বৰগীত শ্ৰী শ্ৰীমাধৱদেৱ

  ৰাগঃ বসন্ত  


হৰি হেৰৰে বাপ পশিললা শৰণে ।
নেৰিবা বান্ধৱ মােক জীৱনে মৰণে । ।
সনক সনন্দ যােগী যাহাকু ধিয়ায় ।
সকল নিগমে যাক বিচাৰি নপায় । ।
সহস্র বয়নে যাৰ নপাৱন্ত সীমা । ।
অধমে জানিবাে কেনে তােমাৰ মহিমা । ।
আতুৰ ভৈলােহে হৰি বিষয় বিকলে ।
কৰিয়ে উদ্ধাৰ মােক চৰণ কমলে । ।
তােমাৰ চৰণ দুই মােৰ মহা ধন ।
ভকত জনেৰ নিজ তুমিসে জীৱন । ।
কৃপাৰ সাগৰ কৃপা কৰা এক বাৰ ।
কাতৰ কৰিয়া লৈলাে শৰণ তােমাৰ । ।
কৃপা কৰা নাৰায়ণ ছােড় মােহ পাশ ।
কহয় মাধৱ হৰি দাসকু দাস । ।

================================

ভাৱ বিষয়কঃ

১) চমুকৈ প্ৰশ্নৰ উত্তৰ দিয়াঃ

(ক) ''......নেৰিবা বান্ধৱ মোক জীৱনে মৰণে  ।''
             কবিয়ে জীৱনে মৰণে নেৰিবৰ বাবে  কাক অনুৰোধ কৰিছে?
উঃ কবিয়ে হৰিক অৰ্থাৎ ভগৱানক জীৱনে মৰণে নেৰিবৰ কাৰণে অনুৰোধ কৰিছে।

(খ) ''......সনক সনন্দ যোগী  যাহাকু  ধিয়ায়   ।''
       সনক,  সনন্দ  আদি যোগীসকলে কাক ধ্য়ান কৰে বুলি কৈছে ।    
উঃ  সনক , সনন্দ আদি যোগীসকলে হৰি অথণ্য়   ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণক ধ্যান কৰে বুলি কৈছে।

(গ) কবি কিহত আতুৰ হোৱা বুলি কৈছে?
উঃ কবি সাংসাৰিক দুখ, বিষয় বাসনাত আতুৰ হোৱা বুলি  কৈছে।

(ঘ) বৰগীতটি কোনে ৰচনা কৰা?
উত্তৰঃ বৰগীতটি মহাপুৰুষ শ্ৰী শ্ৰী মাধৱদেৱে ৰচনা কৰা ।

(ঙ) বৰগীতটি কি ৰাগত বন্ধা আছে  ?
উত্তৰঃ বৰগীতটি বসন্ত ৰাগত বন্ধা আছে।

(চ) কবিয়ে 'বান্ধৱ' বুলি কাক সম্বোধন কৰিছে।
উত্তৰঃ কবিয়ে হৰিক 'বান্ধৱ' বুলি সম্বোধন কৰিছে।

(ছ) 'মোহ-পাশ" মানে কি?
উত্তৰঃ 'মোহ-পাশ" মানে মায়াৰ বান্ধোন অৰ্থাৎ  আকাংক্ষা, জাগতিক লোভ আদি মায়াজালৰ বন্ধন।




2) বৰগীতটিৰ মূলভাৱ লিখা।
উত্তৰঃ হৰিয়েই ভকতৰ জীৱনৰ সবস্ব, তেঁৱেই সকলোৰে পৰম বান্ধৱ। তেঁওৰ অভয় চৰণত শৰণেৰে সংসাৰ নিকাৰৰ পৰা মুক্তিদানৰ কাকুতি কবিতাটোৰ মুলভাৱ।
        কবি সংসাৰিক মুখৰ থলীৎ এই সংসাৰৰ সকলো যন্ত্ৰণাৰ উৎস । সাংসাৰিক মায়াই জীৱক বিষয় মুখত নিমগ্ন কৰে আৰু জীৱ নানা পাপৰ্কমৎ ৰত হয়। আৰু জীৱন এনেদৰে হৈ পৰে যন্ত্ৰণাদায়ক। মৃত্যু পযন্ত জীৱই ভোগ কৰে সংসাৰৰ যন্ত্ৰণা। দূখ যন্ত্ৰণাত জীৱই যি কোনো এটা সময়ত জীৱনৰ ক্ষণস্থায়িত্ব উপলব্ধি কৰে। আৰু তাৰ পৰা পৰিত্ৰাণৰ উপায় বিচাৰি হাহাকাৰ কৰি ঘূৰে। আত্মপোলব্ধিৰে বুজি উঠে যে এই সংসাৰৰ যন্ত্ৰণাৰ পৰা মুক্তিৰ পথ দেখুৱাব পাৰে কেৱল শ্ৰী হৰিয়ে। কবিৰ ক্ষেত্ৰতো  এই একেটা কথাই প্ৰযোজ্য।
          হৰিৰ মহিমা অপাৰ। সনক, সনন্দ সিদ্ধ মহামুনিগণেও হৰিৰ মহিমা বুজিবৰ বাবে গভীৰ ধ্যানত নিমগ্ন হৈছিল। তেওঁৰ প্ৰকৃত মহিমা কৈ ওৰ পেলাব নোৱাৰিলে নিগম শাস্ত্ৰসমূহেও। যি অনন্ত নাগ হৰিৰ বিশ্ৰামস্থলী সেই নাগৰ সহস্ৰ মুখেত তেওঁৰ মহিমা বণনা কৰি শেষ কৰিব নোৱাৰে। জ্ঞানীলেোক সকলে চলাথ কৰিও বিচাৰি নোপোৱা শ্ৰী হৰিৰ ওচৰ পেটো অসাধ্য কাম। বিষয় বিকলত আতুৰ হৈ কই পোৱা মানুহেও আনকি তেওঁৰ চৰণকমলত আশ্ৰয় লৈ সেই কণ্ঠৰ পৰা মুক্তি লাভ কৰে। হৰিৰ চৰণযুগল হল পৰম ধন আৰু ভকতৰ বাবে হৰিয়েই হল জীৱন স্বৰূপ। হৰিৰ কৃপা লাভ কৰিব পাৰিলে এই সংসাৰৰ মানুহে মোহ পাশৰ পৰা মুক্তি লাভ কৰিব পাৰে।
             মহাপুৰুষজনাৰ দাস্যভক্তি কবিতাটোত হৰিৰ মহিমাৰ বিষয়ে সুন্দৰভাৱে ফুটি উঠিছে।



৩) বৰগীতটিৰ ৰচকৰ চমু পৰিচয় দিয়া।
উত্তৰঃ কবি মাধৱদেৱ হৈছে অসমীয়া বৈষ্ণৱ সাহিত্যৰ অন্যতম হোতা। ১৪৮৯ চনত তেওঁ নাৰায়ণপুৰৰ লেটেকু পুখুৰীত জন্ম গ্ৰহন কৰিছিল। তেঁওৰ পিতৃ গোবিন্দগিৰি ভূঞা আৰু মাতৃ মনোৰমা। শংকৰদেৱৰ প্ৰিয় শিষ্য মাধৱদেৱে গুৰুৰ পদাংককে অনুসৰণ কৰি বাৰদি, গণককুছি, সুন্দৰীদিয়া, ভেলাডাংগা আদিত ধৰ্ম প্ৰচাৰ কৰিছিল।
আহোম বগদেউৰ কোষৰ বলি হৈ ১৫৪৬ চনতে তেওঁ কোচবিহাৰলৈ উভটি আহে ।
১৫৬৮ চনত গুৰু  শংকৰদেৱৰ মৃত্য়ুৰ পাছত নৱবৈষ্ণৱ ধৰ্ম প্ৰচাৰৰ সম্পূৰ্ণ দায়িত্বভাৰ মাধৱদেৱ কান্ধ পাতি লৈ দক্ষতাৰে  সেই কাৰ্য চলাই নিছিল । ধৰ্ম প্ৰচাৰ কালত তেওঁ বৈষ্ণৱ ধৰ্মৰ ৰম্যপুৰুপী বিখ্যাত 'বৰপেটা সত্ৰ' প্ৰতিষ্ঠা কৰে। অসাধাৰণ প্ৰতিভাৰ অধিকাৰী এইজনা মহাপুৰুষে ১৫৯৬ চনত কোচবিহাৰৰ ভেলাদাঙ্গণত ইহলীলা সম্বৰণ কৰে। গুৰুজনাই জীৱিত কালত ৰচনা কৰা সাহিত্য সম্ভাৰ হ'লঃ নামঘোষা, বৰগীত, ৰাজসূয় যজ্ঞ, দধিমথন বা অৰ্জুন ভঞ্জন, ভূমি-লেটোৱা, চোৰধৰা, পিম্পৰা-গুচুৱা, ভোজনবিহাৰ, গুৰু ভটিমা, ভক্তি ৰত্নৱালী, জন্ম ৰহস্য আদি।





৪) ব্যাখ্যা কৰাঃ

(ক) সহজে বয়নে যাৰ নপাৱন্ত সীমা।
        অধমে জানিবো কেনে তোমাৰ মহিমা।

উত্তৰঃ প্ৰসংগঃ উক্ত কবিতাফাকি আমাৰ পাঠ্যপুথিৰ অন্তৰ্গত শ্ৰীশ্ৰী মাধৱদেৱ বিৰচিত 'বৰগীত' নামৰ পাঠটিৰ পৰা উদ্ধত কৰা হৈছে।
সংগতিঃ- উক্ত কথাফাকিত হৰিৰ মহিমা বৰ্ণনা কৰিবলৈ গৈ কবি মাধৱদেৱে কবিতাফাকিৰ ব্যাখ্যা কৰিছে।

ব্যখ্যাঃ এই সংসাৰৰ একমাত্ৰ প্ৰাণকৰ্তা হৈছে শ্ৰী হৰি তেওঁৰ মহিমা অপাৰ। সিদ্ধ মহামুণিৰ ধ্যান কৰিও শ্ৰী হৰিৰ মহিমা আয়ত্ত কৰিব পৰা নাই। নিগম নিগম শাস্ত্ৰই তেওঁৰ মহিমাৰ অন্ত পেলাব নোৱাৰে। অনন্ত নাগ হৰিৰ বিশ্ৰামস্হলী। সেই নাগৰ সহস্ৰ  মুখেও তেওঁৰ মহিমাৰ কথা বৰ্ণাই শেষ কৰিব পৰা নাই। তেনেস্থলত কৰি হৈ সাধাৰণ প্ৰাণী, তেওঁৰ কাৰণে হৰিৰ মহিমা জানিব পৰাটো অতিকৈ কঠিন।
      কবিয়ে বুজি উঠিছে যে হৰিৰ কৃপাৰ অবিহনে তেওঁৰ মহিমা আয়ত্ত কৰাটো সম্ভব নহয়।



(খ) আতুৰ ভৈলোহি হৰি বিষয় বিকলে ।
কৰিয়ো উদ্ধাৰ মোক চৰণ কমলে ।
উঃ প্ৰসংগ উক্ত কবিতাফাঁকি  আমাৰ পাথ্যপুথিত অন্তগত শ্ৰী শ্ৰী মাধৱদেৱ বিৰচিত বৰগীত নামৰ পাঠটিৰ পৰা তুলি দিয়া হৈছে ।
সংগতি ঃ উক্ত কবিতাফাঁকিৰ দ্ধাৰা সংসাৰৰ  মায়া পাশাৰ মুক্তিপথ  দেখুৱালৈ হৰিক প্ৰাথনা জনোৱা কথা কোৱা হৈছে ।
ব্যাখ্যা  মানুহ হল  সংসাৰিক এই সংসাৰৰ  সকলো মন্ত্ৰশাৰ উৎস।  বৈষ্ণয়িক মুখৰ ঠাই  এই সংসাৰ সন্তেকীয়া সুখ সম্পদে মানুূহৰ এনেকৈ গ্ৰাস কৰে যে তেওঁলোকে সন্তেকীয়া সুখক জীৱনৰ একমাত্ৰ সত্য় বুলি ভুল কৰে । কিছুমান বাসনাত নিমগ্ন হৈ মানুহে  নানা পাপকৰ্মত লিপ্ত হয় , ফলত জীৱন হৈ পৰে যন্ত্ৰণাময় । জীৱনে মৃত্য়ু পযন্ত ভোগ কৰে এই যন্ত্ৰণা ।  দুখ বেদনাত জৰ্জৰিত হৈ মানুহে  উপলব্ধি কৰে যে মানৱ জীৱন ক্ষণস্থায়ী । এই যন্ত্ৰনাৰ মুক্তি পাবৰ বাবে মানুহে হাহাকাৰ কৰি ফুৰিছে । নিৰূপায় হৈ কবিয়ে হৰিৰ চৰনত শৰন লৈছে  । কাৰন কবিয়ে বিশ্বাস কৰে সংসাৰৰ সমস্ত যন্ত্ৰণাৰ পৰা মুক্ত দিব পাৰে একমাত্ৰ শ্ৰী হৰিয়ে।




গ)  তোমাৰ চৰন দুই মোৰ মহা ধন ।
     ভকত জনৰ নিজ তুমিসে    জীৱন ।
উঃ   প্ৰসংগঃ-  উক্ত কথাফাঁকি আমাৰ পঠ্য়পুথিত অন্তৰ্গত শ্ৰী শ্ৰী মাধৱদেৱ বিৰছিত বৰগীত নামৰ পাঠটিৰ পৰা তুলি দিয়া হৈছে ।

সংগতিঃ-  উক্ত পদফাঁকিৰ জৰিয়তে মহাপুৰুষজনাই কৈছে যে , ভগৱানৰ চৰণতে ভক্তসকলে প্ৰকৃত জীৱন আৰু ভক্তসকলৰ বাবে ভগৱানৰ চৰণ দুখনেই হল অমূল্য় সম্পদ।

ব্য়াখ্য়াঃ- কবিৰ মতে সংসাৰৰ মায়া মোহৰ পৰা মুক্ত হবলৈ   হলে ভগৱানৰ চৰনত শৰন লোৱাৰ  বাহিৰে   অন্য় কোনো উপাই নাই, সৰ্বব্য়াপ্তী   নিকাৰ ভগৱানেই জগতৰ সৃস্তিকৰ্তা পালনকৰ্তা তেওঁ  সকলোৰ  উৰ্দ্ধত, গতিকে হৰিৰ চৰনত শৰন লাভ কৰা মানে জগতৰ মূল্যৱান সম্পদ লাভ কৰাৰ সন্মান। ভক্তৰ বাবে ভগৱানেই পৰম আশ্ৰয়, সেইবাবে ভক্তৰ জীৱন ভগৱনতেই সমৰ্পিত । হৰিৰ চৰনেই হৈছে  প্ৰকৃত ভকতৰ মহাধন আৰু হৰিয়েই ভকতৰ জীৱনৰ সৰ্বস্ব ।

 
৫)   সনক সনন্দ যোগী যাহাকু ধিয়ায় ।
       সকল   নিগমে যাক বিচাৰি নাপাই ।।
- তাপৰ্য বিচাৰ কৰা ।

উঃ- আগৰ দিনৰ শাস্ত্ৰ সমূহত ভগৱানৰ বিভিন্ন মহিমাৰ বিষয়ে বৰ্ণনা পোৱা গৈছিল। কিন্তু এই শাস্ত্ৰত দাঙি ধৰা বৰ্ণনা সমূহ অধ্যয়ন কৰিয়েই ভগৱানৰ প্ৰকৃত স্বৰূপ উপলব্ধি কৰাটো সম্ভৱ নাছিল। ভগৱানৰ প্ৰকৃত স্বৰূপ উপলব্ধি কৰিবলৈ হলে ভগৱানক একান্ত মনেৰে আৰাধনা কৰিব লাগিব। সেই বাবে সনক, সনন্দ যোগী সকলেও ভগৱানৰ স্বৰূপ উপলব্ধিৰ বাবে একান্ত মনেৰে ভগৱানক ধ্যান কৰিছিল। অৰ্থাৎ কবিয়ে কৈছে যে ভগৱানৰ প্ৰকৃত স্বৰূপ উপলব্ধি কৰিবলৈ হলে গভীৰ জপ কৰাত কৈ বা শাস্ত্ৰ আদি অধ্যয়নত নিমগ্ন হোৱাতকৈ শুদ্ধভাৱে ভগৱানক প্ৰাৰ্থনা কৰিব লাগে।




৬) বৰগীতৰ চাৰিটা লক্ষণ বিষয়ে লিখা?
উত্তৰ : বৰগীতৰ চাৰিটা লক্ষণ হল -
       ক) বৰগীত সমূহ হল শাস্ত্ৰীয় ৰাগ - তালযুক্ত গীত।
       খ)  বৰগীত সমূহৰ ৰচনাশৈলী ব্ৰজাৱলী ভাষাৰ।
       গ) বৰগীত সমূহ চৈধ্য প্ৰসংগৰ অন্তগৰ্ত।
       ঘ) বৰগীত সমূহ হল ভক্তিমূলক তথা ঈশ্বৰৰ মাহাত্ম্য প্ৰকাশক গীত।


ভাষা বিষয়কঃ
১) তলত দিয়া শব্দকেইটাৰ আধুনিক ৰূপ লিখাঃ

উত্তৰঃ
শব্দ - - - আধুনিক শব্দ
নপাৱন্ত - - নাপায়
কেনে - - কিদৰে, কেনেকৈ
ভৈলোহো - - হলোঁ
ভূমিসে--তুমিয়েই, তুমিহে
জনেৰ - - সকলৰ, জনৰ
কহয় - - কয়


2) ব্ৰজাৱলী ভাষাৰ বৈশিষ্ঠ্যসমূহ উল্লখ কৰা।
উত্তৰ : ব্ৰজাৱলী ভাষাৰ বৈশিষ্ট্য সমূহ হল :-
ক) ব্ৰজাৱলী ভাষাৰ মূল ভেটি হল মৈথিলী ভাষা।
খ) পশ্চিমা হিন্দীৰ অপভ্ৰংশ ব্ৰজভাষাৰ লগত এই ভাষাৰ কোনো সম্পৰ্ক নাই।
গ) ব্ৰজাৱলী হল মধ্যযুগীয় বৈষ্ণৱ কবি সকলে ব্যৱহাৰ কৰা এক কৃত্ৰিম সাহিত্যিক ভাষা।
ঘ) ব্ৰজাৱলী ভাষাটো শক্তিশালী হোৱাৰ উপৰিও প্ৰচুৰ স্বৰধ্বনি প্ৰয়োগ হোৱা বাবে ই অতি শ্ৰুতিমধুৰ হৈ পৰিছে।
ঙ) এই ভাষাই উৰিষ্যা, বংগ আৰু অসমত থলুৱা ভাষাৰ মিশ্ৰণেৰে কিছু সুকীয়া স্থান গ্ৰহণ কৰিছে।


অতিৰিক্ত প্ৰশ্নোত্তৰ :

১) অতি চমু প্ৰশ্নোত্তৰ

ক) মাধৱদেৱৰ বৰগীতসমূহৰ মূল বিষয়বস্ত কি?
উত্তৰঃ মাধবদেৱৰ বৰগীত সমূহৰ মূল বিষয়বস্তু শিশু কৃষ্ণৰ লীলা।

খ) মাধৱদেৱৰ এখন তত্ত্বমূলক গ্ৰন্থৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ মাধবদেৱৰ এখন তত্ত্বমূলক গ্ৰন্থ হল ভক্তি ৰত্নাৱলি।

গ) নামঘোষাৰ অন্য এটা নাম কি?
উত্তৰঃ নামঘোষাৰ অন্য এটা নাম হল হেজাৰী ঘোষা।

ঘ) মাদৱদেৱৰ নাটসমূহক সাধাৰণতে কি বুলি কোৱা হয়?
উত্তৰঃ মাধবদেৱৰ নাট সমূহক সাধাৰণতে ঝুমুৰা বুলি কোৱা হয়।

ঙ) মাধৱদেৱৰ ৰচিত বৰগীতৰ সংখ্যা কিমান?
উত্তৰঃ মাধবদেৱৰ ৰচিত বৰগীতৰ সংখ্যা ১৫৭ টা।

চ) মাধৱদেৱাৰ পিতৃ-মাতৃৰ নাম কি আছিল?
উত্তৰঃ মাধবদেৱৰ পিতৃৰ নাম গোবিন্দগিৰি ভূঞা আৰু মাতৃৰ নাম মনোৰমা ভুঞা।

ছ) মাদৱদেৱৰ কেতিয়া আৰু ক'ত জন্ম হৈছিল?
উত্তৰঃ মাধবদেৱৰ ১৪৮৯ চনত লক্ষীমপুৰ জিলাৰ নাৰায়ণপুৰৰ লেটেকু পুখুৰীত জন্ম হৈছিল।


অতিৰিক্ত প্ৰশ্নোত্তৰঃ
২) চমু প্ৰশ্নোত্তৰ :
ক) বৰগীতৰ বিষয়বস্ত কি?
উত্তৰঃ বৰগীতৰ বিষয়বস্ত সাংসাৰিক কামনা - বাসনাযুক্ত বা শৃংগাৰ ভাববিশিষ্ট হব নোৱাৰে। ইয়াৰ বিষয়বস্ত শিশু শ্ৰী কৃষ্ণ বা বাল - গোপালৰ লীলা খেলা বিষয়ক আছিল।

খ) বৰগীত কাক বোলে?
উত্তৰঃ মহাপুৰুষ শংকৰদেৱ আৰু মাধৱদেৱ বিৰচিত উচ্চ মানবিশিষ্ট সাৱলীল  ভাষাৰ স্তুতি মূলক তথা উপদেশপুৰ্ণ শাস্ত্ৰীয় ৰাগযুক্ত আৰু আধ্যাত্মিক ভাৱ গধুৰ গীত সমূহকে বৰগীত বুলি কোৱা হয়।

গ) মাধৱদেৱৰ বৰগীতসমূহৰ প্ৰধান বিষয়বস্তু কি?
উত্তৰঃ মাধবদেৱৰ বৰগীত সমূহৰ বিষয়বস্তু হল - বাল গোপালৰ লীলা খেলা। তেওঁৰ বৰগীত সমূহত শিশু কৃষ্ণৰ চৌৰা চাতুৰী সমূহ সুন্দৰকৈ বৰ্ণনা কৰাৰ লগতে যশোদাৰ চিৰন্তন মাতৃত্বৰ ছবিও সুন্দৰকৈ ফুটাই তোলা হৈছে। মাধবদেৱৰ বৰগীত সমূহত এফালে বাৎসল্য আৰু আনফালে দাসত্ব ভাৱ সুন্দৰকৈ প্ৰকাশ পাইছে।

৩। তমুটোকা লিখাঃ
(ক) বৰগীত   (খ) ভটিমা    (গ) ব্ৰজাৱলী ভাষা

ক) উত্তৰঃ বৰগীতঃ বৰগীত অসমীয়া সাহিত্যৰ এক অন্যতম অভিনব অৱদান। নৱ বৈষ্ণৱ ধৰ্ম প্ৰচাৰৰ উদ্দেশ্যে ভাৱধাৰাৰে যিবোৰ গীত ৰচনা কৰি থৈ গৈছে সেই গীত সমূহকে বৰগীত বুলি কোৱা হয়। বৰগীত সমূহ সত্ৰৰ চৈধ্য প্ৰসংগৰ অন্তৰ্গত। চৰিত পুথিত উল্লেখ কৰা অনুসৰি বৰগীত সমূহৰ প্ৰথম সৃষ্টি হয় খ্ৰীষ্টীয় পঞ্চদশ শতিকাৰ শেষ দশকৰ আৰম্ভণিতে বদৰিকাশ্ৰত ৰচিত ' মন মেৰি ৰাম চৰণহি লাগু' ( শংকৰদেৱ) এই বৰগীতটোক প্ৰথম বৰগীত বুলি জনা যায়। মহাপুৰুষ শংকৰদেৱে বাৰকুৰি বৰগীত আৰু মাধৱদেৱে নকুৰি এঘৰটা বৰগীত ৰচনা কৰিছিল। শংকৰদেৱৰ বৰগীত সমূহ শষ্য ভাৱেৰে শিক্ত আৰু মাধৱদেৱৰ বৰগীত সমূহত শ্ৰী কৃষ্ণৰ বাল্যকালৰ খেলা ধূলা, মান অভিমান, চল চাতুৰী আদিৰ মাজেৰে ভগৱানৰ ঐশ্বৰিক মাহাত্ম্য প্ৰকাশ পাইছে।


খ) উত্তৰঃ ভটিমাঃ 'ভাট' নামৰ একশ্ৰেণীৰ ভ্ৰাম্যমাণ গায়কে গোৱা গাম্ভীৰ্য্যসূচক প্ৰশস্তি গীতবোৰেই হৈছে ভটিমা। শংকৰদেৱে নৱ বৈষ্ণৱ ধৰ্ম প্ৰচাৰৰ বাবে তিনি প্ৰকাৰৰ ভটিমা ৰচনা কৰিছিল - নাট ভটিমা, দেৱ ভটিমা, আৰু ৰাজ ভটিমা। নাটৰ আৰম্ভণি আৰু শেষত গোৱা ভটিমাই নাট ভটিমা। দেৱ ভটিমা ত দেৱতাৰ প্ৰশস্তি আৰু ৰাজ ভটিমাত ৰজাৰ গুণ গৰিমা বৰ্ণনা কৰা হয়। এই তিনি শ্ৰেণীৰ লগতে মাধবদেৱে আৰু একশ্ৰেণীৰ ভটিমা ৰচনা কৰিছিল, সেই হৈছে 'গুৰু ভটিমা।'

গ) উত্তৰঃ ব্ৰজাৱলী ভাষাঃ মধ্য যুগীয় বৈষ্ণৱ কবি সকলে ভাৰতত ৰাষ্ট্ৰীয় সংহতি আৰু এক ঐক্যৰ প্ৰতি দৃষ্টি ৰাখি বৈষ্ণৱ কবি সকলে কাব্য, গীত আদি ৰচনা কৰিবলৈ যি এটি আদৰ্শ ভাষা ব্যৱহাৰ কৰিছিল সেই ভাষাটোকে কোৱা হয় ব্ৰজাৱলী ভাষা। বৈষ্ণৱ যুগত সাহিত্য ৰচনাৰ মাধ্যম ৰূপে ব্যৱহৃত হোৱা ব্ৰজাৱলী ভাষাই ভৌগোলিক পৰিসীমা অতিক্ৰম কৰি ভাৰতৰ বিভিন্ন প্ৰান্তত নিজস্ব গৰিমাৰে মহিমামণ্ডিত হৈ উঠিছিল। মহাপুৰুষ শংকৰদেৱে আৰু মাধৱদেৱে সৰ্বভাৰতীয় আবেদন লাভ কৰিবলৈ নৱ বৈষ্ণৱ ধৰ্ম প্ৰচাৰৰ উদ্দেশ্যে ৰচিত নাট আৰু গীতত ব্ৰজাৱলী ভাষা প্ৰয়োগ কৰিছিল। এই ব্ৰজাৱলী ভাষাই নিঃসন্দেহে গুৰু দুজনাৰ নাট আৰু গীতক যথেষ্ট গাম্ভীৰ্য্য প্ৰদান কৰি থৈ গৈছে।

************

A. 1. তোমাৰ পাঠ্যপুথিৰ অন্তগৰ্ত বৰগীতটোত কবিয়ে `বান্ধৱ' বুলি কাক সম্বোধন কৰিছে?
উত্তৰ:- হৰিক সম্বোধন কৰিছে।

2. মাধৱদেৱৰ সাহিত্যিক জীৱনৰ কীৰ্তিস্তম্ভ কি?
উত্তৰ:- নামঘোষা।

B. 1. বৰগীতৰ তিনিটা লক্ষণ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰ:- বৰগীতৰ তিনিটা লক্ষণ হল-
১) শংকৰদেৱ আৰু মাধৱদেৱৰ দ্বাৰা ৰচিত গীতসমূহেই হল বৰগীত।
২) বৰগীতৰ ভাষা ব্ৰজাৱলী।
৩) বৰগীতসমূহ শাস্ত্ৰীয় ৰাগ- তালযুক্ত গীত।

2. চমুটোকা লিখা : ব্ৰজাৱলী ভাষা
উত্তৰ:- ব্ৰজাৱলী ভাষা :- ব্ৰজাৱলী ভাষা এক প্ৰকাৰৰ কৃত্ৰিম সাহিত্যিক ভাষা। শংকৰদেৱৰ সময়ত অসম, বংগ আৰু উৰিষ্যাত এটা কৃত্ৰিম উপভাষাৰ মাধ্যমত ভগৱান কৃষ্ণৰ লীলা বিষয়ত গীতপদৰ সৃষ্টি হৈছিল। এই সাহিত্যিক ভাষাক ব্ৰজবুলি, ব্ৰজবোল আৰু অসমীয়াত ব্ৰজাৱলী ভাষা বোলা হয়। ব্ৰজাৱলী ভাষাৰ মূল ভেটি মৈথিলী।

3. “....... নেৰিবা বান্ধৱ মোক জীৱনে মৰণে"
- কবিয়ে জীৱনে মৰণে নেৰিবৰ বাবে কাক অনুৰোধ কৰিছে?
উত্তৰ:- কবিয়ে জীৱনে মৰণে নেৰিবৰ বাবে হৰিক অনুৰোধ কৰিছে।


4. মাধৱদেৱৰ ৰচনাসমূহ কেইটা ভাগত ভগাব পাৰি? ভাগকেইটাৰ নাম লিখা।
উত্তৰ:- মাধৱদেৱৰ ৰচনাসমূহক চাৰিটা ভাগত ভগাব পাৰি।
১) আখ্যানমূলক ৰচনা - ৰাজসূয় কাব্য, আদিকাণ্ড ৰামায়ণ।
২) তত্ত্বমূলক ৰচনা - জন্মৰহস্য, ভক্তি ৰত্নাৱলী, নামমালিকা।
৩) নাট - অৰ্জুন ভঞ্জন বা দধিমথন।
৪) ঝুমুৰা - চোৰধৰা, পিম্পৰা গুচোৱা, ভূমি- লেটোৱা, ভোজন বিহাৰ।


5. “সনক সনন্দ যোগী যাহাকু ধিয়ায়।
সকল নিগমে যাক বিচাৰি নাপায় ॥"
  - ইয়াত কবিয়ে কি প্ৰসংগত, কাৰ বিষয়ে আৰু কিয় এনেদৰে কৈছে?
উত্তৰ:- ওপৰত উল্লেখিত কবিতাফাঁকিৰ জৰিয়তে কবিয়ে হৰিৰ মহিমাৰ কথা কবলৈ বিচাৰিছে।
       হৰিৰ মহিমা অপাৰ। যুগসিদ্ধ পুৰুষে তেওঁক ধ্যান কৰে। নিগম শাস্ত্ৰই তেওঁক বিচাৰি নাপায় আৰু তেওঁৰ মহিমাৰ কথা কৈও শেষ কৰিব নোৱাৰি। এনেহেন পৰম মহিমাময় হৰিৰ সাধাৰণ মানুহৰ বাবে লাভ কৰাটো তেনেই অসম্ভৱ। সনক, সনন্দ যোগী সকলেও তেওঁক ধ্যান কৰি লাভ কৰিব নোৱাৰে। হৰিৰ মহিমাৰ তৎ ধৰিব নোৱাৰি কবিয়ে ভগৱান পাৰ্থনা কৰিছে যাতে হৰিয়ে তেওঁক জীৱনে মৰণে এৰা নিদিয়ে।


C. 1. মোহ- পাশ মানে কি?
উত্তৰ:- মায়াৰ বন্ধন।


2. মাধৱদেৱৰ জন্মস্থান কি?
উত্তৰ:- লক্ষিমপুৰ জিলাৰ নাৰায়ণপুৰৰ লেটেকুপুখুৰীত।


3. মাধৱদেৱে ৰচনা কৰা বৰগীতৰ সংখ্যা কিমান?
উত্তৰ:- ১৯১ টা।


4. `ছোড়' শব্দৰ অৰ্থ কি?
উত্তৰ:- ছিঙি দিয়া।


5. মাধৱদেৱৰ বিৰচিত কাব্য খনৰ নাম কি?
উত্তৰ:- ৰাজসূয় কাব্য।


6. মাধৱদেৱ কোনজন গুৰুৰ প্ৰিয় শিষ্য আছিল?
উত্তৰ:- শংকৰদেৱৰ।


7. `নামঘোষা' ক আৰু কি নামেৰে জনা যায়?
উত্তৰ:- হেজাৰী ঘোষা।


8. `অৰ্জুন ভঞ্জন' নাটকখন কোনে ৰচনা কৰিছিল?
উত্তৰ:- শ্ৰী শ্ৰী মাধৱদেৱে।


9. কবি কিহত আতুৰ হোৱা বুলি কৈছে?
উত্তৰ:- বিষয় বাসনাত।


10. বৰগীতটিত কবিয়ে কাৰ চৰণত শৰণ লব বিচাৰিছে?
উত্তৰ:- হৰিৰ চৰণত।


11. “সনক সনন্দ যোগী যাহাকু ধিয়ায়।"
  - সনক সনন্দ আদি যোগীসকলে কাক ধ্যান কৰে বুলি কৈছে?
উত্তৰ:- হৰিক।


12. শব্দাৰ্থ লিখা।
উত্তৰ:- যাহাকু - যিজনক
ধিয়ায় - ধ্যান কৰে।
নিগম - নিগম শাস্ত্ৰ।
বিষয় বিকলে - সাংসাৰিক দুখ।
শৰণ - চৰণ।
ছোড় - ছিঙি দিয়া।
মোহ পাশ - মায়াৰ বন্ধন।


B. 1. মাধৱদেৱৰ পিতৃ মাতৃৰ নাম কি আছিল?
উত্তৰ:- মাধৱদেৱৰ পিতৃ হ'ল গোবিন্দগিৰী ভূঞা আৰু মাতৃ মনোৰমা।


2. মাধৱদেৱে ক'ত ক'ত ধৰ্ম প্ৰচাৰ কৰিছিল?
উত্তৰ:- মাধৱদেৱে বাৰাদি, গণককুছি, সুন্দৰীদিয়া আৰু ভেলাডাংগাত ধৰ্ম প্ৰচাৰ কৰিছিল।


3. মাধৱদেৱে ৰচনা কৰা দুখন নাটকৰ নাম লিখা।
উত্তৰ:- অৰ্জুন ভঞ্জন বা দধিমথন।


4. মাধৱদেৱে ৰচনা কৰা তত্ত্বমূলক ৰচনাসমূহ কি কি?
উত্তৰ:- মাধৱদেৱে ৰচনা কৰা তত্ত্বমূলক ৰচনাসমূহ হল জন্মৰহস্য, ভক্তি ৰত্নাৱলী আৰু নামমালিকা।


5. বৰগীতৰ দুটা প্ৰধান বৈশিষ্ট্য উল্লেখ কৰা।
উত্তৰ:- বৰগীতৰ দুটা প্ৰধান বৈশিষ্ট্য হল -
১) শংকৰদেৱ আৰু মাধৱদেৱৰ দ্বাৰা ৰচিত গীতসমূহেই হল বৰগীত।
২) বৰগীতৰ ভাষা ব্ৰজাৱলী।
৩) বৰগীতসমূহ শাস্ত্ৰীয় ৰাগ- তালযুক্ত গীত।


6. “আতুৰ ভৈলোহো হৰি বিষয় বিকলে।" - ইয়াত বিষয় বিকলে মানে কি বুজাইছে?
উত্তৰ:- ইয়াত বিষয় বিকল মানে সাংসাৰিক দুখ, কষ্ট বুজাইছে।


7. “তোমাৰ চৰণ দুই মোৰ মহাধন।"- ইয়াত উল্লেখ কৰা মহাধন মানে কি?
উত্তৰ- ইয়াত মহাধন বুলি ভগৱানৰ চৰণৰ কথা কোৱা হৈছে।


8. “কৃপা কৰা নাৰায়ণ ছোড় মোহ পাশ।"- ইয়াত কি মোহপাশৰ কথা কোৱা হৈছে?
উত্তৰ:- ইয়াত হৰিৰ মায়াৰ বন্ধনৰ কথা কোৱা হৈছে।


C. 1. বৰগীতৰ ৰচকৰ চমু পৰিচয় দিয়া।
উত্তৰ:- নৱবৈষ্ণৱ ধৰ্মৰ অন্যতম প্ৰচাৰক শ্ৰী শ্ৰী মাধৱদেৱৰ লক্ষীমপুৰ জিলাৰ নাৰায়ণপুৰৰ লেটেকুপুখুৰীৰ ১৪৮৯ চনত জন্ম হয়। তেওঁৰ পিতৃ গোবিন্দগিৰি ভূঞা আৰু মাতৃ মনোৰমা। শংকৰদেৱৰ প্ৰিয় শিষ্য মাধৱদেৱে গুৰুৰ পদাংককে অনুসৰণ কৰি বাৰাদি, গণককুছি, সুন্দৰীদিয়া, ভেলাডাংগা আদিত ধৰ্ম প্ৰচাৰ কৰে। ধৰ্ম প্ৰচাৰৰ লগতে সাহিত্য সংস্কৃতিৰো পূজাৰী এইজনা মহান গুৰুৰ সাহিত্যিক জীৱনৰ কীৰ্তিস্তম্ভ হল নামঘোষা। এহেজাৰটা ঘোষা থকাৰ বাবে এইখন হেজাৰী ঘোষা বুলিও কোৱা হয়। তেখেতৰ আন আন ৰচনাসমূহ হল -
আখ্যানমূলক ৰচনা - ৰাজসূয় কাব্য, আদিকাণ্ড ৰামায়ণ।
 তত্ত্বমূলক ৰচনা - জন্মৰহস্য, ভক্তি ৰত্নাৱলী, নামমালিকা।
 নাট - অৰ্জুন ভঞ্জন বা দধিমথন।
 ঝুমুৰা - চোৰধৰা, পিম্পৰা গুচোৱা, ভূমি- লেটোৱা, ভোজন বিহাৰ।



2. বৰগীতটিৰ মূলভাৱ লিখা।
উত্তৰ:- হৰিৰ মহিমা অপাৰ। যোগসিদ্ধ পুৰুষেও তেওঁক ধ্যান কৰে নিগম শাস্ত্ৰই তেওঁক বিচাৰি নাপায় আৰু তেওঁৰ মহিমাৰ কথা কৈও শেষ কৰিব নোৱাৰি। এনেহেন পৰম মহিমাময় হৰিক উপলব্ধি কৰাটো সাধাৰণ মানুহৰ বাবে তেনেই অসম্ভৱ। বিষয় বিকলত আতুৰ হৈ কষ্ট পোৱা মানুহে হৰি চৰণত আশ্ৰয় লৈ সেই কষ্টৰ পৰা মুক্তি লাভ কৰিব পাৰে। ভকতৰ বাবে হৰিৰ চৰণযুগল হল পৰমধন আৰু ভকতৰ বাবে হৰি হ'ল জীৱনস্বৰূপ। হৰিৰ মহিমাৰ কথা বাদদি তেওঁলোকৰ অন্য কোনো চিন্তা নাই। হৰিৰ আগত অজস্ব ধন সোণ তেওঁলোকৰ বাবে মূল্যহীন। হৰিক লাভ কৰিব বাবে ভকতে হাজাৰ হাজাৰ বছৰ ধৰি কাতৰ ভাৱে প্ৰাৰ্থনা কৰে। যাতে হৰিৰ চৰণযুগলত আশ্ৰয় লব পাৰে। আৰু জীৱনৰ শেষ সময়খিনি তেওঁৰ চৰণতে সমাপ্ত কৰিব বিচাৰে। সেইবাবে তেওঁলোকে কাতৰ ভাৱে হৰিক প্ৰাৰ্থনা কৰে যাতে হৰিয়ে জীৱনে মৰণে তেওঁলোকৰ লগ নেৰে।


3. “সনক সনন্দ যোগী যাহাকু ধিয়ায়।
সকলে নিগমে যাক বিচাৰি নাপায়।" - তাৎপৰ্য বাখ্যা কৰা।
উত্তৰ:- হৰিৰ মহিমাৰ অপাৰ। তেওঁ পৰম ব্ৰহ্ম। তেওঁৰ মহিমাৰ কথা ব্ৰহ্ম আদি দেৱতাৰো অজ্ঞাত। সনক, সনন্দ আদি যোগসিদ্ধ পুৰুষেও তেওঁক ধ্যান কৰে। নিগম শাস্ত্ৰই তেওঁক বিচাৰি নাপায়। এনেহেন পৰম মহিমাময় হৰিক উপলব্ধি কৰাটো সাধাৰণ ভক্তৰ বাবে তেনেই অসম্ভৱ। ভক্তসকলে হাজাৰ হাজাৰ বছৰ ধৰি কাতৰ ভাৱে হৰিক পাৰ্থনা কৰে, যাতে তেওঁ হৰিৰ চৰণযুগলত আশ্ৰয় লাভ কৰিব পাৰে। হৰিৰ ভক্তসকলে বিশ্বাস কৰে যে হৰিৰ চৰণযুগলত আশ্ৰয় লাভ কৰিব পাৰিলে সাংসাৰিক দুখ কষ্টৰ পৰা মুক্তি লাভ কৰিব পাৰি। হৰি মহিমাময়। তেওঁৰ মহিমা সনক, সনন্দ আদি যোগী সকলোৰো অজ্ঞাত। সেয়েহে হৰিৰ মহিমাৰ তৎ ধৰিব নোৱাৰি ভক্তই হৰিক কাতৰ ভাৱে প্ৰাৰ্থনা কৰিছে, যাতে তেওঁক জীৱনে মৰণে কেতিয়াও লগ নেৰে।


6. প্ৰসংগ, সংগতি দৰ্শাই বাখ্যা কৰা।
ক) সনক, সনন্দ যোগী যাহাকু ধিয়ায়।
সকল নিগমে যাক বিচাৰি নাপায়।
উত্তৰ:- উক্ত কবিতাফাঁকি আমাৰ পাঠ্যপুথিৰ অন্তগৰ্ত শ্ৰী শ্ৰী মাধৱদেৱৰ দ্বাৰা ৰচিত বৰগীত নামৰ কবিতাটিৰ পৰা তুলি দিয়া হৈছে।
       হৰিৰ চৰণযুগল লাভ কৰাটো যে ইমাণ সহজ কাম নহয় সেই কথা কবলৈ গৈ কবিয়ে উপৰোক্ত কবিতাফাঁকি উল্লেখ কৰিছে।
     হৰিৰ মহিমাৰ অপাৰ। তেওঁ পৰম ব্ৰহ্ম। তেওঁৰ মহিমাৰ কথা ব্ৰহ্ম আদি দেৱতাৰো অজ্ঞাত। সনক, সনন্দ পুৰুষেও তেওঁক ধ্যান কৰে নিগম শাস্ত্ৰই তেওঁক বিচাৰি নাপায় আৰু তেওঁৰ মহিমাৰ কথা কৈও শেষ কৰিব নোৱাৰি । এনেহেন পৰম মহিমাময় হৰিক উপলব্ধি কৰাটো সাধাৰণ ভক্তৰ বাবে তেনেই অসম্ভৱ। ভক্তসকলে হাজাৰ হাজাৰ বছৰ ধৰি কাতৰ ভাৱে হৰিক প্ৰাৰ্থনা কৰে, যাতে তেওঁ হৰিৰ চৰণযুগলত আশ্ৰয় লাভ কৰিব পাৰে। হৰিৰ ভক্তসকলে বিশ্বাস কৰে যে হৰিৰ চৰণযুগলত আশ্ৰয় লাভ কৰিব পাৰিলে সাংসাৰিক দুখ কষ্টৰ পৰা মুক্তি লাভ কৰিব পাৰি। হৰি মহিমাময়। হৰিৰ মহিমাৰ তৎ ধৰিব নোৱাৰি সনক, সনন্দ আদি যোগীসকলে হৰিক কাতৰ ভাৱে পাৰ্থনা কৰিছে  যাতে তেওঁ জীৱনে মৰণে কেতিয়াও ভক্তৰ লগ নেৰে।

খ) সহস্ৰ বয়নে যাৰ নপাৱন্ত সীমা।
অধমে জানিবো কেনে তোমাৰ মহিমা।
উত্তৰ:- উক্ত কবিতাফাঁকি আমাৰ পাঠ্যপুথিৰ অন্তগৰ্ত শ্ৰী শ্ৰী মাধৱদেৱৰ দ্বাৰা ৰচিত 'বৰগীত' নামৰ কবিতাটিৰ পৰা তুলি দিয়া হৈছে।
     হৰিৰ মহিমাৰ কথা কবলৈ গৈ কবিয়ে উক্ত গীতফাঁকি উল্লেখ কৰিছে।
       হৰিৰ মহিমা অপাৰ। তেওঁৰ অনন্ত মহিমাৰ কথা ব্ৰহ্ম আদি দেৱতাৰো অজ্ঞাত। যোগসিদ্ধ পুৰুষেও তেওঁক ধ্যান কৰে নিগম শাস্ত্ৰই তেওঁক বিচাৰি নাপায় আৰু তেওঁৰ মহিমাৰ কথা কৈও শেষ কৰিব নোৱাৰে। এনেহেন পৰম মহিমাময় হৰিক উপলব্ধি কৰাটো সাধাৰণ ভক্তৰ বাবে তেনেই অসম্ভৱ। কিছু কিছু ভক্তই বছৰ বছৰ ধৰি হিমালয় পৰ্বতৰ বৰফত, পানীৰ তলত বছৰ বছৰ ধৰি ধ্যান কৰি থাকে, হৰিৰ মহিমাক লাভ কৰিবলৈ। কিন্তু হৰিক সন্তুষ্ট কৰি তেওঁৰ মহিমাক লাভ কৰাটো সম্ভৱ নহয়। সেইবাবে ভক্ত কবি মাধৱদেৱে কৈছে যে যিগৰাকী স্ৰষ্টাই অনন্ত ব্ৰহ্মান্দৰ সৃষ্টি কৰিছে, স্থিতি - স্থিতিলয়ৰ গৰাকী সেই গৰাকী ভগৱন্তৰ অপৰিসীম মহিমাৰ অন্ত নাই। ব্ৰহ্মা, মহেশ্বৰ দেৱতাসকলৰো অজ্ঞাত হৰিৰ মহিমা মাধৱদেৱৰ দৰে সাধাৰণ ভক্তৰ বাবে বুজাটো তেনেই অসম্ভৱ।


গ) আতুৰ ভৈলোহো হৰি বিষয় বিকলে।
কৰিয়ো উদ্ধাৰ মোক চৰণ কমলে ॥
উত্তৰ:- উক্ত কবিতাফাঁকি আমাৰ পাঠ্যপুথিৰ অন্তগৰ্ত শ্ৰী শ্ৰী মাধৱদেৱৰ দ্বাৰা ৰচিত 'বৰগীত' নামৰ কবিতাটিৰ পৰা তুলি দিয়া হৈছে।
      মায়ামোহত আৱদ্ধ কবিয়ে মুক্ত বিচাৰি ভগৱানৰ চৰণত প্ৰাৰ্থনা জনোৱাৰ প্ৰসংগত উক্ত গীতফাঁকি উল্লেখ কৰিছে।
      পৰম ব্ৰহ্ম পৰমেশ্বৰ নিম্ভৰ্ণ, নিৰাকাৰ। নিগুৰ্ণ ব্ৰহ্মাই গুণ ৰূপে অৱতাৰ গ্ৰহণ কৰি জগতৰ তৰণৰ হেতু বিভিন্ন লীলা প্ৰকাশ কৰে। হৰিৰ ভক্ত সকলে বিশ্বাস কৰে যে হৰিৰ চৰণত স্থান লাভ কৰিব পাৰিলে সংসাৰ মায়ামোহ, বিষয় - বাসনাৰ পৰা মুক্তি লাভ কৰিব পাৰি। ভক্তি কবি সংসাৰৰ মায়া মোহ, বিষয়- বাসনাত আৱদ্ধ। সেইবাবে তেওঁ হৰিক কাতৰ ভাৱে পাৰ্থনা কৰিছে যাতে হৰিয়ে নিজৰ চৰণত কবিক স্থান দি এই সংসাৰৰ মায়া- মোহ, বিষয়- বাসনাৰ পৰা উদ্ধাৰ কৰে।


ঘ) তোমাৰ চৰণ দুই মোৰ মহাধন।
ভকত জনেৰ নিজ তুমিসে জীৱন ॥
উত্তৰ:- উক্ত কবিতাফাঁকি আমাৰ পাঠ্যপুথিৰ অন্তগৰ্ত শ্ৰী শ্ৰী মাধৱদেৱৰ দ্বাৰা ৰচিত বৰগীত নামৰ কবিতাটিৰ পৰা তুলি দিয়া হৈছে।
        ভগৱানৰ প্ৰেমত নিমজ্জিত ভক্তৰ বাবে ভগৱানেই যে জীৱনস্বৰূপ সেই কথা কবলৈ গৈ কবিয়ে উক্ত গীতফাঁকি উল্লেখ কৰিছে।
       হৰিৰ ভক্তসকল ভগৱানৰ প্ৰেমত একেবাৰে নিমজ্জিত। হৰিক বাদ দি তেওঁলোকৰ অন্য কোনো চিন্তা নাই। ভক্তৰ বাবে হৰিয়েই হল জীৱনস্বৰূপ। ভক্তৰ বাবে হৰিৰ চৰণক বাদ দি সকলো ধন- বিত, সা- সম্পতি সকলোবোৰ অৰ্থহীন। হৰিৰ দুই চৰণকমল তেওঁলোকৰ বাবে জীৱনস্বৰূপ। প্ৰকৃত ভক্তই হৰিৰ প্ৰেমত এনেদৰে নিমজ্জিত হয় যে তাতোকৈ শ্ৰেষ্ঠ, ভাল, আনন্দদায়ক কিবা থাকিব পাৰে বুলি তেওঁলোকে ভাবিবই নোৱাৰে। হৰিৰ চৰণ তেওঁলোকৰ বাবে অজস্ব ধন সম্পত্তিতকৈও অধিক মূল্যৱান। সেই দুই চৰণতে তেওঁলোকৰ জীৱনৰ প্ৰকৃত সুখ, আনন্দ আদি লুকাই থাকে। সেইবাবে ভক্তসকলে হৰিৰ প্ৰেমত আপোন পাহৰা হৈ তেওঁকেই জীৱনৰ প্ৰকৃত সম্পদ বুলি ধৰি লয়।