি। তেনেকৈ, মুখ + এ + দি = মুখেদি।

গুৱাহাটীয়েদি বাহিৰলৈ নগ’লে উপায় নাই। নদীৰ তলেদি প্ৰবল সৌত আছে।

১৬ £ ২১ তৃতীয়া বিভক্তিৰ চিন এ ধ্বনিগত পৰিৱৰ্তন হৈ পুৰণি অসমীয়াতেই
হই’ ৰূপে ব্যৱহাৰ হোৱা দেখা যায়। যথা,

সংস্কৃত তৃতীয়া একবচনত ‘এন’ ৰূপৰপৰা অসমীয়াত এ উদ্ভৱ হৈছে।

CR, এন > a, এন, এম্‌ > অপ, এঁ = স, এ)
- তাতে হৈছে।

বাচা, ৰহ, তোক হাতে নামাৰি ভাতে মাৰিম। ইয়াত হাতে আৰু ভাতে, শব্দ দুটাত
তৃতীয়া বিভক্তি "যোগ হৈছে।

--- Page 116 ---
শব্দ বিভক্তি ১০৯

তাৰিলা লীলাই (শংকৰদ্দ্)

১৬ 2 ২২ ষষ্ঠী বিভক্তিৰ পিছত অনুসৰ্গৰূপে দ্বাৰ (উপায়, দুৱাৰ) ব্যৱহাৰ
কৰা হয়। দ্বাৰ শব্দৰ লগত স্বাৰ্থিক আ. যোগ কৰি দ্বাৰা কৰণ বোধক অনুসৰ্গ সৃষ্টি
কৰা হয়। আকৌ দ্বাৰা শব্দৰ পিছত এ যোগ কৰি দ্বাৰএ- দ্বাৰাই, (ধ্বনিগত পৰিৱৰ্তনৰ
ফলত) উদ্ভৱ হৈছে। যথা,

ৰামৰদ্বাৰা, দ্বাৰাই।

প্রাচীন অসমীয়াত-- “চৈতন্য শক্তিৰ দ্বাৰে ইতো জড় জগতক

ৰমাৱন্ত কৰ্ম অনুসৰে।”

১৬ ঃ ২৩ দ্বাৰ শব্দ অনুসৰ্গ ৰূপে (Post-position) ব্যৱহাৰ হোৱাৰ দৰে
আধুনিক অসমীয়াত হস্ত-হাত শব্দকো অনুসৰ্গ ৰূপে ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ ধৰিছে।

হাত + উৱা + ই (জোৰ বুজোৱা) = হাত + উৱাই = হতুৱাই। যথা,

তাৰ হতুৱাই, ৰামৰ হতুৱাই, ছাত্ৰৰ হতুৱাই orth

১৬ ঃ ২৪ (ক) কৰ্ম বাচ্যৰ বাক্যৰ কৰ্তাত তৃতীয়া বিভক্তি হয়। যথা,

তাৰদ্বাৰা কামটো কৰা হ’ল।

(খ) যি লক্ষণৰদ্বাৰা কোনো এজনক চিনিব পাৰি, সেই লক্ষণ বুজোৱা শব্দৰ
পিছত তৃতীয়া বিভক্তি হয়। যথা,

তেল্‌তেলীয়া চকুৰে মানুহজন বৰ ভয় লগা।

তপামূৰেৰে মানুহজন এজন অভিনেতা।

(গ) ক্ৰিয়া বিশেষণত কেতিয়াবা তৃতীয়া বিভক্তি ব্যৱহাৰ হয়। যথা, =

বেগে বা বেগেৰে গৈ থাকিলেহে ভাল। সুখে বা সুখেৰে চলিছে। Agra
পঢ়িছে।

(ঘ) কেতিয়াবা সৈতে শব্দ উহ্য থকাত কেৱল তৃতীয়া বিভক্তিৰে সেই অর্থ
বুজায় আৰু কেতিয়াবা ৭মী যোগ হয়। যথা,

ভক্তিৰে প্রমাণ কৰিছে (ভক্তিৰে সৈতে প্ৰমাণ কৰিছে)। হেঁপাহেৰে কামটো
কৰিছে। (হেঁপাহৰ সৈতে)। সুখেৰে বা সুখত জীৱন কটালে। দুখেৰে বা দুখত জীৱন
গ’ল। ইত্যাদি।

প্রাচীন অসমীয়াত-- কেৰ এ, এৰে তৃতীয়া বিভক্তি হিচাপে দেখা যায়। যথা, হেন
শিশুপাল-- কেবে মই দিবো বিয়া (শংকৰদেৱ)

জমাই-- এৰে (জোঁৱাই সৈতে)

তুমি-- এৰে (তোমাৰ সৈতে) কৃষ্ণ- এৰে, কৃষ্ণ- এৰে (কৃষ্ণৰ সৈতে)

আধুনিক অসমীয়াত হাতেৰে, মুখেৰে, ইত্যাদি। ৷

সম্ভৱত কৃ ধাতুৰপৰা কেৰ উদ্ভৱ হৈছে। জিপ্‌চি, ৰাজস্থানী আদি. ভাষাত ষষ্ঠীৰ
চিন ৰূপে ‘কেৰ’ ব্যৱহাৰ হয়।

--- Page 117 ---
১১০ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

চতুৰ্থী বিভক্তি
(লৈ)

১৬ ; ২৫ (১) নিমিত্তে, দিশ, লক্ষ্য, উদ্দেশ্য অৰ্থ প্রকাশ কৰিবলৈ প্ৰাচীন
অসমীয়াত ক যোগ কৰি লাগ্‌ ধাতূৰ অসমাপিকা ক্ৰিয়াক অনুসৰ্গ ৰূপে ব্যৱহাৰ কৰা
হয়। লাগ + ই = লাগি। যথা,

যাতনাক লাগি, কৃষ্ণৰ পাশক লাগি। কিন্তু প্ৰাচীন অসমীয়াত ক যোগ হ’লেও
আধুনিক অসমীয়াত ক লোপ পায়। যথা,

ঘৰলৈ, স্কুললৈ, বজাৰলৈ, মোলৈ ভাবিব নালাগে। ৰামলৈ ভাত ৰান্ধিবা।

(২) আহ্‌, যা, চা, পাহৰ, আদি ধাতুৰ লগত Bat বিভক্তি হয়। যেনে,

স্কুললৈ আহিল। ঘৰলৈ যা। মোৰ মুখলৈ চা। মোলৈ নাপাহৰিবা ইত্যাদি।

(৩) ভৱিষ্যত কালত ক্ৰিয়া সম্পন্ন হোৱা বুজাবলৈ কালবাচক শব্দত ৪ৰ্থী
বিভক্তি হয়। যথা,

কাইলৈ বা কালিলৈ বনভোজ খাবলৈ যাম।

ৰাতিলৈ এই বিষয়ে চিন্তা কৰিবা। ইত্যাদি।

(8) ব্যঞ্জনাস্ত শব্দৰ পিছত ‘অলৈ’ আৰু স্বৰান্ত শব্দৰ পিছত ‘লৈ’ যোগ হয়।
যেনে,

শৰতৎ + অলৈ = শৰতলৈ, মো + লৈ = মোলৈ হইত্যাদি।

পঞ্চমী বিভক্তি
(ৰ, পৰা)

১৬ 8 ২৬ (>) অপাদান কাৰকত পঞ্চমী বিভক্তি হয়। অপভ্ৰংশ স্তৰত কৰণ,
অপাদান আৰু সম্বন্ধ এক ৰূপত প্ৰকাশ পোৱাৰ দৰে অসমীয়াতো সম্বন্ধ পদৰ ৬ষ্ঠী
বিভক্তিকেই অপাদান কাৰকত ব্যৱহাৰ কৰা হয়। কিন্তু পাৰ্থক্য বিচাৰি পাবলৈ ‘পৰা’
অনুসৰ্গ ষষ্ঠী বিভক্তিযুক্ত নাম শব্দৰ পিছত ব্যৱহাৰ হয়। অফল ষষ্ঠী বিভক্তিৰে পুৰণি
অসমীয়াত অপাদান বুজায়। যথা,

“কৃতকৃত্য হুয়া পাছে দোলৰ বজাইব (দৌলৰ বাজ বা বাহিৰ za) গৈল
গৃহৰ বজাই।” দেউতাৰপৰা কিবা খবৰ পাইছানে?

ক'ৰপৰা আহিলা? ঘৰৰপৰা স্কুল কিমান দূৰ?

(২) ব্যাপ্তি, Wer, অপসৰণ, উৎপন্ন, শুনা, মুক্তি, লঙ্জিত, আৰম্ভ আদি ভাব
বুজালে অপাদান হয়। যথা,

ঘৰৰপৰা স্কুললৈ কিমান দূৰ? গছৰপৰা গুটি সৰে। তিলৰপৰা তেল ওলায়।
মৃত্যুৰপৰা ৰক্ষা পাম জানো? শিক্ষকৰপৰা শুনিলোঁ। পহিলা তাৰিখৰপৰা পৰীক্ষা হ'ব।

--- Page 118 ---
শব্দ বিভক্তি ১১১

(৩) কালবাচক আৰু স্থানবাচক শব্দৰ অবধি (সীমা) বুজালে পঞ্চমী বিভক্তি
যোগ হয়। যথা,

সৰু কালৰপৰা সি দুষ্ট। শুৱালকুছিৰপৰ| গুৱাহাটী দহ‘ মাইল দূৰ। ১৯৭৩
চনৰ মাৰ্চ মাহত ছিলঙৰপৰ| দিছপুৰলৈ অসমৰ ৰাজধানী নামে।

(৪) হেতু বা কাৰণ বুজালেও কেতিয়াবা পঞ্চমী বিভক্তি হয়। যথা,

পাপৰপৰা মানসিক অশান্তি জন্মে। লোভৰপৰা বিপদৰ ভয় হয়।

ষষ্ঠী বিভক্তি
ৰ)

১৬ ২৭ (ক) নাম শব্দ বা সংজ্ঞা শব্দবোৰৰ মাজত সম্বন্ধ বুজাবলৈ A
বিভক্তি ব্যৱহাৰ কৰা হয়। সাধাৰণতে এটা নাম শব্দৰ লগত আন এটিৰ সম্বন্ধ, স্বত্ব,
অধিকাৰ আদি বুজালে ষষ্ঠী বিভক্তি আগৰ নাম শব্দত ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

গৰুৰ গাখীৰ, ‘গাখীৰ’ নাম শব্দ ‘গৰু’ নাম শব্দৰ লগত সম্বন্ধ আছে। সেইবাবে
গাৰু’ শব্দত ষষ্ঠী বহিছে। মাকৰ সম্পত্তি। ইয়াত সম্পত্তিৰ স্বত্বধাৰী মাক বাবে ষষ্ঠী
বিভক্তি যোগ হৈ ‘মাকৰ’ হৈছে। তেনেকৈ গোলাপৰ ৰং, পদুমৰ গোন্ধ, মুখ্যমন্ত্ৰীৰ
বিবৃতি, ভাষা আন্দোলনৰ শ্বহীদ। ইত্যাদি।

(A) DENS শব্দত ‘অৰ’ আৰু স্বৰান্ত শব্দত ‘ৰ’ ব্যৱহাৰ হয়। যথা, শৰৎ
+ অৰ = শৰতৰ, নদী + ৰ = নদীৰ।

(গ) বাবে, কাৰণে, হেতু, নিমিত্তে, অৰ্থে আদি নিমিত্তাৰ্থক অব্যয়ৰ যোগত
নাম শব্দত ষষ্ঠী বিভক্তি হয়। যথা,

তাৰ বাবে, বীণাৰ কাৰণে। শিক্ষকৰ নিমিত্তে। অধ্যৱসায় জ্ঞান লাভৰ হেতু।
আনৰ কাৰণে জীৱন -দিম।

(ঘ) ভাববাচ্যৰ বাক্যত FATS ষষ্ঠী বিভক্তি হয়। যথা, সি মৰিল (কৰ্তৃ
বাচ্য)। তাৰ মৃত্যু হ’ল (ভাব বাচ্য)। মই যাম (কৰ্তৃ বাচ্য)। মোৰ যোৱা হ’ব (ভাব
বাচ্য)।

(৬) সৈতে, সহিতে, লগত, লগতে, লগে লগে, ওপৰত, উপৰি, ওচৰত, প্রতি
আদি শব্দৰ লগত নাম শব্দৰ পিছত ষষ্ঠী বিভক্তি হয়। যথা,

মাধবীৰ সৈতে টেৰন্‌পি গৈছে। আহমদৰ ওপৰত সকলো দায়িত্ব পৰিছে।
অনিল-মোজাম্মিলৰ প্রতি শ্ৰদ্ধাঞ্জ'লি wad | কাছাৰত খিলঞ্জীয়া ৰাইজৰ ওচৰত কাতৰ
মিনতি জনাওঁ। অনিলৰ মৃত্যুত অসমবাসীৰ লগে লগে বহিৰাগতেও শোক কৰিছিল।

(চ) বাদে, বাজে, বাহিৰে শব্দৰ লগত নাম শব্দত ৭মী বিভক্তিৰ ঠাইত বিকল্লে
ষষ্ঠী বিভক্তি হয়। যথা,

বিমলা পাটৰৰ বাহিৰে (বাদে) al বিমলা পাটৰত বাহিৰে (বাদে)। মুখ্যমন্ত্ৰী
জনাৰ বাহিৰে বা বাদে (বাজে) বা মুখ্যমন্ত্ৰী জনাত বাহিৰে বা বাদে (বাজে) ইত্যাদি।

(ছ) দৰে, নিচিনা, সদৃশ, তুল্য, সম আদি তুল্যাৰ্থক বা তুলনা বুজোৱা শব্দৰ
যোগত ষষ্ঠী বিভক্তি হয়। যথা,

--- Page 119 ---
১১২ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

শৰতৰ দৰে আঁকোৰগোজ আন কোনো নাই। হৰেনৰ দৰে (নিচিনা, তুলা)
বুধিয়ক লোক নাই। আমাৰ মুখ্যমন্ত্ৰী সঁচাকৈ সিংহৰ সদৃশ। অসমীয়া জাতিৰ দৰে
আপোন-ভোলা জা!” পৃথিৱীত নাই।

(জ) কিছুমান Fe প্রত্যয়ৰ যোগত কৰ্তা আৰু কৰ্মত ষষ্ঠী বিভক্তি হয়। যথা,

ৰামৰ ভোজন। তাৰ মত। দেৱতাৰ পূজা ইত্যাদি।

(বা) বিষয়ে, প্ৰসংগত, আগত, আগেয়ে, পিছত, পাছত, মূৰত, মাজত, মাজে,
মাজেৰে, মাজেদি, ভিতৰত, ভিতৰতে আদি শব্দৰ যোগত ষষ্ঠী বিভক্তি হয়। যথা,

শিক্ষাৰ বিষয়ে। মাধ্যমৰ প্ৰসংগত মই একো ABS) আন্দোলনৰ আগত
(আগেয়ে), পিছত (পাছত), মাজতে (মাজত)। তাৰ মাজেদি। (মাজেৰে)।

(ঞ) নিৰ্ধাৰণ অৰ্থত ভিতৰত, ভিতৰতে, মাজত আদি শব্দ যোগত ষষ্ঠী বিভক্তি
হয়। যথা,

পশুৰ ভিতৰত শিয়াল ধূৃৰ্ত। অসমীয়াৰ ভিতৰত ৰাজবংশী বলী। ভাৰতীয়ৰ
ভিতৰত অসমীয়াসকল অতিথিপৰায়ণ।

(ট) দ্বাৰা, দ্বাৰাই, হতুৱাই, হাতেৰে, হাতেদি আদি শব্দ যোগত কৰণ অর্থত
ষষ্ঠী বিভক্তি হয়। যথা,

তাৰাদ্বাৰা (দ্বাৰাই), হতুৱাই।

কাৰ হাতেৰে? কাৰ হতুৱাই? ইত্যাদি।

সপ্তমী বিভক্তি
(তে, এ পদ্যত)

১৬ £ ১৮ (ক) অধিকৰণ কাৰকত সপ্তমী বিভক্তি হয়। যথা, স্কুলত কোনো
নাই। ঘৰত খাবলৈ নাই। পানীত মাছ থাকে।

(খ) প্ৰাচীন কালৰেপৰা অসমীয়া ভাষাত সপ্তমীৰ চিন ৰূপে ‘ত’ ব্যৱহাৰ হৈ
আহিছে। Co কাকতিৰ মতে সংস্কৃত | MH, ত্ত অস, ত হৈছে। ব্যঞ্জনাস্ত শব্দৰ পিছত
অত আৰু WHS শব্দৰ পিছত ত যোগ হয়।

(গ) তুলনা বুজাবলৈ সপ্তমী ব্যৱহাৰ হয়। ত বিভক্তিৰ পিছত কৰি বা কৈ
অনুসৰ্গ যোগ কৰা হয়। যথা,

ৰীণাতকৈ (বা ৰীণাত কৰি) বীণা ভাল। কোৱাতকৈ (কৰি) লিখা ভাল। ক্ষণে
ক্ষণে স্বাদত কৰি স্বাদ। (ভট্টদেৱং কথাভাগৱত)।

(ঘ) বিনা আৰু বিনে শব্দৰ যোগত সপ্তমী হয়। বিনা শব্দ সাধাৰণতে আগত
বহে আৰু বিনে শব্দ পিছত বহে। যথা,

* যষ্ঠী বিভক্তি অসমীয়া ভাষাত বহল ব্যৱহাৰ হোৱা বিভক্তি। সংস্কৃত কৃ ধাতুৰপৰা
অহা কৰ, কাৰ, কেৰ, কৃত শব্দৰপৰা ষষ্ঠী বিভক্তি চিন উদ্ভৱ হৈছে। সংস্কৃত কৃত শব্দৰপৰা
উদ্ভৱ হোৱা ক, কু, কো, কা ষষ্ঠী বিভক্তিৰ চিন পুৰণি অসমীয়াত বা ব্ৰজাৱলী ভাষাত
ব্যৱহাৰ হৈছিল। আধুনিক অসমীয়াত কৰ শব্দৰপৰা ওলোৱা ‘অৰ’ বা ‘ৰ’ ব্যৱহাৰ হয়।

--- Page 120 ---
শব্দ বিভক্তি ১১৩

বিনা কাৰণত শাস্তি পালোঁ। বিনা দোষত জেল খালৌোঁ। তোমাত বিনে। দ্ৰশ্বৰত
বিনে গতি নাই।

(8) বাহিৰে বা বাদে, বাজে শব্দৰ যোগত নাম শব্দৰ পিছত ষষ্ঠী বা সপ্তমী
বিভক্তি যোগ হয়। যথা,

সিংহৰ বাহিৰে বাদে বা বাজে৷ তাত বাহিৰে বা তাত বাদে বোজে) সকলো
আহিল। ৷

(চ) নিমিত্তাৰ্থত বা হেতু অর্থত সপ্তমী হয়। যথা,

সি বেজাৰত ata) অর্থাৎ বেজাৰ হেতু বা বেজাৰৰ নিমিত্তে। চামচুলে
আনন্দত নাচিছে অৰ্থাৎ আনন্দ হেতু। তেনেকৈ বাতি চোৰৰ ভয়ত টোপনি নাই।
সীতাৰ অম্বেষণত বাম-লক্ষ্মণ লংকা পালেগৈ।

(ছ) অসমাপিকা ক্ৰিয়া লোপ পালে ৭মী বিভক্তি হয়। যথা,

মঞ্জুমালাৰ কথাত (কথা শুনি) সকলো স্তম্ভিত। ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ আচৰণত (আচৰণ
পাই বা দেখি) শিক্ষকসকল সম্তুষ্ট হ’ব পৰা নাই। সিহঁত গাড়ীত (উঠি) গ'ল।
জাহাজত (জাহাজত উঠি) যাবলৈ আৰামদায়ক। ,

(জ) কৰ্ম বাচ্যত কেতিয়াবা কৰ্তা কাৰকত সপ্তমী বিভক্তি হয়। যথা,

বানপানীত গাঁওখন ডুব গ’ল (কৰ্ম বাচা)। বানপানীয়ে গাঁওখন ডুবালে (FS
বাচ্য)। জুইত ঘৰটি পোৰা গ'ল (কৰ্ম বাচ্য)। জুইয়ে ঘৰটি পুৰিলে (aS বাচ্য)।

(a) পৰ্‌, ধৰ্‌, কোৱা আদি ধাতুৰ ক্ৰিয়াযোগত নামশব্দৰ পিছত সপ্তমী হয়।
যথা,

মাটিত পৰিল। মোৰ হাতত ধৰিলে। পুলিচৰ হাতত ধৰা পৰিল। সি তাক
পিঠিত কোবালে। ইত্যাদি।

(ঞ) পণ্ডিত, পাকৈত, কুশল, নিপুণ, পাৰ্গত, প্ৰবীণ, বিদ্বান আদি শব্দৰ যোগত
প্রায়ে সপ্তমী বিভক্তি যোগ হয়। যথা,

ৰণত পাকৈত, তৰ্কত পণ্ডিত, ৰণত কুশল, সাহিত্য-ব্যাকৰণত বিদ্বান। যুদ্ধত
পাৰ্গত (নিপুণ), কীজিয়াত ওস্তাদ। ইত্যাদি।

(ট) এই ক্ৰিয়াৰ কালৰদ্বাৰা আন ক্ৰিয়াৰ কাল নিৰূপণ কৰা হ'লে সপ্তমী
বিভক্তি হয়। যথা,

সূৰ্য YA যোৱাত (বা গ'লত) আমি ফুৰিবলৈ ওলালোঁ। বেলত দুটাকৈ কোব
পৰাত স্কুলৰপৰা সকলো ছাত্ৰ-ছাত্ৰী ওলাই আহিল।

(3) পুৰণি অসমীয়াত সপ্তমী বিভক্তিযুক্ত নামশব্দৰ পিছত ‘হন্তে’ ব্যৱহাৰ কৰি
অপাদান কাৰকৰ অৰ্থৰ প্রকাশ কৰে। যথা,

যাত হস্তে (অর্থাৎ য'ৰপৰা বা যাৰপৰা) .

(ড) সংস্কৃত ভাষাৰ সপ্তমী বিভক্তিৰ চিন এ পুৰণি অসমীয়াত আধুনিক
অসমীয়াৰ HTS বা দুই এঠাইত ব্যৱহাৰ দেখা যায়। যথা,

বনে বনে ঘূৰি ফুৰে, গাঁৱে গাঁৱে খবৰ দিছে।

--- Page 121 ---
১১৪ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

১৭। কাৰক আৰু বিভক্তি নিৰ্ণয়

১৭ ঃ ১ ক্ৰিয়াৰ লগত যাৰ অন্বয় বা সম্বন্ধ আছে তাক কাৰক বোলে।
অসমীয়াত BAY কাৰক আছে। যথা- (>) কৰ্তা (Nominative), (২) কৰ্ম
(Accusative), (©) কৰণ (Instrumental), (8) সম্প্ৰদান (Dative), (৫)
অপাদান (Ablative), (৬) অধিকৰণ (Locative)!

আন আন পদৰ লগত অন্বয় বা সম্বন্ধ থকা সম্বন্ধ-পদ
(Genetive) আছে। ইয়াক কাৰক কোৱা নহয়, কিয়নো ইয়াৰ ক্ৰিয়াৰ লগত কোনো
সম্বন্ধ বা অন্বয় নাই। এই সম্বন্ধ পদত ৬ষ্ঠী বিভক্তি হয়। সম্বোধন কৰি মাতিলে
অসমীয়াত প্রথমা বিভক্তিকেই ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

১৭ $ ২ মনৰ ভাব প্রকাশক বাক্য ব্যৱহাৰ কৰোঁতে সেই বাক্যৰ ক্ৰিয়া বা
শব্দৰ পাৰস্পৰিক সংগতি বা সম্বন্ধ ৰাখি প্রাতিপদিকৰ পিছত বচন আৰু কাৰক বুজোৱা
যিবোৰ চিন (বৰ্ণ বা বৰ্ণ সমষ্টি) যোগ কৰা হয়, তাকেই শব্দ-বিভক্তি কোৱা হয়।
ছয় বিধ কাৰক আৰু সম্বন্ধ পদত মুঠ সাত বিধ শব্দ বিভণ্তি ব্যৱহাৰ হয়। যথা,
১মা, ২য়া, OM, ৪থী, ৫মী, oH আৰু ৭মী বিভক্তি।

১৭ $ ৩ শব্দ বিভক্তি আকৌ দুবিধ-- (ক) বাক্যৰ অৰ্থানুযায়ী ক্ৰিয়াৰ লগত
অম্বয় ৰাখিবলৈ বিভিন্ন পদত যোগ হৈ কাৰক সৃষ্টি কৰা কাৰ্ক-বিভক্তি আৰু (খ)
কিছুমান বিশেষ অব্যয়ৰ যোগত নিৰ্দিষ্ট বিভক্তি যোগ হোৱা উপপদ বিভক্তি। ‘প্রতি’
অব্যয় শব্দৰ যোগত অসমীয়াত ষষ্ঠী বিভক্তি যুক্ত হয়। যথা-- ৰামৰ প্রতি। এই
বাক্যত প্রতি’ অব্যয় শব্দৰ প্রভাৱত ষষ্ঠী বিভক্তি হৈছে, গতিকে ই উপপদ বিভক্তি।
কিন্তু ৰামৰ কামটো কৰা হ’ল। ইয়াত ‘ৰামৰ’ শব্দটোত ষষ্ঠী বিভক্তি আছে, কৰ্ম
বাচ্যৰ বাক্যত কৰ্তা কাৰকত ষষ্ঠী বিভক্তি হৈছে। গতিকে ই কাৰক-বিভক্তি।

কৰ্তা কাৰক (Nominative Case)

১৭ £ ৪ (ক) যি স্বতন্ত্ৰ অৰ্থাৎ প্রধানভাৱে কোনো কাম কৰে সেয়ে FSI
Rem সম্পাদনত ক্ৰিয়াৰ লগত কৰ্তাৰ প্রধান সম্বন্ধ। কৰ্তৃবাচ্যৰ বাক্যত কৰ্তাত প্রথমা
বিভক্তিৰ প্রয়োগ হয়। যথা|-- সি যায়। ইয়াত যোৱা fra ‘সি’ সম্পাদন কৰিছে
বাবে ‘সি’ কৰ্তা।

(খ) কিছুমান অকৰ্মক ক্ৰিয়াৰ কৰ্তাত ‘এ’ বিভক্তি যোগ নহয়। যথা-- ৰাম
আহিল। মণি গ’ল। গছ পৰিল। টেৰন আছে। ইত্যাদি।

কিন্তু হাঁহ্‌, কান্দ্‌, নাচ, কাহ্‌, হাঁচ্‌, ওমল্‌ আদি অকৰ্মক ধাতুৰ কৰ্তাত ১মা
‘এ’ বিভক্তি যোগ হয়। যথা--

আহমদে হাঁহে, কান্দে, নাচে, কাহে, AH, শোৱে (শুৱে)। ৰংপিয়ে ওমলে,
মধুৱে নাচে। ইত্যাদি।

--- Page 122 ---
কাৰক আৰু বিভক্তি নিৰ্ণয় ১১৫

(গ) পাঁচনী ক্ৰিয়াৰ কৰ্তাতো ১মা বিভক্তি হয়। যথা,

মই তাক নচুৱালোঁ। সিহঁতে আমবোৰ পৰালে। ইত্যাদি

১৭ ঃ ৫ কৰ্ম বাচ্যৰ বাক্যত কৰ্মৰ লগত ক্ৰিয়াৰ ঘনিষ্ঠ সম্বন্ধ। কৰ্ম অনুযায়ী
ক্ৰিয়া সম্পাদন হয় বাবে কৰ্মত ১মা বিভক্তি হয়। কৰ্তাত গয়া বা ষষ্ঠী বিভক্তি
হয়। যথা,

(>) তেওঁৰ ব্যাকৰণ লিখা হ’ল। নাইবা (২) তেওঁৰদ্বাৰা ব্যাকৰণ লিখা হ'ল।
উভয় বাক্যত ‘ব্যাকৰণ’ কৰ্ম যদিও হ’ল ক্ৰিয়াৰ কৰ্তাৰূপে প্ৰয়োগ হৈছে। প্ৰকৃত কৰ্তা
‘তেওঁ’ (যিহেতু ‘তেওঁ’ ব্যাকৰণ লিখিলে’ প্ৰকৃত কৰ্তৃ বাচ্যৰ বাক্য) উক্ত কৰ্ম বাচ্যৰ
প্রথম বাক্যত কৰ্তাত ষষ্ঠী বিভক্তি আৰু দ্বিতীয় বাক্যত তৃতীয়া বিভক্তি প্রয়োগ হৈছে।

১৭ ঃ ৬ কেতিয়াবা কৰ্ম বাচ্যৰ বাক্যত কৰ্তাত তৃতীয় বা ষষ্ঠী বিভক্তিৰ ঠাইত
সপ্তমী বিভক্তিহে যোগ হয়। যথা!--

বানপানীয়ে গীওখন ডুবালে। (কৰ্তৃ বাচ্য)।

বানপানীত গাঁওখন ডুব গ'ল (কৰ্ম বাচ্য)
তেনেকৈ, জুয়ে ঘৰটো পুৰিলে। (কৰ্তৃ বাচ্য)

জুইত ঘৰটো পোৰা গ’ল। (কৰ্ম বাচ্য)

পুলিচে চোৰটো ধৰিলে। (কৰ্তৃ বাচ্য)

পুলিচৰ হাতত চোৰটে৷ ধৰা পৰিল (কৰ্ম বাচ্য)।

১৭ ঃ ৭ ভাব বাচ্যৰ বাক্যত কৰ্তাত ষষ্ঠী বিভক্তি ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

মোৰ শোৱা হ’ল। (ভাব বাচ্য)-- মই শুলোঁ। (কৰ্তৃ)

তাৰ খেলা হ’ব। (ভাব বাচ্য)-- যি খেলিব। (ws)

১৭ £ঃ ৮ (ক) আ প্ৰত্যয় যোগত্ত ধাতু কৃদতন্ত বিশেষণ হ’লে সংজ্ঞা শব্দটোৰ
কৰণ-কৰ্তাৰ (Instrumental Nominative) বিভক্তি চিন বহে। দেখাত sean
বিভক্তি হ'লেও মূলত কৰণ কাৰকৰ তৃতীয়া বিভক্তিহে। যথা--

বাঘে খোৱা। ইয়াত খা খ ধাতুত আ প্ৰত্যয় যোগ হৈ ‘খোৱা’ pre ক্রিয়া
বিশেষণ হৈছে। ইয়াৰ কৰ্তাত প্রকৃততে কৰণৰ এন >এ যোগ হৈছে, কিস্তু অসমীয়াত
প্ৰথমা বিভক্তি জ্ঞান কৰা হয়। হাতে কৰা কাম, মনে সজা, মানুহে পতা, Hava
দিয়া, হাতে লিখা। ইত্যাদি।

(খ) ক্ত প্ৰত্যয়ান্ত কৃদত্তৰ যোগত কৰ্তাত ষষ্ঠী বিভক্তি হয়। যথা,

এই কথা তাৰ অজ্ঞাত (এই কথা সি নাজানে)। তাৰ পঠিত প্ৰবন্ধ (সি পাঠ
কৰা প্ৰবন্ধ)। মহাত্মা সকলোৰে ASS

(গ) তব্য, অনীয়, য প্ৰত্যয়যুক্ত Fr থাকিলে কৰ্তাত ষষ্ঠী বিভক্তি হয়।
যথা,

আমাৰ কৰ্তব্য (আমি কৰা উচিত), শিক্ষক ছাত্ৰৰ পূজনীয় (ছাত্ৰই শিক্ষকক
পূজা কৰা উচিত), পিতা সন্তানৰ পূজ্য (সন্তানে পিতৃক পূজা কৰা উচিত)। ইত্যাদি।

(a) এটি সাধ্যা বা সমাপিকা ক্ৰিয়াৰ কাল নিৰূপক হিচাপে নাইবা কোনো
নামশব্দৰ বিশেষণ হিচাপে কোনো FHS শব্দ ব্যৱহাৰ হয়, সেই PHVA আগত থকা

--- Page 123 ---
১১৬ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

১মা বিভক্তিযুক্ত কৰ্তাটোক কেৱলীয়া কৰ্তা বা ক্ৰিয়াহীন কৰ্তা কোৱা হয়। তেনে
সমাপিকা ক্ৰিয়া নথকা ক্ৰিয়াহীন কৰ্তাত প্ৰথমা বিভক্তিয়েই ব্যৱহাৰ হয়। যথা--
মই গান গাই থাকোতে অঞ্জলি আহিল।

এই বাক্যত ‘আহিল’ সমাপিকা ক্ৰিয়াৰ কৰ্তা অঞ্জলি। ‘আহিল’ ক্ৰিয়াৰ কালখিনি
নিৰূপণ কৰা হৈছে। যেতিয়া গান গাই ‘আছোঁ’ সেই সময়ত। থাক্‌ ধাতুত sw
FS ASA যোগ হৈ FHS নামশব্দ হৈছে। গতিকে গান গাই থকা কার্য কৰোঁতে
‘মই’ কৰ্তাৰ কোনো সমাপিকা ক্ৰিয়া নাই। সেইবাবে ‘মই’ কেৱলীয়া বা ক্ৰিয়াহীন
কৰ্তা, প্ৰথমা বিভক্তি বা কৰ্তা কাৰকত ৰূপ হৈছে তেনেকৈ,

সূৰ্য অস্ত গ'লত আমি ফুৰিবলৈ গ’লোঁ।

বীণাহঁত ঘৰলৈ আহিলে আমি চিনেমা চাবলৈ চাম।

নলিনীয়ে খালেহে আমি যাব পাৰোঁ।

তৃমি বা মই ঘৰলৈ আহিলে সকলো ঠিকঠাক হৈ যাব।

মই লিখা চিঠি সিহঁতে পাইছে।

সিহঁতে কোৱা কথাৰ কোনো মূল্য নাই।

১৭ ঃ ৯ পাঁচনী ক্ৰিয়াৰ কৰ্তাক পাঁচনী কৰ্তা আৰু যাক পাঁচি কাৰ্য কৰা হয়
তাক ACA কৰ্তা কোৱা হয়। কাৰণ অপাঁচনী অৱস্থাত সেয়েই কৰ্তা আছিল। তেনে
প্রযোজ্য কৰ্তাত কৰ্ম কাৰকৰ ২য়া বিভক্তি যোগ হয়। যথা--

ৰূপজ্যোতিয়ে আম খালে। (সাধাৰণ বাক্য)

কিন্তু মাকে বা আনে) ৰূপজ্যোতিক আম খুৱালে।

ল'ৰাই পঢ়িলে।

কিন্তু শিক্ষকে বা পিতাকে ল'ৰাক পঢ়ুৱালে।

আকৌ কেতিয়াবা তেনে প্ৰযোজ্য কৰ্তাত কৰণ কাৰকৰ তৃতীয় বিভক্তি যোগ
হয়। যথা-

অঞ্জলিয়ে ভাত ৰান্ধে।

(মাকে) অঞ্জলিৰ হতুৱাই ভাত ৰন্ধায়।

সি চিঠিখন লিখিছে।

(মাকে) তাৰ হতুৱাই চিঠিখন লিখাইছে।

কৰ্ম কাৰক

99:3 ১০ যাৰ ওপৰত ক্ৰিয়া হয় বা ক্ৰিয়াৰ যি aH বা ইপ্সিত তাকেই
কৰ্ম কোৱা হয়। অৰ্থাৎ কৰ্তাই যাৰ ওপৰত ক্ৰিয়া কৰি সম্পূৰ্ণতা লাভ কৰে সেয়েই
কৰ্ম। কৰ্ম কাৰকত "দ্বিতীয়া বিভক্তি ব্যৱহাৰ হয়।

হৰিয়ে অঞ্জলিক ভাল পায়।

ইয়াত ‘হৰিয়ে’ কৰ্তা কাৰক। কৰ্তা হৰিয়ে ভাল পোৱা কাম কাৰ ওপৰত কৰিছে
বুলি প্ৰশ্ন কৰিলে (কাক ভাল পায়?) ‘অঞ্জলিক’ কথাষাৰ ওলাই পৰিব। গতিকে

--- Page 124 ---
কাৰক আৰু বিভক্তি নিৰ্ণয় | ১১৭

‘অঞ্জলি'ৰ ওপৰত ভাল পোৱা ক্ৰিয়া ব্যাপ্ত হৈছে বা ‘অঞ্জলিক’ ক্রিয়া ‘ভাল পায়'ৰ
fre গতিকে ‘অঞ্জলিক’ am বিভক্তিৰ চিন ‘ক’ যোগ হৈছে।

ভণ্টিয়ে কিতাপ পঢ়িছে।

ইয়াত ভণ্টিয়ে ‘পঢ়িছে’ কাৰ্য কিতাপৰ ওপৰত কৰিছে, গতিকে ‘কিতাপ’ পঢ়া
কাযৰ ইপ্সিত হোৱা বাবে কৰ্ম কাৰক। ইয়াত দ্বিতীয়া বিভক্তিৰ চিন লোপ পাইছে।

১৭ ঃ ১১ কিছুমান ক্ৰিয়াৰ দুটা কৰ্ম থাকে। সেই ক্ৰিয়াবোৰক দ্বিকৰ্মক ক্ৰিয়া
কোৱা হয়। অপ্ৰাণীবাচক কৰ্মটো ক্ৰিয়াটোৰ প্ৰধান বাবে মুখ্য প্ৰাণীবাচক কৰ্মটোক
গৌণ কৰ্ম কোৱা হয়। অপ্ৰাণীবাচক অৰ্থাৎ মুখ্য কৰ্মত বিভক্তি লোপ পায়। যথা-

সি মোক কিতাপখন দিলে।

ইয়াত ‘দিলে’ ক্ৰিয়াৰ কৰ্ম ‘মোক’ আৰু ‘কিতাপখন’। ‘মোক প্ৰাণীবাচক বাবে
গৌণ কৰ্ম, কৰ্ম আৰু কাৰকৰ ২য়া বিভক্তি যোগ হৈছে। ‘কিতাপখন’ অপ্ৰাণীবাচক
বাবে মুখ্য কৰ্ম, ২য়া বিভক্তি লোপ পাইছে।

১৭ ঃ ১২ অকৰ্মক ক্ৰিয়া কিছুমানৰ কেতিয়াবা সমগোত্ৰীয় সৃষ্টি কৰা হয়।
সেইবোৰ ধাতুটোৰ অৰ্থৰ সমজাতীয় কাৰণে অকৰ্মক ক্ৰিয়াটোৰ সগোত্ৰ কৰ্ম
(Cognate Object) বোলে। ইয়াৰ ব্যৱহাৰত ক্ৰিয়াটোৰ কাৰ্যৰ গভীৰতা প্রকাশ
পায়। ইয়াত কৰ্ম কাৰকৰ ২য়া বিভক্তি লোপ পায়।

ফেদেলী বায়ে বিকট হাঁহি হাহিলে।

ৰেণুজনীয়ে ভাল গীত গালে।

আঘোণাই তাক ভাল মাৰ মাৰিলে।

ওপৰত উল্লেখ কৰা ‘হাঁহি’, ‘গীত’, ‘মাৰ’ যথাক্ৰমে একে অৰ্থৰ ‘হাঁহিলে’,
‘গালে’, ‘মাৰিলে’ ক্ৰিয়াৰ কৰ্ম। ইহঁতে ক্ৰিয়াটোৰ অৰ্থৰ গভীৰতা বুজাইছে মাথোন।
গতিকে হাঁহি, গীত, মাৰ সগোত্ৰ কৰ্ম। তেনেকৈ, নাচ-নাচে, ভৰণি-- ভৰে। ইত্যাদি।

১৭ ঃ ১৩ অসমাপিকা ক্ৰিয়াৰ কৰ্ম থাকিব পাৰে; সেই কৰ্মটো om বিভক্তি
হয়। অপ্ৰাণীবাচক কৰ্ম হ’লৈ দ্বিতীয়া বিভক্তি লোপ পায়। যথা--

সি ভাত খাই স্কুললৈ গ'ল।

ইয়াত ভাত ‘খাই’ অসমাপিকা ক্ৰিয়াৰ ‘ভাত’ কৰ্ম, অপ্ৰাণীবাচক কৰ্ম বাবে
২য়া বিভক্তি লোপ পাইছে।

১৭ £ ১৪ পঢ়ু, খা আদি কিছুমান ধাতুৰ পাঁচনী কৰোঁতে পাচনী ক্ৰিয়াৰ কৰ্তাটো
Fate কৰ্মকাৰক হয়। ২য়া বিভক্তি যোগ হয়। যথা--

নলিনীয়ে কল খালে। (অপাঁচনী সাধাৰণ বাক্য)

কিন্তু (মাকে, বা পিতাকে) নলিনীক কল খুৱালে। (পাচনী) দীপুৱে পঢ়িছে।
(অপাীচনী বাক্য)

শিক্ষকে) দীপুক পঢ়ুৱাইছে। (পাঁচনী)

১৭ ঃ£ ১৫ কৰ্ম বাচ্যৰ বাক্যত কৰ্তৃ বাচ্যৰ কৰ্ম পদে কৰ্তাৰ দৰে প্ৰথমা বিভক্তি
গ্ৰহণ কৰে। যথা--

--- Page 125 ---
১১৮ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

ৰামে ভাত খালে। (FS বাচ্য)

ৰামৰদ্বাৰা ভাত খোৱা হ'ল। (কৰ্ম বাচ্য)

১৭ ঃ ১৬ কিছুমান কৃদত্ত পদৰ কৰ্মত ষষ্ঠী বিভক্তি হয়। যথা, মঙহৰ ভোজন,
মন্ত্ৰীৰ দৰ্শন, দেৱতাৰ পূজা। ইত্যাদি।

কৰণ কাৰক

১৭ ঃ ১৭ কৰ্তাই যাৰদ্বাৰা ক্ৰিয়া সম্পাদন কৰে অৰ্থাৎ ক্ৰিয়া সম্পাদনত
কৰ্তাক প্ৰধানকৈ যিয়ে সহায় কৰে তাকেই কৰণ কাৰক CANT! যথা,

অসীমে কটাৰীৰে কাঠ কাটিছে। ৷
‘কটাৰীৰে’ কৰণ কাৰক।

১৭ £ ১৮ কৰণ কাৰকত তৃতীয়া বিভক্তি হয়। ওপৰৰ বাক্যত কটাৰীৰে শব্দটো
কৰণ কাৰকৰ পদ হোৱাত তৃতীয়া বিভক্তি যোগ হৈছে। তেনেকৈ, হাতেৰে মাৰিলোঁ।
নাৱেৰে গৈছে। সোণেৰে গঢ়িছে। ইত্যাদি।

সম্প্ৰদান কাৰক

১৭ ঃ ১৯ যাৰ উদ্দেশ্যে নিজ স্বত্ব ত্যাগ কৰি কিবা এটা বস্তু দান কৰি দিয়া
বুজায়, তাকেই সম্প্ৰদান কাৰক কোৱা হয়। যথা,

১। গোবিন্দলৈ শৰাই এখন দিবা।

২৷ গোপাললৈ ভোগ আগবঢ়াইছে।

ol তোমাৰ গুৰুলৈ দক্ষিণা দিয়া হ'লনে?

প্রথম বাক্যত ype শৰাই দান কৰিব ‘গোবিন্দলৈ’ কাৰণে ‘গোবিন্দলৈ’
সম্প্ৰদান কাৰক। তেনেকৈ দ্বিতীয় বাক্যত ‘গোপাললৈ’ আৰু তৃতীয় বাক্যত ‘গুৰুলৈ’
সম্প্ৰদান কাৰক।

১৭ £ ২০ সম্প্ৰদান কাৰকত চতুৰ্থী বিভক্তি যোগ হয়। ওপৰৰ বাক্যকেইটিত
‘গোবিন্দলৈ’ আৰু ‘esta’ পদকেইটিত চতুৰ্থী বিভক্তি যোগ হৈছে। কিন্তু কেতিয়াবা
দ্বিতীয়া বিভক্তি যোগ হয়। যথা--

১। গুৰুক দক্ষিণা দিলোঁ।

২। মগনীয়াক ভিক্ষা দিলে।

ইয়াত গুৰুক আৰু মগনীয়াক সম্প্ৰদান কাৰক, কাৰণ পুণ্যাৰ্থে দক্ষিণা আৰু
ভিক্ষা দান কৰিছে। উভয়তে দ্বিতীয়া বিভক্তি যোগ হৈছে।

১৭ £ঃ ২১ কিন্তু সম্পূৰ্ণ স্বত্ব পৰিত্যাগ কৰি দান কৰা নুবুজালে কৰ্ম কাৰকহে
হ'ব। যথা,

ধোবাক কাপোৰ দিছোৌ।

--- Page 126 ---
কাৰক আৰু বিভক্তি নির্গয় ১১৯

এই বাক্যত ‘ধোবাক’ কৰ্ম কাৰকহে। কাৰণ ধোবাৰপৰা কাপোৰ পুনৰ দঘূৰাই
লোৱা হয়। APS দান নাই হোৱা বাবেই সম্প্ৰদান কাৰক হোবা নাই।

১৭ ঃ ২২ সংস্কৃত ভাষাত ৰুচি, তৃপ্তি, স্পৃহা, ক্ৰোধ, দ্ৰোহ, FeAl বা উদ্দেশ্যাৰ্থে
চতুৰ্থী বিভক্তি হোৱাৰ দৰে অসমীয়াতো উদ্দেশ্য, লক্ষ্য, নিমিতল্তাৰ্থে চতুৰ্থী বিভক্তি
সংখ্যা বৃদ্ধি কৰিব পাৰি। যাৰ উদ্দেশ্য কোনো ক্ৰিয়া সম্পন্ন হয় অৰ্থাৎ যাৰ উদ্দেশ্যে,
লক্ষ্য, নিমিত্ত আদি ক্ৰিয়াৰ যোগত প্ৰকাশ পায়, তাকেই নিমিত্ত কাৰক বোলে। যথা,

বুদ্ধলৈ প্ৰণাম৷ বন্ধুলৈ চিঠি লিখিছে। আমেৰিকাই চন্দ্ৰলৈ মানুহ পঠাইছে।

পিতাকে বীণালৈ আম আনিছে। ৰুক্মিণীক শ্ৰীকৃষ্ণলৈ বিয়া দিছিল। অৰ্জুনে
ভগদত্তলৈ কীড় মাৰিছিল।

এইবোৰক প্ৰকৃততে উল্দেশ্যাৰ্থে বা নিমিত্তাৰ্থে সম্প্ৰদান কাৰকহে বুলিব পাৰি।

অপাদান BAF

১৭ £ ২৩ যাৰপৰা পৃথক হোৱা, উৎপন্ন হোৱা, আৰম্ভ হোৱা, নিৰস্ত হোৱা,
ভয় পোৱা, ৰক্ষা পোৱা, অন্তৰ্ধান হোৱা ব্যাপ্ত বা স্বলন হোৱা বুজায় তাকে অপাদান
কাৰক বোলে। অপাদান কাৰকত ষষ্ঠী বিভক্তিৰ চিন ব্যৱহাৰ কৰাৰ উপৰিও ‘পৰা’
অনুসৰ্গ যোগ কৰা হয়। যথা,

পৃথক-- তিলৰপৰা তেল ওলায়। গাৰপৰা কোটটো সোলোকাই থ।

জন্ম-- বিদ্যাৰপৰা জ্ঞান হয়। গুটিৰপৰা গজালি ওলায়।

আৰম্ভ-- পহিলা মাৰ্চৰপৰা পৰীক্ষা হ’ব। গুৱাহাটীৰপৰা বিদেশলৈ গ’লা।

নিৰস্ত-- পাপৰপৰা আঁতৰি থাকিবা।

ভয়-- বনত বাঘৰপৰা যথেষ্ট ভয়।

ৰক্ষা-- বেমাৰৰপৰা ৰক্ষা পাবলৈ সাৱধান হ'বা।

অন্তৰ্ধান- সভাৰপৰা গুচি গ’ল।

ব্যাপ্তি-- গুৱাহাটীৰপৰা বশিষ্ঠাশ্ৰমলৈ সাত মাইল। সোমবাৰৰপৰা আজিলৈ সি

অহা নাই।

স্ব্ন-- গছৰপৰা ফল সৰিল।

শুনা-- নাৰদৰপৰা কৃষ্ণ কথা শুনিলে।

গ্রহণ-- কেতিয়াবা ছাত্ৰৰপৰাও শিকিব পাৰি।

অধিকৰণ কাৰক

29:3 ২৪ যি ক্ৰিয়াৰ আধাৰ অৰ্থাৎ কৰ্তা আৰু কৰ্মই যিহৰ ওচৰত ক্ৰিয়া
সম্পাদন কৰে তাকেই অধিকৰণ কাৰক বোলে। অধিকৰণত সপ্তমী বিভক্তি যোগ
হয়। যথা,

পানীত মাছ থাকে।

--- Page 127 ---
১২০ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

হাবিত বাঘ থাকে।

তিলত তেল আছে।

উক্ত বাক্যকেইটিৰ ‘পানীত’, ‘হাবিত’, ‘foaw’, পদকেইটিৰ ওপৰত যথাক্ৰমে
মাছ, বাঘ, তেল পদকেইটিয়ে থাকে আৰু আছে ক্ৰিয়া সম্পাদন কৰিছে। গতিকে
‘থাকে’, ‘আছে’, ক্ৰিয়াৰ আধাৰ পানীত, হাবিত, তিলত অধিকৰণ কাৰক।

১৭ $ ২৫ অধিকৰণ কাৰক প্ৰধানকৈ দুবিধ-- (ক) কালাধিকৰণ আৰু (খ)
আধাৰাধিকৰণ।

(ক) কালাধিকৰণ ঃ যি সময়ত ক্ৰিয়া সম্পন্ন হয় তাকেই কালাধিকৰণ কোৱা
al যথা-

FM সময়ত ঘূৰি ফুৰা অনুচিত। উষাকালতে উঠিব লাগে।

(খ) আধাৰাধিকৰণ ঃ যি ক্ৰিয়াৰ আধাৰ অৰ্থাৎ য'ত ক্ৰিয়া সম্পন্ন হয় তাকেই
আধাৰাধিকৰণ কোৱা হয়। ইয়াক তিনি ভাগত ভগাব পাৰি।

(১) একদেশ-- পানীত মাছ আছৈ (গোটেইখিনি পানী আগুৰি মাছ নাথাকে,
কোনো অংশবিশেষতহে থাকে।)

তেনেকৈ হাবিত বাঘ থাকে। নদীত গা ধোৱে।

(২) ব্যাপ্তি- সৰিয়হত তেল আছে। সৰিয়হৰ গোটেই অংশ ব্যাপ্তি তেল থাকে
বাবে ব্যাপ্তি অধিকৰণ।

তেনেকৈ সাগৰৰ পানীত লোণ আছে।

(৩) বিষয়-- কোনো বিষয়ৰ ওপৰত ক্ৰিয়া সম্পন্ন হ’লে বিষয় আধাৰ। যথা-

গীতাৰ গানত বৰ ৰাপ। ইয়াত ‘গানত’ অৰ্থাৎ গান বিষয়ত বিষয়াধাৰ হৈছে।

১৭ $ ২৬ বিভিন্ন অৰ্থত অধিকৰণ কাৰক হ’ব পাৰে। যথা--

(ক) পৃথকত্ববোধক ঃ হৰি-হৰত প্ৰভেদ নাই, শংকৰ-মাধৱত একো ভেদাভেদ
নাই।

(খ) সংগবোধক ঃ পাকিস্তানৰ লগত ভাৰতৰ তিনিবাৰ যুদ্ধ হৈছিল। তাৰ লগত
আমি ফুৰিবলৈ নাযাওঁ।

(A) অৱস্থাবোধক-- ভালত ভাল নাই। বিপদত সহায় নাই। সম্পদত খাওঁতা
বহুত।

(ঘ) কাৰ্য- বিস্তৃতিবোধক £ কলেজ শাসনত আমাৰ মত নাই।

বৰঙণি দিয়াত আমাৰ অধিকাৰ আছে। কৰ তোলাত তেখেতৰ হাত আছে।

(৬) মূল্যজ্ঞাপক 2 আম টকাত কেইটা? আপেল টকাত দুটাকৈ দিয়ে।

১৭ $ ২৭ কেতিয়াবা কালবোধক অধিকৰণত ৭মী বিভক্তিৰ চিন লোপ পায়।
যথা--

যোৱা বছৰ বৰষুণ বৰ কম।

এইবাৰ যথেষ্ট বৰষুণ হ'ব।

তাৰ পাছৰ বছৰ (বছৰত) ক’ত আছিলা?

ৰাতিপুৱা সূৰ্য উদয় হয়।

গধূলি (গধূলি সময়ত) আমাৰ ঘৰলৈ আহিবা দেই।

--- Page 128 ---
কাৰক আৰু বিভক্তি নিৰ্ণয় ১২১

সম্বন্ধ পদ

১৭ ঃ ২৮ দুটা নাম শব্দৰ মাজত পৰস্পৰ সম্বন্ধ বা অধিকাৰ থকা বুজালে
সম্বন্ধ পদ বোলে। সম্বন্ধ পদত ষষ্ঠী বিভক্তি যোগ হয়। ক্ৰিয়াৰ লগত এই পদৰ
বিশেষ HONG ANS বাবে কাৰক বোলা নহয়। বাকাত বাৱহাৰ হোৱা পদ বাবে সম্বন্ধ
পদ কোৱা হয়। যথা--

ৰহিমৰ ভনীয়েকে সদায় নিজৰ পাঠ পঢ়ে।

ইয়াত মূল বাক্য ‘ভনীয়েকে পাঠ পঢ়ে। কাৰ ভনীয়েক? উত্তৰত ‘ৰহিমৰ’
ওলাব। ‘ৰহিমৰ’ সম্বন্ধ পদ।

কাৰ পাঠ পঢ়ে? উত্তৰত ‘নিজৰ পাঠ পঢ়ে’ পোৱা যায়। গতিকে ‘ৰহিমৰ’
পদৰ লগত ‘ভনীয়েকৰ’ সম্বন্ধ আৰু ‘নিজৰ’ পদৰ লগত ‘পাঠ’ পদটোৰ ATH

‘ৰহিমৰ’ আৰু ‘নিজৰ’ পদ দুটাৰ পঢ়ে ক্ৰিয়াৰ লগত কোনো সম্বন্ধ নাই।
সেইবাবে কাৰক নহয়।

১৭ ঃ ২৯ সাধাৰণতে বিভিন্ন অৰ্থত সম্বন্ধ পদ ব্যৱহাৰ হয়। যথা--

(ক) কৰ্তাবোধক সম্বন্ধ- শংকৰদেৱৰ ধৰ্ম। উঁইৰ হাফলু। ইত্যাদি।

(খ) কৰ্মবোধক সম্বন্ধ- ইশ্বৰ আৰাধনা, ৰোগীৰ চিকিৎসা, ল'ৰা-ছোৱালীৰ
শিক্ষা।

(গ) কৰণবোধক WR কলৰ কাপোৰ, তাতশালৰ কাপোৰ, কলমৰ খোঁচ,
শিকলিৰ বান্ধ।

(ঘট নিমিত্তবোধক সম্বন্ধ-- চন্দ্ৰৰ যান, মংগলৰ যান, বিয়াৰ গাখীৰ।

(ঙ) অপাদানবোধক সম্বন্ধ চোৰৰ ভয়, অসমৰ Fah

(চ) অধিকৰণবোধক সম্বন্ধ-- বনৰ পশু, পানীৰ মাছ।

(ছ) তুলনাৰ্থক সম্বন্ধ-- মধুৰৰো সুমধুৰ।

জে) ব্যাণ্তিবোধক সম্বন্ধ-- এসপ্তাহৰ ছুটী, এখন তামোল খোৱাৰ সময়, ৰিং
শুনাৰ দূৰত্ব।

(বা) ব্যক্তি সম্বন্ধবাচক সম্বন্ধ- মোৰ পিতা, তোমাৰ পিতাৰা।

(ঞ) গুণবোধক সম্বন্ধ- নানা তৰহৰ বস্তু, গোলাপী ৰঙৰ কাগজ।

(ট) অধিকাৰবোধক সম্বন্ধ-- ৰামৰ কলম, বীণাহঁতৰ গাড়ী, মোৰ কিতাপ।

(ঠ) উৎপত্তিবোধক সম্বন্ধ- সোণৰ আঙঠি, মাটিৰ চৰু, বাঁহৰ বৰাহী।

(ড) কাৰণবোধক সম্বন্ধ-- মদৰ নিচা, প্ৰবাসৰ দুখ।

(ঢ) স্থানবোধক সম্বন্ধ-- গড়গাঁৱৰ বতৰা, কামৰূপৰ কামাখ্যা।

(ণ) কালবোধক সম্বন্ধ- বাৰ বছৰৰ ল'ৰা, দুবছৰৰ পাঠ।

(ত) ক্ৰমবোধক সম্বন্ধ এককৰ ঘৰ, দহকৰ ঘৰ।

(থ) আধাৰ-আধেয় সম্বন্ধ- য'ত বস্তু থাকে সি আধাৰ, যি বস্তু থাকে সি
আধেয়। আধাৰৰ লগত আধেয়ৰ সম্বন্ধকেই আধাৰ-আধোেয় সম্বন্ধ কোৱা হয়। ইয়েই
অধিকৰণৰ ভাবো জগায়। যথা--

--- Page 129 ---
১২২ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

বিলৰ মাছ, আকাশৰ তৰা, চৰুৰ ভাত।
(দে) অংগাংগী সম্বন্ধ-- অংগৰ সৈতে অংগীৰ যি সম্বন্ধ। যথা-- মূৰৰ চুলি,

গাৰ চাল, হাতৰ আঙুলি।
সম্বোধন পদ

১৭ $ ৩০ কাৰোবাক সম্বোধন কৰি মাতিলে সেই নামশব্দত প্ৰথমা বিভক্তি
হয়। প্ৰথমা বিভক্তিৰ চিন লোপ পায়। শব্দটোৰ আকৃতিৰ কোনো পৰিৱৰ্তন সংস্কৃত
ভাষাৰ দৰে অসমীয়াত নহয়। বাক্যত এনে শব্দ ব্যৱহাৰ কৰা কাৰণে সম্বোধন পদ
কোৱা হয়। কিছুমান বিশেষ অব্যয় সহযোগত সম্বোধন পদ বাৱহাৰ কৰা হয়। যথা-

হে অঞ্জলি! চিনেমা চাবলৈ যাবানে?

হে প্রভু! এই বিপদৰপৰা মুক্ত কৰা প্রভু।

হেৰা ধনটো! এইফালে চোৱাচোন।

প্ৰশ্নাৱলী

১। কাৰক বিভক্তি কাক কয়? উদাহৰণ দি বুজাই লিখাঁ।

২। কাৰক কাক বোলে? ই কেই প্রকাৰ? প্রত্যেকৰে সূত্ৰ লিখি বুজাই fet

Ol সম্বন্ধ আৰু সম্বোধন পদ কাৰক নহয় কিয়? বুজাই fers

81 কৰ্তা কাৰকত কি কি বিভক্তি বিভিন্ন বাচ্যত ব্যৱহাৰ হয়?
উদাহৰণ দি বুজাই Frat

Cl কৰণ কাৰক কাক বোলে? কিমান উপায়ে কৰণ কাৰক কৰিব পাৰি? উদাহৰণ
fat

৬। নিমিত্ত কৰণ কি? কৰ্ম কাৰকৰ লগত থকা পাৰ্থক্য আলচ কৰাঁ।

৭। ষষ্ঠী বিভক্তি কোন কোন ক্ষেত্রত ব্যৱহাৰ হয় লিখী।

৮। তলৰ বাক্যকেইটিৰ ডাঙৰকৈ লিখাঁ পদবোৰৰ কাৰক নিৰ্ণয় কৰাঁ৷ ঃ
কেঁচাসোণ, কোৱাচোন, জুৰিটি ক'লৈ বৈ গৈছে? মাধৱী আৰু সেউতীয়ে

নিজৰ পাঠ নপঢ়ে। দশৰথ ৰজাৰ পুত্ৰ ৰামে চৈধ্য বছৰ বনবাসত আছিল। কেৰ্কেটুৱাই

তামোল খায়, নেউলক বান্ধি কোবায়। কালৰো কাল বিপৰীত কাল, হৰিণাই চেলেকে

বাঘৰ গাল। তোমাক ভাল পাওঁ বাবেই ইয়ালৈ আহিছোঁ।

--- Page 130 ---
১৮। বাক্য ৰীতি (Syntax)

১৮ $ ১ এক বা একাধিক পদ উচ্চাৰণ কৰি কোনো এটা ক্ৰিয়া কৰ্মৰ পূৰ্ণ
ভাব প্রকাশ কৰিলে বাক্য কোৱা হয়। বাক্যত কেৱল একেটি পদ থাকিব পাৰে।
নাইবা একাধিক বিভিন্ন সংখ্যক পদো থাকিব পাৰে। কেৱল একেটি পদ উচ্চাৰণ
কৰি ক্ৰিয়াৰ পূৰ্ণ ভাব প্রকাশ কৰিব পৰা যায়। যথা-- ৰ, পঢ়ু, যোৱা, পঢ়া ইত্যাদি।
এইবোৰ ক্ৰিয়াপদ অনুজ্ঞা অৰ্থত ব্যৱহাৰ হৈছে। এনে বাক্যত ক্ৰিয়া পদটোৰ কৰ্তা
উহ্য থাকে। ওপৰৰ প্ৰথম দুটাত ‘তই’ আৰু শেষৰ দুটাত ‘তুমি’ উহ্য আছে। সেই
বাবেহে একেটি পদেৰে (ক্ৰিয়া পদেৰে) বাক্য গঠিত হৈছে।

১৮ 8 ২ বাক্যত ব্যৱহাৰ হোৱা প্ৰত্যেকটো পদৰ পাৰস্পৰিক সংগতি থাকে
আৰু সেই অনুসাৰে পদবোৰৰ ৰূপ হয়। এটি বাক্য হ’বলৈ হ’লে এটি ক্ৰিয়া পদৰ
অত্যন্ত আৱশ্যক। অপৰিহাৰ্য ক্ৰিয়া পদৰ কৰ্তা এটিও থাকে। গতিকে বাক্য এটি হ’বলৈ
মুখ্যত ঃ দুটা পদৰ আৱশ্যক-- কৰ্তা আৰু ক্ৰিয়া পদ।
উহ্য থাকে। যথা, ৰীণা এজনী ভাল ছোৱালী। ইয়াত ‘ছোৱালী হয়’ কথাষাৰিৰ ‘হয়’
ক্ৰিয়া উহ্য আছে। তেনেকৈ অসীম বৰ YB! অঞ্জলিৰ এইবোৰ কাণ্ড। কোন? —
মই। ইত্যাদি।

১৮ ঃ ৩ উদ্দেশ্য আৰু বিধেয় ঃ

বাক্যত ক্ৰিয়া যিয়ে-কৰে তাকেই কৰ্তা কোৱা হয়। কৰ্তাৰ অনুগামী বা
সম্প্ৰসৰক পদবোৰেৰে সৈতে PSS সেইবাবে উদ্দেশ্য কোৱা হয়।

কৰ্তাই যি কৰে, যাৰ ওপৰত ক্ৰিয়া কৰে বা বিষয়ে কয় সেই সকলোখিনি
কৰ্তাৰ অধীন। সেইবাবে ক্ৰিয়া পদ আৰু তাৰ অনুগামী সকলো পদকে বিধেয় বোলে।

ভাব প্রকাশক বাক্যৰ প্রধানকৈ দুটা ভাগ (ক) উদ্দেশ্য আৰু (খ) বিধেয়।

তাৰ দুষ্ট পুতেকজনে বাটেৰে গৈ থকা ছাগলী কেইজনীক কোবাইছে।

ইয়াত পুতেকজনে (কৰ্তা) কোবাইছে (ক্ৰিয়া) প্ৰকৃত বাক্য। কৰ্তা বা উদ্দেশ্যক
বিশেষ কৰি বুজোৱা ‘তাৰ’ ‘দুষ্ট’ উদ্দেশ্য ‘পুতেক'ৰ সম্প্ৰসৰক। গতিকে ‘তাৰ দুষ্ট -
পুতেকজনে’ উদ্দেশ্য। ‘কোবাইছে’ ক্ৰিয়াৰ কৰ্ম ছাগলী কেইজনী’ক কৰ্ম আৰু ‘বাটেৰে
গৈ থকা’ কৰ্ম ‘ছাগলী’ সম্প্ৰসাৰক। গতিকে ‘বাটেৰে গৈ থকা ছাগলী কেইজনীক
কোবাইছে’ বিধেয়। বিশেষণ, সম্বন্ধ পদ, FAS সৰ্বনাম আদিৰে SSIs যিদৰে বহলাব
পাৰি বিধেয়কো ক্ৰিয়া বিশেষণ, সম্বন্ধ পদ, সৰ্বনাম, FHS বা অন্য নামশব্দেৰে বহলাব
পাৰি। অসমীয়াত বিধেয় প্ৰায়ে পিছত বহে, উদ্দেশ্য আগত বহে। যথা--

হৰিৰ পুতেক হেমদাস পৰহি কলিকতালৈ গ’ল।

উদ্দেশ্য- হৰিৰ পুতেক হেমদাস।

উদ্দেশ্য সম্প্ৰসাৰক- হৰিৰ পুতেক

--- Page 131 ---
১২৪ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

বিধেয়-- পৰহি কলিকতালৈ গ’ল

বিধেয়ৰ সম্প্ৰসৰক-- ‘পৰহি কলিকতালৈ’।

১৮ 3 ৪ বাক্য এটি হ'বলৈ পদবোৰ যেনে তেনে বহাই ল’লেই বাক্য হ'ব
ARIA | বাক্য হ’বলৈ পদবোৰ অৰ্থযুক্ত পদ হ'ব লাগিব। অৰ্থযুক্ত পদ হ’লেই নহ'ব,
সেই পদবোৰ সংগতি লগাই যোগ্য পদ যোগ্য স্থানত বহুৱালেহে অর্থ বহনকাৰী
বাক্য হ'ব পাৰে। গতিকে বাক্য ৰচনা কৰোঁতে দুটা কথাত গুৰুত্ব দিব লাগে। যথা-

(ক) বাক্যত ব্যৱহৃত পদৰ ক্ৰম (Sequence of words)

(খ) পদবোৰৰ পাৰস্পৰিক সংগতি (Agreement of words)

db $ ৫ বাক্যত ব্যৱহাৰ কৰিব লগীয়া পদবোৰৰ পাৰস্পৰিক সংগতি আৰু
ক্ৰম ৰক্ষা কৰি প্রাসংগিক পূৰ্ণ অৰ্থ প্রকাশ কৰিবলৈ পদবোৰৰ তিনিটা কথালৈ মন
কৰিব লাগে। যথা--

(ক) যোগ্যতা (Propriety of Compatibility)

(2) আকাংক্ষা (Expectancy)

গে) নৈকট্য বা আসক্তি (Proximity)

(ক) যোগ্যতা ঃ বাক্যত ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ যি কোনো UTS শব্দকে পদ
ৰূপে গ্ৰহণ কৰিব নোৱাৰি। অৰ্থযুক্ত শব্দ বাক্যত ব্যৱহাৰ হ’লেও বাক্যৰ অন্যান্য
পদৰ লগত অৰ্থৰ সংগতি থকা শব্দহে বাক্যটোত ব্যৱহাৰ হ'ব পাৰে। যি কোনো
অৰ্থৰ শব্দ ব্যৱহাৰ কৰিলে পাৰস্পৰিক অৰ্থৰ সংগতি নথকাত বাক্যই কোনো অৰ্থকে
দিব নোৱাৰে, তেতিয়া পাগলৰ প্রলাপৰ দৰে অৰ্থহীন বাক্যত পৰিণত হ’ব।

চকুৱে চাহ খায়। মূৰে খোজ কাঢ়ে। পানীয়ে পোৰে ইত্যাদি এইবোৰ বাক্য
গঠনৰ ফালেদি উদ্দেশ্য, বিধেয় আছে কাৰণে বাক্য হ'ব লাগিছিল। বাক্য গঠন
নিয়মমতে হৈছে। কিন্তু পদবোৰৰ অৰ্থ বিসংগতিহে আছে। চাহ ‘চকুৱে’ নাখায়, খোজ
‘মূৰে’ নাকাঢ়ে, ‘পানীয়ে’ পুৰিব নোৱাৰে, এনে অৰ্থ বিসংগতি থাকিলে বাক্যই অৰ্থ
প্রকাশ কৰিব নোৱাৰে। কেতিয়াবা বিসংগতিপূৰ্ণ শব্দৰ আলংকাৰিক ব্যৱহাৰহে হ'ব
পাৰে। যথা--

আনন্দৰ যাতনা বেদনাশীল, চন্দ্ৰৰ উত্তাপ। ইত্যাদি।

গতিকে বাক্যত ব্যৱহাৰ হোৱা প্ৰত্যেক পদৰ পাৰস্পৰিক অৰ্থ সংগতি অৰ্থাৎ
উচিত বা যোগ্য অৰ্থ বুজাব পৰা সংগতিয়ে পদবোৰৰ যোগ্যতা সূচায়।

(খ) আকাংক্ষা $ উপযুক্ত অৰ্থৰ উপযুক্ত পদ বাক্যত ব্যৱহাৰ কৰিলেও
কেতিয়াবা বক্তব্য কথাষাৰিৰ অর্থ পূৰ্ণ হৈ নপৰে। বক্তব্য কথাষাৰিৰ অৰ্থ সম্পূৰ্ণ
কৰিবলৈ অন্যান্য পদ বা পদসমষ্টিৰ আৱশ্যকতা বোধ কৰা হয়। ‘মই ভাত খাই'-
এই কথাষাৰি অসম্পূৰ্ণ। সম্পূৰ্ণ কৰিবলৈ আকাংক্ষা জাগিবই। মই ভাত খাই কিবা
এটা কৰিম, হয় স্কুললৈ যাম, নহয় বল খেলিম বা অন্যান্য কিবা কৰিম। পিছৰ এইখিনি
কথা লগাই দিলেহে বাক্যটোৰ ভাব সম্পূৰ্ণ হৈ পৰে। পদবোৰৰ অৰ্থ সংগতি যিদৰে

--- Page 132 ---
বাক্য ৰীতি ১২৫

নিতান্ত আৱশ্যক, অৰ্থ সম্পূৰ্ণ কৰিবলৈ উপযুক্ত শব্দ বা পদসমষ্টিৰো সমাবেশ কৰা
আৱশ্যক। ভাব অনুযায়ী পদবোৰ এটিৰ পিছত-এটিকৈ মণি বন্ধাৰ দৰে বান্ধ খায়,
তেতিয়াহে প্রকৃত অর্থ প্রকাশ পায়। পদৰ অর্থ সংগতি ৰাখি বাক্যত অন্যান্য পদৰ
আৱশ্যকতা বোধ কৰাই আকাংক্ষা।

(গ) নৈকট্য ঃ পদৰ সংগতি ৰাখি আৰু অৰ্থৰ আৱশ্যকতা বুজি পদবোৰ ব্যৱহাৰ
কৰিলেও সম্পূৰ্ণ অৰ্থ প্রকাশ নকৰিব পাৰে। যি পদৰ ওচৰত যি পদ বহুৱাব লাগে,
যি পদৰ ওচৰত বিশেষ বিৰাম নোলোৱাকৈ পদ উচ্চাৰণ কৰিব লাগে, সেই পদ
যদি সংগতিপূৰ্ণ পদৰ ওচৰত বহুওৱা বা উচ্চাৰণ কৰা নহয় নাইবা বিশেষ বিৰাম
লৈ উচ্চাৰণ কৰা হয় তেতিয়া পূৰ্ণ অর্থ প্ৰকাশ কৰিব নোৱাৰে। যথা--

অঞ্জলিয়ে বৰ মনোযোগেৰে ব্যাকৰণ পঢ়িছে।

এইটো এটা বাক্য। কাৰণ ইয়াত ব্যৱহাৰ হোৱা প্ৰত্যেকটি পদেই পাৰস্পৰিক
সংগতিপূৰ্ণ আৰু আৱশ্যকতা অনুযায়ী পদবোৰ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে। কিন্তু যদি এই
বাক্যৰ পদবোৰে পাৰস্পৰিক সংগতি নাৰাখি যাৰ ওচৰত যি পদ বহুৱাব লাগে তেনেকৈ
নবহুৱাই বিশৃংখলভাৱে পদবোৰ ব্যৱহাৰ কৰা হয়, তেতিয়া বাক্যটোৰ অর্থ প্রকাশ
নহ’ব। যথা-- “পঢ়িছে বৰ ব্যাকৰণ মনোযোগেৰে অঞ্জলিয়ে ৷” প্ৰকৃততে বাক্য বুলিব
নোৱাৰি।

গতিকে বাক্যত পদবোৰৰ ক্ৰম আছে। উদ্দেশ্য আৰু উদ্দেশ্যৰ Wes
সম্প্ৰসৰক পদবোৰ উদ্দেশ্যৰ পিছত ক্ৰিয়া পদৰ আগত ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ইয়াৰ
উপৰি যি পদৰ লগত পদ এটাৰ সম্বন্ধ সেই পদটি যোগ্য পদটোৰ কাৰ্যতহে ব্যৱহাৰ
কৰিব লাগে। উচ্চাৰণ কৰোঁতেও যদি দুটা পদ বিৰামহীনভাৱে উচ্চাৰণ কৰিলেহে
অর্থ ওলায় তেনেকৈ উচ্চাৰণ কৰিব লাগে। তাকে নকৰি বিৰাম দি উচ্চাৰণ কৰিলে
অৰ্থ বিসংগতি ঘটিব পাৰে।

ন পতা ফুকন আৰু নপতা ফুকন। এই দুয়ো ক্ষেত্ৰত বিৰামে অৰ্থৰ পৰিৱৰ্তন
ঘটায়।

গতিকে পৰস্পৰ সম্বন্ধযুক্ত বা অৰ্থযুক্ত সংগতিপূৰ্ণ পদ এটিৰ পিছত এটিকৈ
বাক্যৰ নিয়মমতে ব্যৱহাৰ কৰি পদবোৰৰ নৈকট্য বা আসত্তি (অৰ্থাৎ ওচৰ) ৰক্ষা
কৰিলেহে অৰ্থ প্রকাশক বাক্য গঠিত হয়।

ওপৰত উল্লেখ কৰা পদৰ যোগ্যতা, আকাংক্ষা আৰু নৈকট্য মতে পদবোৰ
ব্যৱহাৰ কৰিলেহে ভাব প্ৰকাশক বাক্য ৰচিত হয়। অন্যথাই পূৰ্ণ অৰ্থ প্রকাশ কৰিব
নোৱৰাত বাক্য হ'ব নোৱাৰে।

১৮ ঃ ৬ বাক্যত পদৰ ক্ৰম (Sequence of words in a sentence) $

পৰস্পৰ সংগতিপূৰ্ণ পদসমূহ নিৰ্দিষ্ট ক্ৰম অনুযায়ীহে বাক্যত ব্যৱহাৰ হয়।

(>) উদ্দেশ্য বিধেয়ৰ আগত বহে। যথা--

ৰীণাই হীহে। মীনাই নাচিছে। অঞ্জলিয়ে সদায় স্কুললৈ যায়।

--- Page 133 ---
১২৬ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

(২) কেতিয়াবা বাক্যৰ উদ্দেশ্য নাইবা বিধেয় ক্ৰিয়া পদ উহ্য থাকে। যথা-
পঢ়া। অৰ্থাৎ তুমি পঢ়া। ‘তুমি’ উহ্য আছে।

ব্যাকৰণ পঢ়িছানে? ব্যাকৰণ পঢ়া নাই, সাহিত্যহে পঢ়িছোঁ। প্রথম বাক্যত ‘তুমি’
কৰ্তা পদ উহ্য আছে। দ্বিতীয় বাক্যত ‘মই’ উহ্য আছে।

অসীমজ্যোতি ভাল aa কোন? আমি। এইবোৰ বাক্যত ক্ৰিয়া পদ উহ্য
আছে।

(৩) কৰ্তাৰ সম্প্ৰসাৰক হ’লে সম্প্ৰসাৰক পদবোৰ উদ্দেশ্যৰ আগত বহে। যথা-

‘চাকৰি বিচাৰি হাবাথুৰি খোৱা ডেকাজন আজি আমাৰ ঘৰত উপস্থিত হৈছে।’
সাধু আৰু নম্ৰ মানুহে জীৱনত শক্তি পায়। ৰামৰ পুতেক হৰিয়ে খেলি আছে। মোৰ
কলমটো ভাল।

বিশেষণৰ দৰে সম্বন্ধ পদ নামপদৰ আগত বহে। কেতিয়াবা পিছতো বহা
দেখা যায়। যথা-

কলমটো মোৰ। কলমটো কাৰ? দোষ কাৰ? দোষ তাৰেই। বাছা মোৰ! বোপাই
মোৰ! ইত্যাদি।

(৪) বিধৈয়ৰ ক্ৰিয়া পদ বাক্যৰ শেষত বহে, ক্ৰিয়া পদৰ আগত ক্ৰিয়াৰ পূৰক
পদবোৰ ব্যৱহাৰ হয়। সেই পদবোৰৰ সম্প্ৰসাৰকো সংগতি থকা পদৰ আগত বহে।
যথা--

মাধৱীয়ে হৰিৰপৰা অনা কিতাপখন বৰ আগ্রহেৰে পঢ়ি আছে। ‘মাধৱীয়ে’
উদ্দেশ্য। বাকী অংশ বিধেয়। ‘পঢ়ি আছে’ ক্ৰিয়া পদ বাক্যৰ শেষত বহিছে।
যথাক্ৰমে, ‘হৰিৰপৰা অনা’ আৰু ‘বৰ’। ‘হৰিৰপৰা অনা’ কিতাপখনৰ বিশেষণ ৰূপে
ব্যৱহাৰ হৈছে, আগ্ৰহেৰে পদক ‘বৰ’ পদে বিশেষ কৰিছে। ইহঁতে সম্প্ৰসাৰক।

(৫) পূৰ্ণ বাক্য এটা হওঁতে সাধাৰণতে কৰ্তা বা উদ্দেশ্য বাক্যৰ আদিতে,
কৰ্ম মধ্যত আৰু ক্ৰিয়া সৰ্বশেষত থাকে। যথা--

ৰামে ব্যাকৰণ পঢ়ে।

(৬) সম্বোধন পদ থাকিলে সাধাৰণতে আদিতে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। কিন্তু
কেতিয়াবা অন্য ঠাইতো ব্যৱহাৰ হ'ব পাৰে। যথা--

হে মধু! তুমি এইবাৰ ভালকৈ পাছ কৰিবা। মোক ৰক্ষা কৰা হৰি। সিহঁতৰ
অত্যাচাৰ প্রভু, কিদৰে afar ইত্যাদি।

১৮ ঃ ৭ কৰ্তা আৰু ক্ৰিয়াৰ সংগতি ঃ

(>) PS বাচ্যৰ বাক্যত কৰ্তা বাক্যৰ আদিতে, ভাব বাচ্য আৰু কৰ্ম বাচ্যৰ
বাক্যত বাক্যৰ প্ৰথম অংশত কৰ্তা বহে। যথা--

ৰামে ভাত খালে। ৰামৰদ্বাৰা ভাত খোৱা হ’ল। ৰীণা গ’ল। ৰীণাৰ খোৱা হ’ল।

(২) বাক্যত কৰ্ম নাথাকিলে বা ক্ৰিয়া অকৰ্মক হ’লে কৰ্তা প্ৰথমে, তাৰ পিছত
ক্ৰিয়া বহে। যথা--

--- Page 134 ---
বাক্য ৰীতি ১২৭

ৰামে খালে। মধু eT) ইত্যাদি।

(৩) সকলো বাক্যত কৰ্তাৰ যি পুৰুষ আৰু বচন-ক্ৰিয়াৰো সেই পুৰুষ আৰু
বচন হয়। যথা--

মই খাইছোঁ। তই খাইছ। তোমালোকে খাইছী। তাই খাইছে। সিহঁতে খাইছে।

(৪) একেটি সমাপিকা ক্ৰিয়াৰ তিনিও পুৰুষৰ কৰ্তা থাকিলে প্রথম পুৰুষৰ
কৰ্তানুযায়ী ক্ৰিয়া বহে। যথা--

ৰীণা, মীনা, তুমি আৰু মই বজাৰলৈ যাম।

(৫) একেটি সমাপিকা ক্ৰিয়াৰ তৃতীয় আৰু দ্বিতীয় পুৰুষৰ কৰ্তা থাকিলে
ক্ৰিয়াটো দ্বিতীয় পুৰুষৰ হয়। যথা--

মধু আৰু তুমি ঘৰলৈ যোৱা। সি আৰু তই কলেজলৈ যাবি। ইত্যাদি।

(৬) ‘হ’ ধাতুৰ নিত্য বৰ্তমান কালত হোৱা ৰূপ স্মধাৰণতে অসমীয়াত উহ্য
থাকে। যথা--

সি দুষ্ট (হয় উহ্য আছে)। মই ব্ৰাহ্মণ (হওঁ উহ্য)। তুমি দেৱতা (হোৱা VB)

কিন্তু নঞ্থ বুজালে AIS হ ধাতু নিত্য বৰ্তমানতো উল্লেখ থাকে। যথা-

মই ব্ৰাহ্মণ নহওঁ। সি দুষ্ট নহয়। তুমি দেৱতা নোহোৱা ইত্যাদি।

(৭) ‘নিজ’ শব্দ ব্যৱহাৰ কৰিলে ব্যক্তিবোধক সৰ্বনাম কৰ্তা কাৰকত বিকল্প
উক্ত নহয়। যথা--

নিজে যাব অৰ্থাৎ সি বা তাই নিজে যাব। নিজে mG অর্থাৎ তই নিজে পঢ়
বা তহঁতে নিজে পঢ়া। নিজে পঢ়া অৰ্থাৎ তুমি নিজে পঢ়া বা তোমালোকে নিজে
পঢ়া। নিজে পঢ়োঁ অৰ্থাৎ মই বা আমি নিজে পঢ়ৌ।

(৮) একেটা বাক্যত সকৰ্মক আৰু অকৰ্মক দুয়োবিধ ক্ৰিয়া থাকিলে প্ৰথমতে
থকা সমাপিকা ক্ৰিয়া অনুযায়ী Port হয়। যথা--

গোপালে খালে আৰু গ’ল। কিন্তু গোপাল যায় আৰু খেলে, আন কাম নকৰে।

(৯) সকৰ্মক বা অকৰ্মক সমাপিকা ক্ৰিয়া এক ৰা-একাধিক থাকিলেও PSI
সমাপিকা ক্ৰিয়া অনুযায়ী হয়। কিন্তু কেতিয়াবাহে সকৰ্মক সমাপিকা ক্ৰিয়াৰ আগত
বহিলে কাৰকৰ এ বিভক্তি থাকি যায়। যথা--

শুই উঠি ৰাম বজাৰলৈ গ’ল। কিন্তু ৰামে ভাত খাই কিতাপ লৈ স্কুললৈ গ’ল।
ইত্যাদি।
অকৰ্মক ক্ৰিয়াৰ আৰু নামধাতুৰ ক্ৰিয়াৰ কৰ্তাত এ বিভক্তি উহ্য acs) যথা--

ৰামে হীহে বা কান্দে বা নাচে। ইত্যাদি।

(১১) অসমাপিকা সংযোজক SHE পদ সদায় সমাপিকা ক্ৰিয়াৰ আগত বহে,
কৰ্তাটো অনুযায়ী সমাপিকা ক্ৰিয়াৰ ৰূপ হয়। যথা--

__ সি ঘৰলৈ যাওঁতে মোক মাত দিলে। ঘৰলৈ যাওঁতে মই তাক আগচি ধৰিলোঁ।

সি ঘৰলৈ যাওঁতে তুমি খেলি আছিলী। ইত্যাদি।

--- Page 135 ---
১২৮ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

১৮ ঃ ৮ ক্ৰিয়া আৰু বিভক্তি কাৰকৰ সংগতি ঃ

১। সকৰ্মক ক্ৰিয়াৰ এক বা একাধিক কৰ্ম পদ থাকে, কেতিয়াবা কৰ্ম উহ্য
হৈ থাকিব পাৰে।

২। ভাব বাচ্যৰ FHS পদো সকৰ্মক ক্ৰিয়াৰ কৰ্ম হৈ পৰে। যথা-- তাৰ নাচন
গুচালে। সিহঁতৰ ভোজন কমালে। ইস্যাদি।

৩। কেতিয়াবা একোটা বাক্যও কোনো সকৰ্মক ক্ৰিয়াৰ কৰ্মৰ দৰে বহে। যথা-

সি বোলে আজি ঘৰলৈ নাযায়। মই কৈছোঁ যে সিহঁতে ৰাতি কিতাপ পঢ়ে।
ইত্যাদি।

৪। দুই বা অধিক বুজোৱা সংখ্যাবাচক শব্দ নামশব্দৰ পিছত ব্যৱহাৰ হ'লে
নাম শব্দবোৰৰ সলনি সংখ্যাবাচক শব্দতহে বিভক্তি যোগ হয়। সাধাৰণতে সংখ্যাবাচক
শব্দৰ পিছত ‘ও’ এটি আগম হোৱাৰ পিছতহে বিভক্তি যুক্ত হয়। যথা--

ৰাম আৰু যদু দুয়োলৈ কিতাপ আনিছো। ৰাণী, বাণী আৰু মীনা তিনিও স্কুললৈ
গ’ল। ইত্যাদি।

৫৷ কিন্তু সৰ্বনাম শব্দৰ পিছত সংখ্যাবাচক শব্দ থাকিলে সংখ্যাবাচক শব্দৰ
পিছত বিভক্তি যোগ হোৱাৰ উপৰিও সৰ্বনাম পদতো বিভক্তি যোগ হয়। যথা--

তাক আৰু তোমাক দুয়োকে মাতিছৌ। তোক, তাক আৰু তাইক তিনিওকে
নিমন্ত্ৰণ কৰিলোঁ। ইত্যাদি।

৬। দুই বা অধিক নামশব্দৰ পিছত বিশেষণ সৰ্বনাম ব্যৱহাৰ হ’লে,
নামশব্দবোৰৰ ঠাইত শেষত বিশেষণ সৰ্বনামতহে বিভক্তি যোগ হয়। যথা-- ল’ৰা,
বুঢ়া, মতা, মাইকী সকলোৱে আমাক গৰিহণা দিছে। গছ, লতা, বন এইবিলাকক উদ্ভিদ
বোলে। ইত্যাদি।

'_ যুক্ত অৰ্থত বা লক্ষণ অৰ্থত নামশব্দৰ পিছত তৃতীয়া বিভক্তি যোগ হয়।
যথা--

জোপোহা চুলিৰে (বা চুলিৰে যুক্ত) ডেকাজন। জঁটাৰে (বা জঁটাৰে যুক্ত)
সন্ন্যাসীজন।

৮। একাধিক নামশব্দ ব্যৱহাৰ কৰিলে অব্যয়, শব্দটো সদায় শেষৰ নাম শব্দৰ
আগত WAI যথা--

বগা, ৰঙা আৰু পখৰা গৰু পথাৰত চৰি আছে। ৰীণা, মীনা, বীণা আৰু মাধৱীয়ে
ব্যাকৰণ শিকিবলৈ সহজ পায়। ইত্যাদি।

' > | fra দ্বিকৰ্মক হ’লে প্ৰথমে গৌণ কৰ্ম আৰু তাৰ পিছত মুখ্য কৰ্ম ব্যৱহাৰ
কৰা হয়। যথা-

তোমাক এটা টকা দিছে। ৰতনে ৰামহঁতক এটি সাধু কৈ আছে। ইনত্যাদি।

১০। সম্বন্ধ পদ, সদায় যাৰ লগত সম্বন্ধ থাকে তাৰ আগত ব্যৱহাৰ হয়।
যথা--

--- Page 136 ---
বাক্য ৰীতি ১২৯

মোৰ কথা কিয় নুশুনিবা? সিহঁতৰ কথা-বাৰ্তা ভাল নহয়। কিন্তু জোৰ বুজাবলৈ
বা প্ৰশ্ন কৰিবলৈ সম্বন্ধ পদ পিছত বহে। যথা--

কিতাপখন কাৰ? কিতাপখন মোৰ। গল্পটো মোৰেই।

১১। কৰণ, অপাদান কাৰক কৰ্ম কাৰকৰ আগত বহে। যথা--

সি হাতেৰে ল'ৰাটোক মাৰিছে। তাই পেঞ্চিলেৰে ছবি আঁকিছে। তাই গছৰ
পৰা আম পাৰিছে। কিন্তু কেতিয়াবা পিছতো ব্যৱহাৰ হয়। যথা-- পুলিচে চোৰটোক
তাৰ পৰা খেদি গৈছে। Bort

১২। অধিকৰণ কাৰক কৰ্তাৰ আগত বা পিছত ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যথা--

ফুল ফুলনিত ফুলে নাইবা ফুলনিত ফুল ফুলে। গছত আম লাগে নাইবা আম
গছত লাগে, ইত্যাদি।

YO | FRE ভাব বাচ্যৰ পদ কোনো সকৰ্মক ক্ৰিয়াৰ কৰ্ম হ’লে ষষ্ঠী বিভক্তিৰ
ঠাইত কৰ্মৰ দ্বিতীয়া বিভক্তি যোগ হয়। যথা--

তাই মোক বাটেৰে আহি থকা দেখিছে। মই তাইক যদুৰ লগত মেল পাতি
থকা দেখিছোঁ।

১৮ 8 ৯ কাল আৰু ক্ৰিয়াৰ সংগতি ঃ

১। কোনো ক্ৰিয়া অৰ্থাৎ কাৰ্য হোৱাত সন্দেহ থাকিলে ভৱিষ্যৎ কালতো নিত্য
বৰ্তমান কাল ব্যৱহাৰ হয়। যথা--

ৰাতিটো যদি ভালে ANH, কাইলৈ AT গোটেই বছৰটো যদি ষ্টশ্বৰে ভালে
ৰাখে, তেন্তে অহা বছৰ দিল্লীলৈ যাম।

২। ক্ৰিয়া হোৱাত সন্দেহ থাকিলে তাৰ আগত বা পিছত যদি অব্যয় যোগ
কৰা হয় আৰু পিছৰ কথাখিনিত তেন্তে, তেনেহ’লৈ ব্যৱহাৰ হয়। যথা--

সি যদি আহে তেন্তে (বা তেনেহ’লে) আমি স্কুললৈ যাম। যদি ৰীণা ইয়ালৈ
আহে, তেন্তে (বা তেনেহ'লে) আমি আটায়ে নাচিম।

৩। ক্ৰিয়া হোৱাত সন্দেহ বা সম্ভাৱনা বুজালে কেতিয়াবা হ'লে Fe প্রত্যয়
যোগ কৰি PRS সংযোজক ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যথা--

বীণা আহিলে মীনা যাব। অৰ্থাৎ বীণা যদি আহে তেন্তে মীনা যাব (বীণা
অহাৰ সম্ভাৱনা থাকে, সন্দেহো থাকিব পাৰে)।

৪। নঞৰ্থ বুজালে ভৱিষ্যৎ কালৰ ঠাইত নিত্য বৰ্তমান কাল ব্যৱহাৰ হয়।
যথা--

মই আৰু ভৱিষ্যতে তালৈ নাযাওঁ। সি আৰু ভৱিষ্যতে এনে কাম নকৰে।

কিন্তু অনুজ্ঞা বুজালে দ্বিতীয় পুৰুষত ভৱিষ্যৎ কালেই ব্যৱহাৰ হয়। যথা-

তই আৰু ভৱিষ্যতে এনে কাম নকৰিবি। তুমি কেতিয়াও এনে গৰ্হিত কাম
নকৰিবা। Sort |

৫। নিয়ম বা অভ্যাস বুজালে অতীত কালতো নিত্য বৰ্তমানৰ ৰূপ কৰা হয়
যথা-

--- Page 137 ---
১৩০ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

অইনবাৰ এনে বাৰিষা কালত তাই একোখন উপন্যাস লিখে। আগেয়ে এনে
সময়ত সি পূজাত বহে। ইত্যাদি।

৬। এঁতিহাসিক কথা হ’লৈ অতীত কালৰ সলনি নিত্য বৰ্তমান কাল ব্যৱহাৰ
কৰা হয়। যথা--

মোগল ৰাজত্বৰ সময়তে ফৰাচী আৰু ইংৰাজসকল ভাৰতলৈ আহে। লাচিত
বৰফুকনে শৰাইঘাটৰ যুদ্ধত মোগলক পৰাজয় কৰে।

৭ ৷ Sey প্ৰত্যয়যুক্ত কৃদত্ত পদ সপ্তম্যান্ত হ’লৈ সমাপিকা ক্ৰিয়া স্বৰূপ বৰ্তমান,
স্বৰূপ ভূত নাইবা পৰোক্ষ YS কালৰ হ’ব। যথা--

সি স্কুললৈ গ'লত আমি এই কামটো কৰিছোঁ বা কৰিলোঁ বা কৰিছিলোঁ। সিহঁত
গ’লত তই এই কথা' কৈছিলি। ইত্যাদি।

৮। অনেক কালৰ আগেয়ে কৰা ক্ৰিয়াৰ ফল এতিয়ালৈকে থকা অৰ্থত ক্ৰিয়াৰ
স্বৰূপ বৰ্তমান কাল হয়। যথা--

মহাঁভাৰতখন SIC লিখিছে। ব্যাসে ভাগৱত ৰচন| কৰিছে। ইত্যাদি৷

৯। কেতিয়াবা ক্ৰিয়া হোৱাৰ-সময় বা ঠাই নিশ্চয়কৈ নক’লে ভূত কালতো
স্বৰূপ বৰ্তমান ব্যৱহাৰ হয়। যথা--

ইন্দিৰাক মই আগেয়ে দেখিছোঁ।

১০। নিত্য বৰ্তমান, স্বৰূপ বৰ্তমান, স্বৰূপ ভূত আৰু ভৱিষ্যত কালত কিছুমান
বিশেষ স্বাৰ্থিক প্রত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। যথা--

নিত্য বৰ্তমান-- মই যাওঁচোন। তুমি stom তই লিখচোন।

স্বৰূপ বৰ্তমান-- মই লিখিছোঁ দেখোন। তুমি হীহিছী দেখোন।

স্বৰূপ ভূত-- মই লিখিলোঁ দেখোন। সি গ’ল দোখোন।

ভৱিষ্যত কাল-- মই যাম দে। তুমি যাবীচোন। সিহঁতে খাব দেখোন।

১৮ 3 ১০ বিশেষ্য আৰু বিশেষণ পদৰ সংগতি ঃ

১। বিশেষণ পদ সদায় বিশেষ্য পদৰ আগত বহে। যথা--

ৰঙা কাপোৰ, বগা চৰাই, ধুনীয়া ছোৱালী ইত্যাদি।

২। কিন্তু কোনো বস্তুৰ গুণটো বিশেষ কৰি বুজালে বিশেষণ পদ বিশেষ্য
পদৰ পিছত বহে। যথা--

পানী শীতল, বগলী বগা, কাউৰী ক’লা ইত্যাদি।

৩। কেতিয়াবা বিশেষ্য পদৰ আগত gre বিশেষণৰ সৈতে কেইবাটাও পদ
বিশেষ ৰূপে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যথা--

বাটত হেৰাই পোৱা টকাটো খৰচ কৰিবাঁ। হাতে কটা সূতাৰে ঘৰত বোৱা
ধুতীখন আনা।

81 এটা বাক্যত ভিন ভিন বিশেষ্য পদৰ ভিন ভিন বিশেষণ পদ থাকিলে
সেই বিশেষ্য পদবোৰৰ প্ৰত্যেকৰ আগত ‘এটা’, ‘এজন’, ‘এগৰাকী’ আদি নিৰ্দেশাত্মক
বা অনিৰ্দেশাত্মক প্ৰত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। যথা--

--- Page 138 ---
বাক্য ৰীতি ১৩১

আমাৰ স্কুললৈ কালি এজন শিক্ষিত আৰু এগৰাকী ধনী লোক আহিছিল।
(অৰ্থাৎ এজন শিক্ষিত আৰু এজন ধনী, দুজন লোক)।

কিন্তু যদি প্রথম বিশেষণৰ আগত এজন, এটা, এগৰাকী আদি ব্যৱহাৰ হোৱাৰ
পিছত পিছৰ বিশেষণৰ আগত তেনে নিৰ্দেশাত্মক শব্দ প্ৰয়োগ নহয়, তেন্তে
একেজনকেই বুজা যাব। যথা--

কালি ইয়ালৈ এজন শিক্ষিত আৰু বৰ ধনী লোক আহিছিল। ইয়াত এজন
লোককেই বুজাইছে, বৰ ধনীজনেই শিক্ষিত ব্যক্তি।

৫। যি বিশেষণ পদক বিশেষকৈ বুজোৱা হয়, তাৰ আগত বিশেষণীয় বিশেষণ
পদটো বহে আৰু যি ক্ৰিয়াক বিশেষকৈ বুজায় সেই ক্ৰিয়াৰ ঠিক আগতে ক্ৰিয়া
বিশেষণ বহে। যথা--

যদু বৰ ধনী লোক। তুমি বৰকৈ নিচিঞৰিবাঁ।

১৮ 8 ১১ সৰ্বনামৰ সংগতি ঃ

>| সৰ্বনাম পদটো যাৰ সলনি বহে সেই নাম পদৰ বচন, লিংগই সৰ্বনামটোৰ
বচন আৰু লিংগ।
শ্ৰেষ্ঠ শিপিনী।

ষ্টেচনত কেইবাজনীও ইংৰাজ মহিলা আছে, সিহঁতৰ গাত প্রায় কাপোৰেই
নাই।

২। ভালেমান, ভালেখিনি, অলপমান আদিৰ আগত থকা নামশব্দ উহ্য থাকে।
যথা-- '
অলপমানহে দিলা, মোক ভালেখিনি লাগিছিল। ভালেমান দিয়া। ইত্যাদি।

৩। ‘যি’ সৰ্বনামৰ ভাবখিনি পূৰ্ণ কৰিবলৈ ‘সি’ সৰ্বনাম ব্যৱহাৰ হয়, কাৰক
অনুযায়ী সিহঁতৰ ৰূপ হয়। যথা--

যি পঢ়ে (বা যি লোকে পঢ়ে) সি শিকে। মাকে যাক ভাল পায়, তাক বেছিকৈ
খাবলৈ দিয়ে। ইত্যাদি।

৪। কোনো সংজ্ঞা শব্দৰ সলনি ‘যি’ সৰ্বনাম ব্যৱহাৰ হ’লে সংজ্ঞা শব্দৰ পৰৱৰ্তী
অংশতহে ‘ি’ সৰ্বনাম ব্যৱহাৰ হয়। যথা-

পৃথিৱীত কোন বীৰ আছে, যি দেশৰ হকে নিজৰ মোমায়েককো কাটিব পাৰে?

৫ বাক্যৰ প্রথম ভাগত ‘যেতিয়া’ থাকিলে পৰৱৰ্তী ভাগত ‘তেতিয়া’, তেনেকৈ
‘যিমান’ থাকিলে ‘সিমান’ বা “তিমান’, য’ত থাকিলে ‘ত’ত, ‘যাৰ’, ‘যাক’ থাকিলে
যথাক্ৰমে ‘তাৰ’, ‘তাক’ ব্যৱহাৰ হয়। যথা--

যেতিয়াই মই পঢ়োঁ তেতিয়া আন কথালৈ কাণ নিদিওঁ। যাৰ যিমান পাপ,
তাৰ সিমান (বা তিমান) শাস্তি। য’ত যি বস্তু ৰাখিছৌ, ত’ত সেই বস্তু ৰাখিবী। আমটো
‘য’ত থৈছিলোঁ ত'ত নাই।

--- Page 139 ---
১৩২ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

১৮ £ঃ ১২ বচন সংগতি ঃ

১। বিশেষণ পদ দুবাৰকৈ উচ্চাৰণ কৰিলে বিশেষ্য পদ বহুবচনৰ হয়।
কেতিয়াবা বহুবচনৰ চিন যোগ নোহোৱাকৈ থাকে। যথা--

সৰু সৰু ল'ৰা (বা ল’ৰাবোৰ), ভাল ভাল আম (বা আমবোৰ)। সভাখনত

২ । বিশেষণ পদ দুবাৰকৈ উক্ত হ’লে বিশেষ্য পদটোত বহুবচনৰ চিন ব্যৱহাৰ
নহ’লেও বহুবচনৰ ভাব বুজায়। যথা--

বৰ বৰ মানুহৰ বৰ বৰ ভাগ, সৰু সৰু মানুহে তেওঁলোকৰ সমান কেনেকৈ
পায়? |

আকৌ বিবাদ, বিস্ময়, ক্ৰোধ, হৰ্ষ, দৈন্য আদিত দ্বিৰুক্তি দোষৰ নহয়। যথা-

হায় হায়! বাহ্‌ বাহ! চুপ্‌ চুপ্‌! কি সৰু সৰু আখৰ!

©) একাধিক সংখ্যাবাচক শব্দ নামশব্দৰ আগত থাকিলে বহুবচনৰ চিন যোগ
নহয়। যথা-

দহোটা আম, পাঁচোটা টকা।

৪। নম্ৰতা বুজাবলৈ প্ৰথম পুৰুষৰ সৰ্বনাম বহুবচনৰ হয়। যথা--

এই বিষয়ে আমি বিশেষ নকওঁ। এই স্কুলখন আমিয়েই পাতি free

১৮ 3 ১৩ বিভিন্ন পদ আৰু নানাবিধ শব্দৰ সংগতি ঃ

১। SX qos কৃদত্ত পদৰ পিছত সাধাৰণতে লৈ ব্যৱহাৰ হয়। যথা--

আচল কথা ক'বলৈ হ’লে, সি পঢ়িবলৈ এৰিছে।

কিন্তু, দি, খোজ্‌, জান্‌, লাগ্‌, পা, পৰ্‌ ধাতুৰ ক্ৰিয়া পিছত থাকিলে লৈ ব্যৱহাৰ
নহয়। যথা--
৷ ল’ৰাজনক পঢ়িব frat সি শুব খোজে। তাই ছবি আঁকিব জানে। ৰাতিপুৱা
সোনকালে উঠি পঢ়িব লাগে। অমাৱস্যাত আহাৰ কৰিব নাপায়। মই এসেৰ মিঠাই
খাব পাৰৌ। ইত্যাদি।

২। দুই গৰাকীৰ পদাৰ্থৰ ৰিজনি কৰিলে প্ৰথমজনৰ পিছত ‘অতকৈ’ ব্যৱহাৰ
কৰি পিছৰজনৰ পিছত ‘হে’ বহুৱাই বস্তুৰ নামোল্লেখ কৰিব লাগে। যথা--

ৰীণাতকৈ মাধৱীৰ ঘৰ দূৰৈত। (অৰ্থাৎ ৰীণাৰ ঘৰৰ অৱস্থানতকৈ)। মোতকৈ
তোমাৰ আখৰ ভাল Sort

কিম্তু আগতে ৰিজনিৰ বস্তু উল্লেখ থাকিলে ৰিজনি কৰোঁতে কেতিয়াবা উল্লেখ
কৰা নহয়। কেতিয়াবা টো, খন, ডাল আদি নিৰ্দেশাত্মক প্ৰত্যয় যোগ হয়। যথা-

বীণাৰ আৰু ৰীণাৰ দুডাল কলম আছে। ৰীণাৰ ডালতকৈ বীণাৰডাল বেয়া।
কিন্তু ৰীণাতকৈ বীণাৰডাল ধুনীয়া। ইত্যাদি।

৩ | যদি-- তেনেহ’লে, যদিও-- তথাপি, যেতিয়া-- তেতিয়া; যি--সি, যেনে-
তেনে আদি কিছুমান পদ এটাৰ ব্যৱহাৰ হ’লে আনটোৰো ব্যৱহাৰ হয়। যথা--

--- Page 140 ---
বাক্য ৰীতি ১৩৩

যদি আমি মনপুতি ব্যাকৰণ পঢ়োঁ, তেনেহ’লে সহজে ভাষাৰ বিষয়ে জানিম।
যদিও তাৰ কথাবোৰ কঠুৱা, তথাপি তাৰ অন্তৰখন মৰমিয়াল। যেতিয়া সিহঁত স্কুললৈ
যায়, তেতিয়া সিহঁত বাটে বাটে খেলি যায়। যেনে কাম তেনে ফল। ইত্যাদি।

৪ | কিছুমান বিশিষ্ট stare বা শব্দ বাক্যৰ বিভিন্ন স্থানত বহুৱাই অৰ্থৰ বিভিন্নতা
সূচোৱা হয়। যথা--

(ক) মাত্ৰ $£ ১। কৰ্তা, কৰ্ম, কৰণ আদি বিভিন্ন কাৰক আৰু ক্ৰিয়াৰ পিছত
ব্যৱহাৰ হয়। ইয়াৰ ব্যৱহাৰৰ স্থান অনুযায়ী কেৱল অর্থ প্রকাশ কৰে। যথা--

তুমি মাত্ৰ আহিছী। অৰ্থাৎ বহু কেইজনৰ ভিতৰত অকল তুমি আহিছী-- এই
BIS |

তুমি ভাত মাত্ৰ খাইছী। অৰ্থাৎ বহুত ভাতৰ লগত থকা আন বস্তু নাখাই কেৱল
ভাত খাইছী।

তুমি নাচিছী মাত্ৰ ; অর্থাৎ Tart কৰৌতে বা অকল নচা কাৰ্যহে কৰিছা-
- এনে ভাবত। সি হাতেৰে মাত্ৰ মাৰিছে। গাঁৱৰ ভিতৰত তাৰ ঘৰত মাত্ৰ ভাগৱত
পুথি আছে।

81 বিশেষণ ৰূপে বিশেষ্যৰ পিছত বহে, আটাইকে বুজায়। যথা-

প্রাণী মাত্ৰে মৰে অৰ্থাৎ সকলো প্ৰাণী মৰে। কণী পৰা জীৱ মাত্ৰে আহাৰ
গিলি খায়।

(খ) কেৱল ঃ মাত্ৰৰ দৰে ক্ৰিয়া বিশেষণ ৰূপে সকলো কাৰক বা ক্ৰিয়াৰ
পিছত ব্যৱহাৰ হয়। যথা-

১। কেৱল সি মোৰ লগত গৈছিল। অৰ্থাৎ অকল সিহে গৈছিল।

২। সি কেৱল মোৰ ল্লগত গৈছিল। অৰ্থাৎ সি আনৰ লগত নগৈ অকল মোৰ
লগত গৈছিল।

৩1 সি মোৰ লগত কেৱল গৈছিল। অৰ্থাৎ সি অকল যোৱা কামটোহে কৰিছিল।
মোৰ সৈতে অন্য কাম কৰা নাছিল।

81 মোৰ লগত কেৱল গৈছিল। অৰ্থাৎ সি লগত যোৱা কাম কৰিছিল।
মোৰ কোনো কাম কৰা নাছিল বা কৰিবলৈ দিয়া নাছিলোঁ। (কেৱল অর্থটো-অকল,
খালি শব্দৰেও প্রকাশ কৰা হয়।)

(গ) নো ঃ বক্তাৰ মনত অবিশ্বাস বা সন্দেহ জাগিলে সাধাৰণতে প্রশ্মবোধক
বাক্যত বিভিন্ন কাৰকৰ পিছত ‘নো’ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যথা--

১। সিনো এনে কাম কৰিবনে? (নাই কৰা বুলি বিশ্বাস)।

২। সি এনে কামনো কৰিবনে? (এনে কাম নাই কৰা আন কামহে কৰে এনে
ভাবত)।

৩। সি ঘৈণীয়েকক 'বেতেৰেনো মাৰেনে?

81 এই গধূলি সময়তনো ঘৰত সোমাই থাকেনে?

--- Page 141 ---
১৩৪ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

৫। পৰ্বতৰ ওপৰৰ পৰানো কাছৰ কণী আনিব পাৰেনে? Boni

(ঘ) ও ঃ সংস্কৃত অপি বা ইংৰাজী (also, too) বুজোৱা শব্দ। সংযোজক
অৰ্থত ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যথা--

১। ময়ো এতিয়া স্কুললৈ যাম। অৰ্থাৎ আন কিছুমান গৈছেই, ময়ো সহযোগ
কৰিম।

২। মই এতিয়া স্কুললৈ যাম। অৰ্থাৎ আন ঠাইলৈ যোৱাৰ উপৰিও স্কুললৈ
যাম।

৩। মই স্কুললৈ যামেই। অৰ্থাৎ বিভিন্ন কাম কৰাৰ উপৰি যোৱা কাম কৰিম।

৪। ছোৱালীজনী অমায়িক, শিক্ষিতা আৰু দেখাত ধুনীয়াও।

৫ মই এতিয়াই স্কুললৈ যাম। অৰ্থাৎ বহুবাৰ স্কুললৈ যোৱা কাম কৰাৰ উপৰিও
বৰ্তমান যাম বা পলম হ’লেও যাম।

wl মই বীণাৰ ঘৰত চাহ পানী, মিঠাই খাই ভাতো খালোঁ।

(৬) এ ঃ জোৰ বুজাবৰ বাবে সাধাৰণতে কৰ্ম, অধিকৰণ, সম্বন্ধ আৰু অপাদানৰ
পিছত ‘এ’ যোগ হয়। যথা--

১। কৰ্ম- গুৰুকে, হাতীকে, মানুহকে

২। অধিকৰণ-- বাটিতে, মাজতে, মনতে

৩। সম্বন্ধ- হাবিৰ বাঘ, দেশৰ জনতা, এই নগৰৰে লোক।

৪। অপাদান-- হাবিৰপৰা ওলোৱা বাঘ। চহৰৰপৰা কিনিছোঁ। তাৰেপৰা
আনিছোৌ।

এ > ই ঃ জোৰ বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ হয়। VAS, আকাৰাসন্ত শব্দৰ পিছত
ই যোগ হয়। যথা--

১। সি আহিবৰপৰাই কান্দি আছে। ২। সি যাবই, খাবই। ৩। তুমি শুবাই।
ইত্যাদি।

(চে) এই ঃ জোৰ বুজাবৰ বাবে ‘এই’ ব্যৱহাৰ হয়। যথা--

১। ময়েই শুদ্ধকৈ অংকটো কৰিছোঁ। অৰ্থাৎ ময়েই বা মই নিজে।

২। তাকেই বৰ মৰম কৰিছিলোঁ, সিয়েই এনে কৰিলে।

৩। তাক এখনেই কিতাপ দিছিলোঁ।

৪। সি কিতাপেই নপঢ়িলে।

৫। সি কামটো হাতেৰেই নুছুলে।

৬। কাইলৈ মই চহৰলৈ যামেই।

(ছ) তো ঃ নিশ্চয় অর্থত স্বাৰ্থিক প্রত্যয় ব্যৱহাৰ হয়। যথা--

১। মইতো তোমাক নিচিনো।

২। মই তোমাকতো নিচিনো।

৩। মই তোমাক নিচিনোতো।

--- Page 142 ---
বাক্য ৰীতি ১৩৫

৪। এই কাম কৰি গ’লেইতো হয়।

৫। তোমাৰতো মাত মাতিবৰ একো নাই।

(জ) cot বা চোন ঃ সাধাৰণ বা নিশ্চয় অর্থত স্বাৰ্থিক প্রত্যয়।
১। শিক্ষকেচোন ব্যাকৰণ নুবুজালে।

২। শিক্ষকে ব্যাকৰণ নুবুজালেচোন।

৩। শিক্ষকে ব্যাকৰণ চোন নুবুজায়।

৪। তোমাৰচোন হেঁপাহেই নপলাল।

(ৰা) একা ঃ সম্ভৱ অৰ্থত স্বাৰ্থিক প্রত্যয়।

১। তুমি একা এলাপেচা লোক নোহোৱা।

২। মই এলাপেচা লোক নহওঁ একা।

৩। সিহঁতে হেনো আহিবই একা।

এইদৰে অসমীয়া ভাষাত বিভিন্ন স্বাৰ্থিক প্ৰত্যয়* ব্যৱহাৰ হয়। এই প্ৰত্যয়বোৰৰ

স্থানানুযায়ী ব্যৱহাৰে বাক্যটোৰ অৰ্থ বিভিন্ন কৰে। ক'ৰবাত জোৰ দি বুজায় আৰু
কেতিয়াবা কথাষাৰিৰ ভাবটো স্পষ্ট কৰে। ইহঁতৰ ব্যৱহাৰ অসমীয়াত জতুৱা ঠাচৰ
দৰে হয়।

১।
২।
৩।
৪।
«|
ঙ।

অনুশীলনী

বাক্য কাক বোলে? উদাহৰণ দি বুজাই দিয়ী।

যোগ্যতা, আকাংক্ষা আৰু নৈকট্য বুলিলে কি বুজা?

উদ্দেশ্য আৰু বিধেয় কাক কয়? উদাহৰণ সহ বুজাই দিয়ী।

বাক্যত পদৰ ক্ৰম সম্বন্ধে কি জানা লিখী।

বাক্যত কাল আৰু ক্ৰিয়াৰ সংগতি সম্বন্ধে কি জানা লিখী।

স্বাৰ্থিক প্রত্যয়বোৰৰ বাক্যত কিদৰে ব্যৱহাৰ হয় উদাহৰণ দি আলচ কৰাী।

* স্বাৰ্থিক প্ৰত্যয় চোৱা।

--- Page 143 ---
১৯। বাক্যৰ প্রকাৰ

১৯ ঃ ১ যি বাক্যই বক্তাৰ কোনো মনোভাব সম্পূৰ্ণকৈ ব্যক্ত কৰিব পাৰে,
তেনে বাক্যকেই পূৰ্ণ বাক্য কোৱা হয়। কিন্তু যি বাক্যই আন এটি পূৰ্ণ বাক্যৰ ভাবৰ
অংশ বিশেষহে ব্যক্ত কৰিব পাৰে, অকলে ভাবটো সম্পূৰ্ণকৈ প্রকাশ কৰিব নোৱাৰে,
তেনে বাক্যকে অপ্রধান বাক্য বা তলতীয়া খণ্ডবাক্য কোৱা হয়। অপ্রধান বাক্য অকলে
ব্যৱহাৰ হ’ব নোৱাৰে, মূল বা প্রধান বাক্যক অৰ্থপূৰ্ণ কৰাত সহায়ক হিচাপেহে বাৱহাৰ
হয়।

১৯.ঃ ২ খণ্ডবাক্য আৰু বাক্যাংশ (Clause and Phrases) 3

(ক) কোনো এটা প্রধান বাক্যৰ অংশ স্বৰূপ কৰ্তা আৰু সমাপিকা ক্ৰিয়া থকা
অথচ সম্পূৰ্ণ ৰূপে অৰ্থ প্রকাশ কৰিব নোৱাৰা অপ্রধান বাক্যকে খণ্ডবাক্য (Clause)
কোৱা হয়। উদ্দেশ্য, বিধেয় থকাই এটা বাক্য, অথচ আন এটি বাক্যৰ সহায় নহ’লে
পূৰ্ণ অৰ্থ প্রকাশ কৰিব নোৱাৰে। সেই বাবে সেই প্রধান বাক্যৰ তলতীয়া বাক্যক
খণ্ডবাক্য কোৱা হয়।

বীণাই যে ব্যাকৰণ ভালকৈ জানে মই জনাই নাছিলোঁ।

ইয়াত প্রধান বাক্য - (১) মই জনাই নাছিলোঁ।

কি জনা নাছিলোঁ-- উত্তৰত পাম (২) বীণাই যে ব্যাকৰণ ভালকৈ জানে।

এই বাক্যটোত উদ্দেশ্য, বিধেয় সকলো আছে, অথচ প্ৰধান বাক্যটোৰ (১)
নং-অৰ তলতীয়া অপ্রধান বাক্য। ই অকলে ব্যৱহাৰ হ'ব নোৱাৰে। আৰু পূৰ্ণ অর্থ
প্রকাশ কৰিব নোৱাৰে সেই বাবে ই অপ্রধান খণ্ডবাক্য।

(A) বাক্যত ব্যৱহাৰ হোৱা কৰ্তা ক্ৰিয়া নথকা আৰু সম্পূৰ্ণ অৰ্থ প্রকাশ কৰিব
নোৱাৰা পদ সমষ্টিক বাক্যাংশ (Phrases) বোলে। যথা-- আঁঠুৱাৰ তলৰ মহ,
আলাসৰ লাড়ু, একে নিমিষতে।

খণ্ডবাক্য আৰু বাক্যাংশৰ মাজত পাৰ্থক্য

১। খণ্ডবাক্য বাক্যৰ একোটি অংশ বিশেষ। মূল বাক্যটোৰ অৰ্থ সম্পূৰ্ণ কৰাত
সহায় কৰে। বাক্যাংশও বাক্যৰ অংশ বিশেষ। বাক্যৰ অংশ বিশেষৰ অৰ্থ স্পষ্ট কৰি
বাক্যটোৰ অৰ্থ প্রকাশত সহায়ক হয়।

২ । খণ্ডবাক্যত কৰ্তা আৰু সমাপিকা ক্ৰিয়া থাকে, স্বৰূপাৰ্থত ই একোটা বাক্য;
কেৱল প্ৰধান বাক্যটোৰ তলতীয়া সহায়ক বাক্য। কিন্তু বাক্যাংশত কৰ্তা বা সমাপিকা
ক্ৰিয়া নাথাকে ই বাক্য নহয়, বাক্য বিশেষৰ অংশ মাথোন।

৩। খণ্ডবাক্যত ব্যৱহাৰ হোৱা পদবোৰৰ সাধাৰণ GAS প্রকাশ পায়। কিন্তু
বাক্যাংশ বহু সময়ত জতুৱা অৰ্থত ব্যৱহাৰ হয়। বাক্যাংশত থকা পদকেইটিৰ সাধাৰণ
অৰ্থ নকৰি আন বিভিন্ন অর্থ প্রকাশ কৰিব পাৰে।

--- Page 144 ---
বাক্যৰ প্রকাৰ ১৩৭

যেতিয়া বাপেক মৰিল তেতিয়াই বীণাই পঢ়িবলৈ এৰি দিলে।

‘যেতিয়া বাপেক মৰিল’-- খণ্ডবাক্য, ‘বীণাই পঢ়িবলৈ এৰি দিলে’ প্ৰধান বাক্যৰ
তলতীয়া অপ্রধান খণ্ডবাক্য। কিন্তু

(১) বাপেক মৰিলত বীণাই পঢ়িবলৈ এৰি দিলে।

বা (২) বাপেকে চকু মুদিলত বীণাই পঢ়িবলৈ এৰিলে।

ওপৰৰ বাক্য দুটি (১) বাপেক মৰিলত (২) বাপেকে চকু মুদিলত-- দুটা
বাক্যাংশ।

বাক্যাংশ অৰ্থাৎ ‘বাপেকে চকু মুদিলত’ সাধাৰণ অৰ্থৰ চকু মুদা ভাব বুজোৱা
নাই, জতুৱা ঠাচত ‘মৰিলত’ অর্থকেই বুজাইছে।

৪। বাক্যত ব্যৱহাৰ অনুযায়ী উভয়ে বিশেষ্য, বিশেষণ বা ক্ৰিয়া বিশেষণ হ'ব
পাৰে। বাক্যাংশত কেতিয়াবা অব্যয়যুক্ত বাক্যাংশও হ’ব পাৰে।

১৯ ঃ ৩ খণ্ডবাক্যৰ ব্যৱহাৰ ঃ

TAM খণ্ডবাক্য প্ৰধান বাক্যৰ উদ্দেশ্য বা বিধেয়ৰ পূৰক, বিশেষ্য, বিশেষণ
বা ক্ৰিয়া-বিশেষণ ৰূপে ব্যৱহাৰ হয়। সেই ফালৰপৰা খণ্ডবাক্যক তিনিটা ভাগত ভাগ
কৰা হয়।

(ক) বিশেষ্য স্থানীয় খণ্ডবাক্য (Noun clause)

(খ) বিশেষণ স্থানীয় খণ্ডবাক্য (Adjective clause)

(গ) ক্ৰিয়া-বিশেষণ স্থানীয় খণ্ডবাক্য (Adverb clause)

(ক) বিশেষ্য স্থানীয় খণ্ডবাক্য ঃ যিবোৰ অপ্রধান বাক্যই প্ৰধান বাক্যত বিশেষ্য
পদৰ দৰে কাম কৰে অৰ্থাৎ ক্ৰিয়াৰ লগত অন্বয় হৈ কৰ্তা বা কৰ্ম কাৰক আদিৰ
দৰে ব্যৱহৃত হয় তাকে eta স্থানীয় খণ্ডবাক্য কোৱা হয়। যথা--

তাই যে ধুনীয়া ছোৱালী মই আজিহে দেখিলোঁ।

প্রধান বাক্য ‘মই আজিহে দেখিলোঁ, ‘দেখিলোঁ’ ক্ৰিয়াৰ কৰ্ম হিচাপে Geta
খণ্ডবাক্য। ‘তাই যে ধুনীয়া ছোৱালী’ ব্যৱহাৰ হৈছে। কৰ্ম কাৰক হোৱা বাবে
খণ্ডবাক্যটো বিশেষ্য পদ। তেনেকৈ,

দেউতা ক'লৈ গৈছে মই নাজানো।

তাই যে পৰীক্ষাত উত্তীৰ্ণ হ'ব তাত কোনো সন্দেহ নাই।

(খ) বিশেষণ স্থানীয় খণ্ডবাক্য ঃ প্ৰধান বাক্যৰ অন্তৰ্গত কোনো বিশেষ্য পদৰ
গুণ, দোষাদি বা বিশেষ কৰি অপ্রধান খণ্ডবাক্যই দেখুৱায় তাকেই বিশেষণ স্থানীয়
খণ্ডবাক্য বোলে। যথা--

কালি যিখন কিতাপ হেৰাইছিল আজি সেই কিতাপখন টেবুলতে পালোৌ। ইয়াত
প্রধান বাক্যৰ ‘পালোঁ’, ক্ৰিয়াৰ কৰ্ম ‘কিতাপখন’। কিতাপখনক বিশেষ কৰি বুজোৱা
(কি কিতাপ?) উত্তৰত-- কালি যিখন কিতাপ হেৰাইছিল-- এই প্ৰধান বাক্যটো বিশেষণ
স্থানীয় খণ্ডবাক্য। তেনেকৈ,

--- Page 145 ---
yor অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

যি সদায় নিজৰ পাঠ পঢ়ে, তেৱেঁই উন্নতি কৰে।

যি আনৰ উপকাৰ নকৰে সি নিজৰো মংগল কৰিব নোৱাৰে।

(ot) ক্ৰিয়া-বিশেষণ স্থানীয় খণ্ডবাক্য ঃ প্রধান বাক্যটোৰ ক্ৰিয়া-বিশেষণ হিচাপে
যি অপ্রধান খণ্ডবাক্য ব্যৱহাৰ হয়, তাকেই ক্ৰিয়া-বিশেষণ স্থানীয় খণ্ডবাক্য কোৱা
হয়। যথা--

যেনে কাম কৰা, তেনে ফল পাবা।

যেতিয়া ৰাতি পুৱায়, তেতিয়াই উঠি কামত লাগিব লাগে।

যিমান শিকিবলৈ চেষ্টা কৰিবা, সিমানেই জ্ঞান হ’ব।

মই যেনেকৈ লিখিব কৈছিলোঁ, সি ঠিক তেনেকৈ লিখিছে।

১৯ ঃ ৪ বাক্যাংশৰ ব্যৱহাৰ (Uses of Phrases) 2

কৰ্তা বা সমাপিকা ক্ৰিয়া নথকা আৰু সম্পূৰ্ণ অৰ্থ প্ৰকাশ কৰিব নোৱাৰা YS
বা ততোধিক পদ সমষ্টিক বাক্যাংশ (Phrases) কোৱা হয়। বাক্যত ব্যৱহৃত পদৰ
সংগতি অনুযায়ী পাঁচ প্রকাৰ উপায়ে বাক্যাংশ ব্যৱহাৰ হোৱা দেখা যায়। যথা--

১। বিশেষ্য স্থানীয় বাক্যাংশ ঃ যি বাক্যাংশই বাক্যত বিশেষ্যৰ কাম কৰে
অৰ্থাৎ কৰ্তা, কৰ্ম আদি কাৰকত ব্যৱহাৰ হয়, সেয়েই বিশেষ্য স্থানীয় বাক্যাংশ। যথা-

মই সদায় ৰাতিপুৱা শাৰীৰিক পৰিশ্রম কৰোঁ।

বীণা মাক-পিতাকৰ আলাসৰ ANY

২। বিশেষণ স্থানীয় বাক্যাংশ £ বিশেষণৰ দৰে কোনো নাম পদক বিশেষ
কৰি বুজোৱা বাক্যাংশই বিশেষণ স্থানীয় বাক্যাংশ। যথা--

হাত লৰ স্বভাৱৰ লোকক কোনেও ভাল নাপায়।

চঞ্চলমনা ছোৱালীয়ে ব্যাকৰণ শিকিব নোৱাৰে।

ol frat স্থানীয় বাক্যাংশ ঃ বাক্যত ক্ৰিয়াৰ কাম কৰা বাক্যাংশকেই ক্ৰিয়া
স্থানীয় বাক্যাংশ কোৱা হয়। যথা--

হৰিৰ বাপেকে যোৱা ৰাতি চকু মুদিলে।

নিজৰ পাঠৰ প্ৰতি পিঠি নিদিবা।

8) জ্ৰিয়া-বিশেষণ স্থানীয় বাক্যাংশ £ কোনো ক্ৰিয়াক বিশেষ কৰি বুজোৱা
বাক্যাংশই ক্ৰিয়া-বিশেষণ স্থানীয় বাক্যাংশ। যথা--

ব্যাকৰণ সদায় যত্নসহকাৰে পঢ়িবা।

ভাল ল’ৰা-ছোৱালীক সকলোৱে আদৰ-সাদৰকৈ মাতে।

৫। অন্যয়যুক্ত বাক্যাংশ $ বিভিন্ন পদৰ লগত অব্যয় পদ লগ লাগি গঢ়ি
উঠা বাক্যাংশ। যথা--

বিনা জ্ঞানে কোনো সুখী হ'ব নোৱাৰে।

বিনা পৰিশ্ৰমে কোনো কথা শিকিব নোৱাৰে।

১৯৪ এ. SE ae aE Te) fe
কৰিব পাৰি। যথা-

--- Page 146 ---
বাক্যৰ প্রকাৰ ১৩৯

সৰল বাক্য (Simple Sentence),

মিশ্ৰ বা জটিল বাক্য (Complex Sentence),

যৌগিক বাক্য (Compound Sentence),

১৯ ঃ ৬ সৰল বাক্য ঃ _

যি বাক্যত একেটি মাথোন, কৰ্তা আৰু একেটি সমাপিকা ক্ৰিয়া থাকে তাকে
সৰল বাক্য বোলে। যথা--

অঞ্জলিয়ে কিতাপ পঢ়িছে। ৰীণাই নাচিছে। মাধৱে খেলিছিল। সিহঁতে ভাত
খাব।

সৰল বাক্যৰ উদ্দেশ্য আৰু বিধেয় নানাভাবে সম্প্ৰসাৰিত হ'ব পাৰে। বিশেষণ,
সংজ্ঞাবাচক শব্দ, সম্বন্ধ পদ নাইবা বিশেষণ ৰূপে ব্যৱহাৰ হোৱা বাক্যাংশ (Phrases)
কৰ্তাৰ আগত বহুৱাই সম্প্ৰসাৰণ কৰিব পৰা যায়। তেনেকৈ ক্ৰিয়া পদৰ অন্যান্য কাৰক
আৰু কাৰকবোৰৰ গুণবাচক বা সম্বন্ধবাচক শব্দ বা বাক্যাংশ নাইবা ক্ৰিয়া-বিশেষণ
ৰূপে ব্যৱহাৰ হোৱা বাক্যাংশ বিধেয়ৰ সম্প্ৰসাৰক হ'ব পাৰে। যথা-

দশৰথৰ পুতেক ৰামচন্দ্ৰই লংকাধিপতি ৰাক্ষস ৰাৱণক বান্দৰ সৈন্যৰ সহায়ত
নিধন কৰিছিল।

এই বাক্যত ৰামচন্দ্ৰই (কৰ্তা) কৰিছিল (সমাপিকা ক্ৰিয়া), ‘ৰামচন্দ্ৰ’ পদটোৰ
WAAR হ’ল-- ‘দশৰথৰ পুতেক’, ‘নিধন কৰিছিল’ ক্ৰিয়াৰ কৰ্ম ‘ৰাৱণক’। ৰাৱণৰ
সম্প্ৰসাৰক পদ হ’ল ‘লংকাধিপতি ase’ | ক্ৰিয়া-বিশেষণ ৰূপে ব্যৱহাৰ হৈছে ‘বান্দৰ
সৈন্যৰ FAIS’ |

বাক্যটো দীঘলীয়া যদিও বাক্য গঠনত জটিলতা নাই। কেৱল বাক্যাংশকেইটি
বিশেষণ আৰু ক্ৰিয়া-বিশেষণ ৰূপে ব্যৱহাৰ হৈছে।

গতিকে সৰল বাক্যত একেটি কৰ্তা আৰু একেটি সমাপিকা ক্ৰিয়া থাকে। ইহঁতৰ
সনম্প্ৰসাৰক বাক্যাংশও থাকিব পাৰে।

> ঃ ৭ মিশ্র বাক্য ঃ

মনৰ ভাব প্রকাশ কৰোঁতে মূল কথাখিনিৰ লগতে আন আন প্ৰাসংগিক কথা
কোৱা হয়। মূল বা প্ৰধান একোটি বাক্যৰ লগতে এক বা একাধিক অপ্রধান বাক্য
ব্যৱহাৰ কৰি সম্পূৰ্ণ ভাব প্রকাশ কৰিলে জটিল বা মিশ্ৰ বাক্য বোলে। যথা--

প্রথমে যিয়ে ব্যাকৰণ মনপুতি শিকে সেয়ে পাছলৈ ভাষাটো সম্পূৰ্ণৰূপে আয়ত্ত
কৰিব পাৰে।

এই বাক্যটোত প্ৰধান বাক্য হৈছে (১) ‘সি পাছলৈ ভাষাটো সম্পূৰ্ণৰূপে আয়ত্ত
কৰিব পাৰে।’ এই প্রধান বাক্যক আশ্রয় কৰি আন এটি খণ্ডবাক্য ‘প্রথমে যিয়ে ব্যাকৰণ
মনপুতি শিকে’ গঢ়ি উঠিছে।

(২) প্রথমে যিয়ে ব্যাকৰণ মনপুতি শিকে। এই বাক্যটো অকলে ব্যৱহাৰ
হ’ব নোৱাৰে, অৰ্থও সম্পূৰ্ণকৈ প্রকাশ কৰিব নোৱাৰে, ১নং প্ৰধান বাক্যৰ অৰ্থ পৰিপূৰ্ণ
কৰাত:সহায়ক হৈছে মাথোন। সেই বাবে এই বাক্যটো তলতীয়া অপ্ৰধান খণ্ডবাক্য।

--- Page 147 ---
১৪০ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

আন এটি উদাহৰণ--

‘সৰুতে যিয়ে মনপুতি পঢ়ে আৰু বিদ্যা অৰ্জন কৰে তেওঁ জীৱনত সুখী a’
ইয়াৰ প্রধান বা মূল বাক্য হৈছে (১) ‘তেওঁ জীৱনত সূখী হয়।’ এই বাক্যৰ সহায়ক
হিচাপে অপ্ৰধান খণ্ডবাক্য দুটা, যথা-- (ক) সৰুতে যিয়ে মনপুতি পঢ়ে আৰু (খ)
(সৰুতে যিয়ে) বিদ্যা অৰ্জন কৰে। ‘আৰু’ সংযোজক অব্যয়। এনে অপ্রধান বাক্য
সদায় প্রধান বাক্যৰ উদ্দেশ্য বা বিধেয়ৰ সম্প্ৰসাৰক হয় ইয়াত ‘ক’ আৰু ‘খ’ খণ্ডবাক্য
দুটা উদ্দেশ্যৰ সম্প্ৰসৰক মাথোন।

১৯ ঃ ৮ ষৌগিক বাক্য ঃ

যি বাক্যত দুটা বা ততোধিক সম্পূৰ্ণ স্বতন্তু সৰল বাক্য বা মিশ্র বাক্য থাকে
তাকেই যৌগিক বাক্য কোৱা হয়। বিভিন্ন অব্যয় শব্দৰ সহায়ত বিভিন্ন সৰল বা
মিশ্ৰ বাক্য একে লগ লাগি একেটি বাক্য গঠিত হ’লে যৌগিক বাক্যত পৰিণত হয়।
এনে যৌগিক বাক্যত-

(ক) দুটা বা ততোধিক সৰল বাক্য অব্যয় পদৰ সহায়ত যোগ হ'ব পাৰে।
যথা--

১। ৰূপজ্যোতিয়ে গা-পা ধুই কিতাপ-পত্ৰ ল’লে আৰু স্কুললৈ গ’ল।

২। মীনাই হঠাতে হাঁহে, হঠাতে নাচে আৰু হুৰাওৰাৱে FCT!

(a) দুটা বা ততোধিক মিশ্ৰ বাক্য লগ লাগি যৌগিক বাক্য হ'ব পাৰে। যথা-

১। সি যে ব্যাকৰণ নাজানে মই নাজানো আৰু ময়ো যে নাজানো সি ক'ব
নোৱাৰে।

২। সি যে ব্যাকৰণ ভালকৈ জানে এই কথা মই জানো-- কিম্তু সি অংক
যে ভালকৈ নাজানে এই কথা হ’লে নাজানো আৰু কেতিয়াও কাৰো মুখত সি
অংক নাজানে বুলি শুনাই নাছিলোঁ।

(গ) দুটা বা ততোধিক সৰল আৰু মিশ্র বাক্য যোগ হৈ যৌগিক বাক্য হ’ব
পাৰে। যথা--

১। ৰীণা আৰু বীণাই সদায় কাজিয়া কৰে সঁচা কিম্তু কোনোজনীয়ে যদি
কিবা বস্তু পায় দুয়ো ভগাই লয়।

২। ৰীণাই যদি বীণাক মাতে তেন্তে বীণাই গালি পাৰে আৰু মাৰিবলৈ খেদি
যায়।

১৩। তুমিয়েই মোৰ কথা নুশুনা আৰু তোমাৰ ভনীয়েৰাই যে মোৰ কথা
"শুনিব. মই কেতিয়াও বিশ্বাস নকৰোঁ।

যৌগিক বাক্যত ব্যৱহাৰ হোৱা বাক্যবোৰৰ প্ৰত্যেকে একোটি স্বতন্ত্ৰ বাক্য।
অব্যয় শব্দৰ যোগেদি লগ লগাই একেটি বাক্য কৰা হয় মাথোন। সেইবাবে প্রত্যেক
বাক্যকে নিৰপেক্ষ খণ্ডবাক্য (0-010111806 Clause) বুলিব পাৰি। অব্যয় পদবোৰ
গুচাই স্বতন্ত্ৰ বাক্য কৰিলেও অৰ্থৰ কোনো লৰচৰ নহয়। মিশ্ৰ বাক্যৰ অপ্ৰধান খণ্ডবাক্যৰ

--- Page 148 ---
বাক্যৰ প্রকাৰ _১৪১

দৰে আন আন বাক্যৰ অধীনো নহয়। কিন্তু মিশ্র বাক্যৰ অপ্রধান বাক্য স্বতন্ত্ৰভাৱে
ব্যৱহাৰ কৰিব নোৱাৰি, তেতিয়া সম্পূৰ্ণ অৰ্থ প্রকাশ নাপায়, কিন্তু যৌগিক বাক্যৰ
নিৰপেক্ষ খণ্ডবাক্য কেইটিক স্বতন্ত্ৰ বাক্য হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি। তেতিয়াও
অৰ্থৰ লৰচৰ নহয়। যথা--

“সি যে ব্যাকৰণ নাজানে মই নাজানো।” এই মিশ্র বাক্যৰ ‘মই নাজানো'-
প্রধান বাক্য, ‘সি যে ব্যাকৰণ নাজানে’ অপ্ৰধান বিশেষ্য স্থানীয় খণ্ডবাক্য। ইয়াক
স্বতন্ত্ৰভাৱে ব্যৱহাৰ কৰিব নোৱাৰে, কৰিলেও অৰ্থ সম্পূৰ্ণ প্রকাশ নাপায়। কিন্তু--

ৰাম পথাৰলৈ গৈছিল আৰু সংগীৰ লগত বল খেলিছিল। ইয়াত দুটা স্বতন্ত্ৰ
সৰল বাক্য আছে।.

(ক) ৰাম পথাৰলৈ গৈছিল।

(খ) (ৰামে) সংগীৰ লগত বল খেলিছিল। ‘আৰু’ সংযোজক অব্যয়।

তেনেকৈ, ‘তুমি মোৰ কথা নুশুনা আৰু তোমাৰ ভনীয়েৰাই যে.মোৰ কথা
শুনিব মই কেতিয়াও বিশ্বাস নকৰোঁ। এই বাক্যত নিৰপেক্ষ খণ্ডবাক্য দুটা।

(ক) তুমি মোৰ কথা নুশুনা।

(খ) মই কেতিয়াও বিশ্বাস নকৰোঁ।

(খ) বাক্যৰ অপ্রধান খণ্ডবাক্য হৈছে, (গ) ‘তোমাৰ ভনীয়েৰাই যে মোৰ কথা
শুনিব।’ ‘আৰু’ সংযোজক অব্যয়। ‘খ’ আৰু '‘গ’ এটি মিশ্র বাক্য।

--- Page 149 ---
২০। বাক্য বিশ্লেষণ

২০ ঃ ১ বাক্যৰ ভিতৰত থকা বিভিন্ন অংশবোৰক যথা সম্ভৱ বিভক্ত কৰি
ভাগ ভাগকৈ উলিয়াই সিহঁতৰ পাৰস্পৰিক সম্বন্ধ দেখুওৱাকে বাক্য বিশ্লেষণ কৰা
বোলে। ,

২০ $.২ বাক্য বিশ্লেষণ কৰিবলৈ হ’লে তলৰ কথাখিনিলৈ মন কৰিব লাগে।

(ক) প্রথমে বাক্যটো কোন বিধৰ-- সৰল, মিশ্ৰ নে যৌগিক বাক্য?

(খ) মিশ্র বাক্য হ’লে-- প্ৰধান আৰু অপ্রধান খণ্ডবাক্য ভাগ ভাগকৈ উলিয়াব
লাগে আৰু সিহঁতৰ পাৰস্পৰিক সম্বন্ধ দেখুৱাব লাগে। মাজত থকা সংযোজক পদৰ
উল্লেখ কৰিব লাগে।

(গ) যৌগিক বাক্য হ’লে-- স্বতন্ত্ৰ বাক্যবোৰ ভাগ ভাগ কৰি উলিয়াব লাগে।
মিশ্র বাক্যৰ যৌগিক হ’লে প্ৰধান আৰু অপ্রধান খণ্ড বাক্যৰো বিভাগবোৰ বাছি উলিয়াব
লাগে। সিহঁতৰ পাৰস্পৰিক সম্বন্ধও বিচাৰ কৰি দেখুৱাব লাগে। সংযোজক পদৰ
উল্লেখ কৰিব লাগে। ,

eR আগ Se SEA যোৱা সময় বাক্যবোৰ অসত দিয়া বৰে
বিভক্তি কৰিব লাগে।. যথা-_ __:,

১। উদ্দেশ্য- (ক) কৰ্তা আৰু

(A) কৰ্তাৰ সম্প্ৰসাৰক
২। বিধেয়-- (ক) ক্ৰিয়াপদ বা সমাপিকা ক্ৰিয়া
(খ) সমাপিকা ক্ৰিয়াৰ ক্ৰিয়া-বিশেষণ বা বিধেয় সম্প্ৰসাৰক
গে) কৰ্ম __-
(ঘ) কৰ্মৰ বিশেষণ বা সম্প্ৰসাৰক
(৬) ক্ৰিয়াৰ পূৰক (Complement)
(চ) পুৰকৰ বিশেষণ বা সম্প্ৰসাৰক

৩। অব্যয় পদ-- সংযোজক GIA

২০ 3 ৪ বাক্যত ক্ৰিয়া যিয়ে কৰে সেইটোৱেই কৰ্তা, সেইটোৱেই বাক্যৰ
উদ্দেশ্য, বাক্যৰ উদ্দেশ্যটোৰ আকৌ কিছুমান গুণবাচক বা বিশেষকৈ বুজোৱা পদ
থাকে, সেইবোৰেই উদ্দেশ্যৰ সম্প্ৰসাৰক।

203 ৫ বাক্যত যি ক্ৰিয়া অর্থাৎ সমাপিকা ক্ৰিয়া থাকে সেইটোৱেই বাক্যৰ
বিধেয় (Predicate) | এই সমাপিকা ক্ৰিয়া যদি সমৰ্থক হয়, তেন্তে কৰ্মও বিধেয়ৰ
লগতে পৰে। কৰ্মৰ আকৌ বিশেষণ বা বিশেষকৈ বুজোৱা পদ বা সমষ্টি থাকিব
পাৰে। সেইবোৰ কৰ্মৰ সম্প্ৰসৰক। আকৌ কিছুমান ক্ৰিয়া আছে সিহঁতৰ লগত আন
পদ বা সমষ্টিৰ ব্যৱহাৰ নকৰিলে বিধেয়ৰ কথাষাৰি স্পষ্টকৈ প্রকাশ নাপায়। ইহঁতক

--- Page 150 ---
বাক্য বিশ্লেষণ ১৪৩

পূৰক‘পদ (Complement) কোৱা হয়। পূৰকৰ আকৌ বিশেষণ বা বিশেষকৈ
বুজোৱা পদ বা পদ সমষ্টি থাকে, সেইবোৰক পূৰকৰ সম্প্ৰসৰক কোৱা হয়।
কেতিয়াবা বাক্যত ক্ৰিয়া পদ উহ্য থাকে, কিন্তু কৰ্ম বা পূৰক পদ উক্ত থাকিব
লাগে, নহ’লে বাক্যটো অসম্পূৰ্ণ হয়।
বাক্যটোৰ এনে ভাগবোৰৰ পাৰস্পৰিক সম্বন্ধ থাকে, বা' অন্বয় কৰিব লাগে।
বাক্যত ব্যৱহাৰ হোৱা অব্যয় পদ উল্লেখ কৰিব লাগে।
২০ ঃ ৬ সৰল বাক্য বিশ্লেষণ ঃ"
31 প্রধান শিক্ষকে আমাক সুন্দৰকৈ নতুন ব্যাকৰণ শিকাইছে। এই বাক্যৰ
উদ্দেশ্য অংশ-- “প্রধান শিক্ষকে”
বিধেয়-- “আমাক সুন্দৰকৈ নতুন ব্যাকৰণ শিকাইছে।”
(কে) উদ্দেশ্য- ১। উদ্দেশ্য বা কৰ্তা-- শিক্ষকে
২। উদ্দেশ্যৰ গুণবাচক বা সম্প্ৰসাৰক পদ-- প্রধান
(খ) বিধেয়-- ৩ । প্ৰকৃত বিধেয়-- শিকাইছে।
৪। বিধেয় সম্প্ৰসৰক-- সুন্দৰকৈ
৫। মুখ্য কৰ্ম- ব্যাকৰণ
৬। কৰ্মৰ গুণবাচক বা সম্প্ৰসাৰক-- নতুন।
৭। গৌণ কৰ্ম- আমাক
২০ ঃ ৭ জটিল বাক্যৰ বিশ্লেষণ ঃ
‘যি লোকে জীৱনত সদায় নিজৰ কৰ্তব্য কাম যথা সময়ত কৰে, তেৱেঁই
জীৱনত উন্নতি কৰে।”
ইয়াত প্রধান বাক্য হৈছে- (ক) ‘তেৱেঁই জীৱনত উন্নতি wear
অপ্ৰধান খণ্ডবাক্য (খ) ‘যি লোকে জীৱনত সদায় নিজৰ কৰ্তব্য যথা সময়ত
কৰে।’ এই খণ্ডবাক্যটো ‘তেৱেঁই’ পদৰ বিশেষণ ৰূপে ব্যৱহাৰ হোৱাত স্থানীয় অধীন
খণ্ডবাক্য।
১। ‘তেৱেঁই জীৱনত উন্নতি কৰে'-- প্রধান বাক্য।
(ক) উদ্দেশ্য ১। আচল উদ্দেশ্য বা কৰ্তা-- তেৱেঁই
(খ) বিধেয়-- ২। আচল বিধেয় বা ক্ৰিয়া পদ-- কৰে।
৩। বিধেয়ৰ সন্প্ৰসাৰক-- জীৱনত উন্নতি অধীন খণ্ডবাক্য--
২। যি লোকে জীৱনত সদায় নিজৰ কৰ্তব্য যথা সময়ত কৰে।
(ক) উদ্দেশ্য ১। আচল উদ্দেশ্য বা কৰ্তা-- যি লোকে।
(খ) বিধেয়- _২। আচল বিধেয়-- কৰে
৩। বিধেয়ৰ সম্প্ৰসাৰক-- যথা সময়ত, জীৱনত, সদায়
৪। মুখ্য কৰ্ম- ক্ঁব্য
৫। কৰ্মৰ সম্প্ৰসাৰক- নিজৰ কৰ্তব্য।.

--- Page 151 ---
১৪৪ : অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

২০ 8 ৮ যৌগিক বাক্য ঃ

তুমি বমন কথা নুৰা ‘আৰু তোমাৰ ভবাযেৰাই টম কাৰ বলা আুনীয মই
কেতিয়াও বিশ্বাস নকৰোঁ।

১। OR মোৰ কথা নুশুনা’ নিৰপেক্ষ প্ৰধান বাক্য।

এই যৌগিক বাক্যটোৰ বিশ্লেষণ কৰিলে আমি পাম--

২। ‘মই কেতিয়াও বিশ্বাস নকৰোঁ-- নিৰপেক্ষ প্ৰধান বাক্য।

Ol ‘তোমাৰ ভনীয়েৰাই যে মোৰ কথা শুনিব’-- দ্বিতীয় প্ৰধান বাক্যৰ অধীন
খণ্ডবাক্য। এই খণ্ডবাক্য ২য় প্ৰধান বাক্যৰ অধীন বিশেষ্য স্থানীয় খণ্ডবাক্য। কিয়নো
ই “বিশ্বাস নকৰোঁ’ বিধেয়ৰ কৰ্ম tee)

8.1 ‘আৰু’ সংযোজক অব্যয়; ১নং আৰু WK বাক্যক লগ লগাইছে।

১নং বাক্য-- ‘তুমি মোৰ কথা নুশুনা’-- নিৰপেক্ষ প্রধান বাক্য।
(ক) উদ্দেশ্য- (>) আচল উদ্দেশ্য বা কৰ্তা-- ‘তুমি’

(খ) বিধেয়- (২) আচল বিধেয় বা ক্ৰিয়া-- নুশুনা’,
(৩) মুখ্য কৰ্ম- ‘কথা’
(৪) কৰ্মৰ সম্প্ৰসৰক-- ‘মোৰ’
সংযোজক অব্যয়-- ‘আৰু’

২নং বাক্য-- ‘মই কেতিয়াও বিশ্বাস নকৰোঁ-- নিৰপেক্ষ প্ৰধান বাক্য।
(ক) উদ্দেশ্য- (>) আচল উদ্দেশ্য বা কৰ্তা-- ‘মই’ ্‌
(খ) বিধেয়- (২) আচল বিধেয় বা ক্ৰিয়া পদ-- ‘বিশ্বাস নকৰোঁ’।

(৩) বিধেয়ৰ সম্প্ৰসাৰক-- ‘কেতিয়াও’।,

ORR বাক্য-- ‘তোমাৰ ভনীয়েৰাই যে মোৰ কথা শুনিব’। ২নং বাক্যৰ অধীন

বিশেষ্য স্থানীয় খণুবাক্য। ২নং বাক্যৰ “বিশ্বাস নকৰোঁ’ ক্ৰিয়াৰ কৰ্ম হিচাপে ব্যৱহাৰ

হৈছে। ‘যে’ অব্যয়।
(ক) উদ্দেশ্য- (>) আচল উদ্দেশ্য বা কৰ্তা-- ‘ভনীয়েৰাই’

(২) সম্প্ৰসাৰক-- ‘তোমাৰ’
(খ) বিধেয়- (৩) বিধেয় বা ক্ৰিয়া পদ--- ‘শুনিব’

(৪) কৰ্ম-কথা’

(৫) কৰ্মৰ গুণবাচক বা সম্প্ৰসাৰক-- ‘মোৰ’

অনুশীলনী

d1 খণ্ডবাক্য আৰু বাক্যাংশ বুলিলে কি বুৰ্জা? উভয়ৰ মাজত তুলনামূলক

২। WI বাক্যত কেনে ধৰণে ব্যৱহাৰ হয় উদাহৰণ দি আলোচনা কৰী।

--- Page 152 ---
(৩)

(8)

বাক্যৰ বিশ্লেষণ ১৪৫

বাক্যাংশ কেনে ধৰণে বাক্যত ব্যৱহাৰ হয় উদাহৰণ দি আলচ FH
বাক্য কেই প্ৰকাৰৰ? প্রত্যেক বিধ বাক্যৰ উদাহৰণ দি বুজাই frei
বাক্য বিশ্লেষণ বুলিলে কি বুজা?

তলত দিয়া বাক্যবোৰৰ বাক্য বিশ্লেষণ কৰাঁ ঃ

যি মানুহে সৎ উপায়েৰে ধন আৰ্জে, তেওঁ জীৱনত সুখী হয় আৰু ৰাইজৰপৰা
সম্মান পায়।

মহাসতী জয়মতী এগৰাকী পতিপৰায়ণা ৰমণী আছিল, সেই কাৰণেই তেওঁ
নিজে চাউডাঙৰ হাতত অমানুষিক যন্তুণা ভোগ কৰিলে, তথাপি স্বামীৰ কোনো
সম্ভেদ নিদিলে আৰু অৱশেষত মৃত্যুক সাৱটি ল’লে।

দেশতকৈ মোমাই ডাঙৰ নহয় কাৰণেই লাচিত বৰফুকনে দেশ ৰক্ষাৰ্থে নিজৰ
জাতিৰ পিতা মহাত্মাৰ অন্তৰত অসম আৰু অসমীয়াই যি প্রভাৱ বিস্তাৰ কৰিছিল
তাৰ নিখুঁত ছবি তেখেতৰ ‘মনোৰম অসম’ নামৰ প্ৰবন্ধত ফুটি ওলাইছে।

--- Page 153 ---
২১। বাক্য পৰিৱর্তন

২১ ঃ ১ মনৰ ভাব সম্পূৰ্ণ ৰূপে প্রকাশ কৰা বাক্যসমূহক অৰ্থৰ কোনো
পৰিৱৰ্তন নকৰাকৈ এটি প্রকাৰৰপৰা আন এটি প্রকাৰলৈ পৰিৱৰ্তন কৰিব পাৰি। যেনে
বাক্য ব্যৱহাৰ কৰিলে শ্ৰুতি মধুৰ হয় আৰু অৰ্থও স্পষ্ট প্রকাশ পায় তেনে বাক্য
ব্যৱহাৰ কৰাহে উচিত। অসমীয়াত ইংৰাজী আদৰ্শৰ নানান বাক্য গঠন প্রণালী গঢ়ি
উঠিছে। এনে বাক্যৰীতি অৰ্থ প্ৰকাশক আৰু শ্ৰুতি মধুৰ হ’লে গ্রহণ বা ব্যৱহাৰ,কৰিব
পাৰি।

তলত পৰিৱৰ্তনৰ বিভিন্ন ধাৰা সম্বন্ধে আলচ কৰা হ’ল।

২১ ঃ ২ সৰল বাক্যক জটিল বাক্যলৈ পৰিৱৰ্তন কৰা নিয়ম ঃ

সৰল বাক্যত থকা বিভিন্ন পদ বা বাক্যাংশক বিশেষ্য, বিশেষণ বা ক্ৰিয়া-
বিশেষণ স্থানীয় খণ্ডবাক্য কৰি জটিল বাক্য ৰচনা কৰিব পাৰি। যথা--
সৰল বাক্য- অকৃতজ্ঞ লোকে ক’তো আসন নাপায়।
জটিল বাক্য- যিজন লোক অকৃতজ্ঞ, তেওঁ ক’তো আসন নাপায়।
সৰল বাক্য- আমি অসমৰ সুউচ্চ সংস্কৃতিক সন্মান কৰা উচিত।
জটিল বাক্য- অসমৰ য়ি-সুউচ্চ সংস্কৃতি আছে, তাক আমি সন্মান কৰা উচিত।
সৰল বাক্য-- ভাষা আন্দোলনৰ সময়ত অসমবাসীৰ মনত ভুল বুজা-বুজি হৈছিল।
জটিল বাক্য- যেতিয়া অসমত ভাষা আন্দোলন হৈছিল, যেতিয়া অসমবাসীৰ মনত

ভুল বুজা-বুজি হৈছিল।
১ 8 ৩ জটিল বাক্যক সৰল বাক্যলৈ পৰিৱৰ্তন ঃ
চালৰ বিলোৱা নি বগ ন তলা seamen aetna
একোটি বিশেষ্য, বিশেষণ বা ত্ৰিয়া-বিশেষণ পদ বাক্যাংশলৈ পৰিৱৰ্তন কৰি সৰল
বাক্য গঠন কৰিব পাৰি। যথা-
মিশ্ৰ বাক্য-- (১) যি সকলে ব্যাকৰণ মনপুতি পঢ়ে, সিহঁতে ভাষাটো ভালকৈ জানে।
সৰল বাক্য- ব্যাকৰণ মনপুতি পঢ়াসকলে ভাষাটো ভালকৈ জানে। _
মিশ্র বাক্য-- (২)যি সময়ত কিতাপ পঢ়া, সেই সময়ত হাইউৰুমি নকৰিবা।
সৰল বাক্য- কিতাপ পঢ়া সময়ত হাইউৰুমি নকৰিবা।
মিশ্ৰ বাক্য-- (৩)ৰীণা যে এজনী ৰূপহী আৰু গুণৱতী ছোৱালী মই আগেয়ে জনা:
নাছিলোঁ।
সৰল বাক্য- মই আগেয়ে ৰীণাক ৰূপহী আৰু গুণৱতী ছোৱালী বুলি
নাজানিছিলোঁ।

২১ ঃ ৪ সৰল বাক্যক যৌগিক বাক্যলৈ পৰিৱর্তন ঃ

সৰল বাক্যত কোনো পদ বা বাক্যাংশক নিৰপেক্ষ বাক্যলৈ পৰিৱৰ্তন কৰি
আৱশ্যকানুযায়ী অব্যয় পদেৰে সংযোগ কৰিলে যৌগিক বাক্যত পৰিণত হয়। যথা-

--- Page 154 ---
বাক্য পৰিৱৰ্তন ১৪৭

সৰল AH (১) ৰামে পিতৃসত্য পালি সীতা, লক্ষ্মণ সৈতে বনলৈ গ'ল।
যৌগিক বাক্য- ৰামে পিতৃসত্য পালন কৰিলে আৰু সীতা, লক্ষণৰ সৈতে বনলৈ
গ’ল। নাইবা,
ৰামে পিতৃসত্য পালন কৰিলে, সীতা আৰু লক্ষ্মণক লগত ল’লে,
আৰু বনলৈ গ’ল।

সৰল বাক্য- (২) ভাল শিক্ষা পাইয়ো সৎ স্বভাৱী হ'ব নোৱাৰিলী।
যৌগিক বাক্য- ভাল শিক্ষা পাইছী, কিন্তু সৎ স্বভাৱী হ’ব নোৱাৰিলা। নাইবা,
ভাল শিক্ষা পাইছী, অথচ Ae স্বভাৱী হ'ব নোৱৰিলা।
১ $ঃ ৫ Ufa বাক্যক যৌগিক বাক্যলৈ পৰিৱর্তন ঃ
__ জটিল বাক্যৰ অধীন বাক্যখণ্ডটোক নিৰপেক্ষ প্রধান বাক্যলৈ পৰিৱৰ্তন কৰি
অৰ্থানুযায়ী অব্যয় পদৰ সহায়ত আগৰ প্রধান বাক্যৰ লগত যোগ কৰিব লাগে।
তেনেকৈ, অব্যয়ৰ সহায়ত একেটি বাক্য হ'লে যৌগিক বাক্য হৈ পৰে। TAN
জটিল বাক্য-- (১) যদিও তাই পঢ়া-শুনাত ভাল ছোৱালী তথাপি তাইৰ ব্যৱহাৰ
বেয়া।
যৌগিক বাক্য- we পঢ়া-শুনাত ভাল, কিন্তু তাইৰ ব্যৱহাৰ হ’লে বেয়া।
জটিল বাক্য-- (২) যদিও দুয়োজন ল’ৰাই সদায় কাজিয়া কৰে, তথাপি কিবা খোৱা
বস্তু পালে দুয়ো ভগাই খায়। ্‌
যৌগিক বাক্য- দুয়োজন ল’ৰাই সদায় কাজিয়া কৰে সঁচা, কিন্তু যদি খোৱা:
' বস্তু পায়, দুয়ো ভগাই খায়। নাইবা,
কিবা খোৱা বস্তু পালে দুয়োজন ল’ৰাই ভগাই খায়,
অথচ সিহঁতে সদায় কাজিয়া কৰে।
২১ ঃ ৬ যৌগিক বাক্যক সৰল বাক্যলৈ পৰিৱৰ্তন ঃ
যৌগিক বাক্যৰ নিৰপেক্ষ খণ্ডবাক্যবোৰৰ এটি মাথোন প্রধান বাক্য হিচাপে
ৰাখি বাকী খণ্ডবাক্যক একেটি পদ বা বাক্যাংশ কৰিলে সৰল বাক্যত পৰিণত হয়।
যথা--
যৌগিক বাক্য-- (১) ছোৱালীজনীয়ে যথেষ্ট চেষ্টা কৰা নাছিল, মনোযোগ দিয়া নাছিল,
সেইবাবে অকৃতকাৰ্য হ’ল।
সৰল বাক্য-- ছোৱালীজনীয়ে অমনোযোগী হৈ যথেষ্ট চেষ্টা নকৰাত
অকৃতকাৰ্য Be!
যৌগিক বাক্য-- (২) গান্ধীজী Ut ফকিৰ আছিল, কিন্তু ভাৰতীয়সকলে তেওঁক
পিতৃৰ দৰে সন্মান কৰিছিল।
সৰল বাক্য- গান্ধীজী অৰ্ধনগ্ন ফকিৰ হ’লেও ভাৰতীয়সকলে তেওঁক পিতৃৰ

২১ ঃ ৭ যৌগিক বাক্যক জটিল বাক্যলৈ পৰিৱৰ্তন :ঃ _
যৌগিক বাক্যৰ নিৰপেক্ষ খণ্ডবাক্য বা প্রধান বাক্য এটিক প্রধান বাক্য হিচাপে
ৰাখি বাকী প্রধান বাক্যক অধীন খণ্ডবাক্য হিচাপে যোগ্য অব্যয় পদৰ ব্যৱহাৰ কৰিলে

--- Page 155 ---
১৪৮: অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

জটিল বাক্য পাব পাৰি। যথা--
যৌগিক বাক্য-- (১) ১৯৭২ চনত অসমত উচ্চ শিক্ষাৰ মাধ্যম আন্দোলন হৈছিল
আৰু তাত কেইবাজনো শ্বহীদ হ'বলগীয়া হৈছিল।

জটিল বাক্য-- ১৯৭২ চনত অসমত যি উচ্চ শিক্ষাৰ মাধ্যম আন্দোলন হৈছিল
তাত কেইবাজনো শ্বহীদ হ’বলগীয়া হৈছিল।

সৰল AR ১৯৭২ চনৰ উচ্চ শিক্ষাৰ মাধ্যম আন্দোলনত কেইবাজনো শ্বহীদ
হ’বলগীয়া হৈছিল।

যৌগিক বাক্য-- (২) সদায় পুৱা-গধূলি লিখা-পঢ়া কৰিব লাগে, তেতিয়াহে শিকিব

পাৰি।

জটিল বাক্য- যদি সদায় পুৱা-গধূলি লিখা-পঢ়া কৰা হয়, তেনেহ’লে শিকিব
পৰা যায়।

সৰল বাক্য-- সদায় পুৱা-গধূলি লিখা-পঢ়া কৰিলে শিকিব পাৰি।

অনুশীলনী

(ক) জটিল বাক্যলৈ নিয়া ঃ
(১) তাৰ পিতাক মৰা খবৰ নাপালোঁ।
(২) সিহঁতৰ দদায়েকক আমি ভালকৈ জানো।
(৩) বিপদত ধৈৰ্য ধৰা সকলোৰে FET
(৪) ৰুগীয়া লোকৰ মনত শান্তি নাই।
(৫) অমায়িক লোকে সকলোৰে সম্মান পায়।
(খ) যৌগিক বাক্যলৈ নিয়া $ঃ <.
(১) জ্ঞানৰ অভাৱত সি এনে ব্যৱহাৰ কাৰছে।
(২) গুৱাহাটীলৈ গৈ সি মন্ত্ৰীক লগ ধৰিলে।
(৩) মিছলীয়া লোকে নিজৰ আৰু পৰৰ অনিষ্ট কৰে।
(৪) অসুস্থ দেহ লৈ লাচিতে যুদ্ধত জঁপিয়াই পৰিছিল।
(A) সৰল বাক্যলৈ নিয়া ঃ
(১) যিলোকে শিক্ষকক মান নকৰে, তাৰ শিক্ষাই বৃথা।
(২) নৰীয়া গাৰে যুদ্ধ কৰি লাচিত বৰফুকনে মোগলক পৰাস্ত কৰিলে আৰু
মানাহ নৈলৈকে খেদি পঠালে। *
(৩) বীণাই ব্যাকৰণ শিকিবলৈ যথেষ্ট চেষ্টা কৰিছিল সঁচা কিন্তু ভালকৈ আয়ত্ত
(৪) তেওঁ যেতিয়া ব্যৱসায় কৰিছিল, তেতিয়া তেওঁৰ অৱস্থা ভাল নাছিল।

--- Page 156 ---
২২। বাক্য সম্প্ৰসাৰণ
২২ ঃ ১ মনৰ ভাব প্রকাশক বাক্য ইচ্ছানুযায়ী চুটি-দীঘল কৰিব পাৰি। যেতিয়া =

_ কোনো/বাক্য এটি অন্য পদ, বাক্যাংশ বা অধীন খণ্ডবাক্য ব্যৱহাৰ কৰি সম্প্ৰসাৰিত

২২ ঃ ২ সাধাৰণতে একোটা বাক্যত উদ্দেশ্য আৰু বিধেয় দুটা ভাগ থাকে।

উদ্দেশ্যৰ লগত অন্য পদ, বাক্যাংশ নাইবা অধীন খণ্ডবাক্য লগ লগাই সম্প্ৰসাৰণ
কৰিব পাৰি। যথা--
(=) বিশেষণ পদ সংযোগ কৰি 2

(a)
. গে)
বে)

(8)

(>) অমায়িক ছাত্ৰক সকলোৱে মৰম কৰে।

(২) বৰ অমায়িক ছাত্ৰক সকলোৱে মৰম কৰে।

বিশেষণ স্থানীয় বাক্যাংশ যোগ কৰি ঃ

(১) দেৱতুল্য শিক্ষকজন সকলোৰে নমস্য।

(২) বাহিৰৰপৰা অহা লোকে বেমেজালিৰ সৃষ্টি কৰে।

সমকাৰক পদ সংযোগ কৰি ঃ

(>) গুৱাহাটীৰ বৰফুকন লাচিতে মোগলক পৰাস্ত কৰিছিল।

(২) অসমৰ ৰাজ্য ভাষা অসমীয়া ভাৰতৰ অন্যতম উন্নত ভাষা। ~
সম্বন্ধ পদ যোগ কৰি ঃ

(১) দশৰথৰ পুতেকে ৰাক্ষসকুল ধ্বংস কৰিছিল।

(২) অমৰ অধিবাসীয়ে অসমীয়া ভাষা-সংস্কৃতিক সন্মান কৰা উচিত।

খণ্ডবাক্য যোগ কৰি ঃ

(>) ষি যত্তলেৰে ব্যাকৰণ পঢ়ে, তেৱেঁই ভাষা শিকিব পাৰে।
(২) fa কথা সৎ সি সদায় সুন্দৰ।
২২ ঃ ৩ বাক্যৰ অন্তৰ্গত উদ্দেশ্যক যিদৰে সম্প্ৰসাৰণ কৰিব পাৰি নানান

উপায়েৰে বিধেয়কো সম্প্ৰসাৰণ কৰিব পাৰি। যথা--

কে)
খ্)ে

গে)

(১) ব্যাকৰণ সদায় নিয়মীয়াকৈ শিকিবা।

(২) লাহে লাহে গাড়ী চলাবা।
ক্ৰিয়াবিশেষণ স্থানীয় খণ্ডবাক্য ব্যৱহাৰ কৰি ঃ

(১) যিমানে শিকিবলৈ চেষ্টা কৰিবা সিমানেই জ্ঞান লাভ কৰিবা।
(২) মই যেনেকৈ লিখিব কৈছোঁ ঠিক তেনেকৈ frat
ত্ৰিয়া:বিশেষণ স্থানীয় খণ্ডবাক্য ব্যৱহাৰ কৰি ঃ

(১) নিজৰ পাঠ যত্নসহকাৰে পঢ়িবী।

_(২) গুণীক সকলোৱে আদৰ-সাদৰকৈ মাতে।

--- Page 157 ---
১৫০

(ঘ)

অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

অসমাপিকা ক্ৰিয়া ব্যৱহাৰ কৰি ঃ

(>) বীণাই পৰিশ্ৰম কৰি ব্যাকৰণ-শিকিছে।

(2) ল’ৰাজনক মৰম কৰি নষ্ট কৰিলে।

অসমাপিকা ক্ৰিয়াৰ কৰ্ম কৰণ আদি কাৰক যোগ কৰি ঃ
(১) ৰামে ৰাজ্যখন ভায়েকক এৰি দি বনবাস খাটিলে।

(২). পুলিচে চোৰটোক বেঁতেৰে কোবাই লৈ গৈছে।
সমাপিকা ক্ৰিয়াৰ কৰ্ম আৰু কৰ্মৰ গুণবাচক পদ যোগ কৰি s

__(১) মই ছোৱালীজনীক ভাল পাওঁ।

(জে)

(ৰ)

(ক)
খ্‌)
(1)
ঘ)
(৬)
চে)

জে)

(২) পঢ়িব জনা ছোৱালীজনীক সঁচাকৈ ভাল পাওঁ।
কৰণ, অপাদান, অধিকৰণ কাৰক আদি. ব্যৱহাৰ কৰি ঃ
(১) মাকে হাতেৰে নামাৰি ভাতেৰে মাৰিছে।

(২) সি মিঠা মিঠা আম বজাৰৰপৰা আনিছে।

(©) তাই নদীত সাঁতুৰিব নোৱাৰে।

(৪) সিহঁত ঘৰলৈ গৈ জ্যেষ্ঠসকলক, নমস্কাৰ কৰিছে।
(৫) এই কথাবোৰ সি চিঠিৰে জনাইছে।
সম্বন্ধ পদ ঃ

(১) এই কিতাপখন কাৰ?

(২) এইখন কিতাপ আমাৰ।

কাল আৰু স্থানৰাচক পদৰ যোগত ঃ

(১) যোৱা মাহত সি- একোকে নকৰিলে।

(২) সি এতিয়াও বজাৰতে আছে।

অনুশীলনী

তলত দিয়া বাক্যকেইটিৰ উদ্দেশ্য আৰু বিধেয়ক সম্প্ৰসাৰণ কৰাঁ৷ ঃ
দয়া আৰু সহানুভূতি একে কথা নহয়।
পূজাৰীয়ে মানৱ সেৱা কৰাহে উচিত।

এপ্ৰিল মাহত পৰীক্ষা।

নদীৰ পানী ঘোলা।

মগনীয়াক ভিক্ষা দিবী।

বসন্ত কাল মনোৰম।
পৰ্বতবোৰ ধুনীয়া।

--- Page 158 ---
২৩। বাক্য সংকে

২৩.ঃ ১ মানুহে মনৰ ভাব ঘূৰাই-পকাই বিস্তৃতভাৱে প্ৰকাশ কৰিব পাৰে,
নাইবা পোনপটীয়াকৈ চমু কথাৰেও প্রকাশ কৰিব ‘পাৰে। কম কথাৰে সম্পূৰ্ণ ভাব
প্রকাশ কৰিব পৰাটো ডাঙৰ গুণ। ভাষা ব্যঞ্জনাময় কৰিবলৈ সাধাৰণতে চমু কথাৰে
মনৰ ভাব ব্যক্ত কৰা ইয়। কথা চমুকৈ প্রকাশ কৰিবলৈ নিম্নলিখিত উপায়বোৰ অৱলম্বন
কৰা হয়।

২৩:৪ ‘২ কোনো বাক্যৰ উদ্দেশ্য আৰু-)বিধেয়ৰ সম্প্ৰসাৰক হিচাপে ব্যৱহাৰ
হোৱা খণ্ডবাক্যক একেটি পদ-বা, বাক্যাংশ ব্যৱহাৰ কৰি চমু কৰিব পাৰি। যথা--
(১) a lal le a ala

সুখী।

(২) মই যেনেকৈ আঁকিবলৈ কৈছোঁ, সি তেনেকৈ আঁকিছে।
মই আঁকিবলৈ কোৱামতে সি আঁকিছে।
(৩) যাৰ ভাগ্য বেয়া, সি জীৱনত সুখ নাপায়।

ROS লোকে জীৱনত সুখ নাপায়।

জটিল বা যৌগিক বাক্যক সৰল বাক্যলৈ পৰিৱৰ্তন কৰিলেই বাক্য সংকুচিত
হয়। যথা--
জটিল বাক্য- (>) যি লোকে (বা যিজনে) ata লিখা-পঢ়া কৰে, তেৱেঁই প্ৰকৃত

' জ্ঞান পাব পাৰে। সদায় লিখা-পঢ়া কৰা লোকে প্ৰকৃত জ্ঞান
পাব পাৰে।
যৌগিক বাক্য--(২) তাই পঢ়া-শুনাত বৰ ভাল, কিন্তু তাইৰ ব্যৱহাৰ বৰ বেয়া। তাই
পঢ়া-শুনাত বৰ ভাল যদিও তাইৰ ব্যৱহাৰ বৰ বেয়া।

২৩ $ ৩ শব্দবোৰক বাক্যত পদ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰোঁতে সুবিধানুযায়ী লগ
লগাই (সিদ্ধি কৰি) চমু কৰাৰ দৰে বাক্যৰ একেটি অংশ সমাসবদ্ধ কৰি চমু কৰা
হয়। যথা--

S| FH সমাসবদ্ধ কৰি চমু কৰা হয়। যথা--

এক মাতৃৰ গৰ্ভত জন্ম যাৰ-- সেয়ে সহোদৰ বা সোদৰ।

মাটিত হোৱা কঁঠালৰ তুল্য ফল যি-- সেয়ে মাটিকঁঠাল বা আনাৰস।

নেউলৰ (নকুলৰ) দৰে মুখ যাৰ-- নেউলমুৱা।
'২। কৰ্মধাৰয় সমাসবদ্ধ কৰি বাক্য চমু কৰা হয়। যথা--

পিতল বৰণৰ যি চকু-- পিতলচকু।

পিটিকা যি আলু-- আলুপিটিকা।

ভজা যি বেঙেনা-- বেঙেনাভজা।

--- Page 159 ---
১৫২ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

৩। তৎ্পুৰুষ সমাসবদ্ধ কৰি বাক্য চমু কৰা হয়। যথা--
বৰশীৰে ধৰা (মাছ) -- বৰশী-ধৰা (মাছ)।

হাতেৰে বোৱা (কাপোৰ) -- হাতে বোৱা (কাপোৰ)।

ডেকালৈ চাং-- ডেকাচাং।

গছৰপৰা সৰা -- গছসৰা। *

৪। তঅব্যয়ীভাৱ সমাস-নিষ্পন্ন পদেৰে চমু কৰা হয়। যথা-
জীৱন পৰ্যন্ত = আজীৱন।

আবাল, বৃদ্ধ আৰু বণিতা পৰ্যন্ত - আবালবৃদ্ধবণিতা।

মৰণ পৰ্যন্ত - আমৰণ।

মূৰ্তিৰ সদৃশ (নিচিনা) — প্রতিমূৰ্তি।

Cl Be সমাস-নিষ্পন্ন পদেৰে চমু কৰা হয়। যথা--
Hal, বাটি আৰু এই জাতীয় লোটা, ঘটি আদি-- কীহী-বাটি।
ৰাম, যদু, মধু, হৰি আদি -- ৰামহঁত।

৬। দ্বিগু সমাস-নিষ্পন্ন পদৰে যথা--

সাত দিন ব্যাপি যি বিহু — সাতবিহু।

দুই ঘৰৰ মাজ - GR

দুই মাহৰ মাজৰ দিন -- দোমাহী।

২৩ 8 ৪ কৃৎপ্রত্যয়ৰ যোগেদি চমু কৰা হয়। যথা--
দীৰ্ঘকাল জীয়াই থাকে যি-- দীৰ্ঘজীৱী।
পিতৃক বধ যিয়ে কৰে সি -- পিতৃহন্তা।
বেছিকৈ যিয়ে কান্দি থাকে সি -- কান্দুৰা।
যুঁজত পাৰ্গত যি সেয়ে -- যুঁজাৰু।

২৬ £ ৫ fas প্রত্যয়ৰ যোগেদিও চমু কৰিব পাৰি। যথা--
শেষত উৎপন্ন হয় যি সেয়ে — শেহতীয়া।
নাম গোৱাত পাকৈত যি সেয়ে -- নামতী।
বিষ্ণুৰ - ভকত যি -- বৈষ্ণৱ।
ফুলৰ কাম কৰা যি — ফুলাম।

২৩ 8 ৬ কেতিয়াবা কেইবাটাও পদৰ সলনি একেটি পদেৰে বুজোৱা AAI.

তেনেকৈ একেটি পদেৰে বুজোৱা শব্দ ব্যৱহাৰ কৰি বাক্য চমু কৰা হয়। যথা--
ৰান্ধি খাব পৰা কলৰ পুলি -- পচলা।

যাৰ মাক-পিতাক মৰিছে -- মাউৰা।

--- Page 160 ---
২৪। বাক্য সংযোজন

২৪ ঃ ১ বক্তা বা লিখকৰ বাক্য গঠনৰ ৰীতি অনুযায়ী কেতিয়াবা সৰু সৰু
বাক্য গঢ়ি মনৰ ভাব প্রকাশ কৰে আৰু কেতিয়াবা একেষাৰ কথাৰ মাজতে কেইবাটাও
কথা প্রকাশ কৰে। লিখকে নিজৰ ৰচনাশৈলী ভেদে সৰু সৰু সৰল বাক্য নাইবা
চমুকৈ জটিল বা যৌগিক বাক্যৰ ঠাচত ভাববোৰ প্রকাশ কৰে। দুই বা বেছি পৰস্পৰ
সম্বন্ধযুক্ত বাক্যক অৰ্থৰ কোনো পৰিৱৰ্তন নোহোৱাকৈ এইদৰে এটা বাক্যত পৰিণত
কৰাকে বাক্য সংযোজন কোৱা হয়। বাক্য সংযোগ কৰোঁতে অৰ্থৰ কোনো লৰচৰ
নহয়। সংযোজিত বাক্যটো সৰল, জটিল বা যৌগিক বাক্য হ'ব পাৰে।

২৪ 8 ২ বাক্য সংযোজন কৰোঁতে বাক্য সংকোচন হ’ব পাৰে। সংকোচন
হ’লে বাক্য শ্ৰুতি মধুৰো হয়। যেনে তেনে সংকোচন কৰা ইয়াৰ উদ্দেশ্য নহয়,
বাক্যবোৰক সংযোগ কৰাহে লক্ষ্য। বাক্য গঠনৰ ফালেদি তিনি প্ৰকাৰৰ কাৰণে
সংযোজন কৰিলে তিনি প্রকাৰৰ বাক্যই পোৱা যায়। যথা —

(ক) সৰল বাক্য ঃ দুই বা ততোধিক সৰল বাক্য সংযোগ কৰি এটি সৰল
বাক্য গঢ়িব পাৰি।

(a) মিশ্র বাক্য ঃ দুই বা ততোধিক সৰল বাক্য বা মিশ্ৰ বাক্যক সংযোগ
কৰি এটি মিশ্র বাক্য হ'ব পাৰে।

(গ) যৌগিক বাক্য ঃ দুই বা ততোধিক সৰল বা জটিল বাক্যক সংযোগ
কৰি এটি যৌগিক বাক্য গঢ়িব পাৰি।

২৪ ঃ ৩ বাক্যবোৰ সংযোজন কৰোঁতে নিম্নলিখিত উপায়বোৰ অৱলম্বন কৰা
হয়। যথা-

__ (কে) যদি বাক্যবোৰৰ কৰ্তা একে হয়, তেন্তে এটা বাক্যৰ সমাপিকা এটি ৰাখি
আন আন বাক্যৰ সমাপিকা ক্ৰিয়াবোৰ অসমাপিকা ক্ৰিয়া কৰি ব্যৱহাৰ কৰিলে
বাক্যবোৰ সংযোজিত হ’ব।

সৰল বাক্যবোৰক সংযোগ কৰি একেটি সৰল বাক্য, মিশ্ৰ বা যৌগিক বাক্য
গঢ়িব পাৰি। যথা--

১। চোৰে চুৰি কৰিবলৈ ঘৰত সোমাল। মানুহৰ শব্দ শুনিলে। সিহঁত তৎক্ষণাৎ
পলাল।

চোৰে চুৰি কৰিবলৈ ঘৰত সোমোৱাত মানুহৰ শব্দ শুনি তৎক্ষণাৎ পলাল।

__২। লাচিত গুৱাহাটীৰ বৰফুকন হ’ল। মোগলৰ লগত যুদ্ধ কৰিলে। যুদ্ধত
মোগলক পৰাস্ত কৰিলে। অৱশেষত মোগলক cafe নি মানাহ নদী পাৰ কৰি থলে।
গুৱাহাটীৰ বৰফুকন লাচিতে মোগলৰ লগত যুঁজ কৰি মোগলক পৰাস্ত কৰিলে
আৰু মোগলক খেদি নি মানাহ নদী পাৰ কৰি থ’লে। নাইবা-- লাচিতে গুৱাহাটীৰ

--- Page 161 ---
১৫৪ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

বৰফুকন হৈ মোগলৰ লগত যুঁজ কৰিলে আৰু যুঁজত মোগলক পৰাস্ত কৰি খেদি
নি মানাহ নদী পাৰ কৰি থলে।

(খ) বেলেগ বেলেগ উদ্দেশ্য থকা দুই বা ততোধিক বাক্যৰ সমাপিকা ক্ৰিয়া
একে হ’লে উদ্দেশ্যবোৰ সংযোজক অব্যয়ৰে যোগ কৰি এবাৰ মাথোন সমাপিকা
ক্ৰিয়া ব্যৱহাৰ কৰিলে বাক্যবোৰ সংযোজিত হ’ব। যথা,

১। ৰীণা গ’ল। বীণা গ’ল। মীনাও ঘৰলৈ গ’ল।

att, বীণা আৰু মীনা ঘৰলৈ গ’ল।

২। অঞ্জলিয়ে ভাত খালে। ককায়েকেও ভাত খালে। ভনীয়েকেও ভাত
খালে।

অঞ্জলি, তাইৰ ককায়েক আৰু ভনীয়েকে ভাত খালে।

(গ) বিভিন্ন উদ্দেশ্য আৰু বিধেয়ৰ বাক্য হ’লে, কোনটো বাক্য বাক্যাংশলৈ
পৰিৱৰ্তিত কৰি এটা সৰল বাক্য কৰি সংযোগ কৰিব পাৰি। যথা--

১। সূৰ্য অস্ত গ’ল। পশু-পক্ষীবোৰ নিজ নিজ বাহত সোমাল। ৰাতিৰ বাবে
সিহঁতে জিৰণি ল’লে।

সূৰ্য অস্ত যোৱাত (বা গ’লত) পশু-পক্ষীবোৰ নিজ নিজ বাহত সোমাই ৰাতিৰ
বাবে জিৰণি ল’লে।

২ । অযোধ্যাৰ ৰজা ৰামচন্দ্ৰ পৰম ধাৰ্মিক। প্ৰজাসকলক পুত্ৰৰ নিচিনা দেখিছিল।
তেওঁৰ দিনত সকলো প্রজা সুখী আছিল।

পৰম ধাৰ্মিক আযোধ্যাৰ ৰজা ৰামচন্দ্ৰই প্ৰজাসকলক পুত্ৰৱং পালন কৰাত
সকলো প্রজা সুখী আছিল।

(ঘ) দুটা বা ততোধিক বাক্যৰ অধীন খণ্ডবাক্য থাকিলে, তাৰ সমাপিকা ক্ৰিয়া
PHS সংযোজক কৰি বাক্যাংশ গঠন কৰি বাক্যবোৰ সংযোগ, কৰিব পাৰি। যথা--

১। যিমান দিন লগত ধন থাকে, সিমান দিন খৰচ কৰ। আনন্দ-স্ফুৰ্তি কৰ।

লগত ধন থাকৌতে খৰচ কৰি আনন্দ-স্ফুৰ্তি কৰ।

২। অসমৰ ভাষা-সংস্কৃতি উচ্চ খাপৰ। যি সকলে অসমত বাস কৰে, সেই
সকলো দেশী-বিদেশীয়ে ইয়াক সন্মান কৰা উচিত।

অসমত বাস কৰা সকলো দেশী-বিদেশী লোকে অসমৰ উচ্চ খাপৰ ভাষা-
সংস্কৃতিক সম্মান কৰা উচিত।

৬) কাল আৰু স্থান বুজোৱা খণ্ডবাক্য থাকিলে, সেই খণ্ডবাক্যৰ ঠাইত
কালবাচক বা স্থানবাচক শব্দ ব্যৱহাৰ কৰি বাক্য সংযোজন কৰিব পাৰি। যথা--

১। যেতিয়া মই ব্যাকৰণ পঢ়ো. ‘/ততিয়া আনে কথা পাতি থকা মই সহ্য
কৰিব নোৱাৰোঁ।

ব্যাকৰণ পঢ়ি থকাৰ (বা পঢ়াৰ) সময়ত আনে কথা পাতি থকা মই সহ্য

--- Page 162 ---
বাক্য সংযোজন ১৫৫

২। যি কোঠাত আমি পঢ়োঁ, সেই কোঠাটো পৰিপাটিকৈ সজোৱা। তাত এটা
আলমাৰী আৰু দুখন চকী-মেজ আছে।

পৰিপাটিকৈ সজোৱা আমি পঢ়া কোঠাত এটা আলমাৰী আৰু দুখন চকী-
মেজ আছে।

(চ) অৰ্থৰ সংগতি ৰাখি কোনো বাক্যক এটি পদৰ সম্প্ৰসাৰক কৰি বাক্য
সংযোজন কৰিব পাৰি। যথা--

অসমলৈ আহোমসকল আহে। তেওঁলোক বাহুবলী, বীৰ আৰু সাহসী।
তেওঁলোকে অসমত প্রায় ছশ বছৰ ৰাজত্ব কৰিছিল।

বাহুবলী, বীৰ আৰু সাহসী আহোমসকলে অসমলৈ আহি অসমত প্ৰায় ছশ
বছৰ ৰাজত্ব কৰিছিল।

(2) দুই বা ততোধিক বাক্য অব্যয় পদেৰে সংযোগ কৰিব পাৰি। যথা--

>| কনকলতা অসমীয়া গাভৰু। তেওঁৰ অন্তৰত অদম্য স্বদেশ প্ৰেম আছিল।
স্বদেশৰ বাবে হীহি Be মৃত্যুবৰণ কৰিলে। স্বাধীনতা যুদ্ধত তেওঁ শ্বহীদ হ’ল।

অসমীয়া গাভৰু কনকলতাৰ অন্তৰত থকা অদম্য স্বদেশ প্ৰেমৰ বাবে তেওঁ
স্বাধীনতা যুদ্ধত মৃত্যুবৰণ কৰি শ্বহীদ হ’ল।

Maa REET তেওঁ wre aide মাছত লেও ৰজা!

SER আহোম স্বৰ্গদেউসকলৰ মাজত শ্ৰেষ্ঠ আৰু পৰাক্ৰমী ৰজা।

©! লাচিত বৰফুকন বাহুবলী আছিল। তেওঁ বৰ দয়ালু।

লাচিত বৰফুকন বাহুবলী, কিন্তু বৰ দয়ালু।

8| এতিয়াও বন্ধ কৰা। পৰিণাম ভাল নহ'ব। সাময়িক উত্তেজনাই ধ্বংসৰ
বাট মুকলি কৰি দিব।

যদি এতিয়াই বন্ধ নকৰা তেনেহ’লে পৰিণাম ভাল নহ’ব, কাৰণ সাময়িক
Crews ধ্বংসৰ বাট মুকলি কৰি দিব।

মুঠতে সংযোগ কৰিবলগীয়া বাক্যবোৰৰ অৰ্থৰ কোনো পৰিৱর্তন নকৰি
শুনিবলৈ শুৱলা কৰিহে বাক্য সংযোগ কৰিব লাগে। কোনো নিৰ্দিষ্ট নিয়মত পেলাই
জোৰ কৰি সংযোগ কৰা উচিত নহয়। তেনে কৰিলে শ্ৰুতিকচু হ'ব পাৰে।

বাক্যবোৰ সংযোগ কৰোঁতে কেতিয়াবা সৰল বাক্য হিচাপে থাকিলেই শ্ৰুতিমধুৰ
হয়। তাক তেনেভাৱেই সংযোজন কৰিব লাগে। কেতিয়াবা জটিল বাক্য ৰূপে গঢ়ি
ললেহে শুৱলা শুনি, তেনে বাক্যবোৰক মিশ্র বাক্য হিচাপে গঢ়িব লাগে।

আকৌ কেতিয়াবা অব্যয় পদেৰে বাক্যবোৰ সংযোগ কৰিলেহে শ্ৰুতি-মাধু্য
পোৱা যায়। তেনে বাক্যবোৰক যৌগিক বাক্য হিচাপে গঢ়ি ল'ব লাগে। বাক্য
সংযোজনত কোনো ধৰা-বন্ধা নিয়ম নাই। শ্ৰুতি-মাধুৰ্য আৰোপ কৰাই ইয়াৰ লক্ষ্য।

--- Page 163 ---
২৫। অৰ্থানুসাৰে বাক্য বিভাজন

২৫ ঃ ১ বাক্যৰ গঠনৰ ফালেদি আমি ইতিমধ্যে বাক্যৰ প্রকাৰ আলোচনা
কৰি আহিছোঁ। বাক্যৰ অর্থ অনুসাৰেও বাক্যবোৰক বিভাগ কৰিব পাৰি। যথা--

(>) নিৰ্দেশাত্মক বাক্য (Indicative of Assertive Sentence) 3
সাধাৰণ মনৰ ভাব সাধাৰণভাৱে প্রকাশ পালে এই শ্ৰেণীৰ বাক্য হয়। ই দুবিধ। যথা-

(ক) অসন্ত্যৰ্থক বাক্য (Affirmative) ঃ স্বীকাৰ, সম্ভৱ, হয় আদি বুজোৱা
বাক্য। মই খাম। সি ঘৰলৈ যায়।

(খ) নঞৰ্থক বাক্য (Negative) 3 অস্বীকাৰ, অসম্ভৱ, নহয় আদি অন্ত্যৰ্থকৰ
বিপৰীত অৰ্থ বুজায় তেনে বাক্যই নঞৰ্থক বাক্য। যেনে--

মই নাখাম। সি ঘৰলৈ নাযায়।

(২) প্ৰশ্নবোধক বাক্য (Interrogative) ঃ যি বাক্য উচ্চাৰণ কৰিলে মনৰ
মাজত প্ৰশ্ন জাগে, তেনে বাক্যই প্ৰশ্নবোধক বাক্য। নিৰ্দেশাত্মক বাক্যবোৰক প্ৰশ্নবোধক
বাক্য হিচাপে পাব পাৰি। যথা--

মই খামনে? সি ঘৰলৈ যাবনে? মই নাযামনে? সি ঘৰলৈ নাযায়নে?

(৩) ইচ্ছাবাচক বাক্য (Optative) ¢ কোনো প্ৰাৰ্থনা বা ইচ্ছা প্ৰকাশ কৰা
বাক্যই ইচ্ছাবাচক বাক্য।

যথা-- HAS CORT মংগল কৰক। তুমি যেন পৰীক্ষাত প্রথম হোৱা। ভালে-
কুশলে থাক।

(৪) আজ্ঞাবাচক (Imperative) £ আজ্ঞা, অনুৰোধ, নিষেধ আদি ভাব
প্রকাশ কৰা বাক্যই আজ্ঞাবাচক বাক্য। যথা--

ব্যাকৰণ মন পুতি পঢ়। দৰখাস্তখন লিখি fas | শিক্ষকৰ কথা অমান্য নকৰিবা।

(৫) সন্দেহবাচক (Dubitative) ঃ যিবোৰ বাক্যই মনৰ মাজত সন্দেহ ভাব
জগাই তোলে সেইবোৰ বাক্যই সন্দেহবাচক বাক্য। নিৰ্দেশাত্মক বাক্যত ‘সম্ভৱতঃ
’, ‘হয়তো’, ‘বোধহয়’, ‘আশা কৰোঁ” আদি ক্ৰিয়া বিশেষণ ৰূপে ব্যৱহাৰ কৰিলে সন্দেহৰ
ভাব জগাই তোলে। তাকে সন্দেহ- বাচক বাক্য বোলে। যথা--

তুমি বোধহয় ব্যাকৰণ মন পুতি নপঢ়া। তেওঁ হয়তো দৰখাস্ত নিলিখিব। আশা
কৰো তুমি সুখী হ’বা। সম্ভৱতঃ সিহঁত সুখী হৈছে। ৷

(৬) ভাৰবোধক বাক্য (Exclamatory) অন্তৰৰ তীব্ৰ হৰ্ষ, বিষাদ, ক্ৰোধ,
ঘৃণা আদি বিভিন্ন ভাবৰ হঠাৎ প্রকাশ পালে ভাববোধক বাক্য হয়। যথা--

বাঃ কি সুন্দৰ দৃশ্য! বেচ কি চমৎকাৰ কাহিনী! হায় হায়! কি মৰ্মস্তদ দৃশ্য!
ছিঃ এনে কথাও কয়নে!

(৭) সম্ভাব্য (Conditional Sentence) ঃ কোনো চৰ্ত, সম্ভাৱ্য আদি
প্রকাশ পোৱা বাক্যক বুজোৱা হয়। যথা--

মন পুতি ব্যাকৰণ নপঢ়িলে, ভাষা শিকিব নোৱাৰি।

--- Page 164 ---
অৰ্থানুসাৰে বাক্য বিভাজন ._ ১৫৭

দৰমহা পালে, ধাৰ পৰিশোধ কৰিম।
যদি মই যাওঁ, তুমিও ওলাবা।
২৫ $ ২ এনে বাক্যবোৰক এটি প্ৰকাৰৰ পৰা অন্য প্ৰকাৰলৈ পৰিৱৰ্তন কৰিব
পাৰি। যথা-
নিৰ্দেশাত্মক (ক). অস্ত্যৰ্থক-- সি মন পুতি ব্যাকৰণ পঢ়ে।
(খ) নঞৰ্থক -- সি মন পুতি ব্যাকৰণ নপঢ়ে।
প্ৰশ্নবোধক (ক) অস্ত্যৰ্থক-- সি মন পুতি ব্যাকৰণ পঢ়েনে?
(খ) নঞৰ্থক-- সি মন পুতি ব্যাকৰণ নপঢ়েনে?
ইচ্ছাবাচক -- সি মন পুতি ব্যাকৰণ পঢ়ক।
সন্দেহবোধক (ক) অসন্ত্যৰ্থক-- সি সম্ভৱতঃ মন পুতি ব্যাকৰণ পঢ়ে।
(খ) নঞৰ্থক-- সি বোধহয় মন পুতি ব্যাকৰণ নপঢ়ে।
সম্ভাব্য বাক্য--
(ক) wees --সি মন পুতি ব্যাকৰণ পঢ়িলে, যথেষ্ট জ্ঞান পাব।
বা যদি সি মন পুতি ব্যাকৰণ পঢ়ে, যথেষ্ট জ্ঞান পাব।
(a) ats -- সি মন পুতি ব্যাকৰণ নপঢ়িলে, ভাষা শিকিব নোৱাৰিব।
বা যদি সি মন পুতি ব্যাকৰণ নপঢ়ে, তেন্তে ভাষা শিকিব নোৱাৰে।

অনুশীলনী

১। বাক্য সংকোচন আৰু সংযোজন বুলিলে কি বুজা?

২। কি কি উপায়ে বাক্য সংকোচন কৰিব পাৰি?

৩। কি কি উপায়ে বাক্য সংযোজন কৰিব পাৰি?

৪। তলৰ বাক্যকেইটিক একেটি বাক্যলৈ নিয়া ঃ

(ক) সি ঘোঁৰাত উঠিল। ঘোঁৰাটো ঘনাই ঘনাই চাবুকেৰে আঘাত কৰিব ধৰিলে।

(খ) ৰাতি পুৱাইছে মাথোন। সূৰ্য উদয় হোৱাই নাই। বাগিছাত ফুলৰ ওপৰত
ভোমোৰাবোৰে গুণ গুণাই উৰি ফুৰিছে। ফুলৰ গোন্ধ বোকোচাতে লৈ মলয়া
বতাহ বব ধৰিছে। সেই সময়তে বাগিচাত সোমাই মই তন্ময় হৈ পৰিলৌ।

৫। অৰ্থানুসাৰে বাক্যক কেই প্ৰকাৰত ভগাব পাৰি? প্রত্যেক বিধৰ নামোল্লেখ কৰি
উদাহৰণ দিয়া।

৬। তলত দিয়া বাক্যবোৰৰ নামোল্লেখ কৰি অন্য কিমান প্রকাৰলৈ নিব পাৰি তাৰে
ৰূপ কৰাঁ ঃ
(ক) ভগৱানে তোমাৰ মংগল কৰক। (খ) যত্ন কৰিলে সিদ্ধ হয়। (গ) বেয়া
চৰিত্ৰৰ লোকক কোনোৱে ভাল নাপায়। (ঘ) মনৰ পৱিত্ৰতাই প্ৰকৃত সুখ।
(8) কেতিয়াও মিছা কথা নক'বাঁ। |

--- Page 165 ---
২৬। প্রত্যক্ষ আৰু পৰোক্ষ উক্তি*

২৬ ঃ ১ মানুহে মানুহৰ আগত সদায় বাক্য উচ্চাৰণ কৰি সুখ-দুখ, অভাৱ-
অভিযোগ, আশা-আকাংক্ষা আদি মনোভাব প্ৰকাশ কৰি কথা পাতে বা লিখিত উপায়
জনায়। কওঁতাই কোৱা কথাখিনি হুবহু তেনেভাৱেই পুনৰ প্রকাশ কৰিলে প্ৰত্যক্ষ উক্তি
(Direct Narration) বোলে।

কিন্তু কওঁতাই কোৱা কথাখিনি হুবহু তেওঁ কোৱা ধৰণে উক্তি নকৰি অইনৰ
কথাৰে প্রকাশ কৰিলে নাইবা কথাখিনিৰ থূলমূল ভাবখিনিহে প্রকাশ কৰিলে পৰেক্ষ
উক্তি (Indirect Narration) বোলে।

২৬ 3 ২ কওঁতাৰ কথাখিনি হুবহু উক্তি কৰি উদ্ধাৰ (“”) চিনৰ মাজত ৰাখি
প্রকাশ কৰা হয়। যথা--

তাই বীণাক ক’লে, “মই আজি স্কুললৈ নাযাওঁ। এই দৰখাত্তখন হেড্‌ মাষ্টৰক
দিবি।”

শিক্ষকে ক’লে, “সদায় ব্যাকৰণ পঢ়িবী। ব্যাকৰণ ভালকৈ জানিলেহে ভাষাটো

মাকে ল’ৰাক ক’লে, “নিজৰ পাঠখিনি সদায় পঢ়িব লাগে। নিত্য পাঠ পঢ়ি-
লিখি সাজু হৈ থকা ভাল ল’ৰাৰ কাম।”

২৬ ঃ ৩ পৰোক্ষ উক্তিত কওঁতাৰ কথাখিনি পুনৰ উক্তি কৰোঁতে সাধাৰণতে
যে, বোলে, বুলি, হেনো আদি অব্যয় পদ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যথা--

শিক্ষকে সদায় ব্যাকৰণ পঢ়িবলৈ ক'লে।

শিক্ষকে ক'লে যে সদায় ব্যাকৰণ পঢ়িবী।

ৰীণাই ক’লে যে তাইৰ পিতাক চঢুকাল।

ৰীণাই ক'লে যে তাইৰ পিতাক হেনো ঢুকাল।

ৰীণাই তাইৰ পিতাক ঢুকোৱা বুলি ক’লে।

ৰীণাই ক’লে বোলে তাইৰ পিতাক ঢুকাল।

২৬ ঃ ৪ পৰোক্ষ উক্তিত বাক্যৰ কৰ্তা আৰু কৰ্মৰ পুৰুষ অনুযায়ী অপ্রধান
খণ্ডবাক্যৰ কৰ্তা, কৰ্মাদি কাৰকৰ পুৰুষ নিৰ্ণিত হয়।

* পুৰণি অসমীয়াত পৰোক্ষ আৰু প্রত্যক্ষ উক্তি আধুনিক ভাষাৰ দৰে নাছিল। প্ৰত্যক্ষ
উক্তিয়েই বুলিবা’ বা ‘হেন বুলিবা’ আদিৰ যোগেদি পৰোক্ষ কৰিছিল। যথা--

“এহি ছয় প্রশ্ন বুজাই কহা। হেন বুলিবা তোৰা যজ্ঞাদিত আকুল। কেমনে এতেক
কথা শুনিবা।” (ভট্টদেৱ ; কথা ভাগৱত)

--- Page 166 ---
প্রত্যক্ষ আৰু পৰোক্ষ উক্তি ১৫৯

(ক) প্রধান বাক্যৰ কৰ্তা প্রথম পুৰুষৰ হ’লে প্ৰত্যক্ষ উক্তিত থকা কৰ্তা পৰোক্ষ
উক্তিৰ অপ্রধান খণ্ড বাক্যত কৰ্তা কৰ্মৰ অন্বয় মতে বহে। যথা--
মই ৰীণাক ক’লোঁ, “মই চিনেমা চাবলৈ যাম।”

পৰোক্ষ উক্তি --

প্রত্যক্ষ উক্তি (২)
পৰোক্ষ উক্তি--

প্রত্যক্ষ উক্তি (৩)
পৰোক্ষ উক্তি--

মই ৰীণাক ক’লোঁ যে মই চিনেমা চাবলৈ যাম।

বা, মই চিনেমা চাবলৈ যাম বুলি ৰীণাক ক’লোঁ।

মই ৰীণাক ক’লোঁ, “তুমি চিনেমা চাবলৈ যাবা।”

মই ৰীণাক ক’লোঁ যে তাই চিনেমা চাবলৈ যাব।

বা, ৰীণাই চিনেমা চাবলৈ যাব বুলি মই তাইক (ৰীণাক)
ক’লোঁ।

বা, মই ৰীণাক ক’লোঁ যে তাই হোনো চিনেমা চাবলৈ যাব।
মই ৰীণাক ক’লোঁ, “ৰীণাৰ মাক ঢুকাল।”

মই ৰীণাক ক’লোঁ যে বীণাৰ মাক ঢুকাল।

বা, মই ৰীণাক বীণাৰ মাক ঢুকাল বুলি ক’লোঁ।

বা, বীণাৰ মাক ঢুকাল বুলি মই ৰীণাক ক’লোঁ।

বা, বীণাৰ মাক হেনো ঢুকাল বুলি মই ৰীণাক ক’লোঁ।

(2) প্ৰধান বাক্যৰ কৰ্তা দ্বিতীয় পুৰুষৰ হ’লে প্রত্যক্ষ উক্তিৰ কৰ্তা আৰু কৰ্মৰ
অন্বয় মতে পৰোক্ষ উক্তিতো ela খণ্ডবাক্যৰ কৰ্তা, কৰ্মাদি কাৰকৰ পুৰুষ হয়।

যথা,
(১)
পৰোক্ষ উক্তি--

পৰোক্ষ উক্তি--

৩)
পৰোক্ষ উক্তি--

. (8)
পৰোক্ষ উক্তি--

(২)

তুমি মোক কৈছা, “মই ভাত নাখাওঁ।”

তুমি মোক কৈছা, “তাই তোমাক এখন কিতাপ দিছে।”
তুমি মোক কৈছা যে “তাই মোক এখন কিতাপ দিছে।”
বা, তাই মোক এখন কিতাপ দিছে বুলি তুমি কৈছী।

(গ) প্রধান বাক্যৰ কৰ্তা তৃতীয় পুৰুষৰ হ’লে প্ৰত্যক্ষ উক্তিত থকা কৰ্তা আৰু
কৰ্ম পৰোক্ষ উক্তিত কৰ্তা-কৰ্মৰ অন্বয় মতে হ'ব। যথা--

প্রত্যক্ষ উক্তি (১)
পৰোক্ষ উক্তি--
প্রত্যক্ষ উক্তি (২)

সি মোক ক’লে, “মই তোমাক ভাল পাওঁ।”
সি মোক ক’লে যে সি মোক ভাল পায়।
ৰীণাই তোমাক ক’লে, “তুমি মোক ভাল পোৱাঁ।”

--- Page 167 ---
১৬০ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

পৰোক্ষ উক্তি-- ৰীণাই তোমাক ক’লে যে তুমি তাইক ভাল পোৱী।
বা, ৰীণাক তুমি ভাল পোৱাঁ বুলি তাই তোমাক ক’লে।

প্রত্যক্ষ উক্তি (৩) ৰীণাই তোক ক’লে “তুমি মোক এটা কলম fait!”

পৰোক্ষ উক্তি-- ৰীণাই তোক ক’লে যে তই তাইক এটা কলম দিব লাগে।
বা, ৰীণাই তাইক এটা কলম দিবলৈ বুলি তোক ক’লে।
বা, ৰীণাই তোক এটা কলম খুজিলে।

২৬ ঃ ৫ ইচ্ছাবাচক, আজ্ঞাবাচক, সন্দেহবাচক বা প্রশ্নবাচক বাক্য যদি- উক্তিত
থাকে, তাক পৰোক্ষ উক্তিলৈ পৰিৱৰ্তন কৰোঁতে ভাবানুসৰি ক্ৰিয়া সংযোগ কৰিব
লাগে। যথা-

(ক) ইচ্ছাবাচক বাক্য ঃ
(১) মাকে তাইক ক’লে, “স্ৰশ্বৰে তোমাৰ মংগল কৰক।”

মাকে তাইৰ মংগলৰ বাবে BUSS ate জনালে।

বা, ইশ্বৰে তাইৰ মংগল কৰক বুলি মাকে প্ৰাৰ্থনা জনালে।
(২) আইতাই নাতিয়েকক ক’লে, “ভালে কুশলে থাক।”

আইতাই নাতিয়েকক ভালে কুশলে থাকিবলৈ আশীৰ্বাদ কৰিলে।
(খ) আজ্ঞাবাচক বাক্য ঃ
(১) ককায়েকে তাক ক’লে, ‘ব্যাকৰণ মন দি পঢ়।”

ককায়েকে তাক ক’লে সি যেন মন দি ব্যাকৰণ পঢ়ে।

বা, ককায়েকে তাক ব্যাকৰণ মন দি পঢ়িবলৈ খাটিলে বা আজ্ঞা কৰিলে।
গে) প্রশ্নবাচক বাক্য ঃ
(১) ৰীণাই শিক্ষকক ক’লে, “মই ঘৰলৈ যাব পাৰোঁনে?”

ৰীণাই শিক্ষকক তাই যাব পাৰেনে নোৱাৰে সুধিলে।

বা, ৰীণাই ঘৰলৈ যাবলৈ শিক্ষকক অনুমতি খুজিলে।

বা, ৰীণাই ঘৰলৈ যাব পাৰেনে নোৱাৰে শিক্ষকক সুধিলে।

(২) মাকে তাইক ক’লে, “সম্ভৱত তহঁত সুখী হৈছ।”

সম্ভৱ সিহঁত সুখী হৈছে বুলি মাকে তাইক ক’লে বা জনালে।

বা, মাকে তাইক ক’লে যে সম্ভৱতঃ সিহঁত সুখী হৈছে।

২৬ ঃ ৬ আদেশ, অনুৰোধ, প্ৰশ্ন আদি বুজালে পৰোক্ষ উক্তিত একেটি বাক্যত
পৰিণত হয়। যথা--

(>) পিতাকে সিহঁতক ক'লে, “কেতিয়াও মিছা কথা aera”

পিতাকে সিহঁতক কেতিয়াও মিছা কথা ক'বলৈ হাক দিছে।

বা, পিতাকে সিহঁতক কেতিয়াও মিছা কথা নক’বলৈ কৈছে।

(২) মগনীয়াজনে তাক ক'লে, “মোক এটি পইচা দিয়ক।”
মগনীয়াজনে তাক এটি পইচা খুজিলে।

--- Page 168 ---
প্রত্যক্ষ আৰু পৰোক্ষ উক্তি ১৬১

(৩) শিক্ষকে মোক ক’লে, “তোমাৰ নাম কি?”
শিক্ষকে মোৰ নামটো সুধিলে।

২৬ ঃ ৭ প্রত্যক্ষ উক্তিত ব্যৱহাৰ হোৱা ই, এই, ইয়াত, অ’ত, এতিয়া, আজি,
কাইলৈ, কালি, অহা, আদি শব্দৰ ঠাইত যথাক্ৰমে সি, সেই, তাত, ত’ত, তেতিয়া,
সেইদিনা, পাচদিনা, আগদিনা, যোৱা আদি শব্দ পৰোক্ষ উক্তিত ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
যথা--

১। হৰিয়ে ৰামক ক’লে, “ই ভাল নহয়।”

হৰিয়ে ৰামক ক’লে যে সি ভাল নহয়।

3) তাই ক’লে, “আজি ইয়ালৈ আমাৰ শিক্ষক আহিব।”
তাই ক’লে যে সেইদিনা তালৈ সিহঁতৰ শিক্ষক যাব।
Ol মই ক’লোঁ, “এই কিতাপখন এতিয়া তাক নালাগে।”

মই ক’লোঁ যে সেই কিতাপখন তেতিয়া তাক নালাগিছিল।

২৬ ঃ ৮ প্ৰত্যক্ষ উক্তিত চিৰন্তন সত্য, স্বভাৱ নাইবা এঁতিহাসিক সত্য প্রকাশ
কৰিলে, পৰোক্ষ উক্তিৰ প্রধান বাক্যত যি কোনো কালৰ ক্ৰিয়া থাকিলেও অপ্রধান
খণ্ডবাক্যত সদায় নিত্য বৰ্তমান কালৰ ক্ৰিয়া হয়। যথা--
১৷ শিক্ষকে কৈছিল, “সূৰ্য পূব ফালে উদয় হয়।”

শিক্ষকে কৈছিল যে সূৰ্য পূব ফালে উদয় হয়।

২। তাই ক’লে “বাঘ হাবিত থাকে।”

তাই ক’লে যে বাঘ হাবিত থাকে।
o| সি ক’লে, “লাচিতে মোগলক জয় কৰিছে।”

সি ক'লে যে “লাচিতে মোগলক জয় কৰিছিল।”

২৬ ঃ ৯ পৰোক্ষ উক্তিৰ প্রধান বাক্যত অতীত কালৰ ক্ৰিয়া থাকিলে ভাব
অনুসৰি কেতিয়াবা অধীন বাক্যৰ ক্ৰিয়া অতীত কালৰ হয়। যথা--
১৷। সি কৈছিল, “মই ঘৰতে আছোঁ।”

২৷ ৰীণাই কৈছিল, “মই এতিয়াই চিঠিখন লিখিছোঁ।”
ৰীণাই তেতিয়াই চিঠিখন লিখিছিল (লিখা) বুলি কৈছিল।
বা, ৰীণাই কৈছিল যে তাই তেতিয়াই চিঠিখন লিখিছিল।
৩। মই কৈছিলোঁ, “তুমি ভাত খাই আছাঁ!”
মই কৈছিলোঁ যে তুমি ভাত খাই আছিলাঁ।
বা, তুমি ভাত খাই থকা বুলি মই কৈছিলোঁ।

--- Page 169 ---
১৬২ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

অনুশীলনী

S| প্রত্যক্ষ আৰু পৰোক্ষ উক্তি বুলিলে কি Gate উদাহৰণ দি বুজাই fait

২ | ইচ্ছাবাচক, আজ্ঞাবাচক, সন্দেহবাচক আৰু প্ৰশ্নবাচক বাক্যৰ উক্ত পৰিৱৰ্তন
হ’লে বাক্যৰ কেনে পৰিৱৰ্তন হয় উদাহৰণ দি বুজাই দিয়াঁ।

© প্ৰত্যক্ষ উক্তিক পৰোক্ষলৈ আৰু পৰোক্ষ উক্তিক প্রত্যক্ষ উক্তিলৈ পৰিৱৰ্তন
কৰী।

(ক) তেওঁ মোক সদায় কৈছিল, “সৰুৰে পৰা কাম কৰা অভ্যাস কৰিবী।”

(খ) তেওঁ মোক পুৱা-গধূলি লিখা-পঢ়া কৰিবলৈ উপদেশ দিছিল।

(গ) তাই ক’লে, “আজি আমাৰ ইয়ালৈ কোন কোন আহিব।”

(ঘ) মই তাক ক’লোঁ, “তহঁতৰ শিক্ষক আৰু এজন বন্ধু আহিব।”

(6) তেওঁ ক'লে বোলে অসমৰ মানুহবোৰ বৰ অতিথিপৰায়ণ।

(6) ৰীণাই মোক তাইৰ ঘৰলৈ এবাৰ যাবলৈ অনুৰোধ কৰিলে।

(ছ) তাই ক’লে, “মনত ৰাখিবাঁ, তুমি অসমৰ বীৰ Aw”

জে) মই ক’লো, “সাৱধান, যেনে তেনে কাম নকৰিবি।”

(বা) সি মোক দেউতাৰ নামটি সুধিলে।

--- Page 170 ---
২৭। বাচ্য (Voices)

২৭ ঃ ১ Ay মানে ক'বলগীয়া। প্রত্যয়ৰ যোগত ধাতু* আৰু ক্ৰিয়াৰ যোগত
বাক্যই প্ৰধানভাৱে নিৰ্দিষ্ট ভাব প্রকাশ কৰে। বাক্যত ক্ৰিয়াই মুখ্য স্থান অধিকাৰ কৰে।
ক্ৰিয়াৰ লগত আন আন পদৰ সংগতি থাকে। তেনে ক্ৰিয়াই কেতিয়াবা প্রধান কৰ্তাৰ
বিষয়ে কয়, কেতিয়াবা কৰ্মৰ বিষয়ে আৰু কেতিয়াবা নিজ অৰ্থ প্ৰধানকৈ বুজায়।

‘সি ভাত খালে।’ ইয়াত খালে ক্ৰিয়াই ‘সি’ পদক প্রধানকৈ বুজাইছে আৰু
‘সি’ পদ অনুযায়ী ‘খালে’ তৃতীয় পুৰুষৰ স্বৰূপভূত কালত ৰূপ হৈছে। আকৌ ‘তাৰ
ভাত খোৱা VA? ইয়াত ‘ভাত’ কৰ্মটো প্ৰধানকৈ বুজাইছে। ‘তাৰ যোৱা Ba’ ইয়াত
‘যোৱা’ ক্ৰিয়াটো প্ৰধান হৈ পৰিছে। এইদৰে বাক্যত ক্ৰিয়াই যাৰ বিষয়ে প্ৰধানকৈ
কয় তাৰ নাম অনুযায়ী বাচ্য নিৰ্দিষ্ট কৰা হয়। গতিকে ক্ৰিয়াৰ পদ সংগতিয়েই বাচ্য।

২৭ $ ২ বাক্যৰ বাচ্য চাৰি প্রকাৰত বিভাগ কৰিব পাৰি। যথা৷--

(>) কৰ্ত্বাচ্য, (২) কৰ্মবাচ্য, (©) ভাববাচ্য আৰু (৪) কৰ্ম-কৰ্তৃবাচ্য।

FSAI (Active Voice)

২৭ ঃ ৩ যি বাক্যত কৰ্তা প্রধান হৈ বহে অৰ্থাৎ ক্ৰিয়া পদ কৰ্তা অনুযায়ী
ৰূপ হৈ কৰ্তাকেই প্রধানকৈ বুজায় তাকেই PIANOS বাক্য বোলে। এই বাচ্যত কৰ্তাত
প্ৰথমা বিভক্তি, ক্ৰিয়া সকৰ্মক হ’লে-কৰ্মত দ্বিতীয়া বিভক্তি আৰু ক্ৰিয়াটো aera
পুৰুষ আৰু বিভিন্ন কালত ৰূপ হয়। যথা--

‘মই as? ‘তুমি কিতাপ পঢ়িছী। ‘তই শুইছ৷” ‘সি বল খেলিছিল।'
“তিৰূৎসিঙে দেশৰ বাবে যুঁজিছিল।’ ‘লাচিতে মোগলক state কৰিছিল।’ ইত্যাদি।

* Se প্রত্যয়ৰ যোগত ধাতুটোৱে কেতিয়াবা তাৰ অৰ্থাৎ ক্ৰিয়াৰ অৰ্থ নাইবা কৰ্তা,
কৰ্ম, কৰণ আদি কাৰকৰ অৰ্থ প্রকাশ কৰে বাবেই প্রত্যয়ৰ বাচ্য আখ্যা দিয়া হয়। ইয়াক
দুটা ভাগত ভগাব পাৰি। (ক) ভাববাচ্য আৰু কাৰক বাচ্য। অকল ধাতুৰ অৰ্থ স্পষ্ট হ’লে
ভাববাচ্য ; যথা-- গম্‌ ধাতু GAY প্রত্যয় গমন। তেনেকৈ ভ্ৰমণ, মৰণ, উৰণ, গজন Tosti |
ধাতুৰ লগত প্রত্যয়ৰ যোগত বিভিন্ন কাৰকৰ অর্থ প্রকাশ কৰিলে ‘কাৰক বাচ্য’ বুলি জনা
যায়। যথা, দা খ ধাতু তৃ-প্রত্যয় দাতৃ, দাতা, দিওঁতা; কৰ্তা কাৰকৰ Ue প্রকাশ কৰা বাবে
কৰ্তবাচ্য। "| কৃ ধাতু ক্ত প্রত্যয় = কৃত (যাক কৰা হৈছে)-- কৰ্মবাচ্য। " Re ধাতু অনী
প্ৰত্যয় = বিচনী (যাৰে বিচা যায়) কৰণ বাচ্য। তেনেকৈ অপাদান আৰু অধিকৰণৰ ভাবপ্রকাশক
বাচ্য পাব পাৰি।

--- Page 171 ---
১৬৪ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

কৰ্মবাচ্য (Passive Voice)

293.8 যি বাক্যত কৰ্ম প্ৰধান হৈ পৰে অৰ্থাৎ কৰ্তাৰ সলনি কৰ্মৰ লগতহে
ক্ৰিয়াৰ সংগতি হয়, তাকেই কৰ্মবাচ্যৰ বাক্য, বোলে। এই বাচ্যৰ বাক্যৰ কৰ্তাত তৃতীয়া
বা ষষ্ঠী বিভক্তি, কৰ্মত প্রথমা বিভক্তি আৰু ধাতুত See সংযোগ হৈ কৃদন্ত
হৈ পৰে। FHS মূল ধাতুৰ সহায়কাৰী হিচাপে ‘হ’ বা ‘যা’ ধাতু sat বিভক্তি যুক্ত
কৰ্মৰ পুৰুষ অনুযায়ী সমাপিকা ৰূপ কৰা হয়। যথা--

“এই কাম কৰা হ'ব বা যাব।” ইয়াত কৰ্তা উহ্য আছে অৰ্থাৎ মোৰ দ্বাৰা
আমাৰ দ্বাৰা, তোমাৰ বা তাৰ দ্বাৰা কৰা হয়। কৰ্‌ ধাতু FAS হৈ ‘কৰা’ হৈছে আৰু
সহায়কাৰী ‘হ’ বা ‘যা’ ধাতু ‘এই কাম’ অনুযায়ী তৃতীয় পুৰুষত সমাপিকা ক্ৰিয়াৰূপ
হৈছে। গতিকে ই কৰ্মবাচ্যৰ বাক্য। ইয়াক কৰ্তৃবাচ্যলৈ পৰিৱৰ্তন কৰিলে এনে হ'ব-
- মই/আমি এই কাম কৰিম। তুমি/ তোমালোকে এই কাম কৰিবাঁ। তই/তহঁতে এই
কাম কৰিবি। সি/সিহঁতে এই কাম কৰিব।

তেনেকৈ, মোক দিয়া হয় (কৰ্ম)। মোক দিয়ে (কৰ্তৃ)। পুথি পঢ়া শেষ হ’ল
(wf) |

(ক) বাক্য শ্ৰুতিমধুৰ কৰিবলৈ সাধাৰণতে PSI উহ্য থাকে। যথা--

ইয়াৰ পৰা পৰ্বতখন দেখা যায়। (আমাৰ দ্বাৰা উহ্য)
ঘৰটো .পোৰা গ’ল। (জুইৰ দ্বাৰা উহ্য)
সভাত বৰগীত গোৱা হৈছে। (তাইৰ দ্বাৰা উহ্য)

গুৰু সেৱা কৰা হ’ল। (মোৰ/আমাৰ/তোৰ/ তোমাৰ/তোৰ আদিৰ দ্বাৰা উহ্য 1)
(খ) কৰ্তাটো উল্লেখ থাকিলে তৃতীয়া বিভক্তি বা ষষ্ঠী বিভক্তি যুক্ত হয়।
যথা--
মোৰ ভাত খোৱা হ’ল বা মোৰ দ্বাৰা ভাত খোৱা হ’ল (কৰ্ম)। মই ভাত
খালোঁ (কৰ্তৃ)। ৰামৰ ব্যাকৰণ লিখা হ’ল বা ৰামৰ দ্বাৰা ব্যাকৰণ লিখা হ’ল (কৰ্ম)।
ৰামে ব্যাকৰণ লিখিলে (aS) |
(গ) কেতিয়াবা সকৰ্মক ক্ৰিয়াৰ কৰ্মৰ উল্লেখ থকা সত্ত্বেও কৰ্মত ১মা বিভক্তি
নহৈ দ্বিতীয়া বিভক্তিৰ ৰূপতেই থাকে আৰু সহায়কাৰী ক্ৰিয়াটো ভাববাচ্যৰ দৰে সদায়
তৃতীয় পুৰুষৰ ৰূপত সমাপিকা হয়। যথা--
(১) মোক মতা হ’ল (I have been called) (কৰ্ম-ভাববাচ্যৰ ৰূপ)।
(সি) মোক মাতিলে। (কৰ্তৃ)
তই মোক মাতিলি। (=$)
তুমি মোক মাতিলা। (*$)
(২) সি মোক ধৰিলে (@S)1 (তাৰ দ্বাৰ') মোক ধৰা হ’ল বা, মই ধৰা
পৰিলোঁ (মৰর্ক)। কিন্তু তাৰ দ্বাৰা মোক ধৰা হ’ল (কৰ্ম-ভাববাচ্যৰ অনুৰূপ)।
(a) নঞথথ (Negative) হ’লেও সহায়কাৰী ক্ৰিয়াত ‘ন’ অব্যয় যোগ হৈ
ক্ৰিয়াৰূপ হয়। যথা--

--- Page 172 ---
বাচ্য ১৬৫

মোক মতা নহ’ল (কৰ্ম)। তাক পোৱা নগ’ল (কৰ্ম)।

তোমাক পোৱা নগৈছিল (কৰ্ম)।

(৬) কেতিয়াবা কৰ্তাহীন ক্ৰিয়াৰ কৰ্মই কৰ্তাৰ নিচিনা ব্যৱহাৰ হয়। ক্ৰিয়াটোত
ই যোগ কৰা হয়। যথা--

ইয়াৰ পৰা তাৰ কথা শুনি বা শুনা যায় (কৰ্ম)।

কাৰো কথা নুশুনি বা শুনা নাযায় (কৰ্ম)।

দিনত তৰা নেদেখি বা দেখা নাযায় (কৰ্ম)।

নুবুজি তোমাৰ লীলা বা তোমাৰ লীলা বুজা নাযায় (কৰ্ম)।

বজাৰত সোণ নাপায় রা বজাৰত সোণ পোৱা নাযায় (কৰ্ম)।

বতাহ চকুৰে নেদেখি বা বতাহ চকুৰে দেখা নাযায় (কৰ্ম)

(চ) কেতিয়াবা কৰ্তাত তৃতীয়া বিভক্তিৰ সলনি কৰ্মবাচ্যৰ বাক্যত সপ্তমী
বিভক্তিহে ব্যৱহাৰ হয়। যথা--

জুইয়ে ঘৰটো পুৰিলে (কৰ্তৃ)। জুইত ঘৰটো পোৰা গ’ল (wal) | বানপানীয়ে
গীওখন ডুবালে (কৰ্তা)। বানপানীত গীওখন ডুব গ’ল (কৰ্ম)।

ছে) মূল ধাতু আ-প্রত্যয় যোগ হৈ কৃদন্ত হোৱাৰ পিছত ‘হ’ বা ‘যা’ ধাতুৰ
উপৰিও ‘কৰ্‌’ ধাতু সহায়কাৰী হিচাপে ব্যৱহাৰ হয়। যথা--

(>) মোক ধৰা হ’ল। (কৰ্ম-ভাববাচ্যৰ ৰূপ)।

মই ধৰা পৰিলোঁ। (কৰ্ম)।
(সি) মোক ধৰিলে। (কৰ্তৃ)
(২) সি মৰা পৰিল। (কৰ্ম)
তাক মৰা হ’ল। (যমে বা আনৰ দ্বাৰা, কৰ্ম-ভাববাচ্যৰ ৰূপ)।
সি মৰিল। (কৰ্তৃ)।

(জ) অপ্ৰাণীবাচক কৰ্মত ক বিভক্তি নাথাকে, কিন্তু প্ৰাণীবাচক কৰ্মত সদায়
কৰ্ম কাৰকৰ ক বিভক্তি ব্যৱহাৰ হয়। যথা-- ৷

চুৱা ভাত (ক-উহ্য) গৰুক দিয়া হয়।

ইয়াত ‘চুৱা ভাত’ অপ্লাণীবাচক কৰ্মৰ ‘ক’ উহ্য আছে, কিন্তু গৰু’ শব্দৰ
কৰ্মকাৰকৰ ক উক্ত হৈছে।

ভাববাচ্য (Intransitive Voice)

২৭ $ ৫ যি বাক্যত ক্ৰিয়াই নিজ অৰ্থ প্ৰধানকৈ বুজায়, নাইবা কৰ্তা, কৰ্ম
অপ্রধান হৈ ক্ৰিয়াকেই প্ৰধানকৈ দেখুৱায়, তাকেই ভাববাচ্যৰ বাক্য বোলে। PS
উহ্য থাকে বা ষষ্ঠী বিভক্তি যুক্ত হয়। মূল ধাতুটো আ-প্রত্যয়ান্ত Fru শব্দ হয়
আৰু তাৰ পিছত সহায়কাৰী ‘হ’ বা ‘যা’ ধাতুৰ সমাপিকা ক্ৰিয়া ৰূপ কৰি ব্যৱহাৰ
কৰা হয়। সহায়কাৰী ক্ৰিয়াটো সদায় তৃতীয় পুৰুষত থাকে। অকৰ্মক ক্ৰিয়াৰহে
ভাববাচ্য হ'ব পাৰে, সকৰ্মক হ'লে কৰ্মবাচ্য হয়। যথা--

এই বাটে যোৱা হ’ব (ভাববাচ্য)। কিন্তু (আমি) এই বাটে যাম (Es) |

--- Page 173 ---
১৬৬ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

মোৰ শোৱা হ’ল (ভাব)। মই শুলৌ (FH)!
তাৰ পঢ়া হ’ল ভোব)। সি পঢ়িলে (=)
feu, তাৰ কিতাপ পঢ়া হ’ল। (কৰ্মবাচ্য)।

সি কিতাপ পঢ়িলে।(কৰ্তৃ)
তাৰ খেলা VA! (SA)
সি খেলিলে। (কৰ্তৃ)

(সিহঁতে) ক্ৰিকেট খেল খেলিব (কত)
SISO (Impersonal Voice)

২৭ ঃ ৬ যি বাক্যত কৰ্তা নাথাকিলেও কৰ্মই কৰ্তাৰ দৰে কাম কৰে আৰু
ক্ৰিয়াটোৱে Pics কৰ্তাৰ দৰে সূচাব লগীয়া হয়, তাক কৰ্ম-কৰ্তৃবাচ্যৰ বাক্য বোলে।
কৰ্তাটো উল্লেখ নাথাকে, কৰ্মটোৱেই কৰ্তা স্বৰূপে ব্যৱহৃত হয়। ক্ৰিয়াটো সদায় তৃতীয়
পুৰুষত AUCH | প্ৰকৃতিৰ নিয়ম অনুসাৰে ক্ৰিয়াটো আপোনা-আপুনি সিদ্ধি হয়। গতিকে
পুৰুষহীন বাচ্য (Impersonal Voice) বুলিব পাৰি। যথা--

ৰ'দ দিছে। বৰষুণ দিছে।

কাপোৰ দিছে। বীহ ভাঙে।

জাৰ লাগিল। গিলাচ ভাগিল।

গুৰ মিঠা লাগে। কলহ ভৰে।

এপাত তাল কেতিয়াও নাবাজে।

চাদৰখনে নুশুৱায়।

কথাতো ভাল নুশুনায়।

কিন্তু যেতিয়া মূল ক্ৰিয়া gre হৈ ‘হ’, AY বা ‘পৰ’ সহায়কাৰী ধাতুৰ সমাপিকা
ক্ৰিয়া ৰূপ হৈ বাক্যটো সিদ্ধ হ'ব তেতিয়া কৰ্মবাচ্য হৈ পৰে। যথা-

ৰ’দ বা বৰষুণ দিয়া হৈছে। কাপোৰ ছিৰা হয়। বাঁহ ভঙা হয়। জাৰ লগা
হ’ল। গিলাচ ভঙা হ’ল।

এপাত তাল কেতিয়াও বজা নাযায়। কথাটো ভাল শুনা নাযায়।

বাচ্য পৰিৱৰ্তন ঃ

২৭ $ ৭ সাধাৰণতে Bee কৰ্তা আৰু কৰ্ম থাকে, কেতিয়াবা কৰ্ম
নাথাকিবও পাৰে। কৰ্মবাচ্যতে কৰ্ম প্রধান হৈ পৰে। ভাববাচ্যত কৰ্ম নাথাকে। কৰ্ম-
কৰ্তৃবাচ্যত কৰ্মই কৰ্তাৰ দৰে বহে।

(ক) সকৰ্মক ক্ৰিয়াৰ-কৰ্তৃবাচ্য হ’লে কৰ্ম থাকিলে কৰ্মবাচ্যলৈ আৰু কৰ্ম উল্লেখ
নাথাকিলে ভাববাচ্যলৈ পৰিৱৰ্তন কৰিব পাৰি। যথা--

(১) মই কিতাপ পঢ়িলোঁ। ইয়াত পঢ়িলোঁ সকৰ্মক ক্ৰিয়া কৰ্তৃবাচ্যৰ বাক্য।

মোৰ কিতাপ পঢ়া হ’ল। কৰ্ম ‘কিতাপ’ উল্লেখ থকা বাবে কৰ্মবাচ্যৰ বাক্য।

(২) মই পঢ়িলোঁ (কৰ্তৃবাচ্য)। মোৰ পঢ়া Vat (ভাববাচ্য)

--- Page 174 ---
বাচ্য ১৬৭

(৩) সিহঁতে ফুটবল খেলিব (কৰ্ত্ৃবাচ্য)।
সিহঁতৰদ্বাৰা ফুটবল খেলা হ’ব (কৰ্মবাচ্য)।

কিন্তু, (৪) সিহঁতে খেলিব (কৰ্তৃবাচ্য), সিহঁতৰ খেলা হ'ব (ভাববাচ্য)।

(খ) কৰ্মবাচ্যৰ বাক্যত কৰ্ম থাকে বাবে কৰ্মবাচ্যৰপৰা কৰ্তৃবাচ্য আৰু কৰ্ম নথকা
ভাববাচ্যৰপৰাও Baia পৰিৱৰ্তন কৰিব পাৰি।

(>) কামটো কৰা হ'ব (কৰ্মবাচ্য)। (আমি/মই) কামটো কৰিম (FS) |

(তই/তহঁতে) কামটো কৰিবি (YS)! (সি/সিহঁতে) কামটো কৰিব (FS)!

(২) তাইৰ বৰগীত গোৱা গ’ল (কৰ্ম)। তাই বৰগীত গালে (কত)।

(©) তাক মতা হৈছে (কৰ্ম)। তাক মাতিছৌ (আমি/মই Ta)! (কৰ্তৃ)।

তাক মাতিছ তেই/তহঁতে উহ্য) (কৰ্তৃ)। তাক মাতিছী। (তুমি/ তোমালোকে
উহ্য) (কৰ্তৃ)। তাক মাতিছে (সি/সিহঁতে উহ্য) (কৰ্তৃ)।

(৪) মই ধৰা পৰিলৌ (কৰ্ম)। মোক ধৰিলে (সি/সিহঁতে উহ্য) (FS)

(৫) তাক পোৱা নগ’ল (কৰ্ম)। তাক নাপালোঁ (মই/আমি উহ্য) (aS) |

(৬) দিনত তৰা নেদেখি বা দেখা নাযায়। (কৰ্ম)। দিনত তৰা নেদেখোঁ।
(আমি/মই উহ্য) (কৰ্তৃ)।

(৭) জুইত কলেজখন পোৰা গ’ল (কৰ্ম)। জুয়ে কলেজখন পুৰিলে (কৰ্তৃ)।

(৮) সি মৰা পৰিল (কৰ্ম)। সি মৰিল (কৰতৃ)।

(>) মোৰ শোৱা হ’ল (ভাব)। মই শুলৌ (ক্তৃ)।
বৰ (১০) এই বাটে যোৱা হ’ব (ভাব)। এই বাটে যাম, যাব (মই/আমি/সিহঁতে)
(কতৃ)।

(গ) পুৰুষহীন বাচ্য বা কৰ্তৃ-কৰ্মবাচ্যত কৰ্তা নাথাকে। গতিকে কৰ্মকেই প্রধান
কৰি বাচ্য পৰিৱৰ্তন কৰি কৰ্মবাচ্য পাব পাৰি। যথা--

S| আজি <a দিছে (কৰ্ম-কৰ্তৃবাচ্য)। আজি ৰদ দিয়া Sra (কৰ্ম)।

২। বীহডাল ভাগিল (কৰ্মবাচ্য)। বীঁহডাল ভঙা হ’ল (কৰ্মবাচ্য)।

৩। চাদৰখন ছিৰিল (কৰ্ম-কৰ্তৃবাচ্য)। চাদৰখন ছিৰা গ'ল (কৰ্ম)।

অনুশীলনী

১। বাক্যৰ বাচ্য বুলিলে কি বুজী? ই কেইবিধ? প্ৰত্যেকৰে দুটিকৈ উদাহৰণ দিয়াঁ।
২। কৰ্মবাচ্য আৰু ভাববাচ্যৰ মাজত পাৰ্থক্য কোনখিনিত উদাহৰণ দি বুজাই fret
৩। কৰ্ত্বাচ্য আৰু কৰ্ম-কৰ্তৃবাচ্যৰ মাজত থকা পাৰ্থক্য আলোচনা কৰাঁ।
৪। বাচ্য পৰিৱৰ্তন কৰী ঃ
সি শুলে। মই কিতাপ পঢ়িছোঁ। তুমি ভাত খাইছী। বৰষুণ দিছে। কলহ ভাগিল।
জাৰ লাগিছে। মই তাক ধৰিলোঁ। তাক মতা হ’ল। দূৰৈৰ একোকে নেদেখি।

--- Page 175 ---
২৮। ARTA (Parsing)

২৮ 8 ১ বাক্যত ব্যৱহাৰ হোৱা প্রত্যেকটি পদৰ বিশেষ বিৱৰণ বা পৰিচয়
দিয়াকেই পদাম্বয় বা পদ-পৰিচয় (Parsing) কোৱা হয়।

২৮ ঃ ২ মনৰ ভাব প্রকাশক বাক্যটো প্রকাৰ অনুযায়ী প্ৰথমে বিশ্লেষণ বা
ভাগ কৰি ল'ব লাগে। কাৰণ অসমীয়া ভাষাত সৰল বাক্যৰ উপৰিও মিশ্ৰ আৰু যৌগিক
বাক্য আছে। ভাগ ভাগকৈ সৰল বাক্যলৈ আনি তাত ব্যৱহাৰ হোৱা পদবোৰৰ পৰিচয়
দিব লাগে। বাক্যত মুঠতে পাঁচবিধ পদ ব্যৱহাৰ হয়, সেই পদবোৰৰ কি কি পৰিচয়
দিব লাগে তলত উল্লেখ কৰা হ’ল।

২৮ 3 ৩ পদ পৰিচয় ঃ

১। বিশেষ্য £ কোন প্রকাৰৰ, তাৰ লিংগ আৰু বচন, পুৰুষ বিভক্তি আৰু
কাৰক, কোন ক্ৰিয়াৰ লগত সম্পৰ্ক দেখুৱাব লাগে। সম্বন্ধ পদ হ’লে কাৰ লগত
সম্পৰ্ক আছে ক'ব লাগে।

২। সৰ্বনাম ঃ কোন বিধৰ সৰ্বনাম, সম্ভৱ হ’লে কাৰ সলনি বহিছে। কোন
বচন, কি লিংগ, কোন পুৰুষৰ কি বিভক্তি আৰু কি কাৰক, কোন ক্ৰিয়াৰ লগত
সম্পৰ্ক, সম্বন্ধ পদ হ’লৈ কাৰ লগত WA]

৩। বিশেষণ £ঃ কোন শ্ৰেণীৰ বিশেষণ, কোন নামশব্দক বিশেষ কৰিছে নাইবা
কোন ক্ৰিয়াক বা Reais বিশেষ কৰিছে, বিশেষ্যৰ বিশেষণ হ’লে-- সম্ভৱ ক্ষেত্ৰত
লিংগৰ উল্লেখ কৰিব লাগে।

৪। অব্যয় £ কোন প্রকাৰৰ অব্যয় কাৰ লগত সম্বন্ধ আছে।

৫। ক্ৰিয়া ঃ সমাপিকা নে অসমাপিকা, অকৰ্মক, সকৰ্মক নে দ্বিকৰ্মক, সকৰ্মক
বা দ্বিকৰ্মক হ’লে কৰ্মৰ উল্লেখ, সকৰ্মক অসমাপিকা হ’লে কৰ্ম আৰু কৰ্তাৰ উল্লেখ।

(ক) সমাপিকা ক্ৰিয়া ঃ কাৰ লগত অন্বয়, কৰ্তা কি, কোন পুৰুষ, আৰু বচন,
কৰিব লাগে।

(2) পাঁচনী ক্ৰিয়া ঃ পাঁচনী কৰ্তা কি, প্ৰযোজ্য কৰ্তা কি, কাল, পুৰুষ, বাচ্যৰ
উল্লেখ কৰিব লাগে।

(গে) সহায়কাৰী ক্ৰিয়া 3 কি ক্ৰিয়াৰ সহায়কাৰী, মুখ্য আৰু গৌণ ক্ৰিয়া, কি
কাল, পুৰুষ আৰু কৰ্তা, কৰ্মৰ উল্লেখ কৰা উচিত।

(ঘ) অনিয়মিত ক্ৰিয়া £ কি কৰ্তা, কোন পুৰুষ আৰু কোন কালৰ ক্ৰিয়া।

(6) Faw s বিশেষ্য নে বিশেষণ, বিশেষ্য হ’ল কিয়? কাৰক আৰু কাৰক
বিভক্তি, কোন ক্ৰিয়াৰ লগত সম্পৰ্ক, কোন পুৰুষৰ।

(চ) নামধাতু £ কোন নামশব্দই ধাতু ৰূপ ল’লে, সকৰ্মক নে অকৰ্মক, সকৰ্মক
হ’লে কৰ্মৰ উল্লেখ, বিভক্তি আৰু কাৰক।

৬। উপপদ, অনুৰূপ শব্দ £ কোন পদৰ সহযোগী, সহযোগী পদৰ অন্বয়েই
এনে শব্দৰ GAT হ'ব।

--- Page 176 ---
পদাম্বয় ১৬৯

“ৰজা দশৰথে কৈকেয়ীৰ এনে প্রস্তাৱ শুনি মূৰ্চ্ছা গ'ল আৰু মাটিত ঢলি
পৰিল।” এইটো এটা যৌগিক বাক্য। ইয়াক ভাঙি ভাগ ভাগ কৰিলে আমি পাম
(>) (ক) ৰজা দশৰথ মূৰ্চ্ছা গ'ল (খ) (ৰজা দশৰথে) কৈকেয়ীৰ এনে প্রস্তাৱ শুনি
আৰু (২) (ৰজা দশৰথ) মাটিত ঢলি পৰিল।

ৰজা-- সাধাৰণ সংজ্ঞাবাচক বিশেষ্য, পুংলিংগ, একবচন, বিশেষণ ৰূপে ব্যৱহাৰ
হৈছে। ‘দশৰথ’ নামশব্দৰ বিশেষণ, ‘দশৰথ’ শব্দৰ সমকাৰক।

দশৰথে-- বিশেষ সংজ্ঞাবাচক বিশেষ্য, পুংলিংগ, একবচন, তৃতীয় পুৰুষ, ১মা
বিভক্তি, কৰ্তা কাৰক, ‘গ’ল’ আৰু ‘পৰিল’ ক্ৰিয়াৰ কৰ্তা।

কৈকেয়ীৰ-- বিশেষ সংজ্ঞাবাচক বিশেষ্য, স্ত্ৰীলিংগ, একবচন, তৃতীয় পুৰুষ,
ষষ্ঠী বিভক্তি, সম্বন্ধপদ, ‘প্রস্তাৱ’ শব্দৰ লগত সম্বন্ধ।

এনে-- বিশেষণ সৰ্বনাম, প্রস্তাৱ’ শব্দটোক বিশেষ কৰিছে।

প্রস্তাৱ-- ক্ৰিয়াবাচক বিশেষ্য ক্লীৱলিংগ, একবচন, তৃতীয় পুৰুষ, om বিভক্তি,
কৰ্মকাৰক, ‘শুনি’ ক্ৰিয়াৰ কৰ্ম।

মূৰ্চ্ছা-- ক্ৰিয়াবাচক. বিশেষ্য ‘গ’ল’ ক্ৰিয়াৰ কৰ্মৰ দৰে বহিছে।
কৰ্তা।

আৰু-- সংযোজক অব্যয়, (১) আৰু (২) নং বাক্য দুটা সংযোগ FAL

মাটিত-- সাধাৰণ সংজ্ঞাবাচক বিশেষ্য, ক্লীৱলিংগ, একবচন, তৃতীয় পুৰুষ, ৭মী
বিভক্তি, অধিকৰণ কাৰক।

ঢলি-- gue শব্দ, ‘পৰিল’ সহায়কাৰী ক্ৰিয়াৰ কৰ্ম স্বৰূপে ব্যৱহাৰ হৈছে।
একবচন, ‘দশৰথে’ ইয়াৰ কৰ্তা।

অনুশীলনী
(ক) মহাত্মা গান্ধী সকলো ধৰ্মৰ প্রতি বৰ উদাৰ আছিল।
(খ) বহাগত ফুলাম গামোচা মূৰত মাৰি ডেকাহঁতে বিহুনাচ নাচে আৰু মনৰ
আনন্দেৰে বিহুগীত গায়।
(গ) অঞ্জলি বৰ শান্ত ছোৱালী, তাইক সকলোৱে মৰম কৰি উপহাৰ দিয়ে।

--- Page 177 ---
২৯। সমাস (Compound Word)

২৯ $ ১ পৰস্পৰ অৰ্থৰ সংগতি থকা বা পাৰস্পৰিক আৱশ্যকীয় অৰ্থৰ দুই
বা ততোধিক পদ লগ লাগি এক পদ হোৱাকেই সমাস (Compound Words)
বোলে। চুটি বা সংক্ষেপ কৰাই ইয়াৰ উদ্দেশ্য।

বৰশী মৰা মাছ-- ইয়াত ‘মাছ’ শব্দটোক বিশেষকৈ বুজোৱা বিশেষণ শব্দ
‘বৰশীমৰা’। বৰশীৰে মাৰি অনা মাছ-- এই অর্থত বৰশীমৰা শব্দটো গঢ়ি উঠিছে।
গতিকে বৰশীমৰা পদটো তৃতীয়া তৎপুৰুষ সমাস। ইয়াত ‘বৰশীৰে’ তৃতীয়া বিভক্তি
লোপ পাই ‘মৰা’ কৃদন্ত পদৰ লগত যোগ হৈছে আৰু ‘মাৰ’ ধাতুত বিশেষণাত্মক
FAS ‘আ’ যোগ হৈ ‘মৰা’ সম্ভৱ হৈছে। তেনেকৈ দিনে দিনে-- প্ৰতিদিনে, ধৰ্মৰ অভাৱ-
অধৰ্ম।

২৯ ঃ ২ সন্ধি আৰু সমাস ঃ শুনিবলৈ শুৱলা বা কথা চুটি কৰিবলৈ
সংস্কৃত আদি ভাষাত ব্যৱহাৰ হোৱাৰ দৰে অসমীয়াতো সমাসৰ ব্যৱহাৰ আছে। সমাসত
দুই বা ততোধিক পদ লগ কৰি চুটি কৰাৰ দৰে সন্ধিতো দুই বা ততোধিক শব্দৰ
সংযোগ কৰি চুটি কৰা হয়। কিন্তু উভয়ৰ মাজত প্ৰভেদ আছে।

£ (২) (ক) দুই বা ততোধিক পদ থকা বাক্য বা বাক্যাংশ এক পদ হ’লেই
সমাস হয়। CAA, পিতলৰ দৰে (বৰণৰ চকু যাৰ) সি পিতলচকুৱা। ইয়াত কেৱল
পিতল আৰু চকু শব্দ দুটিৰহে উল্লেখ আছে, সানমিহলিকৈ লগলাগি শেষত ‘আ’
প্ৰত্যয় গ্ৰহণ কৰি এক পদ হৈ পৰিছে।

কিন্তু দুই বা ততোধিক পদ, শব্দ বা প্রত্যয়ৰ মাজতহে সন্ধি হয়, শব্দকেইটি
যেনে আছে তেনেভাৱেই জোৰাই থয় মাথোন। যেনে বিদ্যা + আলয় = বিদ্যালয়,
যদি + অপি = যদ্যপি, নাম + কৰণ = নামকৰণ, মানুহ + এ = মানুহে। ইত্যাদি।

£ ২ (খ) সমাস হ’লে কেতিয়াবা পদবোৰৰ প্ৰকৃত অৰ্থ এৰি অন্য অৰ্থ বুজায়।
যেনে, পীত বৰণীয়া অম্বৰ পিন্ধে যিয়ে-- তেৱেঁই পীতাম্বৰ। ইয়াত পীত বৰণীয়া
(কাপোৰ) পৰিধান কৰোঁতে ‘শ্ৰীকৃষ্ণ'কেই বুজাইছে। গতিকে ‘পীতাম্বৰ’ পদৰ পীত
অম্বৰ শব্দৰ প্রকৃত অৰ্থ ত্যাগ কৰি অন্য অৰ্থ অৰ্থাৎ কৃষ্ণকহে বুজাইছে।

কিন্তু সন্ধিত শব্দকেইটিৰ অৰ্থৰ কোনো লৰচৰ নহয়। যেনে, চন্দ্ৰ + উদয়
= চন্দ্ৰোদয়, ইয়াত চন্দ্ৰ আকাশত উদয়ৰ কথাকেই ইংগিত কৰিছে।

$ ২ (গে) সমাস হ'লে পদবোৰৰ বিভক্তিবোৰ লোপ হয়, কেৱল সমাসবদ্ধ
পদটোতহে বিভক্তি যুক্ত হয়। যেনে, ডেকা-চাং অৰ্থাৎ ডেকালৈ চাং (Platform
for the bachelors) | ইয়াত ডেকা শব্দৰ ৪ৰ্থী বিভক্তি ae হৈ সমাস হৈছে।

কিন্তু সন্ধি হ’লে বিভক্তি প্ৰত্যয় লোপ নহয়, যেনে আছে তেনেভাৱেই লগ
লাগে মাথোন। যেনে ঘৰ + ত = ঘৰত, হাত + এদি = হাতেদি, নমঃ + কাৰ =
নমস্কাৰ।

--- Page 178 ---
সমাস ্‌ ১৭১

$ ২ ঘে) সমাস হ’বলগীয়া বা অৰ্থৰ সংগতি থকা পদবিলাক সানমিহলি হৈ
এক পদ কৰা হয়। সমাস বাক্যৰ অনেক পদ লোপ পায় বা নতুন শব্দৰ আগম
zal কিন্তু সন্ধিত বিভিন্ন অৰ্থৰ পদ বা শব্দ বা প্ৰত্যয় যেনে আছে তেনেভাৱেই
জোৰাই থয় মাথোন। যেনে, ‘নেউলৰ দৰে মুখ যাৰ-সি নেউলমুৱা, কিন্তু নকুল-
আকাংক্ষা = নকুলাকাংক্ষা। জীৱন-- পৰ্যন্ত = আজীৱন।

‘eb te যি যেই পাৰ বান হয় Paes eters HE aT TEN

পদবোৰ সানমিহলি হৈ এক হোৱা সমাসবদ্ধ পদটোক সমস্তপদ বোলে। যেনে,
চক্র আছে পাণিত যাৰ তেৱেঁই ‘চক্ৰপাণি’ (শ্ৰীকৃষ্ণ) ‘চক্ৰপাণি’ সমস্তপদ্র।

সমাসৰ অৰ্থ প্রকাশ কৰা বাক্য বা বাক্যাংশক নাইবা যি বাক্য,বা বাক্যাংশই
সানমিহলি হৈ এক পদ হৈ সমাস হয়, সেই বাক্য বা বাক্যাংশক ব্যাসবাক্য বা সমাস
বাক্য বোলে। যেনে, ‘পিতলচকুৱা’ সমস্তপদৰ ব্যাসবাক্য বা সমাস বাক্য হৈছে--
পিতলৰ নিচিনা (বৰণৰ) চকু যাৰ সি-- পিতলচকুৱা।

২৯ $ ৪ সংস্কৃত ব্যাকৰণ মতে সমাসৰ সংখ্যা বেছি হ’লেও সংস্কৃত শব্দ
প্ৰচুন প্রয়োগ কৰা কাৰণে অসমীয়াত প্রধানকৈ ছয়বিধ সমাসৰ ব্যৱহাৰ হয়। যেনে-

১। দ্বন্দ, ২।দ্বিগু, ৩। বহুৱীহি, ৪। কৰ্মধাৰয়, ৫। তৎপুৰুষ আৰু
৬। অব্যয়ীভাৱ।

31 Fe সমাস

(Co-ordinate or Collective Compounds) 3

২৯ 8 ৫ দুটা বা ততোধিক সংজ্ঞা শব্দ নাইবা বিশেষণ শব্দৰ মাজৰ সংযোজক
অব্যয় শব্দ লোপ কৰি সমাস কৰিলেই aE সমাস বোলে। ই তিনিবিধ--
(ক) ইতৰেতৰ (খ) সমাহাৰ "আৰু (গে) একশেষ দ্বন্দ্।
(ক) ইতৰেতৰ দ্বন্দ্ব ঃ
২৯ 8 ৬ যি দ্বন্দ সমাসৰ সমস্তপদ সমস্যমান পদবোৰৰ অর্থ স্পষ্ট হৈ থাকে
বা অৰ্থ প্রধানভাৱে থাকে তাকেই ইতৰেতৰ SG সমাস বোলে। যেনে, ৰাম আৰু
লক্ষ্মণ -- ৰামলক্ষ্মণ, ধেনু আৰু শৰ-- ধেনুশৰ, আই আৰু বোপাই-- আইবোপাই,
তেল আৰু পানী--তেলপানী, ডাঢ়ি আৰু গোঁফ-- ডাঢ়িগোঁফ।
, ২৯ $ ৭ উচ্চাৰণ সহজ সাধ্য কৰিবলৈ বা শ্ৰুতিমাধুৰ্যৰ বাবে এই সমাসত
দীঘলীয়া পদটি সাধাৰণতে শেষৰ ফালে বহে। নাইবা প্রথম পদৰ শেষাংশ লোপ
পায়। যেনে, ভাই আৰু ককাই--ভাইককাই, জয় আৰু পৰাজয়-- জয়পৰাজয়, ল’ৰা
পালিপহৰী, মাহ আৰু চাউল-- মাহচাউল।
আকৌ পাকিস্তান আৰু ভাৰত--- ‘pew’, ইংলেণ্ড আৰু. মাৰ্কিন--
‘ইংগমাৰ্কিন’, জাপান আৰু মাৰ্কিন,-- ‘জাপমাৰ্কিন’, ৰুছিয়া আৰু ভাৰত-- ‘ৰুছভাৰত’।
. ২৯ $ ৮ দুই বা ততোধিক বিশেষণ পদৰো সমাস হয়, যেনে-- ভাল আৰু’
বেয়া-- ভালবেয়া, সাধু আৰু সম্ত-- সাধুসন্ত, চালাক আৰু চতুৰ-- চালাকচতুৰ।

--- Page 179 ---
১৭২ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

২৯ ঃ ৯ স্নীলিংগ আৰু পুংলিংগ পদৰ সমাস হ’লে সাধাৰণতে স্ব্ৰীলিংগবাচক
পদটো আগত বহে। যেনে, ৰাধা আৰু কৃষ্ণ-- ৰাধাকৃষ্ণ, সাৱিত্ৰী আৰু সত্যৱান-
সাৰিত্ৰীসত্যৱান, জায়া আৰু পতি-- দম্পতী, * Topol, জায়াপতী (দম্পতি, জম্পতি
বা জায়াপতি)।

(a) সমাহাৰ দ্বন্দ্ব ঃ

২৯ 8 ১০ যি দ্বন্দ সমাসত অনেক সমাস হৈ ব্যস্ত পদবোৰৰ অৰ্থৰ উপৰিও
অন্য অর্থ প্রকাশ কৰে তাকেই সমাহাৰ Fa বোলে। যেনে, ‘কীহিবাঁটি'য়ৈে কেৱল
হ’ব। তেনেকৈ ‘আমকঁঠাল’, আম-কঁঠালৰ বাৰী বুলিলে আম, কঁঠাল আৰু এই জাতীয়
অন্যান্য ফলৰ বাৰীকেই বুজায়। তেনেকৈ তেলটেঙা, ভাতমাছ ইত্যাদি। ৷

. ২৯ $ঃ.১১ নামধাতু বা তুমৰ্থক ক্ৰিয়াৰো সমাহাৰ দ্বন্দ্ব হয়। যেনে, লঠিয়াবলৈ
আৰু চৰিয়াবলৈ ‘লঠিয়াব-চৰিয়াবলৈ’, লাঠি খাবলৈ আৰু চৰ, খাবলৈ ‘লাঠিচৰ খাবলৈ”,
খাবলৈ আৰু পিবলৈ-- ‘খাব-পিবলৈ’, খাব-পিবৰ, খাবলৈ আৰু পিন্ধিবলৈ--খাব-
পিন্ধিবলৈ বা খাব-পিন্ধিবৰ। ইত্যাদি।

(গ) একশেষ দ্বন্দ্ব ঃ

২৯৪ 33 Fe সমানত ব্যজগৃৰৱৌৰৰ ভিতৰত (কেবল ees Testi
বহুবচন যুক্ত হৈ ব্যৱহাৰ হয়। বাকী ব্যস্তপদবোৰ লোপ পায়, তাকেই একশেষ দ্বন্দ্ব
বোলে। এই দ্বন্থ সমাসত কেইবাটাও শব্দৰ সলনি একেটি অৱশেষ থাকে আৰু সিয়ো
বহুবচন যুক্ত হৈ ব্যৱহাৰ হয়। সেই বহু বচনযুক্ত পদটিয়ে আটাইবোৰ ব্যস্তপদকেই
বুজায়, সেইবাবেই ই একশেষ SE সমাস। যেনে-- ৰাম, হৰি, যদু, মধু আদি ‘ৰামহঁত’,
পিতা, খুৰা আদি ‘পিতাহঁত’, sea, আহমেদ, আৰ্ফান আদি ‘ৰুস্তমহঁত, ‘ৰংপি’ তেৰণ
আদি-- ৰংপিহঁত।

২। fe সমাস

২৯ £ ১৩ দুই বা তদূৰ্ধ সংখ্যাবাচক শব্দৰ লগত অন্য পদৰ সমাস হৈ সমষ্টি
বা সমাহাৰ বুজালে দ্বিগু সমাস বোলে। এই সমাসত সংখ্যাবাচক পদটো আগত
বহে আৰু মুঠ কৰি এক ভাব বুজায়। যেনে,

চাৰি আলি (চাৰিটা আলি য’ত লগ লাগিছে)

তিনি আলি (তিনিটা আলি য’ত লগ লাগিছে)

সাত বিহু-- (সাতদিন, ব্যাপি যি বিহু)

দোঘৰা (দুই ঘৰৰ মাজ) -

* বৈদিক ভাষা আৰু সংস্কৃতত এই সমাসৰ প্ৰচলন বেছি। যোৰা যোৰাকৈ ব্যৱহাৰ
কৰা বাবে দ্বিবনত ৰূপ কৰা হয়। দম্পতি, জম্পতি Wis জায়াপতি শব্দৰ ১মা দ্বিবচনত
দীৰ্ঘ RAIS CAA তেনেকৈ বৈদিক ভাষাত মিত্ৰাবৰুণা, খালি ভাষাত হত্তি-অস্সন (হাতী-
cal) i

--- Page 180 ---
সমাস ১৭৩

তেবেটা (তিনি বাটৰ সংযোগ স্থল)

দোমাহী (দুই মাহৰ মাজৰ দিন)

নৱৰত্ন (নৱ ৰত্নৰ সমাহাৰ)

তেনেকৈ ত্ৰিলোক, ত্ৰিজগত।

পঞ্চামৃত (পঞ্চ বা পাঁচ বিধ অমৃতৰ সমাহাৰ)

‘ferret (ত্ৰি বা তিনি ফলৰ সমাহাৰ)

দুপৰ (দুই পৰৰ সমাহাৰ)

সপ্তাহ (AS বা সাত অহ বা দিনৰ সমাহাৰ)

২৯ 3 ১৪ fae সমাসত কেতিয়াবা কেতিয়াবা অ-কাৰাসন্ত পদৰ পিছত ‘আ’
ae যোগ কৰা হয়। যেনে--

দুই ঘৰৰ মাজৰ অংশ-- দোঘৰা,

তিনি বাটৰ সংযোগ স্থল-- তেবেটা,

দুই মাহৰ মাজৰ দিন-- দোমাহী,

পাঁচ ৰং (বৰণ) যাৰ-- পাঁচৰঙী,

ত্ৰি বা তিনি ফলৰ সমাহাৰ-- ত্ৰিফলা।

ol বহুৰৰীহি সমাস *

২৯ 8 ১৫ যি সমাসত সমস্তপদ ব্যত্ত পদবোৰৰ ব্যুৎপত্তিগত অর্থ নুবুজাই
আন কোনো বিশেষ অৰ্থ বুজায়, তাক বহুৱীহি সমাস বোলে। ব্ৰীহি মানে ধান ইয়াৰ
oe বাছত ধাৰ৷ একা এহ অমাম হানে SAC ST বিলেগণ SN
(Predicate) হয়। যথা--

ah নিচা লৰ’ ee
কুলাৰ দৰে নখ থকা যি কোনো ৰাক্ষসিনী বা প্রাণীক কোৱা হোৱা নাই, ৰাৱণৰ
ভগিনীকহে বুজাইছে। সেইবাবে শূৰ্পণখা বহুৱীহি সমাস। তেনেকৈ, পিতলচকুৱা,
সাধাৰণ পিতল আৰু চকু উভয়কে নুবুজায়, পিতলৰ দৰে বৰণৰ চকু যাৰ আছে
সেই ব্যক্তিকহে বুজায়। তেনেকৈ, ঢেঁকীয়াপতীয়া, (ঢেঁকীয়া পাতৰ দৰে আঁচ যাৰ
গাত-- সি) নাহৰফুটুকী (নাহৰ ফুলৰ দৰে গাত ফুট্‌ ফুট্‌ যাৰ-- সি); গজমূৰা (গজ
অৰ্থাৎ হাতীৰ মূৰৰ দৰে সঘনে আঘাত পায় যাৰ মূৰে সি অৰ্থাৎ দুৰ্ভগীয়া)।

২৯ 3 ১৬ বহুৱীহি সমাসক তিনিটা ভাগত * ভগাব পাৰি যেনে, (ক) কৰ্মধাৰয়
ene বা সমানাধিকৰণ বহুৱীহি, (খ) Ceres TAR বা ব্যাধিকৰণ বহুৱীহি আৰু
(গে) ব্যতিহাৰ বহুৱীহি।

* সংস্কৃত ভাষাত বহুৱীহি সমাসক বিভক্তি-প্রয়োগ মতে (>) সমানাধিকৰণ, (ব্যস্তপদ
দুটা একে বিভক্তিৰ অৰ্থাৎ বিশেষণ-বিশেষ্য), (২) ব্যাধিকৰণ (ব্যত্তপদ দুটা একে বিভক্তিৰ
নহৈ বিভিন্ন বিভক্তিৰ অৰ্থাৎ পূৰ্ব ব্যত্তপদ বিশেষণ নহয়) আৰু (©) ব্যতিহাৰ; এই তিনি
ভাগত ভগাইছে। স্বৰ্গীয় কালিৰাম মেধিয়ে উক্ত বিভাগ কৰিছে।

--- Page 181 ---
১৭৪ _ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

(ক) কৰ্মধাৰয় বা সমানাধিকৰণ বহুৱীহি ঃ

২৯ ঃ ১৬ গুণবাচক বিশেষণ বা সমাৰ্থবোধক সংজ্ঞা শব্দ বিশেষ্য বিশেষণৰ
দৰে অগাপিছাকৈ বহি তুলনা, সাদৃশ্য আদি ভাব বুজায়, তেনে বহুৱীহি সমাসকেই
কৰ্মধাৰয় বা সমানাধিকৰণ বহুৱীহি সমাস বোলে। যথা--

গীত (হালধীয়া বৰণৰ) অম্বৰ (কাপোৰ) পিন্ধে যিয়ে তেৱেঁই পীতাম্বৰ
(শ্ৰীকৃষ্ণ), কামীৰ নিচিনা (চটা) যি হাড় সেয়ে কামীহাড় (বুকুৰহাড়)। ইয়াত প্ৰথম
ব্যস্তপদ বিশেষণৰ দৰে ব্যৱহাৰ হৈছে আৰু কামীৰ লগতে তুলনা বা সাদৃশ্যৰ ভাব
বাঘনেজীয়া, কুকুৰনেচীয়া, পিতলচকুৱা, নাহৰফুটুকী, শূৰ্পণখা (শূৰ্প-কুলা),
কপাহগুটীয়া, নীলাম্বৰ (বলৰাম) ইত্যাদি। ৷

২৯ ঃ ১৬ (4) তুলনা বা সাদৃশ্যাৰ্থত গাৰ অংগবিশেষৰ লগত সমাস হ’লে
সমস্ত পদত ‘আ’ বা পীয়া’ যোগ হয়। ‘আ’ যোগ হ’লে সমস্ত পদৰ অন্ত্য ই, ষ্,
a4 পিছত গয়’ শ্ৰুতি আৰু ও, উ, উ, ও ধ্বনিৰ পিছত ‘ৱ’ শ্ৰুতি আগম হয়।
যেনে--

Cael দাঁত যাৰ সি-- দঁতুৱা।

খৰা নাক যাৰ সি-- খৰানকা।

নাওৰ দৰে পেট যাৰ সি-- নাওপেটা।

কেৰা চকু যাৰ সি-- কেৰাচকুৱা।

ফেঁচাৰ দৰে নাক যাৰ সি-- ফেঁচানকা।

বাঘৰ দৰে নেজ যাৰ সি-- বাঘনেজীয়া, কুকুৰনেচীয়া বা নেজীয়া।

ঢেঁকীয়াৰ পাতৰ দৰে আঁচ আছে যাৰ-- ঢেঁকীয়াপতীয়া।

দীঘল হাত যাৰ সি-- দীঘলহতীয়া।

২৯ £ ১৭ মুখ শব্দৰ লগত সমাস হ’লে মুখৰ ঠাইত মুৱা ব্যৱহাৰ হয়। যথা-

নেউলৰ দৰে মুখ যাৰ সি-- নেউলমুৱা।

বেজীৰ দৰে জোঙা মুখ যাৰ সি-- বেজীমুৱা।

(খ) ব্যধিকৰণ বহুৱীহি বা তৎপুৰুষ বহুৱীহি ঃ

২৯ 3 ১৮ যি বহুৱীহি সমাসত ব্যস্তপদে সম্বন্ধ শব্দৰ বা অধিকৰণৰ অৰ্থ
প্রকাশ কৰে তাকেই Wess বহুৱীহি বোলে। যথা-

মাটিত হোৱা কঁঠালৰ তুল্য ফল যি সেয়ে-- মাটিকঁঠাল।

কঁঠালৰ দৰে ফল মাটিত হয় বাবেই-- মাটিকঁঠাল বা আনাৰস।

গছত হয়, যি আলু সেয়ে-- গছআলু।

বনত থাকে যি বিড়াল সেয়ে-- বনবিড়াল (হেঁপা)।

বনত যি ভোজ হয় সেয়ে-- বনভোজ।

বাটত থকা চ'ৰা ঘৰ যি সেয়ে-- বাটচ’ৰা।

--- Page 182 ---
সমাস ১৭৫

বীণা আছে পাণিত (হাতত) যাৰ-- বীণাপাণি (সৰস্বতী)

পদ্ম আছে নাভিত যাৰ তেৱেঁই-- পদ্মনাভ (কৃষ্ণ)

চক্র আছে পাণিত যাৰ তেওঁ-- চক্ৰপাণি (Apes বা বিষ্ণু)

বজ্ৰ আছে পাণিত (হাতত) যাৰ তেওঁ-- বজ্ৰপাণি x)!

বৃক নামে অগ্নি উদ্ৰত আছে যাৰ তেওঁ-- বৃকোদৰ (ভীম)

শূল আছে পাণিত যাৰ-- শূলপাণি (মহাদেৱ)।

(গ) ব্যতিহাৰ বহুৱীহি ঃ

২৯ ঃ ১৯ পৰস্পৰ একে ৰকম কাৰ্য কৰা বুজালে ব্যতিহাৰ বহুৱীহি সমাস
বোলে। এই ITS আগৰ ব্যস্তপদত ‘আ’ আৰু পিছৰ ব্যস্ত পদত ‘ই’ যোগ হয়।
যথা--

পৰস্পৰ হাতে হাতে যি যুদ্ধ সেয়ে হতাহতি; পৰস্পৰ চুলিয়ে চুলিয়ে ধৰি
যি যুদ্ধ সেয়ে-- চুলিয়াচুলি (ই’ৰ পিছত ‘অ’ য়োগ হোৱাত W শ্ৰুতি আগম হৈছে)।
তেনেকৈ দবৰাদবৰি, মুখামুখি, ৰক্তাৰক্তি, মৰামৰি ইত্যাদি।
.__ ২৯ 8 ২০ (১) WANA সমাসত ধৰ্ম শব্দ oem হ’লে সি সংস্কৃত আ-
কাৰান্ত আৰু অসমীয়াত RPS হয়। যথা--

বিগত হৈছে যাৰ ধৰ্ম সেয়ে-- Rest; কিন্তু, অসমীয়াত fei, নাভি শব্দৰ
ঠাইত নাভ হয়; যেনে, পদ্মৰ নিচিনা নাভি যাৰ সি-- পদ্মনাভ (শ্ৰীকৃষ্ণ, বিষ্ণু), Bef
নাভিত যাৰ সেয়ে-- উৰ্ণনাভ (RI) |

অক্ষি শব্দৰ ঠাইত অক্ষ হয়। যথা--

পুণ্ডৰীকৰ দৰে GE (চক্ষু) যাৰ সেয়ে-- পুণ্ুৰীকাক্ষ।

(২) FE সমাসত শেষৰ পদ যদি ব্যঞ্জনান্ত, খ৷কাৰান্ত বা RATS (স্ত্ৰী
প্ৰত্যয়) হয় তেন্তে তাৰ পিছত সাধাৰণতে ‘ক’ যোগ হয়। যথা--

অন্যত মন যাৰ সি-- অন্যমনস্ক, অধিক বয়স হৈছে যাৰ সি-- অধিকবয়স্ক,
প্রাপ্ত হৈছে বয়স যাৰ সি-- প্ৰাপ্তবয়স্ক, নদী মাতা (মাতৃ) যাৰ সি-- নদীমাতৃক, বিগত
হৈছে পত্নী যাৰ সি-- বিপত্নীক।

(৩) সহ, সমান, সৈতে, শব্দৰ লগত সমাস হ’লে ইহঁতৰ ঠাইত কেৱল ‘সহে
থাকে। তেনেকৈ ‘মহৎ’ শব্দৰ ঠাইত ‘মহা’ হয়। যথা--

সমান গোত্ৰ যাৰ সেয়ে-- সগোত্ৰ,

সমান (একে) উদৰৰপৰা জন্ম যাৰ সেয়ে-- সহোদৰ, সোদৰ,

বন্ধু বা বান্ধৱৰ সৈতে বৰ্তমান-- সবান্ধৱ

মহান বা মহৎ পুৰুষ যি তেৱেঁই-- মহাপুৰুষ,

তেনেকৈ সপুত্ৰ, মহাশয়, মহোদয়, সদয়, সজাতি, সপৰিবাৰ, সচিত্ৰ ইত্যাদি।

(৪) Meets বিশেষ্য আৰু বিশেষণৰ সমাস হ’লে সাধাৰণতে বিশেষণৰ
স্বী-প্রত্যয় লোপ পায়। যথা--

--- Page 183 ---
১৭৬ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

স্থিৰ প্রতিজ্ঞা, যাৰ সি-- স্থিৰপ্ৰতিজ্ঞ,

বিগত শ্ৰদ্ধা যাৰ সি-- বিগতশ্ৰদ্ধ,

বীতা (অৰ্থাৎ বিগতা) হৈছে স্পৃহা যাৰ-- বীতস্পৃহ,

স্থিৰ বুদ্ধি আছে যাৰ সি-- স্থিৰবুদ্ধি।

(৫) পুতি (বিষ্ঠা) সু বা সুৰভি শব্দ আগত থাকিলে গন্ধ শব্দৰ পিছত ‘ই’
যোগ হয়। যথা-

পূতিৰ (বিষ্ঠাৰ) দৰে গন্ধ যাৰ সেয়ে-- পূতিগন্ধি।

স্বাভাৱিকতে সু (ভাল) গন্ধ যাৰ সেয়ে-- সুগন্ধি।

তেনেকৈ সুৰভিগন্ধি।

কিন্তু স্বাভাৱিকতে নহৈ অন্যৰ সহযোগত গন্ধ ওলোৱা বুজালে ‘ই’ যোগ নহয়।
যথা--

সুগন্ধ বায়ু (বায়ুৰ নিজা গন্ধ নাই, অন্য গন্ধ থকা বস্তুৰ সহযোগত গন্ধ ওলোৱা
বাবে ইয়াত ই যোগ হোৱা নাই)। তেনেকৈ, সুগন্ধি তেল, সুগন্ধ পানী।

২৯ ঃ ২১ (>) Heed বুজোৱা ন যোগত TAH সমাস হ’লে ব্যঞ্জনৰ আগত
‘ন'ৰ ঠাইত ‘অ’ হয়, আৰু স্বৰবৰ্ণৰ আগত অন্‌ হয়। যথা-- নাই আদি যাৰ সেয়ে-
- অনাদি (ইশ্বৰ), নাই জন্ম যাৰ সেয়ে-- অজ, নাই অন্ত যাৰ সেয়ে-- অনন্ত।

(২) আগত নঞু থাকি বহুবৱীহি সমাস হ’লে কেতিয়াবা সমস্ত পদৰ শেষত
‘ক’ আগম হয়। যেনে--

নাই ৰজা য’ত-- অৰাজক, নাই অৰ্থ য’ত সি-- অনৰ্থক, নিৰৰ্থক।

নাই পুত্ৰ যাৰ সি- অপুত্ৰক বা অপুত্ৰ ইত্যাদি।

২৯ ঃ ২২ কৰ্তা আৰু ক্ৰিয়াৰ বহুৱীহি সমাস হ’লে ক্ৰিয়াটো কৃদস্ত হয় অৰ্থাৎ
ক্ৰিয়াত ‘আ’ যোগ হৈ সমস্ত পদ বিশেষণ হয়। ক্ৰিয়াটো অকৰ্মক হ’লে কৰ্তাৰ বিভক্তি
লোপ পায়। যথা--

যি হাবিত বাঘ থাকে সি-- বাঘ থকা হাবি,

যি গছৰ পাত সৰিছে সেয়ে-- পাত সৰা গছ,

তেনেকৈ মানুহ মৰা ঘৰ, ল’ৰা শোৱা পাটী, সাপ থকা গাঁত।

কিন্তু সকৰ্মক হ’লে কৰ্তাৰ বিভক্তি লোপ নহয়। যথা--

ভূতে পাইছে যাক-- ভূতেপোৱা, বাঘে খাইছে যাক সি-- বাঘে খোৱা, চোৰে
নিছে যি গৰু সেয়ে-- চোৰে নিয়া গৰু। তেনেকৈ ঘূণে ধৰা বীহ, মামৰে ধৰা লো,
ARAL পোৱা মানুহ ইত্যাদি।

81 কৰ্মধাৰয় সমাস

২৯ $ ২৩ যি সমাসত ব্যস্তপদবোৰ বিশেষ্য আৰু বিশেষণৰূপে সম্বন্ধযুক্ত
“হয় তাকেই কৰ্মধাৰয় সমাস বোলে। এই সমাসত শেষৰ পদটোৰ সংজ্ঞা শব্দ আৰু
প্রথম পদটো বিশেষণ ৰূপে ব্যৱহাৰ হয়। যথা--

--- Page 184 ---
সমাস ১৭৭

'_ পিতল বৰণৰ যি চকু সি পিতলচকু। ইয়াত ‘চকু’ বিশেষ্য পদৰ পিতল বিশেষণ
ৰূপে ব্যৱহাৰ হৈছে। তেনেকৈ দুষ্ট যি বুদ্ধি-- দুষ্টবুদ্ধি; বেজী-দাঁত, বাঘ-জৰী, ভেট-
গুটি, সেইদৰে বাঘঢকা (বাঘে মৰা ঢকাৰ দৰে যি ঢকা সি), বাঘ আঁচোৰ (বাঘৰ
দৰে আঁচোৰ যি সি), আধাসিজা, আধাখুন্দা (আধা যি খুন্দা, সি, কিন্তু আধাখুন্দা
চাউলৰ গুড়িক বিশেষকৈ বুজালে বহুৱীহি সমাস), আদ্‌ GIA (আধা, আদ্‌) আদ্‌
সেৰ।

২৯ 8 ২৪ কৰ্মধাৰয় সমাসত বিশেষণ পদ আগত বহে, যথা--

মৰু যি ভূমি সি-- মৰুভূমি, শুক্ল যি পক্ষ সি-- শুক্লপক্ষ। তেনেকৈ সাধুপুৰুষ,
থুলন্তৰ পুৰুষ, দুষ্টবুন্ধি, জধামূৰ্খ, পুণ্যভূমি, নীলমণি, ফটা কাপোৰ, উৰাজাহাজ,
ভঙাসভা, ইত্যাদি।

২৯ ঃ ২৫ দুটা সংজ্ঞা শব্দ ব্যৱহাৰ হ’লে এটিক আনটিৰ বিশেষণ বুলি ধৰা
হয়। যেনে-- wear, পিতৃদেৱ, স্বৰ্গদেৱ, আইমাতৃ, মালতীফুল, বীদুলিসঁচাৰ,
মাৰলঘৰ, পানী দুৱাৰ, পোনামাছ, চোৰচাং ইত্যাদি। |

২৯ 8 ২৬ দুটা বিশেষণ পদৰ ভিতৰতে কৰ্মধাৰয় সমাস হয়। যথা-- ডাঙৰ-

২৯ ঃ ২৭ কিছুমান কৰ্মধাৰয় সমাসত পিছত বহিব লগীয়া পদ আগত বহে।
যথা-

উত্তম যি পুৰুষ--পুৰুষোত্তম, অধম যি নৰ-নৰাধম, পিটিকা যি আলু--
আলুপিটিকা, সিদ্ধ যি আলু-- আলুসিদ্ধ, ভজা যি বুট (চানা) বুটভজা (চানাভাজা);
ভজা যি আলু-- আলুভজা, ভজা যি বেঙেনা-- বেঙেনাভজা (ভাজি), পোৰা যি মাছ-
- পোৰামাছ, পোৰা যি বেঙেনা-- বেঙেনাপোৰা।

২৯ 8 ২৮ স্বৰবৰ্ণৰ পিছত থাকিলে ‘কু’ৰ ঠাইত ‘কদ’ হয়; যথা, কু আচাৰ-
- কদাকাৰ, কু-অভ্যাস-- কদাভ্যাস, কু-আকাৰ-- কদাকাৰ কিন্তু পুৰুষ শব্দ পিছত
থাকিলে ‘কু’ বা ‘কা’ হয়। AA

কু যি পুৰুষ-- কু পুৰুষ বা কাপুৰুষ (CIS)

২৯ ঃ ২৯ অন্য শব্দৰ লগত লোক, দেশ আদি শব্দৰ কৰ্মধাৰয় সমাস হ’লে
অন্য শব্দৰ ঠাইত ‘অন্তৰ’ আগম হয় আৰু শব্দটোৰ পিছত বহে। যথা--

অন্য লোক-- GIS, অন্য দেশ-- দেশান্তৰ ইত্যাদি।

২৯ $ ৩০ এটা বস্তুৰ সৈতে আন এটিক ৰিজালে সিহঁতৰ কৰ্মধাৰয় সমাস
হয়। সমাস হ’লে ৰিজনি বোধক শব্দ (যেনে-- তুল্য, নিচিনা, দৰে, সদৃশ, নামে,
অধিক, প্রধান, আদি) লোপ পায়। সমাস হোৱা পদকেইটিৰ মাজত বা শেষত এইদৰে
পদ লোপ পোৱা অনুযায়ী কৰ্মধাৰয় সমাসক দুটি ভাগ কৰা হৈছে (ক) মধ্যপদলোপী
আৰু (খ) অন্ত্যপদলোপী কৰ্মধাৰয়।

২৯ ঃ ৩১ কে) মধ্যপদলোপী কৰ্মধাৰয় ঃ যি কৰ্মধাৰয় সমাসৰ ব্যাসবাক্যৰ
মধ্যস্থিত পদ লোপ পায় তাকেই মধ্যপদলোপী কৰ্মধাৰয় বোলে। যেনে-- চন্দ্ৰৰ তুল্য
' (নিচিনা, দৰে, সদৃশ), বদন (মুখ) চন্দ্ৰবদন, পদ্মৰ নিচিনা (তুল্য, সদৃশ) লোচন--

--- Page 185 ---
১৭৮ : অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

পদ্মলোচন, ‘অগ্নি, নিৰ্গত হোৱা বাণ---অগ্নিবাণ, সিংহ অংকিত আসন-- সিংহাসন,
ভিক্ষা aq অন্ন-ভিক্ষানন, পল (মাংস) fife অন্ন--পলান্ন, বশিষ্ঠ নামে মুনি-
বশিষ্ঠমুনি, ঘৃতমিশ্রিত অন্ন-- ঘৃতান্ন, গজৰ নিচিনা মূৰ্খ- গজমূৰ্খ।

২৯ 3 ৩২ (খ) অন্ত্যপদলোপী কৰ্মধাৰয় ঃ যি কৰ্মধাৰয় সমাসৰ ব্যাসবাক্যৰ
শেষ পদ লোপ পায় তাকেই অন্তপদলোপী কৰ্মধাৰয় বোলে। যেনে-- মুখ চন্দ্ৰৰ
নিচিনা-- মুখচন্দ্ৰ, বিদ্যা সাগৰৰ তুল্য (সদৃশ) বিদ্যাসাগৰ, জ্ঞান ৰত্নৰ তুল্য-- জ্ঞানৰত্ন
চিন্তা অনলৰ (জুইৰ) নিচিনা-- four, বিদ্যাধনৰ সদ্ৃশ-- বিদ্যাধন, বাক্য অমৃতৰ

তুল্য (নিচিনা) -- বাক্যামৃত।

২৯ 3 ৩৩ ৰিজনিৰ ফালৰপৰা কৰ্মধাৰয় সমাসক আকৌ তিনি ভাগত ভগাব
পাৰি। (ক) উপমান কৰ্মধাৰয়, (খ) উপমিত কৰ্মধাৰয় আৰু (ক) ৰূপক কৰ্মধাৰয়।

২৯ 3 ৩৪ সাদৃশ্য বা ৰিজনি অনুসাৰে যাৰে সৈতে উপমা দিয়া হয় তাকেই
উপমান আৰু যাক, অন্যৰ লগত ৰিজনি কৰা হয় তাক উপমেয় বা উপমিত কোৱা
হয়। যি সাধাৰণ গুণ বা লক্ষণৰ বাবে উপমান আৰু উপমেয়ক তুলনা বা সাদৃশ্য
দেখুওৱা হয় সেই গুণ বা লক্ষণক সাধাৰণ ধৰ্ম বা সামান্য গুণ বা সামান্য ধৰ্ম
বোলা হয়।

২৯ ঃ ৩৫ (ক) উপমান কৰ্মধাৰয় £ সধাৰণ গুণ বা সামান্য ধৰ্মবাচক পদৰ
লগত উপমান বাচক পদৰ যি কৰ্মধাৰয় সমাস হয়, তাকেই উপমান কৰ্মধাৰয় বোলে।
যেনে-- কুসুমৰ নিচিনা কোমল-- কুসুমকোমল’, ইয়াত তুলনা বা উপমা হিচাপে
‘কুসুম’ শব্দ আৰু সাধাৰণ কৰ্ম ‘কোমলতা’ বুজাবলৈ কোমল পদৰ সম্াস হৈছে,
তেনেকৈ গাখীৰৰ দৰে বগা-- গাখীৰবগা, তেজৰ দৰে ৰঙা-- তেজৰঙা, আঙাৰৰ
নিচিনা ক’লা-- আঙাৰ ক’লা, বঞজ্জৰ নিচিনা কঠোৰ-- বজ্ৰকঠোৰ।

২৯ 3 ৩৬ (খ) উপমিত কৰ্মধাৰয় £ সাধাৰণ গুণ বা সামান্য ধৰ্মবাচক শব্দ
উল্লেখ নাথাকিলে উপমিত বা উপমেয় শব্দৰ লগত উপমান পদৰ যি সমাস হয়
তাকেই উপমিত কৰ্মধাৰয় বোলে। এই সমাসত উপমান আৰু উপমেয়ৰ মাজত সদৃশ
কল্পনা কৰা হয় আৰু উপমেয় পদটো আগত বহে। যথা-- চৰণ কমলৰ তুল্য-- চৰণ
কমল, মুখ পদ্মৰ নিচিনা-- মুখপদ্ম, জীৱন নৈৰ তুল্য-- জীৱননৈ।

২৯ ঃ£ ৩৭ (গ) ৰূপক কৰ্মধাৰয় ঃ যি কৰ্মধাৰয় সমাসত উপমান আৰু উপমেয়
একেবাৰে অভেদ্য কল্পনা কৰা হয়, তাকে ৰূপক কৰ্মধাৰয় বোলে। যথা-- বিদ্যা ৰূপ
ধন--বিদ্যাধন, আনন্দ ৰূপ সাগৰ--. আনন্দ-সাগৰ, কোপ ৰূপ অগ্নি- কোপাগ্নি।

ৰূপক কৰ্মধাৰয় ব্যাসবাক্যত ‘ৰূপ’ শব্দ প্ৰয়োগ কৰা হয়।

৫। তৎপুৰুষ সমাস

২৯ £ ৩৮ যি সমাজত দুটা ব্যত্তপদৰ প্রথমটো প্রথমাৰ বাহিৰে অন্য বিভক্তি
থাকে আৰু এই বিভক্তি লোপ হৈ সমাস হয় আৰু শেষ ব্যত্তপদৰ অথই প্রধান

--- Page 186 ---
সমাস ১৭৯.

হয়, তাকেই তৎপুৰুষ সমাস বোলে। ‘তৎপুৰুষ’ শব্দৰ অৰ্থ হৈছে ‘ত'ৰ সম্পৰ্কীয়
‘পুৰুষ’। ব্যস্তপদ দুটাৰ শেষৰটোৰ লিংগানুযায়ী সমাসবদ্ধ পদটোৰ লিংগ নিৰ্ণয় কৰা
হয়। কৰ্ম, কৰণ, অপাদান আৰু অধিকৰণ অৰ্থত শেষৰ পদটো কৃদন্ত হয় আৰু সম্প্ৰদান
বা সম্বন্ধ অৰ্থত সদায় সংজ্ঞা শব্দ হয়।

প্রথম aeons বিভিন্ন fee cit হোৱা অনুযায়ী তৎপুৰুষ সমাসক
কৰ্তাকাৰকৰ প্ৰথমা বিভক্তিৰ বাহিৰে বাকী ছয় বিভক্তিৰ নামানুসৰি ছয় ভাগত ভগাব
পাৰি। যেনে-- (ক) দ্বিতীয়া তৎপুৰুষ, (খ) তৃতীয়া তৎপুৰুষ, (গ) চতুৰ্থী তৎপুৰুষ,
(ঘ) পঞ্চমী তৎপুৰুষ, (৬) ষষ্ঠী তৎপুৰুষ আৰু (চ) সপ্তমী তৎপুৰুষ।

২৯ ঃ ৩৯ (ক) দ্বিতীয়া তৎপুৰুষ ঃ দুটা Toons আগৰটোৰ দ্বিতীয়া বিভক্তি
লোপ হৈ সমাস হ’লে দ্বিতীয়া তৎপুৰুষ | যেনে-- কাণ (ক) খোৱা-কাণ-
খোৱা। তেনেকৈ মুধা-ফুটা, সেপঢোকা,, , পিপৰা গুচোৱা, চোৰ-ধৰা, পুথি
লিখা, AVI, ভকত-সেৱা, ঠাকুৰ সেৱা, মাতৃপূজা, গুৱাকটা, পদুলিসুঙা, safely,
লক্ষ্যভেদ, প্ৰাণপন, বিপদ (ক) আপন্ন বিপদাপন্ন, mares ইত্যাদি।

২৯ 3 ৪০ (খ) তৃতীয়া তৎপুৰুষ ঃ প্ৰথম Tena তৃতীয়া বিভক্তি লোপ
হৈ সমাস হ’লে তৃতীয়া তৎপুৰুষ বোলা হয়। যেনে-- বৰশীৰে মৰা-- বৰশীমৰা
(মাছ), হাতেৰে সজা-- হাতেসজা, হাতেৰে বোৱা-হাতেবোৱা (কাপোৰ), হাতেৰে
কটা-- হাতেকটা (সূতা), মনেৰে গঢ়া-- মনেগঢ়া, ধূলিৰে ভৰা-- ধূলিভৰা, জুয়েৰে
পোৰা-- জুইপোৰা, অগ্নিৰে দল-- অগ্নিদল ইত্যাদি।

২৯ ঃ ৪১ (1) চতুৰ্থী তৎপুৰুষ ঃ প্রথম ব্যস্তপদৰ sat বিভক্তি লোপ হে
সমাস হ’লে চতুৰ্থী তৎপুৰুষ বোলে। উভয় পদে সংজ্ঞা শব্দ হয়। যেনে-- ডেকালৈ
চাং-- ডেকাচাং, গুৰুলৈ দক্ষিণা-- গুৰদক্ষিণা, মাতৃলৈ ভক্তি-- মাতৃভক্তি, হোমলৈ
খৰি-- হোমখৰি, পিঠালৈ (বা পিঠাৰ বাবে) গুড়ি-- পিঠাগুড়ি, পিকলৈ দান-- পিকদান,
গোপাললৈ ভোগ-- গোপালভোগ, মহীলৈ (বা মহীৰ বাবে) চুঙা-মহীচুঙা, ৰজালৈ
কৰ-- ৰাজকৰ, ইত্যাদি।

২৯ ঃ ৪২ (ঘ) পঞ্চমী তৎপুৰুষ ঃ প্রথম ব্যত্তপদৰ ৫মী বিভক্তি লোপ হৈ
সমাস হ’লে পঞ্চমী তৎপুৰুষ বোলে। যেনে-- গছৰ পৰা সৰা-- গছসৰা (ফল),
পদৰপৰা চ্যুত-- পদচ্যুত, যোগৰপৰা ভ্ৰষ্ট-- QMS, বন্ধনৰপৰা মুক্ত-- বন্ধন মুক্ত,
গজৰপৰা পোৱা-- (হোৱা) মুক্ত-- গজমুক্ত বা গজসুকুতা, শাপৰপৰা মুক্ত-- শাপমুক্ত,
AR মুক্ত,:- WTS, জন্মৰপৰা অন্ধ-- জন্মান্ধ, বিলাতৰপৰা ফেৰত--
বিলাতফেৰত, আগৰপৰা গুৰি-- আগগুৰি ইত্যাদি।

২৯ $ ৪৩ (৬) ষষ্ঠী তৎপুৰুষ ঃ প্রথম ব্যস্তপদৰ TH বিভক্তি লোপ হৈ
সমাস হ’লে ষষ্ঠী তৎপুৰুষ বোলে। এই সময়ত উভয় পদেই সংজ্ঞা শব্দ হয়। যথা-

জুইৰশাল-- জুহাল, নগৰৰ ঢাৰি-নগাঢাৰি, গছৰ তল-- গছতল, পৰৰ অধীন-
-পৰাধীন, বৰ (thread’s) চুঙা-- বচুঙা, মৌৰ চাক-- মৌচাক, পুথিৰ ভঁৰাল--
পুথিভঁৰাল, দেৱৰ আলয়-- দেৱালয়, মালৰ গাড়ী--মালগাড়ী।

--- Page 187 ---
১৮০ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

২৯ ঃ ৪৪ তুল্য, সদৃশ শব্দৰ যোগত ষষ্ঠী বিভক্তি লোপ হৈ হোৱা সমাসবদ্ধ
পদ সাধাৰণতে বিশেষণ হয়। যেনে--

পিতৃৰতুল্য-- পিতৃতুল্য (ব্যক্তি), মাতৃৰ তুল্য-- মাতৃতুল্য (মহিলা), দেৱৰ
সদৃশ-- দেৱসদৃশ (লোক)।

২৯ ঃ ৪৫ (চ) সপ্তমী তৎপুৰুষ ঃ প্ৰথম Berns অধিকৰণৰ সপ্তমী বিভক্তি
লোপ হৈ সমাস হ’লে সপ্তমী তৎপুৰুষ বোলে। শেষৰ পদটো সাধাৰণতে কৃদন্ত
সংজ্ঞা বিশেষণ হয়। যথা--

গছত পকা--গছপকা, তলত সৰা-- তলসৰা, পিতৃত ভক্তি-- পিতৃভক্তি, মাতৃত
ভক্তি-- মাতৃভক্তি, ৰণত পণ্ডিত-ৰণপণ্ডিত, ৰণত কুশল-- ৰণকুশল, ঘৰত ওপজা-
- ঘৰওপজা, বনত জাত-- বনজাত, জলত মগ্ন-- জলমগ্ন, সত্যত আগ্ৰহ-- সত্যাগ্ৰহ,
গৃহত বাস-- গৃহবাস, মৌত সনা-- মৌসনা, খৰিকাত দিয়া--খৰিকাদিয়া, কথাত চহকী-
- কথাচহকী, বনত বাস-বনবাস, দিনত কণা--দিনকণা, কাৰ্যত দক্ষ-কাৰ্যদক্ষ, জপাত
পুৰণি-- জপাপুৰণি, ইত্যাদি।

২৯/৪ঃ ৪৬ উপপদ সমাস বা উপপদ তৎপুৰুষ ঃ

সংস্কৃত wate উপসৰ্গৰ বাহিৰে কৃত stores ধাতুৰ আগত যি পদ থাকে
তাকেই উপপদ বোলে। যেনে-- কুম্ভ-কৃ (ধাতু) + ষণ-- কুম্ভকাৰ। ইয়াৰ কুম্ভ-উপপদ!
এইদৰে উপপদৰ সৈতে PAE শব্দৰ সমাস হ’লে উপপদ সমাস বোলে। যথা--

পদৰ দ্বাৰা পান কৰে যি-- পাদ-পা + ড = পাদপ (গছ)

পংকত জন্মে যি-- পংক-জন্‌ + ড = পংকজ,

জলত চৰে যি-- জল চৰ্‌ + অ = জলচৰ, তেনেকৈ খেচৰ,

গৃহত থাকে যি সেয়ে-- গৃহ-স্থা + ক = গৃহস্থ।

অগ্ৰে (আগত) জন্ম যাৰ-- অগ্ৰ-জন + ড = TIS!

তেনেকৈ মৃত্যুঞ্জয়, অনুজ, গদাধৰ, গংগাধৰ, হলধৰ ইত্যাদি।

উপপদবোৰৰ বিভক্তি লুপ্ত হৈ থাকে বাবেই উপপদ তৎপুৰুষ বুলিহে জনা

২৯ 3 ৪৭ নঞ তৎপুৰুষ সমাস ঃ

অভাৱ, নিষেধ, বিৰোধী, নোহোৱা অৰ্থ বুজাবলৈ নঞ (ন) অব্যয়ৰ লগত,
অন্য কোনো পদৰ সমাস হ’লে তাক নঞ তৎপুৰুষ সমাস বোলে। পিছৰ পদটোৰ
আদিতে ব্যঞ্জনবৰ্ণ থাকিলে ‘ন'ৰ ঠাইত ‘অ’ হয় আৰু স্বৰবৰ্ণ থাকিলে ‘ন'ৰ ঠাইত
‘অন’ হয়। যথা-

ন ন্যায়--অন্যায়, ন কাল-- অকাল, ন পাপ--অপাপ, ন লৌকিক-- অলৌকিক;
কিন্তু ন উচিত-- অনুচিত, ন ইচ্ছা-- অনিচ্ছা, ন উন্নত-- অনুন্নত।

২৯ 8 ৪৮ নঞ অব্যয় বিভিন্ন অৰ্থত ব্যৱহাৰ হয়, তলত আলোচিত হ’ল-

সদৃশ অৰ্থত ন-- অৱান্মণ

অভাৱ অৰ্থত ন-- অধৰ্ম, অহিত (ধৰ্মৰ অভাৱ, হিতৰ অভাৱ)

--- Page 188 ---
সমাস ১৮১

ভিন্ন অৰ্থত ন-- অলৌকিক (লৌকিক ভিন্ন), অসৰ্বৰ্ণ

অল্প অৰ্থত ন - অকেশী

বিৰোধ অৰ্থত ন--অৰীতি (ৰীতি Kea), অনীতি, অবিধি

অপ্ৰশস্ত অৰ্থত ন-অকাল, অসাধ্য, অবাট
._ ২৯ 8 ৪৯ দণ্ড শব্দৰ লগত ‘ন’ৰ ঠাইত ‘অ’ৰ সলনি ‘উ’ হয়। যথা, ন দণ্ড-
উদণ্ড।

২৯ $ ৫০ নঞু তৎপুৰুষ বুজাবলৈ আধুনিক অসমীয়াত আৰ্য ভিন্ন অব্যয়
শব্দৰ ব্যৱহাৰ বা উপৰোক্ত নিয়মৰ ব্যতিক্ৰম দেখা যায়। যথা--

ন চৰকাৰী-- বেচৰকাৰী (ইয়াত অচৰকাৰী নহৈ ফাৰ্চী ‘বে’ যোগ হৈছে)।
তেনেকৈ ন মিল-- গৰমিল।

ন মঞ্জুৰ-- নামঞ্জুৰ (ইয়াত অমঞ্জুৰ নহৈ ‘না’ যোগ হৈছে)।

ন কটা-- অনাকটা ইয়াত অকটা নহৈ ‘অনা’ যোগ হৈছে (বিবাহৰ আৱশ্যক
কাপোৰ বুজালে ই বহুৱীহি সমাস)।

ন পুংসক-- নপুংসক (ইয়াত ‘ন'ৰ ঠাইত ‘অ’ নহৈ ‘ন’ অপৰিৱৰ্তিত আছে)।

৷ ন তীৰ-- অনাতীৰ (ইয়াত ‘নৰ ঠাইত ‘অ’ নহৈ ‘অনা’ Care) | ন + অতিদীৰ্ঘ-
= নাত্দীৰ্ঘ (ইয়াত ‘ন’ৰ ঠাইত ‘অন’ নহৈ ‘ন’ অপৰিৱৰ্তিত আছে)।

ন অতি শীতোষ্ণ-- নাতিশীতোষ্ণ (ইয়াত ‘ন’ অপৰিৱৰ্তিত আছে)।

ন স্বীকাৰ্য-- অস্বীকাৰ্য।

ন অস্বীকাৰ্য-- অনস্বীকাৰ্য (ইয়াত নঞৰ্থক অস্বীকাৰ্য শব্দটোক আকৌ নঞৰ্থ
কৰা হৈছে ইতিবাচক)।

নাই হক-- অনাহক (‘A'S ঠাইত ‘অনা’ হৈছে)।

২৯ ঃ ৫১ প্রাদি তৎপুৰুষ ঃ

নিন্দাৰ্থক কু শব্দ আৰু প্র-কে আদি কৰি কিছুমান অব্যয় শব্দ বা উপসৰ্গৰ
লগত FHS বা বিশেষ্য পদৰ যি সমাস হয় তাকেই প্রাদি তৎপুৰুষ সমাস বোলে।
যথা--

কুৎসিৎ পুৰুষ-- কুপুৰুষ (কুম্জী), কাপুৰুষ (ভীৰু)।

কুৎসিৎ বিপ্র-- gee

শশভিন পুৰুষ-- Ak

দুষ্ট জন- দুৰ্জন

প্ৰকৃষ্ট পিতামহ-- afore (আজোককা)

দুষ্ট চৰিত্ৰ-- দুশ্চৰিত্ৰ

দুষ্ট নীতি-- দুৰ্নীতি ইত্যাদি।

--- Page 189 ---
vl অৰব্যয়ীভাৰ

-২৯ 8 ৫২ অব্যয় শব্দৰ আগত বহি সামীপ্য, অভাৱ, পৰ্যন্ত, সদৃশ, যোগ্যতা
আদি অৰ্থ প্রকাশ কৰিলে যি সমাস হয়, তাক অব্যয়ীভাৱ সমাস বোলে। এই সমাসত
অব্যয়ৰ অৰ্থই প্ৰধান হয় আৰু সমস্ত পদটোৰে ক্ৰিয়া বিশেষণৰ দৰে অৰ্থ প্রকাশ
কৰে। এই সমাসত পিছৰ অব্যয় শব্দ আগত বহে। যথা- ্‌

সামীপ্য অৰ্থত 3 কুলৰ সমীপ অৰ্থত কুলৰ উপ-- উপকূল, তেনেকৈ বনৰ
সমীপ-- উপবন, স্থানৰ সমীপ-- উপস্থান বা বাথান, (সামীপ্য অর্থত উপ অব্যয়
ব্যৱহাৰ হয়)।

অভাৱ অৰ্থত (নি, নিৰ্‌, দূৰ উপসৰ্গ) £ সুখৰ অভাৱ--অসুখ (ন সুখ), ধৰ্মৰ
অভাৱ-- অধৰ্ম (ন ধৰ্ম), বিঘিনি বা বিঘিনিৰ অভাৱ-- নিৰ্বিগ্ন, আমিষৰ অভাৱ--নিৰামিষ,
ভিক্ষাৰ অভাৱ-দুৰ্ভিক্ষ।

Jat অৰ্থত (পুনঃ পুনঃ অৰ্থত প্ৰতি, অনু অব্যয়) ঃ দিনে দিনে-- প্ৰতিদিনে,
ঘৰে ঘৰে-- প্ৰতিঘৰে, ক্ষণে ক্ষণে--অনুক্ষণে, ক্ৰমে ক্ৰমে-অনুক্ৰমে।

পৰ্যন্ত অৰ্থত (আ যাবৎ) ঃ জীৱন পৰ্যন্ত - আজীৱন, জানু (আঁঠু) পৰ্যন্ত--
আজানু, বাল বৃদ্ধ আৰু বণিতা পৰ্যন্ত -আবালবৃদ্ধ বণিতা, মূল পৰ্যন্ত: আমূল, মৰণ
পৰ্যন্ত আমৰণ, জীৱন পৰ্যন্ত বা যাৱং্জীৱন, আজীৱন, তেনেকৈ আকণ্ঠ, আপদমস্তক
ইত্যাদি।

সাদৃশ অৰ্থত (অনু, প্রতি অব্যয়) ? a বা’ ৱতিৰাপ, ধ্বনিৰ
সদৃশ-পগ্রতিধ্বনি, মূৰ্তি সদৃশ-প্ৰতিমূৰ্তি, দ্বীপৰ সদৃশ-উপদ্বীপ, গ্ৰহৰ সদৃশ-- উপগ্রহ।

অনতিক্ৰমে (উলংঘন) অর্থত (যথা অব্যয়) £ বিধিত অতিক্ৰম নকৰি-
যথাবিধি, শক্তিক অতিক্ৰম নকৰি-যথাশক্তি, তেনেকৈ যথাসাধ্য।

পশ্চাৎ (পিছত) অৰ্থত- (অনু অব্যয়) £ পাছত চাই কৰে-- অনুকৰণ, ক্ৰমৰ
পিছত-- অনুক্ৰম, পিচত যায় যি-- অনুচৰ।

যোগ্য অৰ্থত (প্ৰতি, অনু, অব্যয়) 2 ৰূপৰ যোগ্য-প্রতিৰূপ, অনুৰূপ, আকৃতিৰ
যোগ্য-- প্রতিকৃতি।

_-“+ ২৯ ঃ ৫৩ অনিয়মিত বা নিপাতনে সিদ্ধ অব্যয়ীভাৱ কেইটিমান আছে। যেনে-
অক্ষিৰ সন্মুখ-- প্ৰত্যক্ষ, অক্ষিৰ অগোচৰ-পৰোক্ষ, অক্ষিৰ সমিপত--সমক্ষ।

২৯ 8 ৫৪ সংস্কৃত শব্দবোৰৰ অসমীয়াত প্ৰচুৰ ব্যৱহাৰ আছে। অসমীয়াত্‌
ভিন্ন ৰূপত অব্যয়ীভাৱ সমাস সমাধা হয়। যথা-- ৷ :

বাট বেয়া-- আওবাট (অৰ্থাৎ ভুল বাট wrong way), কিন্তু বাটৰ অভাৱ
(ন বাট) -অবাট (সি অবাটে মৰিল), তেনেকৈ আওকাণ, আওপাক, আওবাৰ,
আওহাত, আওমৰণ, বেয়া জাতৰ যি সি-- বিজতৰীয়া, নাই জুতি (বা জুতিৰ অভাৱ)-
বিজুতি, নাই সংগতি (বা সংগতিৰ অভাৱ)- বিসংগতি, নাই বুদ্ধি বা বুদ্ধিৰ অভাৱ-
বিবুধি, বিবুদ্ধি, জোখৰ অভাৱ-- বেজোখ, যোৰৰ অভাৱ-- বেযোৰ, আইনৰ অভাৱ-
বেআইন Sortie |

--- Page 190 ---
সমাস ১৮৩

২৯ $ ৫৫ অসমীয়া অব্যয় শব্দ কেতিয়াবা কেতিয়াবা পিছতেই বহে। যথা-
ঘৰে ঘৰে-- ঘৰে পতি ধ্রেতি) বা ঘৰমূৰি।

‘জনে জনে-- জনে পতি প্ৰতি) বা জনমূৰি বা গাইপতি প্রতি)

মিলৰ অভাৱ-- গৰমিল বা অমিল (ন মিল)।
২৯ 3 ৫৬ নিত্য সমাস ঃ ,
যিবোৰ সমাসৰ ব্যাসবাক্য একেবাৰে উলিয়াব নোৱাৰি অথবা যি সমাসত ব্যস্ত

পদবিলাক সদায় সমাসবদ্ধ হৈ থাকে তাকেই নিত্য সমাস বোলে। (১) নিত্য সমাসৰ
ব্যাসবাক্য নাথাকে, কিন্তু (২) অৰ্থ বিশেষে অন্যান্য শব্দৰ যোগেদিহে প্ৰকাশ কৰিব
পাৰি। যথা--

(>)

(2)

31
.২।
ol
8|

«|

vl
৭।
৮।
>|
30)

১১।
১২।

কৃষ্ণসৰ্প মানে ফেঁটীসাপ (কিন্তু ক’লা সাপ বুজালে কৰ্মধাৰয়)
পুনৰ্নৰা-- মানে এবিধ শাক (The hog weed), পুনৰ নৱ
(নতুন) হোৱা ভাব জগাই তুলিলেও এবিধ শাকহে।

আকৌ, ভ্ৰমণাৰ্থে (ভ্ৰমণৰ কাৰণে);

পঠনাৰ্থ-- (পঠনৰ কাৰণে),

গ্ৰহণাৰ্থ-- গ্ৰহণৰ, কাৰণে) আদি।

তেনেকৈ, লোকাস্তৰ-- (অন্য লোক),

দেশান্তৰ-- (অন্য দেশ)।

সমাস কাক বোলে? ই কেইবিধ আৰু কি কি?

সন্ধি আৰু সমাসৰ মাজত প্রভেদ কি? উদাহৰণ দি বুজাই দিয়ী। _
WG AMT কাক বোলে? ই কেইবিধ আৰু কি কি? উদাহৰণ দি বুজাই fait
দ্বিগু সমাস কাক বোলে? সমাহাৰ Se আৰু fe সমাসৰ মাজত কি পাৰ্থক্য
আছে fer |

বহুবীহি সমাস কাক বোলে আৰু কেইবিধ? প্ৰত্যেক বিধৰ উদাহৰণ দি বুজাই
দিয়ী।

কৰ্মধাৰয় সমাস আৰু বহুৱীহি সমাসৰ পাৰ্থক্যসমূহ আলচ কৰাঁ।

উপমিত আৰু ৰূপক কৰ্মধাৰয়ৰ মাজত থকা ‘পাৰ্থক্যসমূহ আলোচনা কৰী।
কৰ্মধাৰয় কেইবিধ আৰু কি কি? উদাহৰণ দি বুজাই দিয়ী।

WORST সমাস কাক বোলে? উদাহৰণ দি বুজাই দিয়ী।
উপপদ, নঞ্তৎপুৰুষ আৰু নিত্য সমাসৰ সূত্ৰ লিখী। পাৰ্থক্যসমূহ উদাহৰণসহ
বুজাই লিখী।

তলৰ সমাসকেইটিৰ ব্যাসবাক্য দি সমাসৰ নাম-লিখী ঃ

--- Page 191 ---
১৮৪ . অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

দোমাহী, Woe, ঘৰওপজা, প্ৰতিৰূপ, কৃষ্ণসৰ্প, যথাবিধি, কুম্ভকাৰ,
পানীকেঁচুৱা, পৰোক্ষ, ভূতেপোৱা, THA, অবিধি, গৰমিল, মাহচাউল, আমকঁঠাল,
সুখবৰ, ভ্ৰমণাৰ্থ, পুনৰ্নৱা, ঘৰেপতি, জনমূৰি, বিজুতি, নিৰামিষ, উদণ্ড, গৃহস্থ, সত্যাগ্ৰহ,
তলসৰা, দেৱালয়, জন্মান্ধ, আগগুৰি, মহীচুঙা, পিঠাগুড়ি, পদুলিসুঙা, conta,
ছিৰাকানি, আধাসিজা, আলুপিটিকা, দোঘৰা, নাওপেটা ইত্যাদি।

--- Page 192 ---
৩০। জতুৱা ঠাচ

৩০ 8 ১ মনৰ ভাব প্ৰকাশ কৰিবলৈ পৃথিৱীৰ সকলো ভাষাতে বিশিষ্ট শব্দৰ
লগত অন্য বিশেষ শব্দ বা ধাতু প্ৰচলিত অর্থতকৈ বিশেষ অৰ্থত ব্যৱহাৰ কৰা দেখা
যায়। অন্য শব্দৰ সহযোগত শব্দৰ প্ৰচলিত অৰ্থতকৈ আন বিশেষ অৰ্থ প্ৰকাশ কৰা
খণ্ডবাক্য বা বাক্যাংশকেই জতুৱা ভাষাৰীতি বা ঠাচ কোৱা হয়। কথিত বক্তব্য বা
লিখিত কথাবোৰ হৃদয়গ্ৰাহী আৰু সুন্দৰ কৰিবলৈ এনে ধৰণৰ বিশিষ্ট বাক্যাংশ ব্যৱহাৰ
কৰা হয়। এনে জতুৱা ঠাচৰ ভাব সুদূৰ প্রসাৰী কাৰণে মানুহৰ মন আকৰ্ষণ কৰে।

জতুৱা বাক্যাংশৰ শব্দবোৰৰ ব্যুৎপত্তিগত অর্থ বা চলিত অৰ্থ প্রকাশ নকৰি
প্রাসংগিকভাৱে অন্য অর্থ প্রকাশ কৰে। যথা-

কপাল ফুল-- অৰ্থাৎ সৌভাগ্য উপস্থিত হ।

বুঢ়াৰ বৰপুতেক এম, এ, পাছ কৰি চাকৰিত সোমোৱাত তেওঁৰ কপাল ফুলিল।

ওপৰৰ বাক্যত ‘কপাল ফুলিল’ বাক্যাংশত থকা ‘কপাল’ আৰু ‘ফুলিল’ পদ

দুটাৰ সামূহিক অর্থ হৈছে সৌভাগ্য উপস্থিত হ’ল। ইয়াত ‘কপাল’ শব্দৰ প্রচলিত .
গা নহয়, নাইবা ‘ফুলিল’ শব্দটো ফুল ফুলা অৰ্থ কৰা নাই। উভয়ে
আন BAC প্রকাশ কৰিছে।

অসমীয়া ভাষাত বিশিষ্ট অৰ্থ প্রকাশক জতুৱা ঠাচ অলেখ আছে। সেইবোৰ
আমি তলত দিয়া ধৰণে ভাগ কৰিব পাৰোঁ।

(ক) নামশব্দৰ লগত সহায়কাৰী ক্ৰিয়া যোগ হৈ পৃথক অৰ্থ বুজোৱা যৌগিক
ধাতু (Idiomatic uses of Nominal Compounds Roots)

(a) বিশেষ্য পদৰ বিশেষ অৰ্থত ব্যৱহাৰ (Idiomatic uses of Nouns)

(গ) ক্ৰিয়া পদৰ বিশেষ অৰ্থত ব্যৱহাৰ (Idiomatic uses of verbs)

(ঘ) বিশেষ্য পদৰ লগত ক্ৰিয়া পদৰ বিশেষ অর্থত ব্যৱহাৰ (Idiomatic
uses of Verbs with particular Nouns)

(6) বিশেষণ পদৰ বিশেষ অৰ্থত ব্যৱহাৰ (Idiomatic uses of
Adjectives)

(6) বিভিন্ন শব্দ বা পদ সমষ্টিৰ বিশেষ অর্থত ব্যৱহাৰ (Idiomatic uses
of miscelleneous Words or Phrases)

৩০ ঃ ২ (ক) নামশব্দৰ লগত সহায়কাৰী ক্ৰিয়া যোগ হৈ পৃথক অৰ্থ বুজোৱা
যৌগিক ধাতু (Nominal Compound Roots)

আওকাণ কৰ্‌ - ঃ অৱহেলা কৰ (to ignore)

আধাৰ বাট্‌- ঃ খাদ্য বা আহাৰ খুৱা (to feed) (পখীৰ ক্ষেত্ৰত)

আমোদ কৰ্‌ - 2 উপভোগ কৰ্‌ (to enjoy)

--- Page 193 ---
অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

কাষৰ হ-- £ একাষৰীয়া হ (to stand off)

কাণ তাল মাৰ্‌ — 8 কলা হৈ যা (to deafen)

কীহ পৰি জিন যা-- ঃ হাই-উৰুমিৰ পাছত একেবাৰে Five হোৱা
(to prevail dead silence)

কৌচ পাত- ঃ প্রসাদ বা ভিক্ষা খোজ্‌
(to big aims or prasad)

খতা দি-- 2 কৃতজ্ঞতা নজনোৱাত সোঁৱৰাই দিয়া
(to confront by imputing ungrateful-
ness)

খচ্‌কৈ কৰ্-- £ তাৰাতাৰি কৰ্‌ (to make haste)

খাজ্‌ খা- £ উপযুক্ত (to fit into coincide)

খোহা মাৰ্‌- £ খেৰৰ চালত খেৰ থুপাই সুমাই থ

(to patch by thatching)

গঢ় লাগ্‌- £ উপযুক্ত হ, উপযুক্তভাৱে কামত লাগ্‌
(to take shape)

গৰ্‌ গেড়) লাগ্‌- __ঃ ওখ-চাপৰ অনুভৱ কৰা (to feel rough and
uneven) শোৱা বিছনাত ওখ-চাপৰ হোৱা বুজায়।

গহ্‌ কৰ্-- £ গৰ্ব কৰ (to claim with pride)
গেৰি মাৰ্‌- -$ চিঞৰি মাত্‌ (০ call by shouting)
গাল মাৰ্‌- -$ হাতৰ মুঠিৰে মুখত দে (to put into the
mouth by. handful)
ঘোপা কৰ্‌-- £ খং কৰি চা (to_contract the eyes with
anger)
ঘেৰ দি — 8 চাৰিওফালে আগুৰ্‌ (to encircle)
be খা- 8 আচৰিত হ (to be astonished)
ছল চা- 2 সুবিধালৈ অপেক্ষা কৰ্‌ (to await opportu-
nity)
চাত মাৰ্্‌-- ১। হঠাৎ নাইকিয়া হ (to dazzle)
২। বাঁহৰ খুটি পোত-- অধিকাৰৰ সীমা বা শ্মশান
ভূমিত।
চান্‌ থ- £ গণনাত চিন থ (to keep sign in counting)
চিপ্‌ মাৰ-- 8 হঠাতে ওপৰলৈ টান (to pull upwards) বৰশী,
বোৱাত। :

চিলিম ছিগ-- ঃ শেষ আশাও নাইকিয়া হ (to lose the last
hope) = ৯ &

--- Page 194 ---
জতুৱা ঠাচ ১৮৭

সন্দেহ কৰ (to suspect)

একেথুপ হ (to throng, to assemble)
আস্বাদন ল, ফল পা (to test)

চিঞৰি উঠ (to shout out)
- সুন্দৰ গঠন ধৰ (to grow luxuriant)
হতবাক হ (to stiffen)

ইংগিত দি (to make sign)

আপত্তি কৰি আদৰ জনাই থাক্‌ (to show
sulkiness)

গৰ্ব কৰ্‌ (0০৪90) '

জপিয়া (to jump up)

সুস্থিৰে বাস কৰ্‌ (০ settle down)

ভীত হৈ পৰ্‌ (to get frightend)

শাল মাৰ, বন্ধ কৰ্‌ (০ bolt)
s পোৱালি দি, (বৈদিক ধেনা (to give birth to
young as a cow)

লক্ষ্য কৰ্‌ (to have a look at)

জন্তুক আহাৰ (to give food or diet)
উপায় উলিয়াই ল (to find the. way)
একাষৰীয়া হ (to stand off, to move a side)
হেঁচা খাই বহি নোযোৱা হ (be pressed)
বুদ্ধি কৰ্‌ (to play a trick)
>1 উপযুক্ত হ (০ adjust the balance)
21 প্ৰতিযোগিতা কৰ্‌ (০ contest)
ঃ গৰ্বেৰে নিজক দেখা (to show oneself with
pride of vanity)
অহংকাৰ কৰ্‌ (to boast)

পৰিত্যক্ত হ (0 be rejected as worthless)
2 অংগীকাৰ্‌ কৰ্‌ (to bet)
3 বংশৰ আটাইবোৰ মৰি শেষ হ (to ce! and all
leaving the homestead deserted)

মহৎ বা বিজ্ঞ হ (to become great)

বেয়া গোন্ধ ওলা (ভাতত খাটে)
চাল-চলন চা (to watch one’s movement)

০০ ০০ ৬১০ ৬9০০ 08 ৬০ ৬০ ৬০

© ৬০ ৬০ ৬০ ১৬০ ৮৬০

১০০ ৬০ O88 ৬১ ৬০০ ৬০

°

০
০
°

০০ 90 ০০

--- Page 195 ---
১৮৮

অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

ও, 8 দৈনিক খাদ্য যোগাৰ দি

ৰোল বহ-- £ গতানুগতিক হ (to make a precedent)

ৰোহ্‌ পাত্‌-- £ আপত্তি কৰি আদৰ জনাই থাক্‌ (to show
sulkiness)

AA ঢোক্‌-- 3 ভাগৰত থুই গিলা-- (to swallow spittle)

সেকা দি-- 2 শাস্তি দে (to punish)

BR ফনহ্‌ কৰ্‌্‌_ ঃ উৎসাহ ভৰে কামত লাগি দেখা (to engaged
with interest and pride)

BFF ঃ ধুনীয়া কোমল মাংসপেশী থকা (নাৰীৰ স্তনৰ
ক্ষেত্ৰত (be fleshy but soft and lovely
(female : breasts)

হামকুৰি খা-- ঃ হামখুৰি খা, সন্মুখলৈ হঠাতে পৰা (to fall
suddenly in the front)

হাবাথুৰি খা-- £ অতি PCI যত্ন কৰ ((০ try the best or to
try one’s utmost)

৩০ 3 ৩ (2%) ery পদৰ বিশেষ অর্থত ব্যৱহাৰ ঃ

১। কপাল (forehead)

কপাল খা- ঃ সুবিধা এৰ, দুৰ্ভাগ্য উপস্থিত হ।
কপাল ধো-- £ আশা ত্যাগ কৰ্‌।
কপাল নাই-- ঃ ভাগ্য নাই।
কপালৰ ঘাম মাটিত পেলা — ঃ অতিপাত পৰিশ্রম কৰ্‌।
কপাল ফুল্‌-- ঃ সৌভাগ্য আহ বা সৌভাগ্য উপস্থিত হ।
কপাল চা- £ ভাগ্য পৰীক্ষা কৰি চা।
কপাল মুকলি হ-- £ ভাগ্য উপস্থিত হ।
কপাল ফুট্‌-- ঃ দুৰ্ভাগ্য উপস্থিত হ।
কপালত জুই লাগ্‌-- 8 সৌভাগ্য নষ্ট হ।
২। কাণ (> কৰ্ণ Ear)
কাণ কৰ্‌-- £ মনোযোগ দি।
কাণ কটা-- £ নিলাজ, নিধক।
কাণ দি- £ মনোযোগ দি, মন দি।
কাণ পাত্‌- £ শুনিবলৈ সাজু হ।
কাণ ছোৱাই থ-- 8 মনত ৰাখিবলৈ কোনো কথা শুনাই থ।

কাণ ছোৱা- "কোনো কথা জনোৱা।

--- Page 196 ---
জতুৱা ঠাচ ! ১৮৯

কাণত পৰ্্‌-- ঃ শুনিবলৈ যত্ন NPSL GH, সহজে
শুন্‌।
কাণ থিয় a ঃ ব্যগ্ৰ হ (শুনিবলৈ)।
কাণ থিয় কৰ্্‌-- 3 শুনিবলৈ আগ্ৰহ কৰ্‌।
কাণত ধৰি ক-- £ অংগীকাৰ কৰি ক।
কণাকণি কৰ্্‌-- £ ফুচ-ফুচাই ক।
কাণত পেলা- $ শুনাই থ।
কাণ সাৰ এৰ্‌- £ যত্ন ল’বলৈ এৰি দে।
কাণ তাল মাৰ্্‌-- 2 অতি তীৱ শব্দ হ।
কাণ BIR মাৰ্‌- £ গালত জোৰে চৰ্‌ মাৰ্‌।
কাণ সৰালি মাৰ্‌- £ আওকাণ কৰাৰ দৰে মনে মনে কাণ পাতি
শুন্‌।
কাণকটা বটা-- £ কিনাৰত ফুল কটা বটা।
৩। কান (> স্কন্ধ Shoulder)
কাণ (কান) সমনীয়া ঃ প্রায় সমনীয়া ডেকা।
কান কাট্‌- 8 খুটাৰ মূৰত খোপ কাট্‌।
কান খৰ- £ গৰু বা মহ’ৰ কান্ধত হোৱা খৰ।
কান মাৰ্‌- £ ভাৰখন একান্ধৰপৰা আন কান্ধলৈ নি।
৪। কঁকাল
কঁকাল ভাং- $ নাচিবলৈ গাৰ সোঁমাজ বেঁকা কৰ।
কঁকালপৰা-- ঃ দুৰ্বল হ, বুঢ়া, হ, ক্ষমতা হীন হ।
কঁকাল ভাগ্‌-- ঃ দুৰ্বল হ, ক্ষমতাহীন হ।
কঁকাল পৰ্‌-- $ বল বা ক্ষমতাৰ প্ৰধান কাৰণ নষ্ট হ।
কঁকাল বান্ধ =. ey
ত ty
আঁঠু কাঢ়ু ঃ আঁঠুৱে লৰি-চৰি ফুৰ বা বুল।
আঁঠু ল- £ সেৱা কৰ্‌, সম্মান দেখুৱাবলৈ আঁঠু
কৌচাই বহ।
আঁঠু চোঙা- $ সন্মান দেখুৱাবলৈ আঁঠু কৌচাই অলপকৈ
মাটিত লগা।
vl গা
গা কৰ্‌- পুষ্ট হ, হীন অৱস্থাৰ ভাললৈ আহ।
গা ধৰ-- | £ শকত হ।
Cy - ঃ কোনো কাম কৰিবলৈ উদ্যোগী হ বা বৰ

ইচ্ছুক হ।

--- Page 197 ---
১৯০

গা এৰা দি-
গাই-বাই dI-
গা ঘেলা--
গা পাতি ল-

গাত ল —

গা টেঙা-

গা ছো--

গা জুৰ পৰ্-

গা জোৰা-

গা তঙা-

গা ধৰ্‌ =

গা ভাল হ--

গাৰ নোম ডাল ডাল হ--

গা-ভাৰী--

গা ৰ-

গা সাৰ্‌ --
গা খালাচ হ

গা লগাই কৰ্‌
গা দাং-

গা দাঙি ক-
গা গধুৰ--

গা ৰাই জাই কৰ্‌

ঃ সম্পৰ্ক এৰ্‌।

3 কিছু পৰিমাণে. যত্ন কৰি চা।

£ কাম নকৰি ঘূৰি ফুৰ্‌, ধুন্‌ মাৰি ফুৰ্‌।
সন্মত হ।

ঃ মান্তি হ, নিজৰ কৰি পাতি ল।

বেজাৰ পা।

মাৰ্‌;, গাত হাত লগা।

গাতো শীত হৈ পৰ্‌।

যথেষ্ট হোৱা, অটা।

নৰিয়া বা বিপদৰপৰা ক্ৰমে ভাল হ।

পুষ্ট হয়, শকত হ।

নৰিয়াৰ পৰা উঠ।

জিকাৰ খা, ভয় পাই অকস্মাৎ গাৰ নোম

থিয় হ।

গৰ্ভৱতী।

কোনোমতে ৰক্ষা পৰ্‌।

£ বিপদৰ পৰা উদ্ধাৰ পা, প্রসৱ হ।

মনদি কৰ্‌।

নিৰায়াৰ পৰা গা ভাল পাই উঠ্‌।

সাহস কৰি ক।

£ এলেহুৱা।

$ ইচাটি-বিচাটি কৰ্‌, অথিৰ হ।

Ql চকু
8 বুজন হ, ভাল-বেয়া বুজিব পৰা হ।

2 লোকৰ a দেখিব নোৱাৰা।
ঃ দৃষ্টি কৰি সন্তোষ ল।
8 দেখিবলৈ ধুনীয়া।

oo ০০ eo ৬০ ০০ eo ১০০ ০০ ৬

০১০ ০০

০ ০০ oo ৬০৮

ঃ দৃষ্টি গোচৰ হ, দেখি ভাল :পোৱা হ।

£ ফীকি দে, প্ৰৱঞ্চনা কৰ্‌।

--- Page 198 ---
জতুৱা ঠাচ ১৯১

চকু দি বা চকু পেলা-- & পাবলৈ ইচ্ছা কৰি চা, বৰকৈ মন লগা।
চকু ফুৰা — £ ওপৰে ওপৰে চা।
ame |
চকু Tt ঃ মৃত্যু হ।
চকু মুদা কুলি-- £ প্ৰৱঞ্চক, ফীকি দি খোৱা মানুহ।
চকু মেলি চা- 2 অনুগ্ৰহ কৰ্‌।
চকুৰ কুটা হ-- ঃ অপ্ৰিয় হ।
চকুৰ পুতলা - ‘
চকুৰ aR 2 আদৰৰ বস্ত
চকু a £ যত্ন ল, দেখি থাক্‌।
চকুৰ পচাৰতে- $ তৎক্ষণাৎ, নিমিষতে।
চকু পকা-- ঃ খং কৰ্‌।
চকু থাকি খালত A 2 জানি শুনি বিপদত A)
চকুৰ কুটা দাঁতৰ শাল-- ঃ শত্ৰু, অপ্রিয়।
biz
মুখ উজ্জ্বল কৰ্‌-- £ নামজ্বলা হ।
eee == ঃ অসনম্তোষৰ ভাব দেখা।
মুখ ওফোন্দা
মুখ কৰ্‌ ঃ মুখ ঘূৰা।
হল| "৷ মাল]
মুখ পাত্‌ = °
মুখ পাতি ধৰ্‌ আনৰ মৌখিক বিবাদত যোগ দে।
মুখ হাত ধো- ঃ মূত্ৰ ত্যাগ কৰ্‌, Fl
মুখৰ ছীঁই গুচা- 2 মৃতজনৰ aah কৰি শুচি হ।
মুখ ফালি ক- ঃ একো গোপন নকৰি ক।
মুখত দে - $ চাকি চা।
মুখ মৰ্্‌-- £ মৌন হ, নিমাত হ।
মুখ লাগ্‌- £ আনৰ লোভ লগাৰ পৰা পীড়া হ, শ্ৰীহীন
al
মুখ সলা-- 8 সদায় খোৱা বস্তু এৰি আন বস্তু খা।
মুখ নোহোৱা-- £ গঢ় লগাই ক'ব নোৱাৰা, সাহপিত
নোহোৱা।
মুখ মেলি থাক্‌- £ আনৰ ওচৰত আশা পাতি থাক্‌।

মুখৰ ভাত কাঢ়ি নে- ঃ পোৱা সুবিধা জোৰ কৰি কাঢ়ি নে।

--- Page 199 ---
১৯২

মুখেৰে সাত হাল বা--

দাঁত লগা-
দাঁত লাগ্‌_-

দীতে ওঠে নালাগ্‌--

হাত আহ্‌--
হাত উঠ্‌-

হাত কৰ্‌ =
হাত কৰি ল

হাত বাগৰা-

হাতত সাৰে ভৰিত Ala

হাত ফুৰা (বুলা)-

মূৰ খা--
মূৰ দি Ge
মূৰ ঘমা--
মূৰ দোৱা--

অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

£ বৰাই কৰি ক।
৯। দাঁত
ঃ মুখ লগা, লোকৰ চকু পৰাত অমংগল
কৰ্‌।
£ লোকৰ চকু পৰাত অমংগল হ।
£ সমূলি কাজিয়া নালাগ্‌।
১০। হাত
£ কোনো কাৰ্যত ভালকৈ হাত চল্‌ বা
অভ্যাস হ।
ঃ ব্যৱসায়ত ক্ৰমশঃ উন্নতি হ। :
ঃ বশ কৰ, নিজৰ হাতলৈ আন্‌, আত্মসাৎ
I
কামত সহায় কৰ্‌।
তত্বাৱধান এৰ্‌, বৰকৈ খৰচ হ।
কৰিবলৈ ধৰ্‌।
সম্পৰ্ক ত্যাগ কৰ্‌।
3 চোৰ স্বভাৱৰ, চোৰ।
ঃ ভিক্ষা কৰ্‌, মাগ্‌।
ৰক্ষা পোৱা।
8 ক্ষমতাশালী।
8 বিনয় প্ৰাৰ্থনা জনা।
$ কামত প্ৰবৃত্ত নোহোৱাকৈ থাক্‌।
কাবৌ কৰ্‌।
2 অধীন কৰি ৰাখ্‌।
8 কৃপণ।
8 আগেয়ে আনে ব্যৱহাৰ কৰা।
8 মনে মনে, অতি গোপনে, কোনো শব্দ
নকৰাকৈ গোপনে।
লাহে লাহে বুলাই দে।
১১। মূৰ
ঃ মৃত্যুৰ কাৰণ হ, মৃত্যুৰ দ্বাৰা হেৰুৱা।
£ ডাঙৰ হ্‌, উদ্‌গতি কৰ্‌।
8 বৰকৈ চিন্তা কৰ্‌।

eo 98 ০০ ১৬০ ০১০

০ eo ০০ ০

৬

০০

--- Page 200 ---
জতুৱা ঠাচ : ্‌ ১৯৩

মূৰ পাত্‌ = ০
মূৰ পতি লা দায়িত্ব গ্ৰহণ কৰ্‌।

মূৰ পোলোকা দে (মাৰ), ; গা এৰা দে, কোনো কথা বা দায়িত্বৰ
বান্ধোনৰ পৰা আঁতৰ হ।

মূৰ ফুৰা-- 2 মূৰ ঘূৰণি ধৰ্‌।
মূৰ মৰ্-- £ উপায় নাইকিয়া হ।
মূৰ মাৰ্‌-- ! £ বাট মাৰ্‌, উপায় নষ্ট কৰ্‌।
১২। মন

মন উঠ্‌-- $ উৎসাহিত হ।
মন কৰ্‌ ঃ ইচ্ছা কৰ্‌, মনোযোগ দে।
মন খা -- ৰ
সন লাগ $ ভাল পা, পছন্দ কৰ্‌।
মন UIs — 8 স্থিৰ মনা, দৃঢ় মনা, সাহসী।
মন পা- £ মন বুজ্‌।
মন পোত্‌- $ঃ মনোযোগ দি।
মন বঢ়া- 8 পাবলৈ ইচ্ছা কৰ্‌, মন মেল।
মন বাঢ়-- 8 কোনো বস্তু এবাৰ পাই আকৌ পাবলৈ

বা অধিক পাবলৈ ইচ্ছা হ।
মন বান্ধ-- £ মনৰ লোভ বা ইচ্ছা সংযত FI
মন ভাগ্‌- $ আগ্রহহীন হ।
মন মৰা- £ বেজাৰ মুৱা, বিমৰ্ষ।
মন মাৰ্‌-- $ নিৰানন্দ হ, বিমৰ্ষ হ।
মনত পৰ্‌/ কৰ্-- 8 স্মৰণ.হ।
মন পতিয়া- 8 মন শান্ত কৰ্‌, অলপ পায়ে ABS থাক্‌।
মনে চিতে- $ অন্তৰেৰে |
মন AQ 2 বেয়া নলগা হ।
মন সামৰ্‌-- ঃ ইচ্ছা এৰ্‌।
মনে ধৰ্্‌- £ বিশ্বাস হ।
মনে পতা- £ মনে সজা, কাল্পনিক।

১৩। পেট

পেট চল্‌-- £ বৰকৈ শৌচ হ।
পেট হ-- £ গৰ্ভৱতী হ।
পেট দে-- £ মনৰ গুপুত কথা জানিবলৈ দে।

পেট পা (ল)- $ মনৰ গুপুত কথা জান্‌।

--- Page 201 ---
অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

পেট পোহ--

পেট মচা-

পেটত হাত ভৰি লুকা--
পেট পেলাই থাক্‌--

পেট ভাটো--
পেটা উঠ্‌-
পেটে ভাতে খা-

পানী Fe
পানী ছো--
পানী (ৰ) তলৰ কীইট--
পানীত পৰ্‌--
পানী দুৱাৰ--
পানী a, মাটি পানী ল--

পানী হ--
পানীত হীহ নচৰা--

ভাত মৰ্্‌--

ভাত মাৰ-
ভাতে ভঁৰাল-

ভাত মোকল্‌--
ভাত ঘৰ--
ভাত উঠু-

বাট চা -
বাট বুল্‌--

বাট কুৰি বা |
বাট কোবা
বাট মাৰ্‌--
বাট aq

£ কোনোমতে খাই লৈ থাক।
2 বৰ ভয় পা।
নাপাই শুই থাক্‌।
$ পেটত বহু কথা ৰাখি প্রকাশ নকৰা মানুহ।
ঃ হেঁচাত চেপেটা হ।
£ জমা নকৰাকৈ কোনোমতে খাই থাক।
১৪। পানী
ঃ ধ্বংস কৰ্‌, বুজিবলৈ সহজ কৰ্‌।
£ মলত্যাগ কৰ্‌।
£ নেদেখা নজনা বিপদ।
£ অথলে যা, হীন হ।
3 পানী সোমোৱা-ওলোৱা ঘাট, শ্নুইচ গেট।
ঃ শৌচ বা মূত্ৰ ত্যাগ কৰাৰ পিছত লোৱা
মাটি বা পানীৰে শুচি =I
£ দ্ৰৱ হ, গ’ল, নষ্ট হ।
$ অতি বিপদ হোৱা।
১৫। ভাত
£ জীৱিকাৰ উপায় নাইকিয়া হ।
£ জীৱিকাৰ উপায় নষ্ট কৰ্‌।
$ ধন-সম্পত্তি কৰি বা জমা কৰি জীৱন
নিৰ্বাহ কৰ্‌।
জীৱিকাৰ উপায় উলিয়াই ল।
মিত্ৰ, বন্ধু বা আপোন মানুহৰ ঘৰ।
আয়ুস নাইকিয়া হ।
১৬। বাটি
ঃ অপেক্ষা কৰ্‌।
কৰ্‌।

£ খোজ কাঢ়ি দূৰলৈ গমন কৰ্‌।

3 বিন্ধা মাৰ্‌, মুদা মাৰ্‌, উপায় নাইকিয়া কৰ্‌।
£ মুদ ‘মৰ্‌, উপায় নাইকিয়া হ।

০০ ০০ ০০

--- Page 202 ---
বাট কেৰা লাগ্‌--
মাটি কৰ্--
মাটি খা--
মাটি দে--
মাটি পানী a
মাটিৰ মানুহ--
মাত দি--
মাত মৰ্‌-
মাত মাতৃ-
মাত লগা--
মাত কথা খা--

হাড় পেলা--
হাড়ে ছালে লগা-
হাড়ত বন গজা--

হাড় ভঙা (বন)_- _

হাড়ক মাটি কৰ্‌--

ঘৰ কৰ্‌--
ঘৰ-গিৰী--
ঘৰ-গোনা--
ঘৰ-জোঁৱাই--
ঘৰ পাত--
ঘৰ ভাং-

কথা দি--
কথা বান্ধ--

জতুৱা ঠাচ ১৯৫

£ কণা-মুৰি লাগ্‌।
১৭। মাটি

ঃ নষ্ট কৰ্‌, পানী কৰ্‌।

3 নষ্ট হ, পানী হ।

£ মাটি দখল, ভোগ কৰ্‌।

8 মৰিলে কবৰ দিয়া।

শুদ্ধ হ।

£ সৰল সহজ লোক।
১৮। মাত

ঃ প্ৰত্যুত্তৰ দি, সোধা কথাৰ উত্তৰ দি, মাত
লগা, দেখা কৰ্‌।
নিমাত হ, উত্তৰ দিব নোৱাৰা হ।
নিমাত কৰ্‌, উত্তৰ বন্ধ কৰ্‌।
মনৰ ভাব ব্যক্ত কৰ্‌।
সম্বোধন কৰ্‌, দেখা সাক্ষাৎ কৰ্‌, মাত
দে।

£ বোল মাত খা, গালি খা।
১৯। হাড়
মৃত্যু হ, মৰ।
ক্ষীণ।
বহুত দিন আগতে মৰা।
কঠিন (বন)।
অতিৰিক্ত পৰিশ্রম কৰ্‌।
২০। ঘৰ ্‌
তিৰোতাৰ সৈতে ঘৰ গৃহস্থালি কৰ্‌।
ঘৰৰ মুৰব্বী, ঘৰ চলাওঁতা।
সদায় ঘৰত থকা।
8 চপনীয়া।
বিয়া কৰ্‌।
গৃহস্থালি থান বান হ।
২১। কথা
প্রতিশ্ৰুতি দি, মান্তি হ।
; মনস্থ কৰ্‌, চুক্তি কৰ্‌।

০০ oo ১9৮০ ৬৮

oo eo ১৬৮৮ ০০ ১৮০

eo ৪৬৮ ৬০

০০ ৮০

5০ of

--- Page 203 ---
১৯৬

অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

২২। কাঠ
কাঠ সংস্কাৰ কৰ্্‌-- 8 মৰা মানুহক খৰি দি অৰ্থাৎ মৰা-শ পোৰ্‌।
কাঠচিতীয়া-- £ কঠোৰ বা নিৰ্দয় হৃদয়ৰ।
৩০ 3 ৪ (at) ক্ৰিয়া পদৰ বিশেষ অৰ্থত ব্যৱহাৰ ঃ
১। উঠ্‌
গছত উঠা ছোৱালী 2 দুষ্ট ছোৱালী।
বংশ উঠ্‌- 3 নিৰ্বংশ হ।
নাম উঠ্‌ ঃ প্ৰশংসা পা।
ভাত উঠা = £ আয়ুস নাইকিয়া হ।
, ২। ৰাখ্‌
কথা ৰাখ্‌- 3 প্ৰতিজ্ঞা ৰক্ষা কৰ।
চকু ৰাখ্‌- 2 সাৱধান হ, যত্ন ল।
নাম ৰাখ্‌-- 2 যশস্যা ৰাখ্‌।
৩। কৰ্‌
টকা কৰ্-- ঃ ধন ঘট।
নাম কৰ্‌-- 3 প্ৰশংসিত হ।
মানুহ কৰ্্‌-- $ উপযুক্ত লোক কৰি গঢ়ি তোল।
মাটি কৰ্‌-- 3 নষ্ট কৰ্‌।
81 দি
পিঠি দি-- ঃ ত্যাগ কৰ্‌, সম্পৰ্ক এৰ্‌।
wr দি — 3 গৰম দি, গৰ্ব কৰি।
নাকত তেল দি-- 3 নিৰ্ভাবনা হ।
জাহ ft মৰ্‌-- 3 জুই পুৰি মৰ্‌।
ভাবুকি দি-- 3 মিছা ভয় খুওৱা।
সেকা দি -= ৰ
মজা দি $ উপযুক্ত শাস্তি দি।
লেপ (ও) দি-- 8 বোকাৰে হাড়ীত (চৰুত) তৰপ দি।
সোপা দি- £ মুখত সোপা বা কৰ্ক দি, (মানুহ আৰু
বটলৰ CHAS) |
হাক দি — ঃ বাধা দি।
হাই দি- £ চিঞৰি দি।

৩০ 3 ৫ ধথে) বিশেষ্য পদৰ লগত ক্ৰিয়া পদৰ বিশেষ অৰ্থত ব্যবহাৰ =

--- Page 204 ---
জতুৱা ঠাচ ১৯৭

বিশেষ বিশেষ ক্ৰিয়াহে ব্যৱহাৰ হয়। তেনে বিশেষ বিশেষ নাম শব্দৰ লগত সমাৰ্থক
হ’লেও অন্য কোনো ক্ৰিয়া ব্যৱহাৰ কৰিব নোৱাৰি। যথা,

আঁঠুৱা তৰ্‌ চেঁই মেল্‌ ফীকি দি

আসন পাৰ্‌ জিৰণি ল বাজনা বজা

আকাৰ ধৰ্‌ বা ল টোপনি ধৰ্‌ ভাও ধৰ্‌

ইতিকিং কৰ্‌ ঠেঙুলি মেল্‌, ভাং | মন মেল, দি, কৰ্‌

নাম ল wet fh ৰণ লাগ্‌, কৰ্‌

এছাৰি জোকাৰ্‌ ঢাপলি মেল্‌ লাজ পা, Si, গুচ্‌

ওহাৰ পাত্‌, নাম্‌ তাত ব শপত FD, খা

কথা ক,_ থূপ খা বাহ সাজ fe, খহা

খং উঠ্‌, কৰ্‌, ধান দা সাঁজ লাগ্‌, ভাগ্‌

গুটি ধৰ্‌, লাগ্‌ পানী বাক্‌, পেলা | হাঁহি মাৰ্‌

চক্‌ খা পানী কাট্‌ ক্ষমা কৰ্‌, মাগ্‌

৩০ $ ৬ (৬) বিশেষণ পদৰ বিশেষ অর্থত ব্যৱহাৰ :

আধা কটা- 2 দুষ্ট, Ab!

পেট ভাটৌ-- = গেটৰ কণা ৰাখি ACA এবাশি-নকৰ|।

ভতুৱা- £ খোৱাত ঠিক, কামত কামিলা নহয়।

গা গধুৰ-- 3 এলেহুৱা, শকত।

পানী দুৱাৰ-- 3 Wap গেট।

মাটিকঁঠাল- 3 আনাৰস।

কেঁচা ল'ৰা- 8 বুদ্ধি পূৰঠ নোহোৱা ল’ৰা।

কেঁচা ঘৰ বা ৰাস্তা-- ত পকা মকৰা যা মাটিৰে তৈয়াৰী|

কেঁচা মাল- ঃ প্ৰকৃতিৰ পৰা উৎপন্ন হোৱা অথচ তাক
পৰিৱৰ্তিত নকৰা বস্তু (Raw mate-
rials)

পকা ল’ৰা- ঃ বুদ্ধি পূৰঠ হোৱা ল’ৰা।

ঘৰ গোনা- £ ঘৰতে থকা লোক।

চকু চৰহা- £ চকু-পোৰা, পৰশ্ৰীকাতৰ

ধোদৰ পচলা-- 8 দেখাত শকত-আৱত হ’লেও সোৰোপা,

- অকামিলা।

হাত দীঘল-- ঃ ক্ষমতাশালী।

কাণ সমনীয়া- প্রায় সমনীয়া, ডেকা।

হাত বাগৰা-- £ আগতে আনে ব্যৱহাৰ কৰা।

মাটিৰ মানুহ-- ঃ সহজ-সৰল লোক।

ঘৰজোঁৱাই-- 2 চপনীয়া।

--- Page 205 ---
অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি |

কেঁচা ঘুমতি--
কেঁচা ৰং-
কেঁচা বন্দৱস্তি--
পকা বন্দৱস্তি--
পকা ৰং-
ক’লা বজাৰ-

$ অসম্পূৰ্ণ টোপনি।

2 অস্থায়ী ৰং।

ঃ লিখিত আৰু স্থিৰ সিদ্ধান্ত নথকা বন্দৱস্ত
3 থিৰাং আৰু লিখিত বন্দৱস্তি।

ঃ স্থায়ী, ৰং।

£ (Black Market)!

৩০ 3 ৭ (6) বিভিন্ন শব্দ বা পদ সমষ্টিৰ বিশেষ অর্থত ব্যৱহাৰ ঃ

চিলিম ছিগ্‌-
খাই পাত ফলা--
খাই পাত ফাল্‌--

টুপাই বুৰ মাৰ্--
নদিক- _

মৰোঁ জীওঁ সোঁ অধিকৈ--
অজীণ-পাতকী--
আলাসৰ লাডু--

বিধি পথালি দি--

পাচ ধৰ্‌ বা ল বা লাগ্‌-
বালিৰ বান্ধ--
ক’লা মুখ কৰ-
পেটতে হাত ভৰি লুকা-
গাই বাই চা-

নাকনি কাননি কৰ্‌--
চুকৰ cog

ডলাৰ বগৰী-
জয়দেউ কাকুতি-
নথৈ ভকতি কৰ্‌--
নপতা FFT

পকা থেকেৰা হেন-
বিনা মেঘে বজ্ৰপাত---
বগলী ভকত--

মৰণত শৰণ দি--

ঃ আশাকাৰীৰ হেতু নাইকিয়া হ, মুদা মৰ্‌।

£ অশলাগী, অকৃতজ্ঞ।

3 অশলাগী হ, উপকাৰৰ শলাগ নোলোৱা
RI

£ সমূলি মিছা মাত, আসৈ মাত।

£ ডাঠি ক, দঢ়াই ক।

8 বৰ যত্তলেৰে, প্রাণ টাকি।

£ দন্দুৰা, দুষ্ট।

£ অতি আদৰৰ ।

£ কামত বাধা জন্মা।

£ পাচে পাচ যা।

ঃ দুৰ্বলৰ বাধা।

8 কেটেৰা জেঙেৰা কৰ্‌, খং দেখুৱা।

2 কথা শুনি স্তম্ভিত হ, আচৰিত হ।

8 যত্ন কৰি চা।

ঃ কষ্ট বা যাতনা দি অস্থিৰ কৰ্‌।

8 অজ্ঞলোক।

2 ঘনাই মত বা বাসস্থান সলোৱা মানুহ।

$ একান্ত চিত্তে কৰা প্ৰাৰ্থনা বা কাকুতি।

2 বৰকৈ মিনতি কৰ্‌ (বিপৰীত অর্থত)।

£ নিজকে বৰলোক বুলি দেখুৱা মানুহ।
8 অতি স্বাস্থ্যবান, তেজস্বী।

3 অভাৱনীয়ভাৱে, অকস্মাৎ বিপদ অহা।

8 বহু মানুহৰ সমাগম।

£ ভিতৰি দুষ্ট fee বাহিৰত সাধু দেখুৰা
লোক।

ঃ প্ৰাণপণে।

$ জানিশুনি সম্মুখৰ বিপদত সোমাই পৰ।

--- Page 206 ---
জণুৱা ঠাচ ১৯৯

মৰ সাহ কৰ্‌-- ঃ বৰ বেছি সাহস কৰ্‌।

যমৰ যাতনা- $ বৰ বেছিকৈ কষ্ট পোৱা।

শ’ল ঠেকত পৰ্্‌-- 3 সাৰিব বা ৰক্ষা পৰিব নোৱাৰা ঠাইত
আৱদ্ধ হ।

আনে বানে- 3 য'তে SWI

আলাই আখথানি-- ঃ fata

আমন্‌ fear 2 বিমৰ্য হৈ।

উলহ মালহ-- $ আনন্দ উৎসৱ সহ।

উধা-মুধাকৈ- ঃ কোনো বিবেচনা নকৰাকৈ।

তল-নলা- £ আঁতিগুৰি।

থৈয়া নথৈয়া-- $ ভয়ংকৰ।

লোদোৰ পোদোৰ- . $ মঙহাল, হৃষ্টপুষ্ট।

বিয়নী মেল-- $ অসাৰ্থক কথা পাতি থকা।

ফেঁটী সাপৰ পোৱালি পোহা-- ঃ ভৱিষ্যৎ শত্ৰুতা কৰিব পৰা শতৰুক
আশ্রয় দি ৰখা।

উনৈশত বা বলা: £ আনন্দত আত্মহাৰা ZI

জুলুকি জুলুকিকৈ শিকা-- £ বাৰে বাৰে অতিশয় কষ্ট বা যাতনা দে।

৩১। যতি বা বিৰাম চিন

৩০ ঃ ১ মানুহে মনৰ ভাব প্ৰকাশ কৰিবলৈ এক বা একাধিক শব্দ উচ্চাৰণ |
FA | গতিকে কথা-বতৰা পাতৌতে সম্পূৰ্ণ ভাব প্রকাশ কৰিবলৈ এটিৰ পিছত এটিকৈ
মাজে মাজে সুবিধানুযায়ী বিৰাম লৈ অনেক শব্দ উচ্চাৰণ হয়। কথা-বতৰাত বিভিন্ন
শব্দ উচ্চাৰণ কৰাৰ লগে লগে সুবিধা মতে উশাহ লয় আৰু নিশাহ উলিয়াই দিয়ে।
উশাহ-নিশাহৰ সুবিধা কৰিবলৈ কথা-বতৰাত বিৰাম লোৱা হয়। মনৰ ভাব স্পষ্ট
কৰিবলৈ বা অৰ্থ সহজবোধ্য কৰিবলৈ শব্দবোৰ একেলগে উচ্চাৰণ নকৰি বিৰতিৰ
পাছত উচ্চাৰণ কৰা হয়। কথা মাধুৰ্য ৰাখিবলৈ, লয়যুক্ত কৰিবলৈও বিৰতিৰ আৱশ্যক
হয়। এই ’ কোৱা হয়। গতিকে শব্দবোৰৰ উচ্চাৰণ প্ৰবাহত তিনিটা

(ক) শ্বাস-নিশ্বাসজনিত বিৰতি বা শ্বাসযতি,

(খ) অৰ্থ আৰু ভাবপ্ৰসূত বিৰতি বা ভাবযতি (বা অর্থযতি) আৰু

(গ) অনুভূতি চালিত কিন্তু নিৰ্দিষ্ট পৰ্যায়ক্ৰমে বিন্যস্ত বিৰতি বা ছন্দযতি।

মানুহে শব্দৰ ধ্বনি প্রবাহৰ মাজতে উশাহ-নিশাহৰ বাবে যি বিৰাম লয় সেয়া
শ্বাসযতি। বাগ্‌ যন্ত্ৰৰ ধ্বনি প্রবাহৰ বাবে ই নিতান্ত আৱশ্যক। এনে অপৰিহাৰ্য বিৰতিয়ে
কথাবোৰ শুনিবলৈ ভাল লগাৰ লগতে বক্তব্য কথাখিনিও সহজে বুজি পোৱা কৰি
তোলে।

--- Page 207 ---
২০০ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

কথা-বতৰা বা লিখিত অৱস্থাত ভাবটো সম্পূৰ্ণ প্ৰকাশ কৰিবলৈ অৰ্থ অনুযায়ী
বা ভাব অনুযায়ী ধ্বনি প্ৰবাহৰ মাজত বা শব্দৰ অংশ বিশেষত বিৰতি লোৱা হয়।
সেয়ে Bas বা ভাবযতি। যথা--

“বীণা স্কুললৈ আহোঁতে, বেগৰ ভিতৰত দুটা পকা আম, এখন কটাৰী,
অলপমান লোণ আৰু এখন কাপোৰ লৈ আহিছিল।”

উক্ত কথাষাৰি কওঁতে ভাব আৰু শ্বাসযতিৰ বাবে ৰৈ যাওঁ। ‘আহোতে’ শব্দ
উচ্চাৰণ কৰি উঠাৰ পাছতে আমি উশাহ লওঁ, কথাষাৰি দমি যায়। তাৰ পাছত পকা
আম, এখন কটাৰী, অলপমান লোণ, এখন কাপোৰ আদি বিভিন্ন বস্তুবোৰ সুকীয়াকৈ
ক’বলৈ আৰু স্পষ্ট কৰিবলৈ প্রত্যেকটো উচ্চাৰণ কৰাৰ পাছতে বিৰাম লোৱা হয়।
একেলগে আটাইকেইটা বস্তুৰ নাম উচ্চাৰণ কৰা নহয়। ক্ষণিকৰ বাবে হ’লেও বিৰাম
লৈহে উচ্চাৰণ কৰা হয়। তেতিয়াহে ভাব স্পষ্ট হৈ পৰে।

ন পতা ফুকন আৰু নপতা ফুকন।

এই দুয়োটাৰে উচ্চাৰণ বিৰাম অনুযায়ী অৰ্থও বেলেগ। প্ৰথমটোৰ ন দীৰ্ঘকৈ
উচ্চাৰণ কৰি ক্ষণিক বিৰতিৰ পাছত ‘পতা’ উচ্চাৰণ কৰিলে নতুনকৈ পতা বুজাব।
দ্বিতীয়টোত একে উশাহত একেলগে ‘নপতা’ উচ্চাৰণ কৰিলে নঞৰ্থক ন + পতা
= বুজায় অৰ্থাৎ নপতা বা ফুকনৰ বাব নোপোৱা ফুকন। গতিকে বিৰামে শব্দৰ অর্থ
প্রকাশত যথেষ্ট প্রভাৱ পেলায়।

ইয়াৰ উপৰিও কথা কওঁতে শ্ৰুতি মাধুৰ্যৰ বাবে নাইবা ধ্বনি উচ্চাৰণত মনৰ
অনুভূতি প্ৰকাশ কৰিবলৈ নিৰ্দিষ্ট পৰ্যায়ক্ৰমে বিৰতি লোৱা হয়। এনে বিৰতিয়ে
বিশেষকৈ কবিতাত ছন্দ মাধুৰ্য দিবলৈ যাওঁতে কেতিয়াবা অৰ্থ যতিকো উপেক্ষা কৰে।
যথা-

“যাৰ ৰাম-কৃষ্ণ-নাম নাৱে ভৱ-সিন্ধু তৰি
পাৱে পৰম্পদ পাপী যত।”

ফালেদি ‘নাৱে’ আগৰ পৰ্বত থকা ‘ৰাম-কৃষ্ণ-নাম’ শব্দৰ লগলগা; ‘ৰাম-কৃষ্ণ নাম
নাৱে’হে হৈ নাৱে শব্দতহে যতি পৰিব লাগিছিল। কিন্তু অর্থথতি নাৱে শব্দত কৰিব
লাগিলেও ছন্দৰ যতিও ‘নাম’ শব্দতেই ছন্দযতি পৰিছে। গতিকে ধ্বনি প্রৱাহৰ
পৰ্যায়ক্ৰমে বিৰামেই হ’ল যতি। ভাবযতি আৰু ছন্দযতি ছন্দৰ বাবে অৰ্থাৎ কবিতাৰ
বাবে অত্যাৱশ্যক। মানুহৰ ধ্বনি প্রবাহৰ নিয়মিত লয়যুক্ত তৰংগ বা ছন্দ সৃষ্টি কৰে
যতিয়ে। গতিকে ছন্দ বা কবিতাত ভাবযতিতকৈ ছন্দযতিহে মূল। Bale কেৱল
সহায়ক মাথোন।

বিৰতিৰ স্থারিত্ব আৰু অৰ্থ yer বাবে আমি যতিক কেইবাটাও ভাগত ভগাব
পাৰোঁ। তলত সেইবোৰ আলোচনা কৰা হ’ল।

১ ঃ ২ পূৰ্ণযতি বা wife (|)

১। বীৰ লাচিতে প্রৱল পৰাক্ৰমী মোগলক পৰাস্ত কৰিছিল।

--- Page 208 ---
যতি বা বিৰাম চিন ২০১

২। দেশতকৈ মোমাই ডাঙৰ নহয়।

১নং বাক্যত ‘পৰাস্ত কৰিছিল’ বুলি কোৱাৰ লগে লগে বক্তব্য কথাষাৰিৰ
অৰ্থ পূৰ্ণ হৈছে আৰু বক্তাই সম্পূৰ্ণ বিৰাম লৈছে। তেনেকৈ ২নং বাক্যতো নহয়’
পদ উচ্চাৰণ কৰাৰ লগে লগে কথাষাৰিৰ, শেষ হৈছে। গতিকে বাক্য শেষ হোৱা
বুজালে অৰ্থাৎ বক্তব্য ভাবটো আধৰনাকৈ নাৰাখি সম্পূৰ্ণ প্রকাশ কৰিলে পূৰ্ণযতি
পৰে।

পুৰণি অসমীয়াত একেবিধ যতি চিন ব্যৱহাৰ হৈছিল। পূৰ্ণযতি হিচাপে প্রথম
“sre এটা সীৰি ‘লাৰু দ্বিতীয় শাৰীত দুটা ATA ব্যৱহাৰ কৰিছিল। বথ-

প্রথমে প্ৰণামো ব্ৰহ্মৰূপী সনাতন।

সৰ্ব অৱতাৰৰ কাৰণ নাৰায়ণ।।

Re ays অসমীয়াত পূৰ্ণযতি বুজাবলৈ এটা দীৰি ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
বাক্যটো শেষ হোৱাৰ লগে লগে পূৰ্ণযতি পৰে। যথা--

‘্ছন্দ যেনিবা নূপুৰ পৰিহিতা TF!

নৃত্যৰ ভংগীৰ লগে লগে নূপূৰ ধ্বনিয়ে দৰ্শক-শ্ৰোতাক বিমোহিত কৰে।

৩১ ঃ ৩ পূৰ্ণযতি বা চেমিকলন (;)

(>) বাক্য এটা সমাপিকা ক্ৰিয়াৰে শৈষ হৈছে; অথচ অৰ্থটো সম্পূৰ্ণ প্রকাশ
পোৱা নাই। পৰৱৰ্তী বাক্যৰ লগত অৰ্থ পূৰ্ণতাৰ সম্বন্ধ আছে; তেনে GRAS BAAS
বা চেমিকোলন ব্যৱহাৰ কৰা হয়। তেতিয়া পূৰ্ণযতিতকৈ প্রায় আধা বিৰাম লোৱা
হয়। যথা--
সৃষ্টি কৰিব নোৱাৰি, ই সৃষ্টি ear

(২) বিপৰীতাৰ্থক বাক্য দুটাৰ মাজত অৰ্ধ্যতি বা চেমিকোলন ব্যৱহাৰ কৰা
হয়। যথা--

‘আজিৰ অসমীয়াসকল ভীৰু; কিন্তু অতীজৰ অসমীয়াসকল বীৰৰো বীৰ
আছিল।’

‘অসমত অসমীয়াসকল বাস কৰিবলৈ নিজৰ বাবেই ঠাই নাটে; অথচ হাজাৰ
হাজাৰ বহিৰাগতক পট্টন দিয়ে।’

৩১ ঃ ৪ পাদযতি বা কমা (,)

(>) সাধাৰণতে BAAS বা চেমিকোলনতকৈ কম সময় বিৰাম ল’লে পাদযতি
বা কমা (,) ব্যৱহাৰ কৰা A | বাক্যৰ মাজত এটিৰ পিছত এটিকৈ একেলগে কেইটামান
নামশব্দ ব্যৱহাৰ কৰিলে প্ৰত্যেকৰ পিছত বিৰামৰ আৱশ্যক হয়। তেতিয়া
নামশব্দবোৰক ‘আৰু’ৰ আখৰকেইটিৰ পিছে পিছে পাদযতি ব্যৱহাৰ কৰা VAT যথা-

বৰুৱাৰ ঘৰৰ জীয়ৰীজনী ৰূপহী, সাদৰী, লাজুকী আৰু অনাড়ম্বৰ।
আনে।

সি, তুমি, এওঁ আৰু এই হেড্‌মাষ্টৰক লগ ধৰিম।

--- Page 209 ---
২০২ | অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

21 একেটি কৰ্তাৰ কেইবাটাও সমাপিকা ক্ৰিয়া হ’লৈ নাইবা একেটি সমাপিকা
ক্ৰিয়াৰ কেইবাটাও কৰ্তা থাকিলে, ‘আৰু'ৰ আগৰ প্রত্যকটো সমাপিকা ক্ৰিয়া নাইবা
কৰ্তাৰ পিছত পাদযতি বা কমা বহে। যথা,

(ক) জয়মতীয়ে স্বামীভক্তি দেখুৱালে, অকথনীয় যাতনা ভুঞ্জিলে, মৃত্যুবৰণ
কৰি ল’লে আৰু এইদৰে অসমীয়া নাৰীৰ সতীত্বৰ আদৰ্শ দেখুৱালে।

(2) জয়মতী, মূলাগাভৰু, ৰাধা-ৰুক্মিণী, আই ভোগেশ্বৰী, কনকলতা GAT
অসমীয়া সতী-বীৰাংগনাৰ পৰিচয় দিছিল।

© কিছুমান জটিল বা মিশ্ৰ বাক্যৰ অপ্ৰধান বাক্যটোৰ পিছত কমা (,) ব্যৱহাৰ
কৰা হয়।

(ক) অসমত সকলো শিল্প আৰু সুকুমাৰ কলাৰ চৰ্চাৰ কেনেকৈ উন্নতি হয়,
তাৰ কাৰণে আমি সদায় যত্নৱান হ’ব ANCA!

(a) পুৰণি অসমৰ চিত্ৰকলাৰ বিষয়ে অনুসন্ধান কৰিলে, পুৰণি অসমীয়া
সভ্যতাৰ জেউতি বঢ়োৱা বহুত তথ্য ওলাব, তাত কোনো সন্দেহ নাই।

৪। প্রায় একে ধৰণৰ সৰু সৰু বাক্য ব্যৱহাৰ কৰিলে শেষৰটোৰ আগৰ
বাক্যবোৰত পাদযতি ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যথা,

(ক) আজি নতুন বছৰত ৰীণাই গায়, বীণাই নাচে, মীনাই হীহে, মাধৱীয়ে
চাপৰি বজায়। ৷

(খ) মই পঢ়িছোঁ, তুমি লিখিছী, তাই চাই আছে, কিন্তু সি নাচি আছে।

(ক) মিছা কথা ক’লে, ভণ্ডামি কৰিলে, ভেঁটি খালে, আন কি অগম্যাগমন
কৰিলে, তথাপি, আজিৰ সমাজত এই ধনিক শ্ৰেণীৰ জাত নাযায়, সমাজত সিহঁতে
আসন CCRT |

৫। সম্বোধন পদৰ পিছত সাধাৰণতে পাদযতি ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যথা,

(ক) শুনা বন্ধু, মোৰ দুখৰ কাহিনী।

(খ) এৰা ভাই, খুব সঁচা এই কথা।

(গ) তোমাৰ কথাত, বন্ধু মোৰ যে অকণো বিশ্বাস নাই।

(ঘ) সুখে-দুখে, আপদে-বিপদে, হে ভগৱান, তুমিয়েই সাৰথি।

৩১ 8 ৫ ভাববোধক (})

১। মানুহৰ অন্তৰত CK অনুভূতি বা আবেগ প্রকাশ পালে দাঁৰিৰ তলত
বিন্দু এটি দিয়া ভাববোধক চিনটো ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যথা,

(ক) হৰি, হৰি! তিৰোতাৰ জীৱন দুখৰ জীৱন। তোমালোক পুৰুষৰ কেনে
যুক্তি! কেনে ন্যায়! তোমালোক আপোনপেটীয়া স্বাৰ্থপৰ জাতি। (বেজবৰুৱাৰ সুৰভি,
৪০ পৃষ্ঠা) !

(খ) ছিঃ এনেখন শাস্ত্ৰ তোমালোকৰ। এনেকুৱা তোমালোক! এনেকুৱা এইখন
সংসাৰ!

সম্বোধন কৰিলে ভাববোধক চিন ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যথা,

(ক) হেৰ চাচোন বোপাই মলখু! তোৰ চাপলাঠি নে টেকেলা কি এইটোৱে
মোক গালি পাৰি টানি-আজুৰি নগুৰ্ণাগতি কৰি কি অপমানবিলাক কৰিব লাগিছে।

--- Page 210 ---
যতি বা বিৰাম চিন ২০৩

উলিয়াই দিয়ে। (সুৰভি, ৪৪ পৃষ্ঠা)

(খ) হেৰি যদু! পঢ়া-শুনা কৰিব।

(গে) ডাঙৰীয়া! মানুহ যদি নিষ্কৰ্মা হ’ল আৰু তাৰ ওপৰত তাৰ স্বভাৱটো
যদি চকু পোৰা হ’ল, তেন্তে শৰীৰ চৰ্চাই (পৰচৰ্চাই) ফুটুকা গছত aia বীহ
লোৱাদি তাৰ গাত বীহ লয়। (সুৰভি, ৭৮ পৃষ্ঠা)

৩২ ঃ ৬ প্রশ্নৰোধক চিন (?)

বাক্যটোৰ অর্থ প্ৰশ্নবোধক হ’লে বাক্যৰ শেষত এই চিন ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
যথা,

(ক) আৰ্য মানে কি তালৈ এবাৰ মন. কৰি চাইছানে? আৰ্য মানে হালোৱা
নহয়নে? আপোনাসকলৰ পণ্ডিতসকলেই দেখোন কয় ২৷ বা অৰ ধাতুৰ পৰাই আৰ্য,
মানে হালোৱা। হালবাই খেতি কৰি জীৱিকা নিৰ্বাহ কৰাবিলাককে আগেয়ে আৰ্য
বুলিছিল। (বেজবৰুৱা)

বৰ্তমান ইয়াৰ বিপৰীত হৈছে কিয়?

কথাখিনি গমি চাইছেনে?

৩১ ঃ ৭ কোলন (8)

আধুনিক অসমীয়াত ইংৰাজীৰ আদৰ্শত সোমাই পৰিছে। আগৰ কথাখিনি বা
সূত্ৰ মোকলাই লিখিলে কোলন (ঃ) ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যথা,

মানুহৰ কণ্ঠোচ্চাৰিত ধ্বনিৰ চাৰিটা গুণ; তীব্ৰতা, গাম্ভীৰ্য, দৈৰ্ঘ্য বা কাল
পৰিমাণ আৰু FSI

কিতাপৰ বেচ ঃ এটকা মাথোন।

মূল্য ঃ দুটকা মাথোন।

মনত ৰাখিবা ঃ বিদেশী ধাৰ কৰা শব্দত ty বিধিমতে wa; ন AMT নহয়।

শব্দৰ শেষাংশ লোপ হ’লেও এই চিন দিয়া হয়। যথা পৃষ্ঠা-- পৃঃ

৩১ ঃ ৮ কোলন দেচ্‌ (8-2)

কোনো সূত্ৰ বা সংজ্ঞাৰ নামোল্লেখ কৰি উদাহৰণ দি বুজালে সাধাৰণতে দেচ্‌
(ঃ-) ব্যৱহাৰ বা কোলন দেচ্‌ কৰা হয়। যথা,

বাক্য £- এক বা একাধিক শব্দ ব্যৱহাৰ কৰি মনৰ ভাব প্রকাশ কৰিলে বাক্য
বোলে।

প্রকৃতি দুবিধ £-- (ক) ধাতু আৰু প্রাতিপদিক।

৩১ ঃ৯ দেচ্‌

এটা কথাৰ লগতে আন এটা কথা অৱতাৰণা কৰিলে নাইবা বাক্যৰ কোনো
অংশত জোৰ দিলে দেচ্‌ (—) ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যথা,

(কে) কলেজত পঢ়োঁতে মই সপোন দেখিছিলোঁ; মই এজন হাকিম হম,
নহ’লে মন্ত্ৰী হম, কিন্তু শেষত হ’লোঁ-- এজন কেৰাণী।

--- Page 211 ---
২০৪ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

(খ) আৰু এটা কথা সোধোঁ-- আমি যে আৰ্য, আৰ্য ভাল বামুণ, ডাঙৰ জাত
কৰি গণ্ডপ মাৰি থাকৌহঁক, এতিয়াই যদি কোনোবাই কোনো উপায়েৰে স্বৰ্গৰ পৰা
আমাৰ পূৰ্ব পুৰুষসকলক নমাই আমাৰ আগত আনি দিয়েহি, তেন্তে কি হ'ব?

(সুৰভি, ৮৪ পৃষ্ঠা)
৩১ ঃ ১০ হাইফেন্‌ (-)
SE সমাসত এনে হাইফেন্‌ ব্যৱহাৰ হয়। একে অৰ্থৰ বা বিপৰীত অৰ্থৰ
শব্দক যোৰ কৰি বুজাবলৈ এই চিন ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যথা,
সুখ-দুখ, বিপদ-আপদ, গা-গাৰী, বা-বাতৰি Zon
৩১ £ঃ ১১ ঃ উদ্ধাৰ চিন (“..”), (”)
উদ্ধৃত হ’লে বা প্রত্যক্ষ উক্তি হ’লে দুটাকৈ যোৰ কৰা উদ্ধাৰ চিন ব্যৱহাৰ
কৰা হয়।
(ক) প্রত্যক্ষ উক্তিত ইয়াৰ ব্যৱহাৰ হয়। যথা,
বীণাই ক’লে, “আজি স্কুল বন্ধনে?”
ৰংপিয়ে ক’লে, “তাই সঁচাকৈ ধুনীয়া ছোৱালী।”
(খ) কোনো কথা উদ্ধৃত কৰিলে-=

“অব্যক্ত wis হৰি কিমতে পূজিবা তাঙ্ক
ব্যাপকত কিবা বিসৰ্জন।
এতাৱন্ত মূৰ্তিশূন্য কেনামতে চিস্তিবাহা

ৰাম বুলি শুদ্ধ কৰা মন।”
(গ) কোনো শব্দত জোৰ দিলে বিশেষকৈ বুজালে এটিকৈ যোৰা কৰা উদ্ধাৰ
চিন ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যথা--
মহাপুৰুষ শংকৰদেৱৰ ‘কীৰ্তন’ আৰু মহাপুৰুষ মাধৱদেৱৰ ‘নামঘোষা’

৩১ ঃ ১২ বন্ধনীৰ চিন ঃ (..), {--}, [--.]

অঙ্ক শাস্ত্ৰত এই তিনিটা চিন ব্যৱহাৰ হয়। চন্দ্ৰ বন্ধনী (), সাধাৰণতে আমি
ব্যৱহাৰ কৰোঁ। বাক্যৰ ভিতৰত কোনো শব্দৰ ভাঙনি, বিদেশী শব্দ বা অপৰিচিত
শব্দৰ পৰিচিত শব্দ বা বাক্যাংশ এই বন্ধনীৰ মাজত ৰাখি বুজোৱা হয়। কুটিল আৰু
বৰ বন্ধনীৰ { }, [ ] সিমান আৱশ্যক নহয়।

১। প্রকৃতিৰ (ধাতু বা প্রাতিপদিক) লগত প্ৰত্যয় যোগ হৈ শব্দ বা পদ সৃষ্টি
কৰে।

২। অমিত্ৰাক্ষৰ ছন্দ (Blank Verse) আৰু Tes ছন্দ (Free Verse)
প্রকৃততে একে নহয়।

৩১ ঃ ১৩ বৰ্জন চিন (...), (F**)

উক্তিৰ ভিতৰত বা উদ্ধৃত কথাৰ মাজত কিবা কথা বা শব্দ বাদ দিলে এই
চিন ব্যৱহাৰ হয়।

--- Page 212 ---
যতি বা বিৰাম চিন ২০৫

৩১ £ঃ ১৪ (খ_) এই চিনটো ধাতু বুজোৱা চিন, যেনে, "_ খা,
V_— কৰ্‌, অৰ্থাৎ খা ধাতু, কৰ্‌ ag!

(>) এই চিন থাকিলে বীওহাতৰ শব্দৰপৰা সৌহাতৰ শব্দটো ওলোৱা বুজায়।
যেনে, কৰ্ম > কৰ্ম্ম > কাম।

(<) বীওহাতৰ শব্দটো সোঁহাতৰপৰা উদ্ভৱ হোৱা বুজায়। যেনে, পঢ়ে <
সং, পঠতি। ভাত < সং, ভক্ত।

৩১ £ঃ ১৫ চন্দ্ৰবিন্দু (*)

১। অনুনাসিক উচ্চাৰণ কৰিবলৈ শব্দৰ কোনো আখৰৰ ওপৰত এই চিন
ব্যৱহাৰ কৰা হয়। স্বৰধ্বনি অনুনাসিক (Nasal) হয়। যথা,

২। মৃতজনৰ নামৰ আগত Win অর্থত ব্যৱহাৰ হয়। যথা,

পিতৃ * সিদ্ধিনাথ পণ্ডিত গীৱৰ এজন মুখিয়াল লোক আছিল।

Ol খ্যাতনামা সত্ৰৰ নামৰ আগত PI সূচক * ব্যৱহাৰ হয়।

যথা * কমলাবাৰী সত্ৰ, * বৰসত্ৰ, * Bera!

81 বুৰঞ্জী বা পুৰণি সাহিত্যত আহোম ৰজাক বুজাবলৈ স্বৰ্গদেউ ব্যৱহাৰ
কৰিছিল। যথা,

বৰফুকনে * ক জনালেহি। কেতিয়াবা দুটাকৈ "দিয়ে।

যথা °° দেৱক প্ৰরণামিলে।

@ | ইশ্বৰ বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ হয়। দুটা বা তিনিটাও ব্যৱহাৰ হ'ব পাৰে। যথা,
* পদেৱক আশীৰ্বাদ কৰি কুশল চিন্তি থাকিবৰ নিমিত্তে।”-- পুৰণি ফয়চলা।

ইয়াত ***“ Sas, পিছৰ দুটাই স্বৰ্গেদেউক বুজাইছে।

৩১ $ ১৬ কাটকুটা বা ৰৈ যোৱা চিন (A)

লিখোঁতে কোনো কথা বা শব্দ ৰৈ গ’লে এই চিন দি কথাষাৰি বা শব্দ উল্লেখ
কৰা হয়। যথা,

অসমীয়া

‘প্ৰিয়তমাৰ চিঠি’ শীৰ্ষক কবিতাটি A ভাষাত প্রথম চ’নেটৰ আৰ্হি।

(নাইবা A চিন দি কাষতো উল্লেখ কৰিব পাৰি)।

৩১ 8 ১৭ ফুট নোটৰ চিন *, ~ ,*

৩১ 3 ob বিভিন্ন দ্যোতক ঃ *

চেক্‌চন চিন।

পেৰাগ্ৰাফ চিন।

৩১ 8 ১৯ যথা স্থানত যতি ব্যৱহাৰ কৰা ঃ

আপোনালোকৰ উপৰি পুৰুষসকলে যত ভৰিৰে বাট বুলিছিল আজিকালি
তেওঁলোকৰ সতি-সন্ততি আপোনালোকে দেখোন তাত মূৰেৰে বাট নুবুলিলে সৰ্বনাশ

--- Page 213 ---
২০৬ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

সমুৎপন্ন হয় এইটো কিন্তু এটা বৰ ডাঙৰ সাঁথৰ এই সাঁথৰৰ মৰ্মটো মোক বুজাই
দিয়কচোন হে Uric ব্ৰাহ্মণ উকিল ডাঙৰীয়া অৰ্থাৎ বৰ হালোৱা মোক এইটো
বুজাই দিয়কচোন আপোনালোকৰ জাতটোৱে কোনখন বেদৰ মতে চলিব লাগিছে
আপোনালোকৰ জাতৰ নাড়ীডালে কোনখন সুশ্ৰুত বা কোনখন চড়ক সংহিতাৰ নিয়ম
মানি ললে মোক কওকচোন অংকস্য বামা গতি বুলি কয় আপোনালোকৰো জাত-
কুল আদিৰ তেনেকুৱা বামাগতি নেকি আগৰ আপোনালোকৰ হালোৱা
পিতৃপুৰুষসকলৰ দুহিতা আইদেউহঁতৰ বাবে আছিল গাখীৰ খীৰোৱা, উলৰ মোজা
বোৱা, ছবি অঁকা, গান-বাজনা কৰা বা ‘নাটক’, ‘নভেল’ পঢ়া নহয় তেওঁলোকৰ কাম
ঘাইকৈ গাখীৰ খীৰোৱা আছিল। (বেজবৰুৱা, সুৰভি ৭৯পৃষ্ঠা)
উপযুক্ত যতি যথাস্থানত বহুৱালে--

“আপোনালোকৰ উপৰিপুৰুষসকলে য’ত ভৰিৰে বাট বুলিছিল, আজিকালি
তেওঁলোকৰ সতি-সম্ততি আপোনালোকে দেখোন তাত মূৰেৰে বাট নুবুলিলে সৰ্বনাশ
সমুত্পন্ন হয়। এইটো কিন্তু বৰ ডাঙৰ সীথৰ। এই সাঁথৰৰ wi মোক বুজাই
দিয়কচোন! হে আৰ্যশ্ৰেষ্ঠ ব্ৰাহ্মণ উকলি ডাঙৰীয়া! অৰ্থাৎ বৰ হালোৱা! মোক এইটো
বুজাই দিয়কচোন, আপোনালোকৰ জাতটোৱে কোনখন বেদৰ মতে চলিব লাগিছে?
আপোনালোকৰ জাতৰ নাড়ীডালে কোনখন সুশ্ৰুত বা কোনখন চড়ক সংহিতাৰ নিয়ম
মানি ল’লে মোক কওকচোন? ‘অংকস্য বামাগতি’ বুলি কয়, আপোনালোকৰো জাত-
কুল আদিৰ তেনে বামাগতি’ নেকি? আগৰ আপোনালোকৰ হালোৱা পিতৃপুৰুষসকলৰ
গান-বাজনা কৰা বা নাটক ‘নভেল’ পঢ়া নহয়। তেওঁলোকৰ কাম ঘাইকৈ গাখীৰ
খীৰোৱা আছিল।” (বেজবৰুৱা সুৰভি ৭৯ পৃষ্ঠা)

অনুশীলনী

১। যতি বুলিলে কি বুজী? কি কি কাৰণত যতিৰ আৱশ্যক আলোচনা FT|

২। তলত দিয়া কেইটিৰ ব্যৱহাৰ সম্বন্ধে কি জানা লিখী।

(ক) কমা বা পাদযতি, (খ) BAAS, (গ) পূৰ্ণযতি।

৩। ভাবযতি আৰু ছন্দযতিৰ মাজত পাৰ্থক্য কেনে আলোচনা কৰাঁ।

৪। উপযুক্ত যতি যথাস্থানত বহুৱী।

(ক) -- আপোনালোকৰ হালোৱা পিতৃপুৰুষসকলৰ গৰুৱেই ধন গৰুৱেই সৰ্বহ
আছিল তাৰ বাহিৰে হালোৱাৰ আন কিবা বহুমূলীয়া ধন সম্পত্তি থাকিবৰ আশা কৰিব
পাৰি কেনেকৈ কিবা বস্তু কিনাৰ বেচ দিব লাগিলে অথবা কোনো জগৰৰ বাবে দণ্ড
দিব অৰ্থাৎ জৰিমনা ভৰিব লাগিলে তেওঁলোককে ধেনু অর্থাৎ গৰু দিছিল আৰু
আজিলৈকে তাৰ চিন আপোনালোকৰ পৰাচিতত এধেনু পৰাচিত দুধেনু পৰাচিত কথা
ৰৈ গৈছে। C (বেজবৰুৱা)

--- Page 214 ---
যতি বা বিৰাম চিন -_ ২০৭

(খ) অসমৰ লোক উৎসৱৰ সংখ্যা সঠিককৈ দিব নোৱাৰি পাহাৰ আৰু
ভৈয়ামত ভিন ভিন উৎসৱ বিভিন্ন ধৰণেৰে পালন কৰা হয় একোটা লোক উৎসৱৰ
পালনত আঞ্চলিক বা শ্ৰেণীগত পাৰ্থক্যও থাকে মণিপুৰী যেই সেই লুচাই, মিজো,
নগা, মিৰি, মিছিং, মিছিমি, আদি আবৰ, গাৰো, খাছিয়া, বড়ো, মিকিৰ, ৰাভা,
লালুং, দেউৰী, চুটীয়া আদি পাহাৰ ভৈয়ামৰ জন-জাতিবোৰৰ মাজত ভালেমান লোক
উৎসৱ লোকাচাৰ যুগ যুগ ধৰি পালিত হৈ আছে। (UI? প্রমোদচন্দ্ৰ ভট্টাচাৰ্য)।

--- Page 215 ---
৩২। ছন্দ

৩২ ঃ ১ মানুহৰ দৈনন্দিন জীৱনত কিবা কাম কৰিলে একেৰাহে সমান শক্তিৰে
নকৰি একোবাৰ ঢিলাই দি পিছ মুহূৰ্ততে আকৌ দৃঢ়ভাৱে কাম কৰা দেখা যায়।
তেনেকৈ কাম কৰিলে ক্লান্তিবোধ নহয়। cad cad ব’ঠা মাৰি নাও বালে ক'ব
নোৱাৰাকৈও নাও Gg গতিত আগ বাঢ়ে। হেইঅ’ হেইচ’ বুলি এবাৰ ঢিলাই এবাৰ
টানকৈ কাম কৰাত কামটো সহজ হৈ উঠে; শৰীৰতো বিশেষ জোৰ নপৰে। এইদৰে
নিয়মিত তাল ৰাখি কাম কৰিলে কামো সিজে দেখাতো ভাল দেখি। ঠিক তেনেকৈ
অন্তৰৰ বিভিন্ন ভাবানুভূতি নিয়মিত লয়যুক্ত হৈ ভাষাৰ মাধ্যমেদি প্রকাশ পালে শ্ৰোতাৰ
হৃদয় আকৰ্ষণ কৰে আৰু অন্তৰত ৰসানুভূতি জগাই তোলে।

গতিকে নিয়মিত লয়যুক্ত আৰু সুপৰিমিত ধ্বনি বিন্যাসেই ছন্দ। তাল-ধ্বনি-
স্পন্দনৰ জনক, ছন্দৰ আত্মা। তাল বা লয় সংৰক্ষণৰ বাবে ধ্বনি প্রবাহৰ বিৰাম বা
যতি অত্যাৱশ্যক। সেইবাবেই উচ্চাৰিত ধ্বনি প্রৱাহৰ স্পন্দনজাত সৌন্দৰ্যকেই ছন্দ
আখ্যা দিয়া হয়।

028 ২ কবিৰ মনৰ কথাখিনি যদি উঠা-নমা আৰু বিৰামৰ আশ্ৰয়ত লয়যুক্ত
কৰি প্রকাশ কৰা হয়, তেতিয়া পাঠক বা শ্রোতাৰ হৃদয়ত দুই প্ৰকাৰে প্ৰতিক্ৰিয়া
কৰে। (ক) প্ৰথমতে, শ্ৰোতাৰ কাণত অনুৰণিত হৈ শব্দৰ বাংকাৰে আনন্দ দান কৰে।
(খ) দ্বিতীয়তে, সুন্দৰ লয়যুক্ত কথাখিনিয়ে কাণ স্পৰ্শ কৰাৰ লগতে অন্তৰো স্পৰ্শ
কৰে। কবিৰ ভাবৰ লগত শ্ৰোতাৰ অর্থবোধ এক হৈ এক আনন্দত মগ্ন হৈ ATA.
তেনেকৈ ৰসলগ্ন কৰি তোলাটো ছন্দৰ অন্যতম প্রতিক্ৰিয়া।

৩২ 3 ৩ “কোন দিনা দ্বিধা এৰি নিকা কৰি যাব

অ’ত ত’ত গজি উঠা বিষ ৰঘুমলা?
কোন দিনা এক কৰি জাতি উপজাতি
পৰ্বত ভৈয়াম হ'ব সুজলা সুফলা?”-- প্ৰেমাঞ্জলি।

উক্ত কথা ফাকিত Sais আক্ষেপ আছে, অসমৰ উন্নত ভৱিষ্যতৰ হাবিয়াস
আছে। কবিৰ আক্ষেপ আৰু কামনাই পাঠক-শ্ৰোতাৰো অন্তৰত একেই আক্ষেপ আৰু
কামনা জগাই তোলে। ইয়াৰ ধ্বনিৰ লয় বা তালে কাণত শ্ৰুতি মাধুৰ্য দান কৰে।
সেই বাবেই ই ছন্দময় কবিতা।

৩২ ঃ ৪ অসমীয়া ছন্দৰ নিৰ্দিষ্ট মাত্ৰা অৰ্থাৎ কাল পৰিমাণৰ ব্যাপণ্ডিয়ে হ’ল
ছন্দৰ প্রকৃত নিয়ামক। ধ্বনি সংখ্যাৰ পৰিমাণ কম-বেছি হ’লেও কণ্ঠস্বৰে সেই অসমতা
দূৰ কৰি কালগত পৰিমাণ পূৰ্ণ কৰে। গতিকে ছন্দত মাত্ৰাৰ আৱশ্যক হয়। আখৰ
বুলিলে শব্দাংশহে (Syllable) বুজায়, VS ব্যঞ্জন বৰ্ণই শব্দাংশ বা আখৰ।
আখৰেই ছন্দৰ একক।

৩২ $ ৫ ছন্দ হিল্লোলৰ তৰংগ নির্ণয় কৰে যতিয়ে। এই যতি বা বিৰামে
সমস্ত ধ্বনি প্রবাহৰ একোটা অসম্পূৰ্ণ অংশ নিৰ্ণয় কৰি দিয়ে। পূৰ্ণযতিত ধ্বনি প্রবাহৰ

--- Page 216 ---
ছন্দ ২০৯

সামৰণি ঘটে। বিৰাম বা যতিয়ে বিভক্ত কৰা ধ্বনি প্ৰবাহৰ সৰু সৰু অংশবোৰক
পৰ্ব কোৱা হয়। কেইটামান পৰ্ব লগ লাগি একোটি চৰণ হয়, একোটি চৰণত পূৰ্ণযতি
পৰে। যথা,
“খিণাই তোমাৰ বেশ।
সুমধুৰ মাত।
নিপিন্ধে ৰিহা-মেখেলা, নিপিন্ধে খাৰু।।
নিজকে হেয় কৰি কৰি।
এই ভীৰু জাতি।
কিমান দিন জীয়াই থাকিব বাৰু?”
অৰ্ধযতিৰ চিন (।) আৰু পূৰ্ণযতিৰ চিন (11) দিয়া হৈছে। যতিৰ মাজত থকা
ধ্বনি প্রবাহখিনিকেই অৰ্থাৎ ওপৰৰ ফাকিত “ঘিণাই তোমাৰ বেশ” এটা পৰ্ব, ‘সুমধুৰ,
মাত’ আন এটা পৰ্ব। দুয়ো পৰ্বত BAAS পৰিছে। তেনেকৈ ‘নিজক হেয় কৰি কৰি’,
‘এই ভীৰু জাতি’ এই পৰ্ব দুটাতো অৰ্ধ্যতি পৰিছে। ‘খাৰু’ শব্দৰ পিছত পূৰ্ণযতি
পৰিছে। পূৰ্ণযতিলৈ অৰ্থাৎ ‘নিপিন্ধে-- খাৰুলৈ এটা চৰণ। তেনেকৈ ‘নিজকে হেয়
কৰি কৰি’, ‘এই ভীৰু’ দুটা পৰ্ব, BATS পৰিছে। ‘থাকিব বাৰু'ত পূৰ্ণযতি পৰিছে।
নিজকে-- US আন এটা চৰণ। দীঘলীয়া দুটা চৰণৰ ই এটা স্তৱক (Stanza) |
৩২ ঃ ৬ অসমীয়াত ব্যৱহাৰ হোৱা বিভিন্ন ছন্দ সম্বন্ধে তলত আলোচনা
কৰা SAI
ছন্দ প্ৰথমে দুটা ভাগত ভগাব পাৰি; (ক) মিলিতাসন্ত বা মিত্ৰাক্ষৰ আৰু (2)
অমিলিতাস্ত বা অমিত্ৰাক্ষৰ।
যিবোৰ ছন্দৰ প্রথম চৰণৰ শেষ আখৰ পৰৱৰ্তী চৰণৰ শেষ আখৰৰ লগত
ধ্বনিগত মিল নাই তাকেই অমিত্ৰাক্ষৰ বা অমিলিতান্ত বোলে।
কিন্তু যিবোৰ ছন্দৰ চৰণৰ অন্ত্য আখৰ পৰৱৰ্তা চৰণৰ অন্ত্য আখৰৰ লগত
ধ্বনিগত মিল আছে, তাকেই মিত্ৰাক্ষৰ বা অমিলিতান্ত ছন্দ বোলে। ছন্দৰ শেষৰ আখৰৰ
মিলক, অন্ত্যানুপ্ৰাস বুলি কোৱা হয়।
দুখীয়াৰ ভগা পঁজা একোখনি তীৰ্থ তাত
একোখনি পুণ্যৰ আশ্রম।
মৰিলে পুনৰ আহি দুখীয়া দেশতে মোৰ
লওঁ যেন পুনৰ জনম।’
১ম চৰণৰ তিনিটা পৰ্ব--(১) ‘দুখীয়াৰ ভগা পঁজা’, (২) ‘একোখনি তীৰ্থ
তাত’ উভয়তে BAAS পৰিছে৷ (©) ‘একোখনি পূণ্যৰ আশ্রম’-- এই পৰ্বৰ শেষত
পূৰ্ণযতি পৰিছে। ‘দুখীয়াৰ- আশ্ৰম’ এটি চৰণ। তেনেকৈ ‘মৰিলে পুনৰ .... পুনৰ
জনম’ আন এটি চৰণ। প্রথম চৰণৰ শেষ আখৰৰ লগত পৰৱৰ্তী চৰণৰ অন্ত্য পদৰ
ধ্বনিগত মিল আছে, ‘আশ্রম’-- ‘জনম’। গতিকে ই অন্ত্যানুপ্ৰাস থকা মিলিতান্ত ছন্দ।

--- Page 217 ---
২১০ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

কিন্তু যিবোৰ ছন্দত চৰণ অন্ত্য আখৰৰ ধ্বনিগত মিল নাই সেইবোৰেই
অমিলিতান্ত বা অমিত্ৰাক্ষৰ ছন্দ। যেনে--

ws অনৱণগুঠিতা Fa শিখৰিণী

ৰঞ্জি মণিকৰ্ণিকাৰ হৰিত মেখলা,

আছাঁ শৌোভি শুভ্ৰবেশে; কৰি সুশোভিত

লৌহিত্যৰ তীৰভূমি শ্যামল বননি।”-- ৰঘুনাথ চৌধাৰী।

পয়াৰ বা পদ ছন্দ
(৮+৬=১৪)

৩২ ঃ ৭ পয়াৰ ছন্দত প্রতি চৰণত চৈধ্যটাকৈ অৰ থাকে। চৰণে প্ৰতি
দুটাকৈ পৰ্ব থাকে। প্ৰথম পৰ্বত আঠোটা আৰু দ্বিতীয় পৰ্বত ছয়টা অক্ষৰ থাকে।
প্রথম চৰণৰ দ্বিতীয় পৰ্বৰ শেষ আখৰৰ লগত দ্বিতীয় চৰণৰ শেষ আখৰৰ ধ্বনিগত
মিল আছে। যথা,

“প্রথমে প্রণামো ব্ৰহ্মৰূপী সনাতন। ক,

সৰ্ব অৱতাৰৰ কাৰণ নাৰায়ণ।” ক,

তযু নাভি কমলত। ব্ৰহ্মা ভৈলা জাত।। খ,

যুগে যুগে অৱতাৰ ধৰা। অসংখ্যাত।।” খ” (কীৰ্তন)

কেতিয়াবা প্রথম চৰণৰ অন্ত্য আখৰ আৰু তৃতীয় চৰণৰ অন্ত্য আখৰ, ২য়
চৰণৰ অন্ত্য আখৰ আৰু চতুৰ্থ চৰণৰ অন্ত্য আখৰৰ মিল থাকে। যেনে,

“তুমিয়ে জীৱন বন্তি৷ ক্ষুদ্ৰ জীৱনৰ, ক,

তোমাৰ কাৰণে বেদী। aca সজাই।। খ,

তাত নাই কাৰো ঠাই। এনেকি প্ৰভুৰ, ক,

নাই কোনো দেৱ-দেৱী। উপাস্য গৌসাই।। খ, প্ৰেমাঞ্জলি

কেতিয়াবা স্তৱকৰ ২য় আৰু চতুৰ্থ চৰণৰ শেষ আখৰৰ মিলৰ বাহিৰে প্রথম
আৰু তৃতীয় চৰণৰ অন্ত্য আখৰৰ মিল নাথাকে। যথা,

“প্রগতিৰ যাত্ৰী আমি। যাওঁ আগুৱাই। ক,

লক্ষ্যময় জীৱনৰ। প্রেম ব’ঠা ধৰি।। খ,

স্বদেশ প্ৰীতিৰে আমি। গৰিমা avis! ক,

‘অসমী’ক কৰি যাওঁ। বিশ্বত সদৰি।।” খ,

কেতিয়াবা স্তৱকৰ প্রথম আৰু চতুৰ্থ চৰণৰ (ক, ক) আৰু দ্বিতীয় আৰু তৃতীয়
চৰণৰ (খ, খ) মিল থাকে। যথা,

“সৃষ্টিৰ আদিতে যিটো। সত্যৰ প্রকাশ।। ক,

তাৰো মাথোঁ প্রতিধ্বনি। বাগৰি বাগৰি।। খ,

অনন্ত কালৰ AT! প্রকাশিত কৰি।। খ,

জড় বা চেতন ৰূপে। কৰিছে বিকাশ।।” ক,

--- Page 218 ---
ছন্দ ২১১

চৈধ্য আখৰীয়া পয়াৰ ছন্দৰ কেতিয়াবা দীৰ্ঘ বা হস্ব হোৱা দেখা যায়। ১৪
টা অক্ষৰৰ ঠাইত ১৫ টা বা ১৬ টা বা ১৮ টা নাইবা কমকৈ ১৩ টা অক্ষৰ থাকিব
পাৰে। ১৪ টা অক্ষৰতকৈ বেছি হ’লে দীৰ্ঘ পয়াৰ আৰু ১৪ টা অক্ষৰতকৈ কম
হ’লে SI পয়াৰ কোৱা হয়।

(ক) দীৰ্ঘ পয়াৰ (৮ + ৮) ঃ

“হেৰা হেৰা বাটৰুৱা মৰমৰ ভাইহঁত।” ক,

নেৰিবা নেৰিবা মোক এই মায়া বজাৰত।” ক,
(ক) দীৰ্ঘ পয়াৰ (৮ + ১০) ঃ

মানুহেই স্বৰ্গ ৰচে পৃথিৱীৰ ধূলিৰ কণাৰে।
(গ) a পয়াৰ ঃ

প্ৰেমত ফুলিছে মোৰ জীৱনৰ ফুল;

তোমাৰ প্ৰেম সুধাতেই জীৱন মৰণ

তাৰ সাধনাতেই মই বিয়াকুল।”

৩২ ঃ ৮ Farin ছন্দ ঃ এইবিধ ছন্দৰ স্তৱকত দুটাকৈ চৰণ থাকে। প্রত্যেক
চৰণত আকৌ তিনিটাকৈ পৰ্ব থাকে। দুয়ো চৰণৰ প্ৰথম পৰ্ব দুটাৰ অক্ষৰৰ সমান;
চৰণৰ তৃতীয় আৰু ষষ্ঠ পৰ্বৰো অক্ষৰৰ সংখ্যা সমান আৰু অন্ত্য আখৰৰ মিল আছে।
এনেকৈ তিনিটা পৰ্বৰে চৰণ গঠিত হোৱা কাৰণে এনেবিধ ছন্দক ত্ৰিপদী ছন্দ বোলে।
বত্ৰিপদী ছন্দক প্ৰধানকৈ তিনিটা ভাগত ভগাব পাৰি। যথা, (ক) দুলৰী, (খ) ছবি আৰু
(গ) লেচাৰি। ,

৩২ $ ৯ দুলৰী (৬+৬+৮) 8 এইবিধ ছন্দত স্তৱকত দুটাকৈ চৰণ আছে।
প্রত্যেক চৰণত তিনিটাকৈ পৰ্ব বা পদ আছে। স্তৱকত প্ৰথম, দ্বিতীয়, চতুৰ্থ আৰু
পঞ্চম পৰ্বত আঠোটাকৈ অক্ষৰ থাকে। তৃতীয় আৰু ষষ্ঠ পৰ্বত ছয়টাকৈ অক্ষৰ থাকে
আৰু ইহঁতৰ অন্ত্য আখৰৰ ধ্বনিগত মিল আছে। তিনিটা পৰ্ব বা পদেৰে একোটিকৈ
চৰণ হয় বাবে এনে ধৰণৰ ছন্দক ত্ৰিপদী ছন্দ কোৱা হয়। যথা,

দেখিলন্ত বিদ্যমান।
ফল ফুল ভৰি জকমক কৰি

আছে যত বৃক্ষমান।” -- কীৰ্তন
৩২ ঃ ১০ ছবি (৮+৮+১০) ঃ প্রত্যেক স্তৱকত দুটাকৈ চৰণ থাকে। প্ৰত্যেক
চৰণত তিনিটাকৈ পৰ্ব বা পদ থাকে। স্তৱকৰ ১ম, ২য়, ৪ৰ্থ আৰু ৫ম পৰ্বৰ প্ৰত্যেকৰে
অক্ষৰৰ সংখ্যা আঠোটা। তৃতীয় আৰু ষষ্ঠ পৰ্বত দহোটাকৈ অক্ষৰ আছে আৰু ইহঁতৰ
অন্ত্য আখৰৰ ধ্বনিগত মিল আছে। যথা,  _

--- Page 219 ---
২১২ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

“ভগৱন্ত ভক্তিযুক্ত পুৰুষৰ আত্মাৰাম
মাধৱৰ প্ৰসাদে মিলয়।
কৃষ্ণৰ কৃপাতে জানা গুচয় সংসাৰ বন্ধ
এহিমানে গীতাৰ নিৰ্ণয়।” -- নামঘোষা
“সপোনত কাণে কাণে কোনোবাই যেন ক’লে
সংসাৰৰ সকলো সুন্দৰ;
সাৰ পাই উঠি চালোঁ চকুৰ চামনি মচি
সৌন্দৰ্যৰ উঠিছে লহৰ।” -- বিনন্দ বৰুৱা
O28 ১১ লেচাৰি (১০ + ১০ + ১৪) ঃ প্রত্যেক স্তৱকত দুটাকৈ চৰণ
আছে। দুয়ো চৰণৰ অন্ত্য আখৰৰ মিল আছে। স্তৱকৰ ১ম, ২য়, ৪ৰ্থ আৰু ৫ম পৰ্বৰ
অক্ষৰৰ সংখ্যা দহ। তৃতীয় আৰু ষষ্ঠ পৰ্বৰ অক্ষৰৰ সংখ্যা চৈধ্য আৰু ইহঁতৰ অন্ত্য
আখৰৰ মিল আছে। সৰ্বমুঠ ৩৪ টি অক্ষৰ থকা দীঘলীয়া ত্ৰিপদী ছন্দ।

“Say শংকৰে প্রকাশিলা গোবিন্দৰ গুণ নাম যশ
জগতৰ লোকে পৰম আনন্দে গাৱে।
হেনয় শংকৰ গুৰু বিনে কমন কাৰণে আনজনে

লোকৰ মাজত আপুনি গুৰু বোলাৱে!।” -- মাধৱদেৱ

৩২ ঃ ১২ বু্মুৰা (8+8) 3 ছন্দৰ ভিতৰত আটাইতকৈ কম সংখ্যক মাত্ৰাৰ
ছন্দ। স্তৱকত চাৰিটা চৰণ থাকে। প্রত্যেক চৰণত দুটাকৈ চাৰি মাত্ৰাৰ বা অক্ষৰৰ
পৰ্ব থাকে। প্রত্যেক চৰণৰ অন্ত্য আখৰৰ অনুপ্রাস বা মিল আছে। যথা,

“হেন শুনি জাম্বৱন্ত।
ধাইলা মহা’ বলৱন্ত।।
নিচিনি স্বামীক পাছে।
মেঘত বিজুলি প্রায়।।
মুখ চন্দ্ৰো’ নুহি সৰি।
কমল লো’'চন হৰি।।”

৩২ ঃ ১৩ Bat বা একাৰলী (৬+৫+১১) ঃ দুটা চৰণৰ দুটাকৈ পৰ্ব থাকে।
প্রত্যেক চৰণৰ এঘাৰটাকৈ অক্ষৰ বা মাত্ৰা আছে। প্রথম পৰ্বত ছয়টি আৰু দ্বিতীয়
পৰ্বত পাঁচোটা অক্ষৰ থাকে। দুয়ো চৰণৰ শেষত মিল আছে। যথা,

“গোপাল গোবিন্দ যদু নন্দন।

কৃষ্ণৰ চৰণে লৈলোঁ শৰণ।” -- মাধৱদেৱ
“হৰিৰ নামৰ কীৰ্তন সুখ।
নাজানে যিজন হৰি বিমুখ।।

--- Page 220 ---
ছন্দ ২১৩

নকৰে কীৰ্তন যিটো পামৰ।
সিজন অধীন ভৈল যমৰ।।” — মাধৱদেৱ

৩২ $ঃ ১৪ FI বুনা (৬+৪=১০, 8 + ৬ = ১০) 3 যি বুনাৰ চৰণৰ অক্ষৰৰ
সংখ্যা কমি দহ হয় আৰু দুই চৰণৰ শেষৰ আখৰৰ মিল আছে, তাকেই SA বুনা
কোৱা হয়। যথা,

“দূৰতে ধৰ্মক পৰিহৰি।
যিটো চিন্তে হৃদিৰূপ ধৰি।।
নিতান্তে কীৰ্তন মাত্ৰা কৰে।
বৈকুণ্ঠত থাকে সিটো নৰে।।”

৩২ ঃ ১৫ কুসুম মালা বা দীৰ্ঘ Bat (৬+৬=১২) ঃ বুনাৰ দৰে দুটা চৰণ
থাকে। প্রত্যেক চৰণত ছয় অক্ষৰীয়া বা মাত্ৰাৰ দুটা পৰ্ব থাকে। চৰণ দুটাৰ শেষ
আখৰৰ অনুপ্রাস বা মিল আছে। পৰ্ববোৰৰো অন্ত আখৰৰ অনুপ্রাসে ছন্দ গহীন কৰি
তোলে। যথা,

“নমো নিৰঞ্জন পাতক ভঞ্জন,

গোপিকা ৰঞ্জন দানৱ গঞ্জন।।” শংকৰদেৱ
আকৌ “নমো নাৰায়ণ সংসাৰ কাৰণ

ভকত তাৰণ তোমাৰ চৰণ।।” -- শংকৰদেৱ

৩২ ঃ ১৬ Coy শৰীয়া কবিতা (Sonnet) £ আধুনিক যুগত পাশ্চাত্য
সাহিত্যৰ প্রভাৱত অসমীয়া ভাষাত চৈধ্য শাৰীৰ এইবিধ কবিতা সোমাই পৰিছে।
সমগ্ৰ কবিতাটি কেৱল চৈধ্য চৰণতে শেষ কৰা হয়। ছন্দৰ ফালেদি চালে পয়াৰ
ছন্দৰ বৈশিষ্ট্যখিনিকেই লক্ষ্য কৰা যায়।* পয়াৰ ছন্দৰ দৰে প্রত্যেক ছৰণৰ প্রথম
পৰ্বত আঠোটা আৰু দ্বিতীয় পৰ্বত ছয়টাকৈ অক্ষৰ থাকে। চৰণবোৰৰ GO
আছে।

চাৰিটা শাৰীৰে একোটি স্তৱক হয়। প্ৰথম দুটা স্তৱক অৰ্থাৎ প্রথম আঠোটা
শাৰীত প্রতিপাদ্য কথাৰ বৰ্ণনা থাকে। তৃতীয় স্তৱক আৰু শেষৰ দুটা শাৰীত অৰ্থাৎ
শেষৰ ছয়টা শাৰীত কবি মানসৰ সিদ্ধান্ত বা উপসংহাৰ থাকে। সেইবাবে ইংৰাজী
ভাষাত এইবিধ চনেত (চৈধ্য শৰীয়া কবিতা) দুটা ভাগত ভগাইছে। প্রথম আঠোটা
শাৰীক Octavo অৰ্থাৎ অষ্টক বুলি কোৱা হয়। শেষৰ ছয়টা শাৰীক Sestette
বা ষষ্ঠক বুলি কোৱা হয়। ইহঁতৰ অন্ত্যানুপ্ৰাসৰো নিৰ্দিষ্ট নিয়ম আছে।

অসমীয়া ভাষাত স্বৰ্গীয় হেমচন্দ্ৰ গোস্বামীয়ে প্ৰথম চনেট ৰচনা কৰে। ফুলৰ
চাকিৰপৰা ইয়াত দাঙি ধৰা হ’ল।

HPC চতুৰ্দশপদী কবিতা বোলে। পদ বা পয়াৰ ছন্দৰ দৰে হ’লেও ৰচনাশৈলীত
বিভিন্নতা আৰু শাৰীৰ সংখ্যাত সীমাবদ্ধতা থকা বাবে পয়াৰ ছন্দৰপৰা বেলেগ।

--- Page 221 ---
২১৪ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

“সৌন্দৰ্যৰ বুকুৰ কীচলি উদঙাই,

প্রকৃতিৰ চৌঘৰ চালোঁ পিত পিত

কুকুৰাঠেঙ্গীয়া এই আখৰ কিটিত,

যি অমিয়া ঘঁহা আছে ক’তো আৰু নাই।

কবি-নিকুঞ্জত ফুলি কত কবিতাই,

মলয়াত উঠি উটি ফুৰে পৃথিৱীত,
তোমাৰ চিঠিয়ে কিন্তু জানে যিটি গীত,
কবিতাৰ কাব্যে তাৰ গোন্ধকে নাপায়।
ফুল ফুলে সৰি যায়, শুকায় বননি,
বসন্তৰ কুঁহিপাত ৰ'দত লেৰেলে;
নিতৌ নোহোৱা বাহী ন ন ফুল মেলে।
যত ACH চুমা খাওঁ নালাগে আমনি,
হৃদয়ত হেপাহৰ ভোটাতৰা জ্বলে।

৩২ ঃ ১৭ ওপৰত উল্লেখ কৰা মিত্ৰাক্ষৰ ছন্দসমূহৰ চৰণত পৰ্বৰ সংখ্যা বৃদ্ধি
বা কম কৰি, পৰ্বত অক্ষৰ বা মাত্ৰা সংখ্যা কম-বেছি কৰি অন্য প্ৰকাশৰ ছন্দ ৰচনা
কৰা দেখা যায়। শ্ৰুতিমাধুৰ্যৰে আৰু ৰসানুভূতি দান কৰাই যিহেতু ছন্দৰ উদ্দেশ্য
সেই কাৰণে এইদৰে ছন্দৰ ব্যতিক্ৰম হৈ ৰচনা কৰা ছন্দত কাব্যত্ব হেৰাই নাযায়।
শ্ৰুতিমধুৰ আৰু ভাব উদ্দীপক হ'লেই পাঠক আৰু শ্ৰোতাৰ অন্তৰ আকৰ্ষণ কৰে,
তেতিয়া ই হৈ পৰে কবিতা।

অমিত্ৰাক্ষৰ ছন্দ (Blank Verse) আৰু মুক্তক ছন্দ (Free Verse) ঃ
পুৰণি অসমীয়াত ছন্দযতিৰ প্ৰাধান্য আছিল বাবে সদায় পৰ্ব আৰু চৰণত যতি
পেলাইছিল। ছন্দযতিৰ লগতে অনুপ্রাসৰো সৃষ্টি কৰিছিল। সেইবাবে সেইবোৰ ছন্দময়,
লয়যুক্ত আৰু শ্ৰুতিমধুৰ গীত প্ৰধান। ছন্দযতিৰ প্ৰাধান্যৰ বাবে কেতিয়াবা ভাবযতিও
উপেক্ষা কৰা হৈছিল। যথা,

“অবিদ্যাজনিত সুখ সত্য লোক আদি কৰি
আত নিৰপেক্ষ নিৰন্তৰ।

কেৱল চিদাংগ শুদ্ধি কৰণেসে মাত্ৰ জানা
পুৰুষাৰ্থ মুমুক্ষু জনৰ।।” -- নামঘোষা

ওপৰৰ স্তৱকৰ দ্বিতীয় চৰণত প্ৰথম পৰ্ব “কেৱল চিদাংগ শুদ্ধি’ত ছন্দযতি
পৰিলেও অর্থ বা ভাবযতি পিছৰ পৰ্বলৈ বিস্তৃত; কিয়নো পৰৱৰ্তী পৰ্বত কৰণেসে,
“শুদ্ধি কৰণেসে মাত্ৰ জানা পুৰুষাৰ্থ মুমুক্ষু জনৰ।”

PASALZAAAAAKRAA

--- Page 222 ---
ছন্দ ২১৫

এইদৰে আখৰ সংখ্যাৰ ওপৰত প্ৰাধান্য দি মিলিতান্ত বা অমিলিতান্তভাৱে
অমিত্ৰাক্ষৰ ছন্দ ৰচিত হৈছিল আৰু ৰচিত হৈ আছে। এই বিধ ছন্দত ভাব প্রবাহক
অক্ষুণ্ণ ৰাখি ছন্দযতি ভাবযতি অনুগামী হয়। সেইবাবে যতি পংক্তিৰ মাজতো পৰে।
ভাবযতিৰ ওপৰত দিয়া প্ৰাধান্যই মিত্ৰাক্ষৰ ছন্দতকৈ এইবিধ ছন্দক পৃথক কৰি তুলিব।

ৰঞ্জিলা কি সতে

নৰৰক্ত দুটি ভৰি ৰঞ্জিছিলা যাক

জেতুকা ৰসেৰে পূৰ্বে? আহিলা কি ৰূপে

ই অশান্তি মৰুভূত, শান্তিৰূপী সবে

নিজৰা ই জগতৰ, শান্তিৰ পুখুৰী

দেখিলে নীৰৱে মূলা, স্বোৱামীৰ দেহা

ধূলিত লুণ্ঠত আজি? — হিতেশ্বৰ বৰবৰন্বা

ওপৰৰ অমিত্ৰাক্ষৰ ছন্দৰপৰা সহজে বুজিব পাৰি চৈধ্য আখৰীয়া পয়াৰ ছন্দ
অসন্ত্যানুপ্ৰাস হীনতাই অমিত্ৰাক্ষৰ ছন্দ নহয়। শাৰীবোৰৰ শেষ আখৰ অমিল হ’লেও
নাইবা প্ৰত্যেক শাৰীত চৈধ্যটি অক্ষৰ থাকিলেও ভাবযতিয়ে অৰ্থাৎ ভাব-প্রবাহে পাঠক
আৰু শ্ৰোতাক এক কাব্যিক ৰাজ্যলৈ লৈ যায়। ares বৰ্জনেই অমিত্ৰাক্ষৰ ছন্দৰ
লক্ষণ নহয়। ভাবযতিৰ MAAS ভাবত প্রবাহমানতাই এইবিধ ছন্দ-সজ্জাৰ বৈশিষ্ট্য।
সেই বাবে আখৰৰ সীমাবদ্ধতা চেৰাই শাৰীত বিভিন্ন সংখ্যক আখৰ ব্যৱহাৰ কৰি
ভগ্ন অমিত্ৰাক্ষৰ ছন্দৰ ৰচনা কৰা হয়-- বিশেষকৈ অমিত্ৰাক্ষৰ ছন্দৰ নাট ৰচনাত।
এনে ছন্দৰ চৰণবোৰ অসমান। যথা,

“জালত পৰিল বাঘ

কোনে কৰে যুক্তিৰ বিচাৰ?

অধম ৰাক্ষস।

পৰিত্ৰাণ নাই আজি তোৰ।”

“কি কলি? কি কলি নৰাধম?

অধম শিয়াল হৈ

সিংহৰ আগত দেখুৱাব খুজিছ।

অধম বিক্ৰম?”- মেঘনাদ বধ (চন্দ্ৰধৰ বৰুৱা)

এনেবোৰ ছন্দত যতিক উপেক্ষা কৰি কেৱল অৰ্থ বা ভাবযতিক আশ্রয় কৰি
আবৃত্তি কৰিব পৰা যায়। সেই বাবেই পৰ্ব বিভাগো অৰ্থ যত্ৰিদ্বাৰা কৰা হয়। আধুনিক
অসমীয়া নাট আৰু কবিতাত এইদৰে ভগ্ন অমিত্ৰাক্ষৰ ছন্দ ব্যৱহাৰ হয়।

ORs ১৯ আধুনিক কাব্যশিল্পীসকলে ছন্দৰ বিশেষকৈ সমসংখ্যক মাত্ৰা বিশিষ্ট
পৰ্ব আৰু মিলিতান্ত চৰণৰ বান্ধোন উপেক্ষা কৰি ভাবপ্রবাহ ক্ষু্ণ কৰিব নোৱাৰাকৈ
ভাবানুসাৰে যতি স্থাপন কৰি ছন্দ সজ্জা কৰিবলৈ ধৰিছে। আধুনিক কবিসকলৰ বাবে
ভাব AI মুখ্য, ছন্দৰ বন্ধন গৌণ। ভাবৰ উঠা-নমা প্রবাহত ভাষাই উঠা-নমা

--- Page 223 ---
২১৬ অসমীয়া ব্যাকৰণ জ্যোতি

কৰে। বিৰতিয়ো ভাবানুসাৰে আহে। পুৰণি মাত্ৰা পৰিমাপক উপেক্ষি পংক্তি ৰচনাৰপৰা
বন্ধনমুক্ত হৈ ভাবৰ লগে লগে ভাব বিৰতিৰ বঙ্কাৰৰ আশ্ৰয়ত ৰচিত হয়, ভাবযতিয়ে
এনে ছন্দ-সজ্জাৰ প্রাণ। এনে ছন্দ-সজ্জাক মুক্তক (Free) আখ্যা দিয়া হয়। স্বৰূপাৰ্থত
মুক্তক ছন্দ-সজ্জাহে | অমিত্ৰাক্ষৰ ছন্দৰ দৰে স্তৱকহীন, অনুপ্রাস ৰহিত মুক্ত ছন্দ-সজ্জা।

মুক্তক বুলিলে লয়হীন ধ্বনি প্রবাহ নহয়। সাধাৰণতঃ ছন্দ বুলিলে বুজা
সমসংখ্যক মাত্ৰা থকা পৰ্ব বা চৰণৰ মিল আদি নীতি বহিৰ্ভূত হ'ব পাৰে। অৰ্থাৎ
এইবোৰৰ CHAS ই স্বাধীন, মুক্ত। সেই বাবেহে WSR | এই ছন্দ-সজ্জাৰ কোনো
নিৰ্দিষ্ট সংখ্যক চৰণৰ স্তৱক নাই, প্ৰয়োজনো নাই। ভাবৰ আবেগ অসমান, অমিলিতান্ত
চৰণৰ যোগেদি ধ্বনি প্রবাহ আগুৱাই নিয়ে।

সাধাৰণতে বুজা ছন্দ ৰীতিত চৰণ আৰু শাৰী প্রায় সমাৰ্থক হৈ পৰে।
কেতিয়াবা একেটি চৰণকে একাধিক শাৰীত ভাগ কৰি লিখা হয়। কিন্তু মুক্তক ছন্দত
কবিৰ ৰুচিমতে সজাই লোৱাত সম্পূৰ্ণ স্বাধীনতা আছে। পৰ্ব বিন্যাসৰ ক্ষেত্ৰত ভাবৰ
আবেগ অনুযায়ী অৰ্থ সাপেক্ষে ভাবযতিৰ আশ্রয় লোৱা হয়। গতিকে সাধাৰণ অৰ্থৰ
ছন্দৰ বন্ধনৰপৰা মুক্তি প্ৰকৃততে মুক্তক ছন্দ (Free Verse)!

৩২ ঃ ২০ কথা ছন্দ বা স্পন্দিত ছন্দ £ লয় নিৰ্ধাৰিত আৰু নিয়ন্ত্রিত কাৰণে
মন্ত্ৰ পুথিৰ TES হওক বা মুক্তক ছন্দই হওক সেইবোৰ পদ (Verse) | মুক্তক ছন্দৰ
ব্যৱহাৰৰ লগে লগে আৰু এক শ্ৰেণী কবিতাৰ পৰীক্ষা-নিৰীক্ষা চলিছে। সাধাৰণ কথা
কোৱাৰ সাজ বা ঠাচত লৈ পাশ্চাত্য কবিতাৰ আদৰ্শত আধুনিক অসমীয়া ভাষাত
এইবিধ কথাছন্দ সোমাই পৰিছে।

অমিত্ৰাক্ষৰ, মুক্তক ছন্দ আদিৰ সমাৱেশে ছন্দৰ ধাৰণা ব্যাহত কৰা নাছিল।
ছন্দই ন ন ৰূপ-সজ্জাহে গ্ৰহণ কৰিছিল। কিন্তু বৰ্তমান সাহিত্যত সোমাই পৰা কথাছন্দ
প্রচলিত ছন্দ ধাৰণাৰ বিৰোধী। নিয়মিত লয় বা তাল বৰ্জন কৰি প্রচলিত কথিত ঢং
বা ঠাচৰ ভাষাৰে কাব্যৰস আস্বাদন কৰিব পাৰিনে নোৱাৰি এই বিষয়ে প্ৰাচীন কালৰে
পৰা পৰীক্ষা-নিৰীক্ষা চলি আহিছে।

নিয়মিত বিৰতিৰ পাছত ধ্বনি প্ৰবাহৰ উত্থান-পতনেই ছন্দৰ মূল বস্তু।
কথাছন্দত নিয়মিত বা নিয়ন্ত্রিত বিৰাম নাই, শব্দৰো কোনো ধৰাবন্ধা নীতি নাই, ধ্বনি
প্রবাহৰ বিৰতিৰ সময়ত অনুপ্লাস বা মিলৰো কোনো আৱশ্যক নাই। মানুহে সাধাৰণতে
যি ঠাচেৰে কথা কয়, সেই ঠাচেৰেই বৰ্ণনা কৰে, সেই কথা কোৱা ভাষাতেই অন্তৰৰ
আবেগবোৰ প্রকাশ কৰে। কিন্তু বৰ্ণিত কথাবোৰ আবেগ-গধুৰ হয়। অন্তৰৰ
ভাবানুভূতিকেই প্রচলিত কথাৰে ৰূপ দিয়ে; প্রচলিত বা দেখা সামগ্ৰীৰ মাজেৰে ছবি
আঁকে। বাহ্যিকৰূপ ভেদ কৰি অন্তর্নিহিত ৰূপ উপলব্ধি কৰিলে অন্তৰৰ আবেগ-
অনুভূতি জাগ্ৰত হৈ কাব্যৰস পান কৰিব পাৰি। ছদ্মবেশী এনে কবিতাৰ আবেদন
SEAT মহ eS পাৰিলেহে বি ভবন eH SIA
সম্ভেদ পাব পাৰি।

--- Page 224 ---
ৰ

এটা খড়গ থকা গঁড় অসমৰ সম্পদ,
এই গঁড় বধ কৰাজন অসমৰ বৈৰী।

মাধ্যমিক শিক্ষা বিভাগ, অসম চৰকাৰ


--- Page 225 ---
ছ্ন্দ ২১৭

প্রবন্ধ, আলোচনা আদিৰ দৰে কথাছন্দ মস্তিষ্কৰ লগত সম্বন্ধ বা জড়িত নহয়।
কথাছন্দৰ আবেদন মানুহৰ অনুভূতি লৈহে। মানুহৰ সূক্ষ্ম অনুভূতিবোৰ জগাই তুলি
ৰসমগ্ন কৰাটো কবিতাৰ মুখ্য লক্ষণ। কথাছন্দৰ আবৃত্তিত ধ্বনি প্রবাহৰ উত্থান পতন,
ভাবৰ গাম্ভীৰ্য অনুযায়ী শ্বাসাঘাত, সুৰ আদি থকা বাবেই কথাছন্দই শ্ৰোতাপাঠকৰ
অন্তৰত বিশিষ্ট ভাবানুভূতিৰ উদ্ৰেক কৰে। ভাবাবেগেই কথাছন্দৰ মূল ধন। বাহ্যিক
পৰিবেশনৰ ওপৰত এইবিধ ছন্দ প্রকৃতিৰ বিশেষ সম্বন্ধ নাই। ভাবাবেগ অনুযায়ী
সাধাৰণ কথিত কথাবোৰেই ধ্বনিৰ উত্থান-পতন। সুৰ আৰু শ্বাসাথাত (accent).
আদিৰ যোগেদি-প্রকাশিত হোৱাত শ্ৰোতাৰ মন আকৰ্ষণ কৰে। মনৰ মাজত ভাৱানুভূতি
সঞ্চাৰ কৰে। সেই বাবেই ইয়ো কবিতাৰ ছন্দ-সজ্জা।