SEBA Class 10 General Science Textbook Chapter 3: ধাতু আৰু অধাতু (METALS AND NON-METALS) Notes Assamese Medium

ধাতু আৰু অধাতু

(METALS AND NON-METALS)
Notes

প্ৰশ্নঃ ধাতৱ দ্যুতি কাক বোলে ?
উত্তৰঃ যেতিয়া কোনো বিশুদ্ধ ধাতুৰ পৃষ্ঠ চিকমিকিয়া বা উজ্বলকৈ দেখা যায়, তেতিয়াক ধাতৱ দ্যুতি (Metallic lustre) বোলে। 
উদাহৰণ: সোন, ৰূপ, তাম আদি ধাতুৰ পৃষ্ঠ চিকমিকীয়া হয় — সেয়েহে এইবোৰত ধাতৱ দ্যুতি থাকে।

প্ৰশ্ন: ধাতুৰ ঘাতসহনীয়তা (Malleability) কাক বোলে?
উত্তৰ: যেতিয়া কোনো ধাতুক হাতুৰিৰে মৰিয়াই পাতল পাত বনাব পৰা যায়, তেতিয়াক সেই ধাতুৰ ঘাতসহনীয়তা (Malleability) বোলে।
উদাহৰণ: সোন আৰু ৰূপ আটাইতকৈ ঘাতসহনশীল ধাতু।

প্ৰশ্ন: ধাতুৰ নমনীয়তা (Ductility) কাক বোলে?
উত্তৰ: যেতিয়া কোনো ধাতুৰ পাত দীঘল কৰি তাঁৰ ৰূপত পৰিৱৰ্তন কৰিব পৰা যায়, তেতিয়াক সেই ধাতুৰ নমনীয়তা (Ductility) বোলে।
উদাহৰণ: সোণ আটাইতকৈ নমনীয় ধাতু। এক গ্ৰাম সোণৰ পৰা প্ৰায় দুই কিলোমিটাৰ দৈৰ্ঘ্যৰ তাঁৰ বনাব পাৰি।

প্ৰশ্ন: ৰন্ধনশালত ব্যৱহৃত পাত্ৰবোৰ (cooking vessels) ধাতুৰে  কিয় তৈয়াৰ কৰা হয় জানানে?
উত্তৰঃ ৰন্ধনশালাত ব্যৱহৃত পাত্ৰবোৰ ধাতুৰে তৈয়াৰ কৰা হয় কাৰণ —

• ধাতু তাপৰ সুপৰিবাহী। ইয়াৰ ফলত তাপ সহজে আৰু সমভাৱে পাত্ৰখনত বিয়পি যায়, আৰু খাদ্য দ্রুত আৰু ভালদৰে সিজে।
• সিহঁতৰ গলনাংক উচ্চ । অর্থাৎ, ধাতু  গলিবলৈ বহুত বেছি তাপৰ প্ৰয়োজন হয়। যাৰ ফলত পাত্ৰ গলি নাযায়।
• ধাতু ঘাতসহনশীল আৰু দীৰ্ঘস্থায়ী, সেয়েহে ইয়াৰ পৰা পাত্ৰ বনালে দীঘলীয়া সময়লৈ ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি।

উদাহৰণঃ এলুমিনিয়াম, ষ্টীল, তাম আদি ধাতু ৰন্ধন পাত্ৰ বনাবলৈ ব্যৱহৃত হয়।

প্ৰশ্ন: ধাতু বিদ্যুৎ পৰিবাহী নে নহয়, সেইটো কেনেকৈ পৰীক্ষা কৰিব পাৰি।
উত্তৰ: 
ধাতু বিদ্যুৎ পৰিবাহী নে নহয়, সেইটো কেনেকৈ পৰীক্ষা কৰিবলৈ:

• প্ৰথমে এটা বেটাৰী (Battery) লোৱা হ'ল — ই বিদ্যুৎ শক্তি যোগাব।
• তাৰ পাছত এটা বাল্ব (Bulb) লোৱা হ'ল — ই পৰীক্ষাৰ ফলাফল দেখুৱাব।
• বেটাৰী আৰু বাল্ব দুয়োটা তাঁৰেৰে (Wires) সংযোগ কৰা হ'ল।
• বৰ্তনীত A আৰু B মূৰৰ মাজত পৰীক্ষা কৰিবলগীয়া ধাতুৰ টুকুৰা ৰখা হ'ল।
• এতিয়া বৰ্তনী সম্পূৰ্ণ হ’ব। যদি ধাতুটি বিদ্যুৎ পাৰ কৰিব পাৰে, তেন্তে বাল্বটো জ্বলি উঠিব।

এইদৰে ধাতুটি বিদ্যুৎ পৰিবাহী নে নহয়, সেইটো পৰীক্ষা কৰিব পাৰি।

প্ৰশ্ন: তোমালোকৰ ঘৰত ব্যৱহাৰ কৰা বিদ্যুৎ পৰিবাহী তাঁৰবিলাকৰ ওপৰত পলিভিনাইল ক্ল’ৰাইড (PVC) বা ৰবৰ সদৃশ পদাৰ্থৰ এটা তৰপ দিয়া থাকে। বৈদ্যুতিক তীৰবিলাকত এই ধৰণৰ আৱৰণ কিয় দিয়া হয়?
উত্তৰ: আমাৰ ঘৰত ব্যৱহাৰ হোৱা বৈদ্যুতিক তাঁৰত পলিভিনাইল ক্ল’ৰাইড (PVC) বা ৰবৰ সদৃশ পদাৰ্থৰ আৱৰণ দিয়া থাকে, যাতে বিদ্যুৎ বাহিৰলৈ নাহে আৰু মানুহ বিদ্যুৎস্পৃষ্ট নহয়। এই আৱৰণে সুৰক্ষা প্ৰদান কৰে।

প্ৰশ্ন: ধাতুৰ নিনাদীগুণ (Sonorous) কাক বোলে?  কিয় স্কুলৰ ঘণ্টা (School bell) ধাতুৰে তৈয়াৰী?
উত্তৰ: টান বা কঠিন পৃষ্ঠৰ লগত ধাতুৰ খুন্দা লাগিলে এক ধৰণৰ বিশেষ শব্দ উৎপন্ন হয়। এনেদৰে শব্দ উৎপন্ন কৰাক ধাতুৰ নিনাদীগুণ (Sonorous) বোলে।
সেইকাৰণে, স্কুলৰ ঘণ্টা ধাতুৰে তৈয়াৰী কৰা হয়, কাৰণ ধাতু নিনাদী — অর্থাৎ খুন্দা লাগিলে স্পষ্ট আৰু দীঘলীয়া শব্দ উৎপন্ন কৰে।


প্ৰশ্ন: বহুৰূপ (allotrope) কাক বোলে?
উত্তৰ: যেতিয়া কোনো একে উপাদান বেলেগ বেলেগ ৰূপত বা অৱস্থাত থাকে, তেতিয়াক সেই উপাদানৰ বহুৰূপ (Allotrope) বোলে।

উদাহৰণ: কাৰ্বন উপাদানৰ দুটা বহুৰূপ হৈছে — হীৰা আৰু গ্ৰেফাইট।

সাধাৰণ উষ্ণতাত জুলীয়া ধাতু = পাৰা
সাধাৰণ উষ্ণতাত জুলীয়া অধাতু = ব্ৰ’মিন
হীৰা — প্রকৃতিৰ সকলোতকৈ টান পদাৰ্থ, গলনাংক আৰু উতলাংক অতি উচ্চ।
গ্ৰেফাইট — বিদ্যুৎ পৰিবাহী।

*****************************